Pieprz metystynowy (Piper methysticum) znany też jako Kava – gatunek roślin z rodziny pieprzowatych. Pochodzi z wysp Mikronezji i Vanuatu[2]. Roślina o długiej tradycji uprawy na wyspach zachodniego Pacyfiku. Inne nazwy lokalne: ʻawa (Hawaiʻi), ʻava (Samoa), yaqona (Fidżi) i sakau (Pohnpei). Termin „kava” odnosi się także do naparu sporządzonego z tej rośliny.
Kava od dawna ma znaczenie religijne, polityczne i kulturowe na obszarze Pacyfiku[4]. Używana jest od tysięcy lat w celach leczniczych, relaksacyjnych i kulturowych.
W tradycyjnej postaci kava spożywana jest na większości wysp południowego Pacyfiku. Stopień sformalizowania rytuału picia kavy zależy od danej tradycji i kultury, niemniej niemal całym Pacyfiku kava jest napojem spożywanym jako absolutnie niezbędny dodatek do wszelkiego rodzaju spotkań, wydarzeń towarzyskich, politycznych i religijnych. Kava jest ważnym symbolem tożsamości narodów Pacyfiku, stąd jej wizerunki można znaleźć min. na monetach, flagach i banknotach[5].
Jednocześnie istnieją spore różnice pomiędzy poszczególnymi kulturami spożywania kavy. Na wyspach Vanuatu kava spożywana jest niemalże wyłącznie w postaci bardzo mocnego napoju przygotowywanego ze świeżych korzeni pieprzu metystynowego. Tradycyjnie zarezerwowana była dla mężczyzn, obecnie spożywana jest również przez kobiety. W ostatnich dekadach pojawiło się wiele miejskich kava barów (tzw. nakamale), w których serwowana jest świeża i bardzo mocna kava. W pozostałych częściach Pacyfiku kavę przygotowuje się z suszonych korzeni pieprzu metystynowego i często z bardzo dużą ilością wody, co skutkuje względnie słabym napojem, który może być spożywany w dużo większych ilościach niż mocna i gęsta kava na Vanuatu. Na Fidżi kavę spożywa się praktycznie w dowolnym momencie dnia i często częstuje się nią turystów i gości. Kavę na Fidżi piją zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Na wyspach Tonga bardzo rozwodnioną kavę piją przede wszystkim mężczyźni podczas wieczornych spotkań[5].
W ostatnich latach kultura picia kavy rozprzestrzeniła się poza wyspy Pacyfiku. Kava jest szczególnie popularna w Nowej Zelandii, Australii i Stanach Zjednoczonych, zarówno wśród diaspory z wysp Pacyfiku, jak i nowych użytkowników zainteresowanych jej potencjalnym leczniczym i relaksującym działaniem[6][7].
Choć kava ma lekkie działanie psychoaktywne, nie stwierdzono, by można się od niej uzależnić[8]. Spożywana jest na ogół jako napój powstający poprzez zmieszanie zmielonych suszonych lub świeżych korzeni z wodą. Zawiera grupę co najmniej sześciu nierozpuszczalnych w wodzie styrylopironów, tzw. kawalaktonów (m.in. metystycynę, jangoninę, kavainę i ich dihydropochodne). Za efekty psychotropowe i spazmolityczne odpowiedzialne są prawdopodobnie kawalaktony. Efekty działania kavy zależą w dużej mierze od dawki, ale także i od warunków i formy konsumpcji. Kava oddziałuje najsilniej przyjmowana na pusty żołądek. Jej efekty odczuwa się już po kilku minutach od spożycia, a utrzymywać mogą się do kilku godzin. Generalnie działanie kavy można porównać w pewnym stopniu do odwrotnego działania kofeiny – uspokaja, ułatwia sen i skłania do lenistwa[9].
Przy normalnym spożyciu kava ma lekkie działanie relaksujące powodując rozluźnienie mięśni i stan beztroski przy jednoczesnej jasności umysłu. W przeciwieństwie do alkoholu kava poskramia skłonność do agresji, gniewu i hałasowania[10]. Charakterystycznym uczuciem towarzyszącym spożywaniu kavy jest lekkie mrowienie w ustach i gardle (jak po znieczuleniu); niektórzy doświadczają po jej wypiciu przyjemnego mrowienia w okolicach genitaliów, które zwiększa przyjemność czerpaną z uprawiania seksu. Niektóre gatunki kavy mogą działać jak lekki euforiat poprawiając humor i pobudzając elokwencję. Ze względu na te właściwości kava uznawana jest za lekarstwo na depresję i stany lękowe[10][11].
Bardzo trudne jest nadmierne spożycie kavy ze względu na konieczność konsumpcji stosunkowo ogromnej ilości rośliny (której smak może dla wielu osób być trudny do zaakceptowania). Niemniej konsumowana w bardzo dużych ilościach i w krótkim czasie kava może powodować problemy z równowagą (ciężki chód, zaburzenia widzenia) i silną senność.
Kava jest często stosowana jako alternatywa dla alkoholu i pomoc w walce z uzależnieniami[10], dodatkowo polepszając zdrowie psychiczne u osób ją zażywających[12].
Mieszkańcy wysp Pacyfiku od wieków stosowali kavę do leczenia takich schorzeń jak: wszelkiego rodzaju infekcje, bóle mięśni, bóle menstruacyjne, reumatyzm, zaparcia, choroby skóry, problemy z oddychaniem, astma, choroby układu moczowego, bezsenność i nadpobudliwość[13]. Współczesne badania potwierdzają skuteczność stosowania kavy w łagodzeniu i leczeniu stanów lękowych i bezsenności[14].
Obserwowana od wielu dekad zależność między częstym spożywaniem kavy, a niską zachorowalnością na raka, została zbadana i potwierdzona naukowo w 2000 roku[15]. Od tego czasu pojawia się coraz więcej badań, które sugerują, że kava może być skuteczna w zapobieganiu i leczeniu raka płuc[16][17], pęcherza[18] i jelita grubego[19].
Na początku XXI wieku pojawiły się doniesienia o możliwej szkodliwości dla wątroby wywołanej spożywaniem niektórych preparatów uzyskanych z kavy[20][21]. Początkowo mówiono o kilkudziesięciu przypadkach problemów z wątrobą, jednak powiązania większości przypadków hepatotoksyczności ze spożywaniem preparatów kavy okazały się niejasne lub błędne[20]. Na 82 przypadki potencjalnego uszkodzenia wątroby, opisane do 2002 roku, ostatecznie jedynie 3 uznano za możliwie związane z używaniem farmaceutyków na bazie kavy[22]. Przyczyny tego bardzo rzadkiego (1 na 60-120 milionów pacjentów[23]) występowania hepatotoksyczności wspomnianych preparatów na bazie kavy nie zostały wówczas określone ani w pełni udowodnione[21][24].
W związku z podejrzeniami o hepatotoksyczność Unia Europejska wprowadziła zakaz importu preparatów kavy[25]. Późniejsze badania wykazały, że przyczyną tych rzadkich problemów był potencjalnie sposób produkcji preparatów przeznaczonych na rynek zachodni oraz jakość wykorzystywanego do ich produkcji materiału roślinnego: były one otrzymywane poprzez ekstrakcję całych roślin rozpuszczalnikami organicznymi, etanolem lub acetonem, podczas gdy w metodach tradycyjnych przeprowadza się ekstrakcję wodą wyłącznie korzeni; ponadto stwierdzono, że pod koniec XX wieku mogło dojść do przypadków wykorzystywania materiału roślinnego złej jakości, np. zaatakowanego przez pleśń[26][27]. Wyjaśniło to brak problemów zdrowotnych związanych z używaniem kavy na wyspach południowego Pacyfiku, gdzie jest ona spożywana od setek lat[20], a także i brak jakichkolwiek wcześniejszych doniesień o potencjalnej szkodliwości kavy w samej Europie, gdzie preparaty na bazie kavy wykorzystywano już co najmniej od 1885 roku[28].
W badaniu klinicznym z roku 2009 stwierdzono brak szkodliwości codziennego przyjmowania przez miesiąc 1,25 g kawalaktonów w formie tabletek uzyskanych z tradycyjnego wodnego ekstraktu roślinnego. Środek ten wykazywał korzystne działanie uspokajające i przeciwdepresyjne. Autorzy pracy przypisali hepatotoksyczność niektórych preparatów kavy sprzedawanych w Europie niewłaściwej procedurze ich produkcji[29][30]. Wyniki tych badań skłoniły Unię Europejską do podjęcia działań mających na celu zniesienie zakazu importu i handlu produktami farmaceutycznymi na bazie kavy[31]. Obrót kavą w UE jest regulowany przez każde państwo indywidualnie. W roku 2012 jedynym krajem UE, w którym obrót i posiadanie kavy były zakazane, była Polska, natomiast organizacje rządowe kilku innych państw UE, np. Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii, wydały ostrzeżenia o ryzyku związanym ze spożywaniem tego produktu[32].
W czerwcu 2014 roku Sąd Administracyjny Republiki Federalnej Niemiec ostatecznie zniósł zakaz handlu produktami na bazie kavy na terenie Niemiec uznając dotychczas istniejące ostrzeżenia i zakazy za „niezgodne z prawem” i „nieuzasadnione”[33][34][35].
Najczęstszym skutkiem ubocznym przyjmowania dużych ilości kavy jest suchość i swędzenie skóry. Zjawisko to na wyspach Fiji określane jest mianem kani kani[36]. Przypadłość ta występuje jedynie tymczasowo i zanika wraz z zaprzestaniem stosowania kavy[37].
Zalecenie, aby po spożyciu pieprzu metystynowego nie prowadzić pojazdów i obsługiwać maszyn[21], nie dotyczy dawek leczniczych (do 180 mg kavalaktonów), a konieczność takiego ograniczenia dla dawek większych nie została dotychczas (2013) zweryfikowana naukowo[38].
Wykazano, że pieprz metystynowy może powodować interakcje z wieloma lekami poprzez hamowanie ich eliminacji przez wątrobowe izoenzymy CYP1A2, CYP2C9, CYP2C19, CYP2D6, CYP3A4 cytochromu P450. Szczególnie ryzykowne jest stosowanie suplementów diety i leków ziołowych zawierających w składzie pieprz metystynowy podczas leczenia depresji, zaburzeń lękowych i innych schorzeń psychicznych, gdyż wiele leków przeciwdepresyjnych i przeciwpsychotycznych podlega metabolizmowi z udziałem wymienionych izoenzymów cytochromu P450[39].
Na mocy ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii posiadanie roślin żywych, suszu, nasion, wyciągów oraz ekstraktów z kava kava stało się w Polsce nielegalne[40]. Polska była wówczas jedynym państwem UE, w którym posiadanie tej rośliny było całkowicie zakazane[32].
W grudniu 2016 r. Główny Inspektorat Sanitarny wydał uchwałę zalecającą usunięcie gatunku z listy substancji zakazanych na mocy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii[41]. Rekomendację oparto na przeprowadzonej analizie dostępnych informacji na temat rośliny, na bazie których stwierdzono, że: „kava nie działa na ośrodkowy układ nerwowy w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia lub życia ludzi, jak również nie ma dowodów na powodowanie szkód społecznych poprzez używanie tej substancji”[41].
Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych pieprz metystynowy od 21 sierpnia 2018 nie jest już klasyfikowany jako środek odurzający grupy I-N, zatem jego posiadanie zostało zalegalizowane[42].
FlaminiaF. Pantano FlaminiaF. i inni, Hepatotoxicity Induced by “the 3Ks”: Kava, Kratom and Khat, „International Journal of Molecular Sciences”, 4, 2016, s. 580, DOI: 10.3390/ijms17040580 [dostęp 2016-04-21] (ang.). KatarzynaK. Zabłocka-Słowińska KatarzynaK., KatarzynaK. Jawna KatarzynaK., JadwigaJ. Biernat JadwigaJ., [Interactions between synthetic drugs used in treatment of selected central nervous system disorders and dietary supplements and herbal drugs], „Psychiatria Polska”, 47 (3), 2013, s. 487–498, ISSN 0033-2674, PMID: 23885542 [dostęp 2018-12-13] . Pieprz metystynowy (Piper methysticum) znany też jako Kava – gatunek roślin z rodziny pieprzowatych. Pochodzi z wysp Mikronezji i Vanuatu. Roślina o długiej tradycji uprawy na wyspach zachodniego Pacyfiku. Inne nazwy lokalne: ʻawa (Hawaiʻi), ʻava (Samoa), yaqona (Fidżi) i sakau (Pohnpei). Termin „kava” odnosi się także do naparu sporządzonego z tej rośliny.
