dcsimg

Populus nigra ( Aragonese )

provided by wikipedia emerging languages

O chopo[1][2] (Populus nigra (L., 1753)) ye un árbol caducifolio d'a familia d'as salicacias y d'o chenero Populus (concretament un alamo u albar) muit freqüent en Eurasia, propio de sotos y formacions de vechetación de ribera.

Descripción

Ye un árbol de madera tova y creiximiento moderadament rapedo, que gosa creixer dica bells 20 u 30 metros d'altaria[3][4]. Quan ye choven tiene un creiximiento muit vertical, con a corona preta y fina, pero quan se va envellindo creixe más lateralment y irregular, de forma que a corona d'os exemplars viellos tiene una forma muito más irregular que a d'os chovens[3].

O tronco ye amplo y fuerte, con firmes fendiduras por toda a crosta (que ye muit escura en comparación con as atras especies de Populus). En os árbols viellos o tronco puede ser retuerto y tener foraus y partes mortas, pero a presencia de grans ramas y pocas brancas a poca altaria fa que a corona adopte un aspecto unflau y espacioso, que no ye o que tienen os chovens.

As brancas son tovas y flexibles, de color parda u royisca[3], muit pretas en toda a corona d'os árbols chovens, pero muit perifericas en os viellos, o que le da ixe aspecto de cupula. As chemas se disposan muit densament[3] antes de comenzar a epoca de creiximiento primeral.

As fuellas, de color verde intensa, se sustentan sobre un peciolo largo, que fa quasi igual que a propia fuella (5-9 cm). Tienen o limbo triangular u romboidal, con a ladera leverament aserrada. Cara ta l'agüerro, a fuella se torna amariella y cai.

A flor se presenta en amentos, que son de color roya en os amentos masculins (por a color d'os estambres) y verdisca en os femenins. A florada se produce antes que as fuellas primerals comincen a brostar-le a l'árbol.

A simient ye muit chicorrona, y s'esparde con o viento porque viacha embolicada en una cubierta filamentosa u plumosa, de color blanca, que, como en totz os alamos pasa, se produce en grans cantidatz en o tiempo de maduración (finals de primavera u prencipios d'o verano).

Fitonimia

O chopo recibe nombres diferents en Aragón, anque en a gran mayoría d'o territorio se le conoix como «chopo», palabra derivada d'o latín PŌPŬLUS talment a traviés d'a forma vulgar PLŌPPUS[5]. Encara que a mes gran parte d'os estudiosos han considerau a presencia d'esta palabra en castellán como un portuguesismo[5] que dimpués s'ha transmeso a l'aragonés como castellanismo[6], a documentación d'esta palabra como elemento romanz en o latín medieval escrito en Aragón se remonta a lo sieglo XII en un d'os "Documentos d'o Pilar" referius a un toponimo d'Utevo que encara existe, lo que descarta l'orichen castellán d'a palabra[5]:

tale parte quomodo mihi tangit in illo campo del iopo (1170).[5]

Os cheosinonimos son siempre locals, y se dan preferentment en o sector nort-oriental (Ribagorza fundamentalment) y en os municipios catalanoparlants de a francha oriental. Por tanto, solo os nombres que se le da en aragonés ribagorzano suposan variacions adintro d'o dominio lingüistico d'a luenga aragonesa.

 src=
A selva de chopos se diz «chopera».

As dos solas formas diferents de chopo que no se siente en Ribagorza se dan en a Fueva, a rechión u subcomarca natural de Sobrarbe que muga con Ribagorza. Anque en a mayor parte d'a comarca de Sobrarbe en l'actualidat se conoix a o chopo como «chopo», en os nuclios d'o Toledo d'a Nata como Sant Chuan y a Cabezonada (norte de a Fueva) bellas personas tienen l'alcordanza que enantes le diciban «coplo» (/'koplo/). En a vicina localidat de Fuent de Campo s'asegura que a forma patrimonial yera «choplo» (/'tʃoplo/). A forma «choplo» a documentan Fernando Romanos y Fernando Blas en as aldeyas inmediatas que forman o Baixo Penyas[7]. En a resta de a Fueva (y nian sisquiera en a resta de Sobrarbe, nian en zonas tan conservaderas como Chistau[2] u a val de Vio) s'ha puesto documentar garra forma derivada de <PŌPŬLUS que no estás «chopo».

En Ribagorza, en cambeo, i ha dos formas que se pronuncia diferent seguntes en qual puesto. «Cople» se documenta pronunciau /'kopʎe/ ("coplle") en Torres[8][1], en Sopeira[1] y en las Pauls[1], pero tamién en Ramastué, en Llire, en Arasán y en Sos[9] (en a val de Benás), como /'kopje/ ("copie") en Estadiella[1], /'kopʎje/ ("copllie") de nuevo en Torres, y /'koʎe/ ("colle") unatra vegada en Sopeira[1]. En Sopeira amaneix tamién a forma «coble», que se pronuncia /'kobʎe/ ("coblle")[1].

A forma «xopo» (/'ʃopo/) s'ha documentau exclusivament en Fonz[1], y «xop» (/'ʃop/) en a comarca de a Matarranya[1], encara que de feito en esta comarca ye mes común a pronunciación «chop» /'tʃop/ tipica d'o catalán occidental, que Vidaller documenta en Aiguaviva de Bergantes[1].

Etimolochía

Se suposa que tanto «chopo» como a resta de variants dimanan de o latín <PŌPŬLUS, anque por variación popular en Aragón y en Castiella s'ha cambeau a consonant inicial P- por una C-. Isto ye un fenomeno caracteristico en as luengas ibero-romances. As variants orientals debantditas pareixen relacionar-se con una forma latina vulgar tipo *CLŌPPUS y no PLŌPPUS, estando os grupos consonanticos latins CL- y GL- en latín vulgar mas tendents a la inestabilidat y a la palatalización que os grupos PL- y FL- por estar oclusivos y linguodorsals[10], d'astí palabras como loir < GLIS en francés, y as palabras lera < GLAREA, leba> GLEBA y land < GLANDE en l'aragonés tellán, belsetán, chistabín y benasqués[11], a palabra lueca < CLOCCA en muitas parlas alto-aragonesas, y destacando a palabra chubiello[12] < GLOBELLU[11] con una evolución pareixida enta una ch inicial.

Curiosament, as derivadas de <PŌPŬLU han estau historicament muit productivas en toponimos, tanto en Aragón como en Castiella, Leyón y Galicia, y quasi nunca con C- inicial. A forma clasica con a que fosiliza en toponimia o derivau de <POPULU en as ibero-romances ye «pobo», perdendo a terminación que deriva d'o sufixo latín -ULUM. Iste toponimo se vei en lo Pobo en Teruel, El Pobo de Dueñas en Guadalachara, etc. Tamién derivan de POPULU os toponimos Plou (Teruel) y Polop (Alicant), que son mas cerca d'a radiz orichinal.

Vocabulario relacionau

Una selva de chopos se diz una «chopera», u «choplera»[1] en os puestos a on que se diz «choplo». En a Ribagorza probablement ye una «coplera» (pronunciau "copllera"). Un arbolet de chopo chicorrón ye un «chopizo» u «chopiza», anque M. Coronas le da o significau de chupón de chopo[13].

Imáchens

Referencias

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  2. 2,0 2,1 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 (es) KREMER, Bruno; Árboles. Editorial Blume. Barcelona, 1986.ISBN 84-87535-12-7
  4. (es) FELIX, Jîrî y TOMAN, Jan; Guía de Campo (3ª Ed.); Ediciones Susaeta. Madrid, 1999. ISBN 84-305-7413-1
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 (es) Juan Antonio Frago Gracia: Toponimia del Campo de Borja. Estudio lexicológico. Institución Fernando el Católico, pp 90-91.
  6. (es) Anchel Conte, Chorche Cortés, Antonio Martínez, Francho Nagore, Chesús Vázquez. El aragonés: identidad y problemática de una lengua. Librería General, 1982, pachina 76.
  7. (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, El Aragonés de Baixo Peñas; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2005. ISBN 84-8094-054-9
  8. (es) SALAMERO REYMUNDO, Francisco, Léxico peculiar de Torres del Obispo (Ribagorza); Semejanzas y diferencias con el castellano y el catalán; Institución Fernando el Católico. Zaragoza, 1991.
  9. (es) Varios, Dicsionari de Patués de l'Asosiasión Cultural Guayente; Espublicato por o Servicio de Patrimonio Etnológico, Lingüístico y Musical d'a Diputación General de Aragón (2003). Consultau o 5 d'abril de 2012.
  10. (es) Heinrich Lausberg: Lingüistica romanica. Tomo I fonetica. Editorial Gredos, 1993. pp 334-335.
  11. 11,0 11,1 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010, pp 44-45.
  12. (es) QUINTANA i FONT, Artur: El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio); Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-060-3, p 56.
  13. (es) CORONAS CABRERO, Mariano, Vocabulario aragonés de Labuerda-A Buerda (Sobrarbe); Xordica Editorial. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-96457-23-2

Se veiga tamién

license
cc-by-sa-3.0
copyright
Wikipedia authors and editors

Populus nigra: Brief Summary ( Aragonese )

provided by wikipedia emerging languages

O chopo (Populus nigra (L., 1753)) ye un árbol caducifolio d'a familia d'as salicacias y d'o chenero Populus (concretament un alamo u albar) muit freqüent en Eurasia, propio de sotos y formacions de vechetación de ribera.

license
cc-by-sa-3.0
copyright
Wikipedia authors and editors