Hierdie artikel handel oor die plant en sy vrug. Vir die halfedelsteen, sien granaatsteen.

Granaat, botaniese naam Punica granatum, is 'n vrugdraende bladwisselende struik of klein boom wat tussen 5 en 8 m (16-26 vt) hoog word. In die Noordelike Halfrond is die vrugte tipies in seisoen van September tot Februarie en in die Suidelike Halfrond van Maart tot Mei. As ongeskonde arils of sap, word granate gebruik in kook, bak, maaltydgarnering, sapversnitte, smoothies, en alkoholiese drank, soos skemerkelkies en wyn.

Die granaat het ontstaan in die streek van Iran na die noorde van Indië, en is sedert antieke tye in die Middellandse See-streek verbou. Dit is in Latyns-Amerika en Kalifornië ingevoer deur die Spaanse setlaars in 1769.

Hierdie artikel is ’n saadjie. Voel vry om Wikipedia te help deur dit uit te brei.

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir granaat.
• Wikispecies het meer inligting verwant aan: Granaat (vrug)

Vista xeneral en floriamientu (Albatera, Alicante, España).

Flor, detrás frutu incipiente.

Granada abierta amosando les sos granes o "granos" nos lóculos y les tastanas membranoses que dixebren estos postreros.

Grana: morfoloxía interna.

Punica granatum, el granáu, ye un pequeñu árbol frutal caducifoliu de la familia Lythraceae, y que'l so frutu ye la granada.

Descripción

Arbustu o pequeñu árbol d'hasta de 5 m d'altor, caducifoliu, más o menos espinosu, bien ramificáu. Tueru derechu, cola corteza arciada y cañes opuestes, patentes; les moces tetrágonas y dacuando péndulas. Les fueyes, simples, de 1,5-7 por 0,8-2 cm, son ente llanceolaes y oblongues, opuestes o subopuestas –en cañes nueves– o bien axuntaes en fascículos alternos o subopuestos, caduques, subcoriacees, polenques pol fexe, glabres, d'un verde amarellentáu, atenuaes en curtiu pecíolu con un ápiz obtusu, de cutiu arredondiáu –por esceición emarginado–, con glándula terminal (nectariu) pocu evidente. Les flores miden 3-4 cm de diámetru, solitaries, más raramente geminaes o ternaes con un pedicelo d'hasta de 3 mm, acrescente al fructificar. El mota tien 2-4 por 1,5-2 cm; ye campaniforme, coriáceo, gruesu, persistente, granate, glabro, brillosu y segmentos triangulares soldaos, valvares na prefloración, persistentes nel frutu y en númberu variable de cinco a ocho. Los pétalos, de 2-2,5 por 1-1,5 cm, son obovaos, corrugaos, caedizos, de color coloráu intensu (por esceición arrosaos); pueden ser dobles, o más, nos cultivos. El androcéu tien estames de filamentus llargos, acolorataos con anteres marielles. El xinecéu tien ovariu ínfero, totalmente soldáu al hipanto, col estilu filiforme y l'estigma capitáu. El frutu ye en balausta de 5-12 cm, esféricu, coriáceo, acoloratáu o mariellu-acoloratao, coronáu polos restos de los segmentos de la mota, con lóculos en dos verticiloss (raramente trés), d'ordinariu l'inferior con seis lóculos y el superior con trés, toos ellos separaos pol endocarpu membranosu y amarellentáu (tastanas). Les granes, madures y fresques, tienen unos 12-15 por 5-7 mm, cola capa superficial del episperma (exotesta) que ye una sarcotesta -anque hai autores que lu describen como un arilo-^[1] constituyida por célules columnares carnoses, tresllúcíes, anguloses, prismátiques, d'un color que va dende'l blancu hasta'l colloráu granate,^[2] y ye duce y comestible. Al contrariu, la capa interna de dichu episperma (endotesta) que, n'ausencia d'endosperma, arrodia al embrión (oleaxinosu y con cotiledones convolutos) ye esclerosu-cristalifero, calter del orde de los Myrtales.^[1] La dispersión de los propágulos ye de tipu endozoocoría, pos les pebíes» de les granes, que contienen l'embrión, nun son digeribles y pártense coles fiecessobremanera de les aves.

Hábitat y distribución

Subespontánea nos ribazos, cunetes y sebes; indiferente edáfica; crez del nivel del mar hasta los 1100 m. Floria d'abril a xunu.

Orixinaria probablemente de la rexón irano-turania, naturalizóse na zona mediterránea ya introducíu en Sudamérica, Sudáfrica y Australia; cultivada n'árees templaes y subtropicales. Esvalixada, principalmente pel este y el sur de la Península Ibérica y Islles Baleares. Tamién nes Islles Canaries.^[2][3]

Historia

Granaos monteses abandonaos, como s'amuesa pol descuidu de les plantes (ensin collechar nin podar) alredor del Castillo de Aledua en Llombay (provincia de Valencia), ye una talaya-fortaleza construyida polos árabes y fueron ellos, precisamente, los qu'introducieron el cultivu de granaos na Península Ibérica.

Madonna Salting d'Antonello da Messina, c.1460-1469, con una granada en manes del Neñu.

Esti árbol ye orixinariu de la rexón que toma dend'Irán hasta'l norte de los Himalayas n'India, y foi cultiváu y naturalizáu en tola rexón del Mediterraneu incluyida Armenia, dende l'Antigüedá. Bien apreciáu nes zones desérticas, yá que ta protexíu de la desecación pola so piel gruesa y coriácea, lo que dexaba que les caravanes pudieren tresportar la so fruta grande distancies, calteniendo les sos apreciaes cualidaes. Testimonios del so consumu recoyer en tolos documentos antiguos.
Saber del cultivu de la granada, dende fai siquier 5000 años n'Asia occidental y nel Norte d'África; llantar nos xardinos colgantes de Babilonia y alcuéntrase esculpíu nos baxorrelieves exipcios.

Los antiguos exipcios preparaben col so zusmiu un vinu llixeru con sabor a artimora.

Hipócrates encamentaba'l zusmiu de la granada contra la fiebre y como fortificante contra la enfermedá.
Los antiguos exipcios yeren soterraos con granaes. Los babilonios creíen que mazcar los sos granos enantes de les batalles facer invencibles.

Los romanos conocieron la granada gracies a los fenicios que la traxeron de Fenicia (aprosimao n'El Líbanu actual) a Roma, d'ende'l so nome científicu de Punica.

La Biblia fai referencia en numberoses ocasiones a esti frutu, y siempres nel so defensa.

La granada tien un mota con forma de corona. Na tradición xudía foi'l diseñu orixinal, qu'inspiró pa faer les corones.^[4]

Son los bereberes quien traen la fruta a Europa, y la ciudá de Granada, fundada nel sieglu X, recibió'l so nome por esta fruta.

Munchos pueblos vieron la granada como un símbolu d'amor, de fertilidá y prosperidá:

• Según la mitoloxía griega, el primera granáu foi llantáu por Afrodita, la diosa griega del amor y de la guapura, ente que'l dios del infiernu Haes, ufiertó-y el so frutu a la bella Perséfone pa seducila.
• En Xava, ta acomuñada a ciertos ritos qu'acompañen l'embaranzu.
• Según Shakespeare, so la so xamasca despintóse Romeo pa canta-y una serenata a Julieta.
• En China, tiense'l costume d'ufierta-y una granada a los recién casaos como auspicio d'una descendencia numberosa (el color coloráu d'esta fruta ye consideráu pola tradición china un color qu'atrai la bona fortuna).
• Nel Islam considérase unu de los árboles del Paraísu, conforme a referencies corániques y de les tradiciones del profeta Mahoma.
• Por tener la granada gran cantidá de pebíes, yera considerada na antigüedá como un símbolu de fertilidá y fecundidá. Yera atributu de Hera, Deméter y Afrodita. En Roma yera habitual que les novies llevaren un tocáu de cañes de granáu. Tien especial relevancia nel mitu de Perséfone y Haes.^[5]

La granada forma parte del escudu de la ciudá de Tacna, al sur del Perú^[6]
Dende 1492 una granada forma parte del escudu d'España.^[7] Tamién del de Colombia.^[8] Son los únicos estaos del mundu con una granada nos sos emblemes nacionales.
Granada, antigua capital del Reinu Nazarí de Granada na Edá Media, ye'l nome de l'actual ciudá española, lo mesmo que de la so provincia. El so frutu ta incluyíu nel escudu d'armes de la ciudá.^[9]

Simboloxía xudía

La granada ye unu de los símbolos de Rosh Hashaná (añu nuevu xudíu). Ye tradicional el consumu de granaes nesta festividá, yá que, coles sos numberoses granes, simboliza la fecundidá.^[10] Coles mesmes, créese que la granada ye unu de los frutos que más granes contién, con alredor de 613 granes, simbolizando les 613 mitzvot, deseyando que se multipliquen como les granes d'esti frutu.

Simboloxía cristiana

Detalle de la Virxe de la granada de Sandro Botticelli, c. 1487 (Galería de los Uffizi, Florencia).

La so simboloxía principal de fructificación y fecundidá ye vista dende'l cristianismu na so aguada espiritual, asimilando les sos munches granes a los innumberables efeutos de les perfecciones divines.^[11]

La granada tamién ta presente en motivos relixosos cristianos, especialmente nes vestidures de los sacerdotes pa les funciones relixoses.

Delles pintures de temática relixosa de Sandro Botticelli y Leonardo da Vinci, utilicen la tema de la granada o del so frutu, como na Virxe de la granada de Botticelli. En munches pintures, el Neñu Jesús tien na so mano una granada, como símbolu precursor del so pasión y resurrección. Sicasí, en manes de la Virxe María, representa la castidá.

Pol color del so zusmiu paecíu a la sangre, na iconografía cristiana va convertir nun símbolu del martiriu. Un martiriu granible, como'l so frutu, llenu de granes. Y por los sos innumberables granes, envolubraes con una dura piel, tener como la mesma representación de la Ilesia que sol so mantu acueye y protexe a innumberables naciones.^[12]

Producción

Los principales países productores de granada fresca nel mundu alcuéntrase en Mediu Oriente, destacando como principales productores India, China, Indonesia, Bangladex y Exiptu; de toos estos l'únicu principal productor que nun esporta ye China que destina la so producción al so consumu local; otros países que tán amontando la so producción, pero puramente pa la esportación, son Perú, Chile, Arxentina y España, yá que nos sos mercaos internos nun hai vezu de consumu de la granada fresca; n'España, que ye'l principal país productor d'Europa, esisten más de 2500 hectárees cultivaes con una producción de 20 000 tonelaes al añu.^[13]

Usos

Punica granatum, o bien, una granada abierta.

Anque la especie nun ye nativa del Xapón, cultívase llargamente nesti país y desenvolviéronse numberosos cultivares. Utilízase llargamente nos bonsái, por cuenta de les sos guapes flores y los tueros retorcigañaos qu'adquieren los exemplares más vieyos.
El zusmiu de la granada utilízase como tinte natural nes fábriques de productos non-sintéticos.

Culinarios

Granos de granada aliñaos con llimón y azucre.

La fruta cómese fresca, granu a granu, estremando la corteza y les laminuques amargoses (tastanas) que dixebren les celdes (lóculos) onde s'atopen. Ye bien apreciada polos neños. Puede utilizase pa faer sorbetes, bebíes, xarabe de granadina y como ingrediente en platos cocinaos.

Les granaes madures presenten un color coloráu fondu a marrón. Les granaes pequeñes de normal tán seques, maderices, acres y incomibles. Cuanto más grande sía'l frutu, la magaya va ser más jugosa. La epidermis debe de tar bien llisa y brillante, exenta de marques. Dizse que la fruta ta madura cuando primiéndola un pocu emite un ruiu metálico.

• Na cocina libanesa, el xarabe de granadina, llamáu dibs a el'ruman iguar a partir de les variedaes acedes que-y dan un sabor duce y llixeramente acedáu.

El so xarabe utilizar en numberosos platos salaos pa da-yos un toque d'acidez, tal como les mutabbal, berenxenes enfornaes a la crema de sésamu o ajonjolí, puré de berenxena enfornada al ayu (baba ganush) y la (lahm b'ajin) pizza llibanesa con guarnición.

• Na cocina de Panyab, al norte de la India, los sos granos secos utilícense como especia nos platos vexetarianos, a los qu'apurren un gustu agriduz.

• La cocina iranina acútalu asina mesmu un llugar importante.

• Ye un ingrediente nel platu mexicanu de los chiles en nogada, onde'l color de los granos coloraos oldea col color verde de los chiles rellenos y el mueyu de nuez blanca, resultando un platu col colores de la bandera nacional. Nel occidente de Méxicu (estaos de Colima, Jalisco y Michoacán), prepárase una bébora embriagante a base de zusmiu de granada, tequila o mezcal, azucre, cacahuates, nueces y, delles vegaes mazana llamáu "ponche de granada".^{[ensin referencies]}

Vista del árbol

Melecinales

Ta bien espublizada en tiempos recién y ye una de les llamaes "superfrutas" polos compuestos químicos d'aición positiva que tien: ye rica en antiosidantes y potasiu, calciu, magnesiu y vitamina C.

La granada utilizar en paramedicina tradicional:
Dellos trabayos d'investigación recién suxuren que'l consumu de granaes podría tener efeutos beneficiosos pa la salú cardiovascular y la prevención de ciertos tipos de cáncer.
En gargarismos, sollivia la tos persistente, y ye eficaz en casu de fiebre, de fories, de cólicu y puede sirvir tamién de vermífugo. Tien llixeres propiedaes diurétiques y antihipertensivas, Investigaciones recién demuestren que los estractos de granada inhiben el desenvolvimientu de celulas canceroses en cultivos "in vitro", la granada y los sos componentes son usaos como terapia alternativa en cáncer de próstata"(9)

Les fibres de la granada, mayoritariamente insolubles, son irritantes y tán contraindicaes nes persones que carecen de divertículos o d'irritación cólica anque son bien beneficioses pa quien son propensos a los estriñimientos o fories y al tránsitu intestinal lentu.

De los granos roses de la granada estrayi una bébora, el «sambu», utilizada nes cures de rexeneración y de llimpieza interna que, según los sos preparadores, dexa amás ayudar a perder sobrepesu.

Taxonomía

Punica granatum describióse por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 1: 472. 1753.^[14]

Etimoloxía

El nome xenéricu, Punica, provién del llatín pūnĭcum y alude a los fenicios, activos impulsores del so cultivu, ente que granatum, el epítetu específicu, deriva del axetivu llatín grānālos tos, que significa 'con abondosos granos'. Na Antigua Roma denominar al granáu como punicum arbos (árbol púnicu) y al frutu como malum granatum (mazana granada) o punicum malum (mazana púnica). Pliniu'l Vieyu, a mediaos del SIEGLU|I|d|s|1}}, menta nel so Naturalis historia: «N'África, pela redolada de Cartago, esiste la mazana púnica que dalgunos llamen granatum».^[15]

Variedaes

Granada negra, Saveh, Irán.

• “Bedana” - ye media a grande, con corteza ablancazada a parduza y magaya duce arrosáu-blanca.
• “Kandhari” - ye grande, de color coloráu escuru, con magaya de color rosa escuru o sangre-colorao, subácida y granes dures.
• “Alandi” (“Vadki”) - de tamañu medianu, cola magaya colorada o rosada, carnuda, granes bien dures.
• “Dholka” - grande, mariellu-colorao, de corteza gruesa y magaya carnuda, purpurín-blancu o blanca, duce; granes dures. Ye árbol de fueya perenne.
• “Kabul” - grande, cola corteza coloráu escuru y mariella claro; magaya carnuda, colloráu escuru, dulce, llevemente amargosa.
• “Colloráu del Muscat” - cola corteza fina o abondo gruesa, carnudes, jugosas, mediu-dulces de la magaya, nidies. La planta ye un portador moderadamente prolíficu.
• “Shell de papel” - redonda, mediu grande, mariellu claro amermeyáu con color de rosa; cola magaya carnuda, acoloratada o rosada, dulce, bien jugosa, la corteza bien fina, y granes nidies.
• “Pune” - grande, cola corteza coloráu escuru, gris o buxu-verde, enllordiada dacuando, y la magaya naranxa-colorada o rosado-y-colorada.
• “Rubí español” - redonda, pequeñu-mediu o grande; brillante-coloráu, cola corteza fina, la magaya arumosa les y granes pequeñes-medies, abondo nidies.
• Mediu de “Vellodu” - tien magaya grande, cola corteza mediu-gruesa, carnuda, jugosa.
• “Blanco” - grande, color crema del Muscat tiñida con color de rosa; corteza fina; magaya carnuda, crema-coloriada, duce.
• “Maraviyosu” - aniciáu en Florida y arrobináu en California en 1896. La fruta ye'l púrpura coloráu bien grande, escuru, cola corteza mediu-gruesa; de color coloráu escuru, jugosa.

N'España les más conocíes y comerciales son les siguientes:

• “Mollar d'Elx” - Árbol bien brengosu, de rápidu desenvolvimientu, frutu de tamañu grande, granu gruesu, colloráu escuru y granes bien amenorgaes y blandies. Maurez ente ochobre y payares; presenta mayor posibilidá de raxáu y d'ataque de plagues.
• “Mollar valenciana” - Árbol brengosu, frutu de tamañu grande, forma arrondada y esplanada, granáu gruesu y grana bien amenorgada. Caracterizar por ser de recueya temprana.
• “Wonderfull” - Trátase d'una fruta más grande de lo normal, con un sabor más prestoso. Colorada la so carne, xugosa con un sabor agudo. Crez bien nel suelu alcalín que mataría a la mayoría de les plantes. Crez hasta cerca de 6 m d'altu.^[13]

Sinonimia

• Punica florida Salisb.
• Punica grandiflora hort. ex Steud.
• Punica añada L.
• Punica spinosa Lam.
• Punica granatum var. granatum L.
• Punica granatum var. sativum K.Malý
• Rhoea punica St.-Lag.
• Granatum puniceum St.-Lag.^[16][17]

Nomes vernáculos

• Castellán: agrauz, agrios (3), albar, almegranas, alvarés, balaustia (2), balaustra (2), balaustria, balaustrias, balustia, cagines, de pasa, de piñón tienru, engranao, granada (11), granada agria, granada agria colorada, granada agriduz, granada albar, granada cagina, granada de vilba, granada diente de perru, granada duce, granada duce ensin piñón, granada fina, granada frailera, granada herreña, granada miniatura, granada mollar ensin güesu, granada montesa, granada aceda, granaes (2), granáu (39), granáu agriu (2), granáu cantu (2), granáu bravíu, granáu común, granáu llocu, granáu montés (2), granao (9), graná (3), granás, magrano (2), manglanera, manglano (2), mangranero, mengranera, mengranero, migraña, milgrano (2), minglanera, mingranera (2), mingrano, mollar (3), piñonenca, román. Ente paréntesis, la frecuencia del vocablu n'España.^[3]

Intereses

• La granada representa pola so estructura lo uno y lo múltiple, polo que los cristianos considerar como símbolu de la so propia Ilesia, que xune sol so mantu, distintos pueblos. Tamién representaría pa ellos, pol so color, el sangre de los sos mártires y la vida eterna.
• El zusmiu de la granada vender nos EE.XX. con etiquetes de delles marques, tando disponible en tiendes d'alimentación y supermercaos de tol país.
• Granada ye'l nome d'una ciudá y la so provincia española amás de delles ciudaes en dellos países d'América (EE.XX., Méxicu, Colombia,..).
• Granada ye una islla nel Mar del Caribe de Suramérica.
• La pequeña bomba llamada granada de mano debe'l so nome al frutu pola semeyanza de la so forma y tamañu (y recuerda a les granes del frutu nos fragmentos que produz). En numberoses llingües (incluyíos búlgaru, español, francés, y hebréu) les pallabres son esactamente les mesmes.
• Úsase tamién como indicador acedu-base natural, tornándose rosa en solución aceda y verde en solución básica.
• Na nueche de Yalda iranina (Solsticiu d'iviernu) ufiértense granaes fresques.
• Dio-y orixe al nome del color granate y al mineral granate cuando ye coloráu escuru.
• N'España, mientres el mes d'ochobre de 2014, desenvolvióse una operación policial anticorrupción llamada "Operación Púnica" debíu al apellíu del principal implicáu en felicidá entama corrupta, Francisco Granaos^[18]

Ver tamién

• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Cronoloxía de la botánica
• Hestoria de la Botánica
• Carauterístiques de les litracees

Referencies

Bibliografía

1. Graham, S. A., J. Hall, K. Sytsma & S. Shi. 2005. Phylogenetic analysis of the Lythraceae based on four gene regions and morphology. Int. J. Pl. Sci. 166: 995–1017.
2. CONABIO. 2009. Catálogu taxonómicu d'especies de Méxicu. 1. In Capital Nat. Méxicu. CONABIO, Mexico City.
3. Correa A., M.D., C. Galdames & M. Stapf. 2004. Cat. Pl. Vasc. Panamá 1–599. Smithsonian Tropical Research Institute, Panamá.
4. Cronquist, A.J., N. H. Holmgren & P. K. Holmgren. 1997. Vascular plants of the intermountain west, U.S.A., subclass Rosidae (except Fabales). 3A: 1–446. In A.J. Cronquist, A. H. Holmgren, N. H. Holmgren, J. L. Reveal & P. K. Holmgren (eds.) Intermount. Fl.. Hafner Pub. Co., New York.
5. Davidse, G., M. Sousa Sánchez, S. Knapp & F. Chiang Cabrera. 2009. Cucurbitaceae a Polemoniaceae. 4(1): i–xvi, 1–855. In G. Davidse, M. Sousa Sánchez, S. Knapp & F. Chiang Cabrera (eds.) Fl. Mesoamer.. Universidá Nacional Autónoma de Méxicu, Méxicu.
6. Flora of China Editorial Committee. 1988-2013. Flora of China (Checklist & Addendum). Unpaginated. In C. Y. Wu, P. H. Raven & D. Y. Hong (eds.) Fl. China. Science Press & Missouri Botanical Garden Press, Beijing & St. Louis.
7. Gibbs Russell, G. Y., W. G. M. Welman, Y. Retief, K. L. Immelman, G. Germishuizen, B. J. Pienaar, M. Van Wyk & A. Nicholas. 1987. List of species of southern African plants. Mem. Bot. Surv. S. Africa 2(1–2): 1–152(pt. 1), 1–270(pt. 2).. Te odio.
8. Hamilton, C. W. 2001. Punicaceae. En: Stevens, W.D., C. Ulloa, A. Pool & O.M. Montiel (eds.). Fl. de Nicaragua. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 85(3): 2186–2187.
9. Wang L, Martins-Green M. Pomegranate and its components as alternative treatment for prostate cancer. Int J Mol Sci. 2014 Aug 25;15(9):14949-66)

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Punica granatum .

• Punica granatum n'Árboles Ibéricos
• Pomegranate Fruit Facts.
• Pomegranates: Jewels in the Fruit Crown.
• How many seeds does a pomegranate have? (analís estadísticu).
• El mayor descubrimientu n'alimentación funcional del sieglu XXI.
• El cultivu del granáu.

Nar punicaceae fəsiləsindəndir. Narın elmi adı iki latın sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir. "Punica" - tünd qırmızı və ya parlaq qırmızı, "granatus" isə dənə deməkdir.

Nar çox qədimdən becərilən və istifadə olunan bitkidir. Onun ən qiymətli sortu eramızdan əvvəl Qədim Yunanıstanın Karfagen vilayətində becərilmişdir.

Hündürlüyü 1,5-4 (5) m olan, budaqları qarşı-qarşıya yerləşmiş balaca ağac və ya koldur. Qısalmış budaqları çox vaxt tikanlara çevrilir.

Təbii yayılması

Vətəni Kiçik və Оrtа Аsiyа, Dаğıstаn, Şərqi və Cənubi Zаqаfqаziyаdır.

Botaniki təsviri:

3–5 m hündürlüyündə çохlu gövdələrə mаlik, yаrpаğını tökən kоl və yа kiçik аğаcdır. Cаvаn budаqlаrının qаbığı yаşıl-bоz, sоnrаlаr isə qəhvəyi rəngli оlur, çılpаq, üzərində tikаnlаrı vаrdır. Yаrpаqlаrı хırdа, uzunsоv və yа еnli-nеştərvаri, sаdə, küt uclu, tаm kənаrlı, çılpаq və pаrlаq оlub, qısа sаplаqlıdır. Uzunluğu 3-8 sm, еni 1-2 sm-dir. Narın çiçəkləri əsasən iki tiplidir. Çiçəkləri 3 sm diаmеtrində оlub, iri, tək-tək və yа dəstə ilə yеrləşir, ləçəkləri qırmızı rənglidir. Kasacığı rəngli, dərili, 5-7 ətli, üçkünc hissəlidir. Ləçəkləri və erkəkcikləri kasacığın ağızcığında birləşmişdir; sütuncuğu bir, bir az qalınlaşmış dişicik ağızlıdır. Müхtəlif çеşidlərdə çiçəklərinin rəngi çəhrаyı, аğ, аlаbəzək və yа sаrı оlur. Mеyvələri iri, yеtişdikdə qаbıqlаrının rəngi sаrı, qırmızı və s. rəng аlır. Toxumları çoxsaylı, bir meyvədə 1000-1200-dək və daha çoxdur. Hər toxum sulu, yeməli örtüklə əhatə olunmuşdur. Аprеl аyındа çiçəkləyir, mеyvələri sеntyаbr-оktyаbr аylаrındа yеtişir. Kоlun bölünməsi və ya qələmlərlə çохаldılır.

Еkоlоgiyаsı

Nar işıqsevəndir, işıq çatışmadıqda nar ağacında çiçəkləmə müşahidə edilmir.

Аzərbаycаndа yаyılmаsı

Аdi nаr təbii hаldа Аlаzаn-Əyriçаy vаdisində, Kür-Аrаz оvаlığındа, Lənkərаn-Аstаrа ovalığında, Abşeronda bitir. Dendrologiya İnstitutunun kоllеksiyаlаrındа mеyvəsinin fоrmаsınа, ölçüsünə, rənginə və digər mоrfоlоji хüsusiyyətlərinə görə fərqlənən çохlu fоrmа müхtəlifliyi vаrdır.

İstifаdəsi

Nаrın mеyvələrindən həm təzə, həm də еmаl еdilmiş hаldа istifаdə еdilir. Mеyvəsinin qаbığındа аşı mаddəsi vаrdır. Müхtəlif fоrmаlаrındаn yаşıllаşdırmаdа istifаdə еdilir.

Yarpaq: Yarpaqları qarşı-qarşıya və ya dəstə halında yaxınlaşmişdir, uzunsov və ya uzunsov-neştərvaridir, küt və ya sivritəhərdir, qalın dərili, tamkənarlıdır, parlaqdır, alt tərəfdən orta damarcıq aydın görünür və yarpaqlar töküləndir.

Çiçək: Çiçəkləri iri, diametri 4-4,5 sm-dir, tək-tək və ya 2-3 ədəd olmaqla qısa çiçək saplağında düzülmüşdür və qoltuq çiçəkləridir. Ləçəkləri al-qırmızı rəndədir, uzunluğu 3-5 sm, nazikdir və kasacığn bölümləri ilə əvəz olunmuşdur.

Meyvə: Meyvəsi iridir, diametri 10 sm, şarşəkillidir, tünd qırmızı və ya sarımtıl rəngli olub, yetişən zaman qeyri-düzgün çatlayır. Toxumları çoxsaylıdır, uzunluğu 6-12 (14) mm-dir, üçtinlidir və lətli örtüklə örtülmüşdür.

Çiçəkləməsi: (May) İyun-İyul; bəzən Sentyabr-Oktyabrda ikinci dəfə çiçəkləyir .

Meyvə verməsi: Sentyabr-Oktyabr

Azərbaycanda yayılması: BQ (Quba), Samur-Şabran oval., Qobustan, BQ şərq, BQ qərb, KQ mərkəzi, KQ şimal, KQ cənub,

Alazan-Əyriçay, Kür-Araz oval., Kür düz., Nax. düz., Lənk., Muğan-Lənk. oval. Aşağı dağ qurşağına qədər.

Yaşayış mühiti: Çay boyunca, qumlu torpaqlarda, quru-çınqıllı yamaclarda rast gəlinir. Qrup və səpələnmiş halda rast gəlinir

və bəzən mühüm sahələrdə təbii cəngəlliklər əmələ gətirir.

Nar Azərbaycanda

Hazırda Zaqafqaziya respublikalarında nar ağacı geniş becərilir. Azərbaycanın bir sıra rayonlarında Ağsu, Göyçay, Ağdaş, İsmayıllı, Lənkəran, Masallı, Şəmkir və s. çoxdan nar bağları salınıb. Bundan əlavə həmin rayonların meşələrində, dağ yamaclarında cır nara da rast gəlinir.

Azərbaycanda becərilən nar öz keyfiyyəti ilə fərqlənir. Son 25-30 ildə Muğan zonasında - Əli Bayramlıda, Sabirabadda, Saatlıda, Salyanda, Neftçalada, Cəlilabadda, Kürdəmirdə, Beyləqanda narın müxtəlif sortları müvəffəqiyyətlə becərilir və sahələri ildən-ilə genişləndirilir.

Azərbaycanda təbii sahələrdə miqdarı azalmaqda olan relikt növdür və Ağdaş, Dəvəçi, Ağsu, Astara, Lənkəran, Şəki rayonlarında, Türyançay qoruğunda və Naxçıvan MR yayılmışdır. Hüdürlüyü 1–10 m olan, parıltılı uzun lansetvari yarpaqlara malikdir. Çiçəkləri qırmızı rəngdə olur və iyul-avqust aylarında çiçəkləyir.

Narın müalicəvi xassəsi

Narın müalicəvi xassəsi eramızdan hələ çox qabaq assuriyalılara, misirlilərə, yəhudilərə, yunanlara və romalılara məlum idi. Eramızdan 1500 il əvvəl Çin təbibləri nar qabığını qurd dərmanı kimi işlətmişlər. Azərbaycanda da nardan və onun meyvələrinin qabığından istifadə olunur. Lakin buna baxmayaraq, nar elmi təbabətə, ancaq 1807-ci ildən etibarən daxil edilmişdir. Bunun təşəbbüskarları Hindistan təbibləri olmuşlar.

Nar bitkisi qədim dövrlərdən bəri dərman bitkisi kimi istifadə edilir. Nar şirəsi iştahanı qaldırır, mədənin fəaliyyətini tənzimləyir və ağrısızlaşdırıcı xassəyə malikdir. Çiçəklərindən soyuqdəyməyə qarşı, toxumlarından isə sarılıq xəstəliyində, ürək döyünməsində, sinə ağrılarında və iştahanı qaldırmaq üçün istifadə edilir. Kök və budaqların qabığı lentşəkilli qurdlara qarşı iflicedici təsir göstərir. Narın növündən və sortundan asılı olaraq meyvələri şirin və turş olur. Nara turş dad verən onun şirəsindəki limon turşusudur.

Mədəni üsülla becərilən narın meyvəsinin şirəsində 2-4%, cır narda isə 6-9% limon turşusu var. Nar meyvəsinin tərkibi şəkər və limon turşusu ilə yanaşı, vitaminlərlə, boyayıcı maddələrlə, makroelementlərlə də zəngindir.

Cır nar meyvəsinin şirəsindən təbabətdə və yeyinti məhsulları sənayesində istifadə etmək üçün limon turşusu istehsal olunur. Meyvəsinin qabığı da faydalıdır. Onu çay kimi dəmləyib, mədə-bağırsaq xəstəliklərində ishala və dezinteriyaya qarşı qəbul edirlər. Böyrək və qaraciyər xəstəliklərinə tutulanlara nar şirəsi içmək çox xeyirlidir. Şəkər xəstəliyi olanlara cır narın şirəsindən içmək məsləhətdir.

Nar şirəsilə 10-12 gün davam etdirilən müalicə nəticəsində gündə 4-5 dəfə, hər dəfədə 60 damcı, yeməkdən 5-10 dəqiqə qabaq xəstələrin hamısında ürək yanğısının azalması, ağızda quruluğun və acılıq hissinin itməsi, başağrısının kəsilməsi kimi müsbət dəyişikliklər müşahidə edilmişdir.

Xalq təbabətində nar meyvəsinin qabıqlarından "nar qəzəli" adı ilə, eləcə də nar ağacının gövdə və qol-budaqlarının toz formasında və sulu bişirmə şəklində qurd əleyhinə dərman kimi istifadə edilir.

Şəki rayonunda nardan iştah artırmaq üçün "nardaşa" adlanan şərbət mürəbbə hazırlanır. Bunun üçün vələs və ya Göyçay rayonunda "kəmşirin" sortlu gülövşə nar meyvəsinin dənələrini ayırıb onu şəkər şərbətində qaynadırlar. "Nardaşa"dan plov, kabab və lüləkabab yeməklərində iştahartırıcı və tamverici kimi istifadə edirlər.

Azərbaycanda qədim zamanlardan mədəni nar növündən "narrub" şirəsi, cır nardan isə "narşərab" hazırlanır. "Narşərab" həzmetmə prosesinə kömək edir və sınqa xəstəliyinin müalicəsində yaxşı nəticə verir. "Narrub" isə zəifləmiş orqanizmi möhkəmləndirir, xəstənin ürəyini sərinləşdirir və susuzluğun qarşısını alır.

Xalq təbabətində şəkər xəstəliyi zamanı nardan təzə alınmış şirəni ürək yanğısını söndürən və susuzluğun qarşısını alan dərman kimi içirlər.

Nar şirəsindən hipertoniya xəstəliyinin müalicəsində, eləcə də ürək ağrılarında istifadə olunur. Belə hallarda nar şirəsinin şəkərdə hazırlanan şərbəti də xeyirlidir. Həmin şərbəti döş ağrıları zamanı öskürək dərmanı kimi də qəbul etmək olar.

Şirin nar meyvəsinin şirəsi böyrək xəstəliklərində, eləcə də temperaturu aşağı salmaq üçün içmək məsləhətdir. Kəmşirin nar meyvəsinin şirəsindən böyrəklərdə və öd kisəsində daş bağlayan zaman istifadə olunur. Nar şirəsi babasil xəstəliyini müalicə etmək üçün də faydalıdır.

Xalq təbabətində nar şirəsindən yel xəstəliyinə qarşı sürtmə dərmanı kimi işlədilir. Nar ağacının kökünü qurudaraq toz halına salıb, onu əzvayla bərabər miqdarda qarışdırırlar, sonra çıxıqlarda, əziklərdə təpitmə şəklində ağrıkəsici kimi işlədirlər.

Nar qabıqlarını və çiçəklərini çay kimi dəmləyib, boğaz ağrılarında, angina, diş ətinin iltihabı xəstəlikləri zamanı antiseptik qarqara dərmanı kimi istifadə edirlər. Baytarlıqda isə narın qabıqlarından yarasağaldıcı dərman kimi istifadə olunur. Bu məqsədlə qurudulmuş qabıqları xırdalayır, kül ilə qarışdırır, sonra atın belində yəhərin əmələ gətirdiyi yaraların üstünə səpirlər.

Narda 15% karbohidrat, 0,8% protein, B1 və B2 vitaminləri ilə bərabər kalsium, fosfor və dəmir var. Nar həmçinin dəniz tutmalarına qarşı da yaxşı təsir göstərir. Narı içindəki pərdə ilə birlikdə yedikdə mədə yarasını müalicə edir. Nar suyu böyrək və qaraciyər xəstəliklərində çox faydalıdır.

Nar suyu yüksək təzyiqin müalicəsində, ürək ağrılarında, babasil xəstəliyində faydalıdır. Nar suyu hərarəti götürür. Nar şirəsinin şərbəti sidikqovucu xassəyə malikdir. Şirəsini bədəndə revmatizm ağrıları olan nahiyələrə vurduqda ağrıları kəsir. Ürəkgetmə zamanı xəstəyə nar şərbəti içirilməlidir. Meyvəsi və qabıqları da yararlıdır. Çiçəyi bağırsaqdakı yara və iltihabı yaxşılaşdırır. Boyun tutulmasında nar çiçəyinin xəşili şəfavericidir. Qabığı çay kimi dəmlənib içildikdə mədə və bağırsaq xəstəliklərinə, ishal və dizenteriyaya qarşı olduqca faydalıdır.

Xayfa Texnionun tədqiqatçılari aşkar ediblər ki,nar şirəsi şəkərli diabetdən əziyyət çəkənlər üçün əsl dərman ola bilər. "Atherosclerosis" jurnalında dərc edilmiş tədqiqatın nəticələrinə görə 3 ay müddətində hər gün 180 ml nar şirəsi içmiş pasientlərdə damarlarda aterosklerozun inkişaf riski əhəmiyyətli dərəcədə enmişdir. Ateroskleroz-diabetiklərin ölümünün əsas səbəbidir: mədəaltı vəzin çatışmazlığından əziyyət çəkənlərin 80%-i ondan tələf olur.

Ən təəcüblüsü odur ki, nar şirəsinin tərkibində olan şəkər qanda şəkərin səviyyəsini qaldırmır — texnionun tibb fakültəsinin professoru, tədqiqat qrupunun rəhbəri Mixael Aviram bunu xüsusi qeyd edir. Alimlər bunu başqa meyvələrdən fərqli olaraq, nar şirəsinin tərkibindəki şəkərin unikal antioksidantla bağlı olması ilə izah edirlər ki, bu da onu ateroskleroza qarşı preparata çevirir. Lakin qeyd etmək lazımdir, bu tədqiqatda yalnız 20 pasient iştirak etdiyinə görə nəticələrin yoxlanmağa və təsdiqə ehtiyaci vardır.

ABŞ alimlərinin axırıncı tədqiqatları göstərdi ki, nar şirəsi kişi potensiyasına viaqradan pis təsir göstərmir. Hesab edirlər ki, nar şirəsi qan dövranını gücləndirən natioksidantlarla zəngindir. O eyni ilə impotensiyanın müalicəsində istifadə olunan dərmanlar kimi azot oksidinin səviyyəsini yüksəldir, bu da qan damarlarının genişlənməsini sürətləndirir.

Zəif cinsi disfunksiyadan əziyyət çəkən 53 nəfər 21 yaşdan 70 yaşa qədər könüllü 1 ay müddətində şam yeməyindən sonra 1 stəkan nar şirəsi içmişdir. Demək olar ki, onların yarısı məhəbbət sahəsindəki uğurları haqda alimlərə məlumat veriblər.

Kaliforniya universitetinin doktoru Kristofer Forest ereksiyanın pozğunluğundan əziyyət çəkənlərin müalicəsində nar şirəsinin böyük potensiala malik olduğunu söyləyir.

Ürək xəstəlikləri və prostat vəzin xərçəngi riskini azaltmaq qabiliyyətinə görə nar meyvəsi artıq "super meyvə" hesab olunub. Alimlərin fikrinə görə digər meyvələr, çay və qırmızı şəraba nisbətən onun tərkibində daha çox antioksidant vardır.

Əfsanəsi

Nar ağacının vətəni İran hesab olunur. Qədim zamanlardan Şərqdə nar "bütün meyvələrin şahı" sayılır. Bu ola bilsin ki, "tac" forması yaradan kasayarpaqların məhz həmin orijinal formasına görədir. Hətta hesab olunur ki, məhz nar kralların baş geyimi olan tacı insanlara təlqin etmişdir.

• Çoxsaylı tumları ilə, nar uzunmüddət məhsuldarlıq, bolluq və daimi həyat simvolu hesab olunur.
• Nar Yunanıstanda ər-arvadın sadiqliyinin simvolu olmuşdur. Yunanlar hesab edirdilər ki, nar Dionisin qanından yaranmış, nar ağaclarında isə xüsusi nimfalar, royadlar yaşayır. Yunan əsatirində nar dənələrini yeyən Persefona Aidin arvardı olur və iki ilin üçdə ikisini yeraltı səltənətdə qalır, Yer üzərində payış və qış olur.
• Qədim Misirdə isə vəfat edənlərin qayıtmasına ümidi simvolizə edən nar meyvələri ilə basdırırdılar.
• Azərbaycan əfsanələrində isə deyilir ki, nar sevgi və ehtiras simvoludur. Sözlərlə sevgini bildirmək nəzakətli hesab olunmurdu. Gənc oğlanlar qızlara nar meyvələrini gətirməklə öz hisslərini bildirir və sevgilərini təklif edirdilər.
• Yuxu yozanlar iddia edirlər ki, əgər yuxuda nar görmüş olarsansa, bu sizin öz istedadınızı müdrikliklə istifadə edəcəyinizi göstərən işarədir.

Narla bağlı mifologiyalar

Qədim zamanlardan Şərqdə narı bütün meyvələrin şahı hesab edirlər. Hətta xarici görkəminə görə də o, digər meyvələrdən yüksəklikdə dayanan odlu-qırmızılı tac kimi seçilir. Rəvayətə görə, narın məhz orijinal kasayarpaqlı formalı çiçәklәri tacın formasına oxşarlığı fikrini irəli sürməsinə səbəb olmuşdur.^[1]

• Narın təsvirləri Misir ehramlarında, qədim Bizans parçalarının üzərində, qədim yunanların və ərəblərin ornament və naxışlarında tapılmışdır. Fironlar təzə nar şirəsini çox dəyərləndirir, onu çox gözəl təsir edən, nəinki bədəni, eləcə də ruhu möhkəmləndirən ecazkar meyvə hesab edirdilər. Qədim misirliləri narlarla birlikdə dəfn etməklə onların tez dirçəlməsinə ümid edirdilər. Həmçinin qədim misirlilər və assuriyalılar öz heykəltəraşlıq əsərlərində narı tez-tez müqəddəs ağac və ya "həyat ağacı" kimi təsvir edirdilər.
• İtalyanlar belə hesab edirlər ki, Həvvanı cənnətdə narla şirnikləndirib yoldan çıxartmaq istəyirdilər. Fars İmperiyasının banisi hökmdar Kir isə narın içərisində dənələrin olduğu sayı qədər bacarıqlı sərkərdələrin olmasını arzu etmişdir. Sonralar Məhəmməd peyğəmbər narın paxıllığı, nifrəti və kini təmizlədiyinə görə öz ardıcıllarına nar yeməyi məsləhət etmişdi.
• Yunan mifologiyasına görə nar allahların sevimli yeməyidir və bu da bir çoxlarını inandırmağa təhrik edirdi ki, nardan istifadə əbədiliyə doğru aparır. Aid bu meyvənin toxumlarını əkinçilik ilahəsinə təklif etmişdir. Əkinçilik ilahəsi qiymətli daşa oxşayan bu, yaquta bənzər meyvənin qarşısında öz nəfsinin təsiri altına düşәrәk onu qəbul edir və bununla da özünü Aidin yeraltı səltənətində bir neçə ay ərzində yaşamağa məhkum etdi.
• Qədim yunanlar inanırdılar ki, birinci nar ağacını məhəbbət ilahəsi Afrodita Kipr adasında becərmişdir. O vaxtdan etibarən nar şirəsi "sevgi içkisi" adını qazanmışdır. Bizim dövrdə yunanlar ənənəyə uyğun olaraq, toylarda məhsuldarlıq rəmzi kimi narları parçalayırlar.
• Çində şirin nar dənələrini toy vaxtı yeyirlər və bununla da yeni evlənənlərə xeyir-dua verilir. Yetişmiş nar təsvirli rəsm əsəri isə toy hədiyyəsi kimi geniş yayılmışdır.

İstinadlar

Ədəbiyyat

• Флора Азербайджана. т.7. 1957;
• Azərbaycanın “Qırmızı” və “Yaşıl Kitabları”na tövsiyə olunan bitki və bitki forma¬siyaları. 1989; *Azərbaycan florasının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008;
• Azərbaycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı bitkilərinin in situ və ex situ şəraitində bioekoloji xüsusiyyətlərinin reproduksiyasının, reproduksiyasının və repatriasiyasının elmi əsasları, b.e.d. alimlik dərə¬cəsi almaq üçün dissertasiya. Bakı. 2011;
• Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının taksonomik spektri. 2008;
• Naxçıvan MR-nın flora müxtəlifliyi və onun nadir növlərinin qorunması. 2011.

Mənbə

Azərbaycan Dendroflorası III cild-Bakı:"Elm",2016,400 səh. T.S.Məmmədov

Həmçinin bax

• Nar bayramı
• Azərbaycanda narçılıq

Vikianbarda Adi nar ilə əlaqəli mediafayllar var.

El magraner (Punica granatum) és un arbre conreat pel seu fruit, la magrana o mangrana. Procedent del nord d'Àfrica i d'Àsia occidental, el magraner és freqüent a Catalunya (llevat de les comarques pirinenques) i al País Valencià. Plantat en horts i jardins, està assilvestrat en zones del litoral, sobre marges i zones pedregoses. Pertany a la família de les Lythraceae i al gènere Punica, del qual solament hi ha dues espècies: Punica protopunica de l'illa de Socotra i Punica granatum de la Mediterrània i sud-oest d'Àsia.

Etimologia

Punica, nom antic de la regió on es trobava Cartago, i granatum, granat, que té grans. El mot magrana també ve del llatí malum granatum, poma granada, que té grans, i magraner és un derivat de magrana amb el sufix -er. Punica, el nom del gènere, establert per Linné, prové del fet que aquests arbres eren originaris d'aquesta regió africana.

Morfologia

Magraner a la tardor al poble de Tavertet

És un arbre caducifoli, dens, que arriba fins als 5 metres d'alçària, de capçada irregular. De fulles simples, oposades, peciolades, oblongues, enteres, lluents, glabres i caduques, amb espines. Les flors, dites balàusties o badocs, apareixen de maig a agost, són flors solitàries, aïllades, de 3 a 4 cm, vermelles, grosses i vistoses. Calze en forma d'urna carnosa, obert a manera d'estrella de 5 a 7 puntes. Entre cada dos dels seus lòbuls neix un pètal vermell, de forma arrodonida i molt prim. Els pètals constitueixen la corol·la vermella. Androceu amb nombrosos estams amb els filaments vermells i les anteres grogues. El gineceu presenta un ovari ínfer que en madurar dona lloc a la magrana, de 5 a 9 cm, fruit comestible, singular dins el regne vegetal, la magrana és del tipus en balàustia, és un fruit gros, globós i indehiscent que quan és madur es clivella i s'obre de manera irregular. El fruit té una coberta coriàcia que va des de colors grocs a vermells. Aquest embolcall està format pel pericarpi i les parets del receptacle i té moltes llavors, cadascuna envoltada d'una polpa molt sucosa, translúcida, vermella o rosada. És un fruit sec que conté llavors carnoses.

El fruit: la magrana

Magrana oberta

Detall del calze d'una magrana

Fruit de 7 a 12 cm de diàmetre de forma arrodonida i hexagonal, amb una gruixuda coberta i moltes llavors. La part comestible són les llavors i l'embolcall que les envolta. Maduren a la tardor, de setembre a novembre a l'hemisferi nord, sovint el contrast entre la sequera de l'estiu i les fortes pluges de la tardor esquerda el fruit de les magranes i diversos fongs les fan malbé.

Conreu

És un dels conreus fruiters més antics. És una planta exigent en calor a l'estiu, en canvi a l'hivern, sense fulles, pot resistir fins als 15º sota zero. També és molt resistent a la sequera, però necessita regadiu, suporta un cert grau de salinitat, per donar bones produccions. S'adapta a tota mena de terres. Les feines de conreu, llaurar, desherbatge, esporga, aclarida de fruits, collita, són les normals en fructicultura. Per l'alta necessitat de calor n'és molt habitual el cultiu a Elx i en general a la zona sud del País Valencià.

Varietats

Al País Valencià, les varietats més famoses són dolces: n'és la més valorada la "mollar d'Elx". També són preades la "mollar de València" i la "tendral de Xàtiva".

Usos

Farmacologia

Magraner

Normalment se n'utilitza l'escorça de l'arrel i ocasionalment del tronc; també se n'utilitzen els fruits. Les escorces de l'arrel i del tronc contenen alcaloides derivats de la piperidina, sobretot les peletierines i derivats de la tropinona, sobretot pseudopeleiterina. També contenen sals minerals i abundants tanins (com l'el·lagitanina). L'escorça dels fruits conté abundants tanins.

S'ha fet servir com a vermífug, tot i que de vegades causa intolerància. S'utilitza també com a antidiarreic, antihemorràgic. Tradicionalment s'utilitzava per a abaixar la febre en processos gripals i contra les angines inflamatòries. Té acció antihelmíntica, sobretot és especialment eficaç per a combatre les tènies. Segons la dosi, provoca paràlisi o la mort de la tènia. També té acció astringent, antidiarreica i antihemorràgica.

L'escorça de l'arrel i del tronc presenta toxicitat per la presència d'alcaloides. Pot causar nàusees, vòmits, vertigen i problemes en la visió. S'ha d'evitar en casos de gastritis, úlcera gastroduodenal, durant l'embaràs i la lactància.

Gastronomia

Amanida verda amb rosbif, grans de magrana i suc de llimona

És una de les fruites dolces típiques de la tardor. La magrana s'empra sovint en la preparació de postres; és molt vistosa: proporciona un toc elegant a l'amanida de fruites. Combina també perfectament amb gelats, iogurts i formatges. Un exemple n'és la copa de magrana amb tarongina i gelat de iogurt^[1] i magrana amb vi dolç.^[2] Amb els grans de magrana també es poden preparar confitures i melmelades.

La magrana també és un ingredient en la cuina creativa. Així es pot preparar en amanida, afegint els grans de magrana a amanides verdes^[3] o amanides a base de patata, mongeta blanca o cigrons. Combina bé amb fruita seca, com els pinyons, les pipes de gira-sol i el tofu. També pot donar un toc de color i sabor com a guarnició de carns i peixos.

Al Pròxim Orient (Síria, Líban) els grans de magrana s'utilitzen tradicionalment per a farcir aus i també per a elaborar el mahumara, una salsa elaborada que té com a ingredients principals pebrots rojos i nous, o el fesenjan, a base de fruita seca (ametlles, panses) fregida, ceba i carn de pollastre.

A l'Índia els grans de la magrana serveixen per a preparar chutneys, o es dessequen per utilitzar-los com a condiment en certs curris.

El suc de la magrana és la granadina, molt popular a l'Àfrica del Nord i als països de l'Orient Mitjà. La granadina també es fa servir com a ingredient d'alguns còctels.

Jardineria

Bonsai de magraner

El magraner també es fa servir en jardineria, com a arbust natural o en forma de bonsai.

Simbolisme de la magrana

• Els jueus creuen que és un símbol de veritat, ja que afirmen que té 613 llavors, el mateix nombre de manaments de la Torah. Per això apareix en decoracions religioses cristianes (que van heretar aquesta connotació) i es menja en nombroses celebracions gregues.
• Persèfone menja una magrana i això li impedeix escapar de l'Hades per sempre.
• És un dels símbols de la dea Hera.
• A Armènia, Java i la Xina representa la fertilitat.
• Simbolitza el poder, ja que, oberta, té forma de corona. Per això els egipcis eren enterrats amb magranes i figuren en les representacions hebrees dels seus reis.

Vegeu també

• Nar ekşisi.

Referències

Bibliografia

• Plantas medicinales el Dioscórides renovado por el Dr Pio Font Quer. Editorial Labor.
• Història natural dels Països Catalans: Plantes superiors. Editorial Enciclopèdia Catalana.

Enllaços externs

• Amanida de magrana.
• Amanida de magrana i pinyons.
• Amanida de magrana i tofu.
• Temps de magranes.

Coeden fach gyda ffrwythau coch bwytadwy yw grawnafal neu bomgranad. Mae'n debyg ei fod yn dod o Iran neu India yn wreiddiol, ond mae'n tyfu o gwmpas Môr y Canoldir ers canrifoedd.

Marhaník granátový (Punica granatum), česky též granátovník obecný, je menší strom rostoucí hlavně ve Středomoří. Rostlina má výrazné červené květy. Plodem marhaníku obecného je granátové jablko.

Marhaník pochází původně z malého ostrova Sokotra u pobřeží Somálska, kde byl endemitem. Odtud jej lidé rozšířili přes Írán do celého Středomoří,^[zdroj?] kde je odedávna symbolem plodnosti. Rostlina byla známá také jako léčivo. Traduje se, že kůra kořenů a slupka plodu pomáhala proti tasemnici.

Marhaník lze pěstovat jako hrnkovou rostlinu. Semena se zasévají do květináčů naplněných směsí zeminy a písku. Ke klíčení potřebují semena teplotu 20 až 25 stupňů. Teprve poté, co se malé rostliny přesadí do větších květináčů, mohou být na chladnějším místě.

Reference

1. ↑ Červený seznam IUCN 2018.1. 5. července 2018. Dostupné online. [cit. 2018-08-10]

Externí odkazy

• Obrázky, zvuky či videa k tématu marhaník granátový ve Wikimedia Commons
• Galerie marhaník granátový ve Wikimedia Commons
• Taxon Punica granatum ve Wikidruzích

umodent granatæble

Granatæble Punica granatum er en frugtbærende træagtig busk, der bliver omkring 5-8 meter høj. Forskerne hælder til den opfattelse, at planten stammer fra Iran eller Afghanistan, hvor der findes ekstra mange sorter omkring Kabul-floden. Men den har vokset i middelhavslandene i årtusinder , så dens egentlige oprindelse er usikker.

Den læderagtige frugtskal gemmer på kerner indkapslet i rødt, saftigt frugtkød, som holdes på plads af et guligt gitterværk. Frugten har sæson i det sene efterår og hen over vinteren. Man bruger kernerne eller saften fra de pressede kerner i madlavning, hvor de tilføjer en frisk, sød og let syrlig smag.

Kernerne kan bruges i råkost eller salat, man kan drysse dem over kødretter, sætte dem til yoghurt, eller man kan presse saften og lave sorbet, blande det med appelsinsaft eller lave en aperitif ved at spæde op med crémant.

Ernæring

Granatæble er en god kilde til C vitamin, K-vitamin og folat. Det er en fremragende kilde til kostfiber, men de er udelukkende i kernerne.

Der Titel dieses Artikels ist mehrdeutig. Weitere Bedeutungen sind unter Granatapfel (Begriffsklärung) aufgeführt.

Der Granatapfel (Punica granatum), Übersetzung von lateinisch malum granatum („mit Kernen versehener Apfel“^[1]), ist eine Pflanzenart, die der Familie der Weiderichgewächse (Lythraceae) zugerechnet wird. Die aus zwei Arten bestehende Gattung Punica bildet alleine die Unterfamilie Punicoideae (Horan.) S.A.Graham, Thorne & Reveal, manche Autoren führen sie auch noch als eigene monotypische Familie Punicaceae Horan. Ihre Frucht wird in der Küche verwendet. Der Granatapfel wurde im Iran, Afghanistan und Nordindien angebaut^[2]. Das Verbreitungsgebiet des Granatapfels liegt in West- bis Mittelasien; seit der Antike wird er unter anderem im Mittelmeerraum angebaut.

Name

Der Gattungsname Punica leitet sich von lateinisch punic(e)us, „punisch“ ab und geht auf die römische Bezeichnung für die Phönizier zurück. Lateinisch wurde der Granatapfel auch Malum punicum^[3] („Punischer Apfel“) genannt. Der deutsche Trivialname Granatapfel (mittelhochdeutsch auch Margramapfel)^[4] und der lateinische Artname Granatum (über granatus von lateinisch granum, „Korn“, „Kern“, „Samen“) wurde wegen der zahlreichen in den Früchten enthaltenen Samenkörner (mittelhochdeutsch margramkern, „Granatapfelkerne“^[5]) geprägt.^[6]

Beschreibung

Habitus, Laubblätter und Früchte

Erscheinungsbild und Blatt

Der Granatapfel wächst als sommergrüner kleiner Baum und wird oft als Strauch kultiviert; er erreicht Wuchshöhen bis zu 5 Metern aber auch höher, wird bis zu 3 Meter breit und kann einige hundert Jahre alt werden. Die Pflanzenteile sind kahl.^[7] Die Rinde ist rotbraun bis grau, anfänglich glatt, später furchig, schuppig. Die jungen Zweige sind oft vierkantig, später werden sie grau-braun, stielrund und enden oft in einem Dorn. Er ist normalerweise laubabwerfend aber auch immergrün.

Die gegenständigen auch wirteligen oder kreuzgegenständigen,^[8] ganzrandigen Laubblätter sind in Blattstiel und Blattspreite gegliedert. Die kurzen Blattstiele sind 2 bis 10 Millimeter lang.^[7] Die einfache, oberseits glänzende, dunkelgrüne, unterseits blassere und mattere, wachsig-lederige, teils asymmetrische Blattspreite ist bei einer Länge von 2 bis 9 Zentimetern sowie einer Breite von 1 bis 2 Zentimetern lanzettlich, eilanzettlich bis verkehrt-eilanzettlich oder länglich mit sich verschmälernder Spreitenbasis und stumpfem bis rundspitzigem oder spitzem bis stachelspitzigem oberen Ende. Nebenblätter fehlen,^[7] die Nervatur ist gefiedert mit auffälliger, oberseits eingedrückter und unterseits erhabener Mittelader. Die jungen Blätter sind teils rötlich-grün, im Herbst färben sich die Blätter gelb.

Es gibt auch strauchige Zwergformen mit einer Höhe bis zu etwa 1 bis 1,5 Metern, z. B. den Zwerggranatapfelbaum (als natürliche Zwergform Punica granatum var. nana, als Zuchtform Punica granatum 'Nana').

Blüte

Blütendiagramm von Punica granatum

Geöffnete Blüte mit vielen Staubblättern

Blüte im Endstadium

Granatapfelfrucht und Blüten

Die Blütezeit liegt normalerweise im Frühjahr und Sommer, in China zwischen März und Juli, in manchen Regionen sind 2 bis 3 Blütezeiten üblich.^[9] Die geruchlosen Blüten stehen endständig einzeln oder in kleinen Gruppen an den Zweigenden. Die bei einer Länge von 3,5 bis 7 cm^[10] sowie einem Durchmesser von 3 bis 4 cm^[11] relativ großen, mehrheitlich zwittrig urnenförmigen oder auch unfruchtbar männlich glockenförmigen Blüten sind fünf- bis neunzählig mit doppelter Blütenhülle. Auch gibt es noch dazwischenliegende, röhrenförmige, teilweise fruchtbare Blüten, mit verkürztem Griffel.^[8] Die fünf bis neun an der Basis verwachsenen, wachsig-ledrigen 2 bis 4 cm langen, fleischigen Kelchblätter sind normalerweise orangerot bis hellgelb. Sie sind aufrecht-dreieckig, mit ausgebogenen Zipfeln und formen basal einen etwa 2 bis 3 cm langen und bis 1,5 cm breiten Kelch. Die fünf bis neun roten, orangen, selten weißen; mit hellgelben Kelchblättern und freien, rüschigen, zarten Kronblätter sind bei einer Länge von 1,5 bis 3 cm sowie einer Breite von 1 bis 2 cm verkehrt-eiförmig mit gerundetem oder stumpfem oberen Ende. Die sehr vielen Staubblätter (bis über 300) sind kreisig angeordnet und können die Blütenkrone überragen. Die dorsifixen Staubbeutel sind gelblich-weiß und die Staubfäden rötlich-orange. Der Granatapfel ist selbst- oder fremdbestäubt.

Der unterständige Fruchtknoten ist 8- bis 13-kammerig.^[7] Die verwachsenen Fruchtblätter sind überlagert, in verschiedenen Wirteln (in der Regel 2 bis 3), in dem Fruchtknoten angeordnet (coenokarp-synkarp). Die Plazentation ist bei den unteren zentralwinkelständig, bei den oberen parietal. Die Narbe ist kopfig, dreilappig und liegt tiefer als die Staubbeutel.

Es gibt auch teilweise fruchtbare „Zier-Granatäpfel“ in teils anderen Farben (rosa, gelb), bei denen die Staubblätter ganz oder teilweise in mehr Blütenblätter umgewandelt sind (Petalodie).^[12]

Granatapfel mit gefüllten Blüten

Granatapfel, geschlossen und im Schnitt

Aufgebrochener Granatapfel

Durchscheinende „Samenhüllen“

Frucht und Samen

Die bei einem Durchmesser von normalerweise 5 bis 12 cm^[7] und 150–500 Gramm schwere, aber auch bis 20 cm große und 500 bis über 1000 Gramm schwere,^[13] kugelige, apfelähnliche, anfangs grüne, später orangerote, rote bis gelb-grüne oder gelblich-braune,^[7] auch schwarz-violette^[9] Frucht ist der Grenzfall einer ledrigen Beere, da das Fruchtfleisch nicht fleischig ist, aber nicht verholzt. Diese spezielle Fruchtform des (wilden)^[14] Granatapfels wird auch als Balausta oder Balaustia^[15] von lateinisch balaustium bzw. griechisch balaustion, „Blüte des wilden Granatbaumes“)^[16][17][18] bezeichnet.^[19]

Der Granatapfel ist eine Scheinfrucht (anthocarp), die aus den Kelchblättern, dem Blütenboden und dem Gynoeceum gebildet wird. Sie ist gekrönt von den haltbaren,^[7] manchmal einen Kragen oder eine Spitze ausformenden Kelchzipfeln und den haltbaren Staubblättern. Das weißlich-hellrötliche, bittere, schwammige Mesokarp wird – wie bei den Citrusfrüchten – als „Albedo“ bezeichnet. Dieses ist in einzelne Kammern unterteilt, in denen sich die Samen befinden. Die Trennwände dieser Kammern werden als „Membrane“ bezeichnet.

Die kantigen, polyhedralen (vielflächigen), rubinroten bis rosafarbenen oder gelblich-weißen^[7] Samen sind mit einer glasigen, leicht durchscheinenden, saftig-prallen, herbsüßen „Samenhülle“ (Sarkotesta, Arillus) umgeben, die bei Druck leicht zerplatzt. Die Samen mit „Hüllen“ sind bis zu 15 mm lang und ca. 5 bis 10 mm breit, die eigentlichen, weichen bis harten Samen sind eiförmig und weißlich und etwa 6 bis 10 mm lang und 2 bis 5 mm breit. Die Frucht enthält etwa 200 bis über 1000 Samen.^[13] Die Tausendkornmasse ohne fleischige „Samenhülle“ beträgt ca. 30 bis 40 Gramm, mit beträgt sie ca. 370 bis 400 Gramm.^[12]

Die Frucht öffnet sich bei Vollreife unregelmäßig.^[7] Die Früchte reifen nach der Ernte nicht nach, sie zählen zu den nichtklimakterischen Früchten. Die Zeit bis zur Fruchtreife nach der Blütezeit beträgt etwa 130 bis 175 oder etwas mehr Tage.^[20]

Chromosomensatz

Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 16 oder 18.^[7]

Verbreitung

Ein Granatapfel in Montenegro.

Das Verbreitungsgebiet des Granatapfels liegt im westlichen bis mittleren Asien, von der Türkei über den Kaukasus (Armenien, Aserbaidschan, Georgien, Südrussland) sowie Tadschikistan, Turkmenistan und Usbekistan östlich bis in den Iran, Afghanistan, Pakistan und China. Iran zählt zu den Hauptproduzenten weltweit.^[21]

Im Mittelmeerraum und im Nahen Osten, beispielsweise in Aserbaidschan, im Iran, in Armenien, Ägypten, Spanien, Marokko, Tunesien, Syrien, Palästina, Israel und in Anatolien, wird der Granatapfel seit Jahrtausenden kultiviert (siehe auch Gartenkunst). In Indien wird der Granatapfel als Gewürz angebaut. Auch in Fernost-Asien tritt der Granatapfel auf. In Indonesien ist er als delima bekannt. Er wird heute auch in den USA, Chile, Südafrika, Australien, Argentinien und Brasilien angebaut.

Einige Sorten des Granatapfels gedeihen in wintermilden Regionen Mitteleuropas. Ein Strauch blüht zum Beispiel im Vorgarten des Museums für Kunstgewerbe in Budapest oder im Botanischen Garten in Halle (Saale). Im Zuge der spanischen Kolonialisierung gelangte der Granatapfel in die Karibik und nach Lateinamerika.

Nutzung

Kulturgeschichte

Granatapfelbaum aus dem Jahr 1653 in den Herrenhäuser Gärten

Die archäologischen Überlieferungsbedingungen für Granatäpfel sind schlecht, da die Frucht meist frisch verzehrt wird und die wasserreiche Schale beim Erhitzen explosionsartig zerbirst. Versuche zeigten, dass lediglich alte Granatäpfel mit relativ ausgetrockneter Schale die Chance haben, zu verkohlen und so überliefert zu werden. Ein verkohlter Granatapfel wurde in den frühbronzezeitlichen Schichten des Tel es-Sa'idiyeh in Jordanien gefunden.^[22] Auf Zypern und in Ägypten wurden in der späten Bronzezeit farbige Glasgefäße in Form eines Granatapfels hergestellt.^[23] Das bei Kaş in der Türkei gefundene Schiff von Uluburun enthielt zyprische Vorratskrüge mit über 1000 Granatapfelsamen.^[24]

Granatäpfel wurden als Grabbeigabe in einer Grabkammer eines hohen ägyptischen Beamten aus der Zeit von Ramses IV. gefunden. Im jordanischen Tell Deir ʿAllā im Jordantal^[25] wurden Granatäpfel in eisenzeitlichen Schichten geborgen. Im Opferschacht (Favissa) eines eisenzeitlichen Tempels bei ʾEn Hazeva in Edom fanden sich Steinanhänger in Granatapfelform.^[26] In der Abiʾor Höhle bei Jericho, die den Rebellen des Bar-Kochba-Aufstandes im Herbst 135 n. Chr. als Unterschlupf diente, wurde unter anderem ein Stück Granatapfelrinde gefunden,^[27] ein ähnlicher Fund stammt aus der Cave of the Spear in der Nähe von ʾEn Gedi in Israel.^[28]

In Deutschland ist der Granatapfel etwa im mittelalterlichen Konstanz archäologisch nachgewiesen.^[29]

Obstbau

Es ist eine Vielzahl von Formen gezüchtet worden, wobei teils die Blüten, teils die Früchte das Zuchtziel darstellten.

Die kultivierte Pflanze ist kälteempfindlich, Temperaturen unter 12 °C können sie beschädigen.^[21] In der Ruhephase kann sie jedoch auch kurzen, nicht zu starken Frost ertragen. Einige Sorten aus kontinentalklimatischen Regionen wie Russland oder Usbekistan gelten sogar als frosthart bis zu zweistelligen Minusgraden und werden zum Beispiel in Usbekistan trotz strenger Winter, die mit denen in Mitteleuropa verglichen werden können, gewerblich angebaut.^[30][31] Der Granatapfel gedeiht am besten auf sandigen, durchlässigen, fruchtbaren Böden mit langen und heißen Sommern bis in eine Höhe von 2700 Metern. Er bevorzugt eine geschützte, sonnige Lage sowie nicht zu starken Niederschlag und übersteht gut auch Trockenperioden.

Die Früchte werden von September bis Dezember geerntet. Granatäpfeln können bei 0–5 °C mehrere Monate gelagert werden. Die Früchte können etwas eintrocknen, bleiben im Inneren aber saftig. Alte Früchte sind nicht mehr rund, sondern nehmen durch die Austrocknung der Schale eine kantige Form an.

Zubereitung

Am besten ist es, die Spitze etwa 1,5 cm hoch abzuschneiden, dann die Trennwände der einzelnen Kammern außen einzuschneiden und die Frucht dann sternförmig aufzubrechen. Man kann auch die Spitze und den Strunk aus-, abschneiden und die bittere Schale abschnittweise an der Haut einritzen und aufbrechen oder die Frucht einfach halbieren. Ebenso kann man den Granatapfel in einer Schüssel mit Wasser aufbrechen. Die Kerne sinken ab, während die Schale und die weißen Häutchen auf dem Wasser schwimmen und so leicht zu trennen sind. Die Samen kann man mit den Fingern oder mit einem Löffel herauslösen, auch lassen sie sich durch Klopfen auf die Außenschale der zerteilten Frucht lösen.

Verwendung

Granatäpfel und ihr gepresster Saft sind im Mittelmeerraum, im Nahen Osten, in den USA, in Südeuropa und seit einigen Jahren auch in Mittel- und Nordeuropa weit verbreitet. Aus dem Saft wird auch Granatapfelwein gewonnen, der vor allem von Armenien und Israel exportiert wird. Das Fruchtfleisch oder der Saft des Granatapfels werden zur Verfeinerung von Wild- oder Geflügelgerichten oder in Obstsalaten verwendet.

Die Schale des Granatapfels ist ein traditioneller Farbstoff für Orientteppiche. Auch in Indien wurde sie zum Färben von Wolle in Gelb- und Schwarztönen verwendet.^[32] Mit einem Extrakt aus der Wurzel des Granatapfelbaumes können mit einer Eisenbeize tief dunkelblaue Farbtöne erzeugt werden.

Grenadinesirup, der früher aus Granatapfelsaft hergestellt wurde, gibt dem Tequila Sunrise und verschiedenen anderen Cocktails seinen fruchtigen Geschmack und seine rote Färbung.

Inhaltsstoffe

Der Granatapfel sowie die nicht essbaren Blüten und Blätter enthalten größere Mengen bioaktiver Substanzen, insbesondere Polyphenole, Flavonoide, Anthocyane und Gallotannine.^[33][34] Dabei ist der Anteil der Antioxidantien in der Schale am höchsten.

Schale und Samen

Die Schale des Granatapfels enthalten neben Polyphenolen, Flavonoiden, Ellagitanninen und Vorläufer von Anthocyanen auch verschiedene Mineralstoffe wie Kalium, Calcium oder Magnesium sowie komplexe Polysaccharide.^[34] Die essbaren Samen weisen hohe Mengen an Gallotanninen (Punicalagin, Punicalin, Gallagsäure oder Ellagsäure) und Anthocyane (z. B. Chrysanthemin oder Myrtillin) auf, die stark entzündungshemmende und antioxidantische Effekte haben. In der Samenschale wurden auch verschiedene organische Säuren wie beispielsweise Ascorbinsäure, Citronensäure oder Äpfelsäure identifiziert. Der fleischige Samenmantel (Arillus) besteht größtenteils aus Wasser (85 %), daneben Zucker (10 %), Pektin (1,5 %), aber auch Polyphenolen und Anthocyanen. Im Kernöl (Granatapfelsamenöl,^[35] auch Granatapfelkernöl) finden sich größtenteils konjugierte Linolsäuren, u. a. 65–85 % Punicinsäure, von geringerem Anteil auch Palmitinsäure, Ölsäure, Linolsäure, Stearinsäure, Sterine, Steroide und Cerebroside.^[34][36][37]

Blätter

Die Blätter eines Granatapfels sind reich an Mineralstoffen wie Natrium, Eisen oder Kalium, je nachdem, wie weit die Entwicklung des Blattes fortgeschritten ist.^[34] So enthalten ältere Blätter z. B. viel Calcium oder Eisen, junge Blätter dagegen eher Kalium. Allgemein lassen sich auch Tannine und Glykoside, diese mit dem Aglycon Apigenin, nachweisen.

Nährwerte der frischen Frucht

Geöffneter Granatapfel

Reife Granatäpfel am Baum

Der frische Granatapfel ist von etwa Juni bis Dezember im deutschsprachigen Raum erhältlich. In den ersten Monaten stammt er meist aus Marokko, Israel oder Tunesien, ab Oktober aus Spanien und Italien. Nachfolgend die Energiegehalte und Hauptbestandteile in 100 g essbarem Anteil:

• 316 kJ (74 kcal)
• 79,1 g Wasser
• 0,7 g Eiweiß
• 0,6 g Fett
• 16,1 g Kohlenhydrate
• 2,2 g Ballaststoffe

Der im Granatapfel enthaltene Zucker teilt sich auf in 7,9 g Fructose und 7,2 g Glucose.^[38]

Medizinische Bedeutung

Historisch wurden Granatäpfel und Granatapfelblüten^[39] zur Behandlung verschiedener Krankheiten genutzt, beispielsweise zur Behandlung von Durchfall und Geschwüren.^[34] Die Wurzel, die Rinde und die gekochte Schale wurden bis ins Mittelalter als Anthelminthikum gegen Bandwürmer eingesetzt. Die gegen Bandwürmer aktiven Wirkstoffe sind die Alkaloide wie Pelletierin.^[40][41] In der Unani-Medizin werden Granatäpfel zur Behandlung von Diabetes mellitus verwendet.

Der Granatapfel verfügt, selbst im Vergleich zu Rotwein und Blaubeeren, über besonders viele Polyphenole,^[42] die möglicherweise für positive gesundheitliche Effekte verantwortlich sein könnten. Bei Granatapfelprodukten gibt es beträchtliche Unterschiede bezüglich Qualität und Gehalt an wirksamen Polyphenolen.^[43] Da nicht nur die Frucht selbst, sondern auch andere Teile des Baumes reich an sekundären Pflanzenstoffen mit möglicher therapeutischer Bedeutung sind, ist die Pflanze in den letzten Jahrzehnten auch in den Fokus wissenschaftlichen Interesses gerückt.

Gemäß Einschätzung der Europäischen Behörde für Lebensmittelsicherheit (EFSA) von 2010 haben weder extrahierte Inhaltsstoffe noch Granatapfelsaft eine positive Wirkung auf Herz-Kreislauf-Gesundheit, Cholesterinwert des Blutes, Blutzucker, auf die Potenz oder entfalten eine antioxidative Wirkung.^[44]

Eine Metaanalyse von acht randomisierten placebokontrollierten Studien (RCT) zeigte, dass der regelmäßige Konsum von Granatapfelsaft den systolischen und diastolischen Blutdruck senkt.^[45] Dies konnte aber auch für Orangensaft gezeigt werden.^[46]

Mögliche entzündungshemmende Effekte von Granatapfelsaft wurden in einer Metaanalyse von fünf RCTs untersucht.^[47] Die Autoren kommen zu dem Ergebnis, dass Granatapfelsaft keinen Einfluss auf die Senkung des CRP-Spiegels im Blut hat, unabhängig davon, wie lange Granatapfelsaft konsumiert wurde. Auch ein vorgeschlagener Effekt auf das Lipidprofil im Blut (z. B. Cholesterinlevel oder HDL-C) konnte durch die Auswertung bei weiterer RCTs nicht gezeigt werden, eine Behandlung bei Hyperlipoproteinämie ist daher zweifelhaft.^[48][49]

Die präventive bzw. auch therapeutische Wirkung des Granatapfelsaftes auf Prostatakrebs ist Gegenstand intensiver Forschung; es wurden zahlreiche diesbezügliche Studien durchgeführt. Es ist hierbei der am besten untersuchte Pflanzenstoff bei Prostatakrebs.^[50] Im Mittelpunkt steht die Auswertung des PSA-Wertes (prostataspezifisches Antigen), das als zentraler Marker für einen möglichen Therapieerfolg gewertet wird. Die Ergebnisse zahlreicher Studien sind uneinheitlich, es fehlen verlässliche Überlebensdaten.^[50] Außerdem ist nicht bekannt, ob sich ein möglicher positiver Einfluss auf den PSA-Wert ebenfalls auf den Tumor auswirkt. Die Datenlage ist zu begrenzt, um Aussagen über eine mögliche Therapieform (als Ergänzung oder als Ersatz für die die klassische Therapieform) zu treffen.^[51] Zwar ist die Einnahme von Granatapfelsaft an sich nebenwirkungsarm. Ein pauschaler Gebrauch oder eine Dauereinnahme von Granatapfelprodukten bzw. Granatapfel-Nahrungsergänzungsmitteln bei Patienten mit Prostatakarzinom wird nicht empfohlen, insbesondere wenn sie in hoher Dosierung erfolgt.^[52]

Es kann zwischen Granatapfelsaft und bestimmten Medikamenten zu Wechselwirkungen kommen. Die Inhaltsstoffe hemmen wirkstoffabbauende Enzyme in Darm und Leber, wodurch bestimmte Medikamente (z. B. Sildenafil oder Blutgerinnungshemmer mit den Wirkstoffen Phenprocoumon/Warfarin) im Körper langsamer abgebaut werden. Dadurch können sich toxische Mengen im Körper anreichern. Darüber hinaus sind teilweise insbesondere durch das Internet beworbene Nahrungsergänzungsmittel in Form von Konzentraten und Pulvern hochgradig verfälscht. Statt Granatapfelsaft werden Fremdfrüchte wie beispielsweise Trauben, Kirschen und Apfel eingesetzt sowie künstlicher Farbstoff, Zucker und Säuren. Schließlich wurden bei Granatapfelprodukten Höchstmengenüberschreitungen der Pflanzenschutzmittel Acetamiprid, Fosetyl, Cyfluthrin, Cyprodinil und Prochloraz beobachtet.^[46]

Kulturgeschichte

Granatapfel (1550), Stiftsmuseum Innichen (Südtirol)

Religion

Der Granatapfel ist das Symbol der syrischen Göttin Atargatis.

Griechische Mythologie

Im antiken Griechenland wurde der Granatapfel den Gottheiten der Unterwelt, Hades und Persephone zugeschrieben. Der Unterweltgott Hades entführte Persephone in die Unterwelt. Göttervater Zeus beschloss, das Mädchen dürfe zurück zu seiner Mutter Demeter, wenn es in der Unterwelt nichts gegessen habe. Kurz vor ihrer Rückkehr drückte Hades ihr sechs Granatapfelkerne in den Mund. Da sie nun doch etwas in der Unterwelt gegessen hatte, musste sie ein Drittel des Jahres in der Unterwelt mit Hades regieren und durfte die anderen zwei Drittel mit ihrer Mutter Demeter verbringen.

Den Streit der Göttinnen Hera, Athene und Aphrodite, wer die Schönste von ihnen sei, beendete der Trojaner Paris, indem er Aphrodite einen Apfel (Granatapfel) überreichte (siehe Urteil des Paris).

Bibel

Der Granatapfel wird mehrfach im Tanach bzw. Alten Testament erwähnt. Er gilt als eine der bedeutsamen sieben Früchte, mit denen das Gelobte Land Israel gesegnet war.^[53] Granatäpfel waren laut der Schilderung in 2 Mos 28,33f. Teil des Efods des Hohepriesters, dessen Anfertigung Gott den Israeliten befohlen haben soll. Die abschließenden Knäufe der beiden erzernen Säulen Jachin und Boas vor dem Salomonischen Tempel wurden laut 1 Kön 7,18 von zwei Reihen Granatäpfeln geschmückt. König Saul verweilte nach 1 Sam 14,2 unter einem Granatapfelbaum. Im Hohelied Salomos wird das Wort Granatapfel mehrere Male verwendet, um die Schönheit einer Frau zu untermalen (4,3 , 4,13 , 6,7 ). Schließlich findet sich der Granatapfelbaum noch bei den Propheten Joel 1,12 und Hag 2,19 . Nach einem jüdischen Mythos hat der (perfekte) Granatapfel 613 Kerne, die Zahl der jüdischen Mitzwot (Gebote), die laut Talmud die Tora enthält.^[54]

Koran

Die Frucht wird auch im Koran erwähnt. Das Vieh (6. Sure), 99: „Und Er ist es, Der Wasser niedersendet aus der Wolke, damit bringen Wir alle Art Wachstum hervor; mit diesem bringen Wir dann Grünes hervor, daraus Wir gereihtes Korn sprießen lassen, und aus der Dattelpalme, aus ihren Blütendolden, (sprießen) niederhängende Datteltrauben, und Gärten mit Trauben, und die Olive und den Granatapfel – einander ähnlich und unähnlich. Betrachtet ihre Frucht, wenn sie Früchte tragen, und ihr Reifen. Wahrlich, hierin sind Zeichen für Leute, die glauben.“

Das Vieh (6. Sure), 141: „Er ist es, Der Gärten wachsen lässt, mit Rebspalieren und ohne Rebspaliere, und die Dattelpalme und Getreidefelder, deren Früchte von verschiedener Art sind, und die Olive und den Granatapfel, einander ähnlich und unähnlich. Esset von ihren Früchten, wenn sie Frucht tragen, doch gebet Ihm die Gebühr davon am Tage der Ernte und überschreitet die Grenzen nicht. Wahrlich, Er liebt die Maßlosen nicht.“

Der Aufenthaltsort der Rechtgläubigen nach ihrem Tode ist ein Garten, „durcheilt von Bächen“ (Sure 2, 25), in denen zahlreiche Früchte wachsen. An Pflanzen werden Palmen, Rebstöcke (2, 266; 17, 91; 36, 34) und Granatäpfel (55, 68) erwähnt. „In beiden werden Früchte sein, und Datteln und Granatäpfel.“

Symbolik

Sandro Botticelli: Detail aus der Madonna mit dem Granatapfel, 1487

Der Granatapfel ist ein Symbol für Leben und Fruchtbarkeit, aber auch für Macht (Reichsapfel), Blut und Tod. In der christlichen Symbolsprache kann der Granatapfel für die Kirche als Ekklesia stehen, als Gemeinschaft der Gläubigen. Er symbolisiert auch das Enthaltensein der Schöpfung in Gottes Hand bzw. Vorsehung.^[55] Er ist außerdem auch Symbol des Priesterstandes, weil er in seiner harten Schale (= Askese des Priesterstandes) reiche Frucht trägt. Aufgrund dieser Symbolik taucht der Granatapfel in zahlreichen mittelalterlichen Tafelgemälden auf. Auf der von Matthias Grünewald 1517/1519 geschaffenen Stuppacher Madonna spielt das Jesuskind mit einem Granatapfel, den ihm seine Mutter Maria reicht. Diese Darstellung steht in der Tradition der seit dem Hochmittelalter nachgewiesenen Marientitel als „Mutter der Kirche“ (mater ecclesiae).

Der Orden der Barmherzigen Brüder hat als Emblem einen Granatapfel mit Kreuz. Der Orden wurde in der spanischen Stadt Granada gegründet, die den Granatapfel in ihrem Wappen führt, außerdem ist der Granatapfel in der katholischen Kirche ein Symbol für Jesus.

Die Stadt Granada, die gleichnamige Provinz und viele ihrer Orte sowie Teile des Wappens von Spanien führen den Granatapfel im Wappen, der das alte Königreich Granada nach der Übernahme durch die christlichen Herrscher Spaniens repräsentiert. Möglicherweise ist die Stadt Granada nach dem Granatapfel benannt; die umliegende Landschaft ist heute noch ein wichtiges Anbaugebiet.

In China gilt der Granatapfel wegen seiner vielen Kerne als Symbol für Fruchtbarkeit und Kinderreichtum. In der persischen Dichtung^[56] steht der Granatapfel auch metaphorisch für die weibliche Brust und eine gesunde Gesichtsfarbe.

Der Granatapfel in der Literatur

Der Philosoph Jacques Derrida verweist in einem seiner Texte^[57] auf die religiöse Symbolik des Granatapfels.

Der Schriftsteller Stefan Andres veröffentlichte 1950 einen Gedichtband mit dem Titel „Der Granatapfel“.

Sonstiges

• Der Granatapfel gab der Granate und den roten Schmuckstein-Varietäten der Granatgruppe den Namen.

Literatur

• Bernd Brunner: Das Granatapfelbuch. Insel Verlag, Berlin 2018, ISBN 978-3-458-19444-6 (Insel-Bücherei 1444).
• Stephanie Grabhorn: Granatapfel – Frucht der Götter. Joy-Verlag, Oy-Mittelberg 2007, ISBN 978-3-928554-63-3.
• Navindra P. Seeram, Risa N. Schulman, David Heber: Pomegranates: Ancient Roots to Modern Medicine. (= Medicinal and Aromatic Plants – Industrial Profiles. Band 43). CRC Press, 2006, ISBN 0-8493-9812-6.
• Klaus Thiele-Dohrmann: Die gekrönte Venusfrucht. Geschichten um den Granatapfel. Wilhelm Heyne, 1999, ISBN 3-453-16397-4.
• Thomas Schauerte: Granatapfel, Granatapfelbaum. In: RDK. Labor, 2014.

Einzelnachweise

1. ↑ Friedrich Kluge, Alfred Götze: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 20. Auflage, hrsg. von Walther Mitzka. De Gruyter, Berlin / New York 1967; Neudruck („21. unveränderte Auflage“) ebenda 1975, ISBN 3-11-005709-3, S. 267.
2. ↑ Punica granatum L. Abgerufen am 28. März 2020.
3. ↑ Otto Zekert (Hrsg.): Dispensatorium pro pharmacopoeis Viennensibus in Austria 1570. Hrsg. vom österreichischen Apothekerverein und der Gesellschaft für Geschichte der Pharmazie. Deutscher Apotheker-Verlag Hans Hösel, Berlin 1938, S. 143 (Granatum, Malum punicum) und 146 (Malus punicus).
4. ↑ Georg August Pritzel, Carl Jessen: Die deutschen Volksnamen der Pflanzen. Neuer Beitrag zum deutschen Sprachschatze. Philipp Cohen, Hannover 1882, S. 319.
5. ↑ Jürgen Martin: Die ‚Ulmer Wundarznei‘. Einleitung – Text – Glossar zu einem Denkmal deutscher Fachprosa des 15. Jahrhunderts. Königshausen & Neumann, Würzburg 1991 (= Würzburger medizinhistorische Forschungen. Band 52), ISBN 3-88479-801-4 (zugleich Medizinische Dissertation Würzburg 1990), S. 149.
6. ↑ Punica granatum L. In: Lexikon der Arzneipflanzen und Drogen. auf spektrum.de, abgerufen am 7. November 2013.
7. ↑ ^{a b c d e f g h i j} Haining Qin, Shirley A. Graham: Punica. Punica granatum Linnaeus. In: Wu Zheng-yi, Peter H. Raven, Deyuan Hong (Hrsg.): Flora of China. Band 13: Clusiaceae through Araliaceae. Science Press/Missouri Botanical Garden Press, Peking / St. Louis 2007, ISBN 978-1-930723-59-7, S. 283.
8. ↑ ^{a b} D. Holland, K. Hatib, and I. Bar-Ya’akov: Pomegranate: Botany, Horticulture, Breeding. In: Jules Janick: Horticultural Reviews. Band 35, Wiley, 2009, ISBN 978-0-470-38642-2, S. 127–191, online (PDF; 3,50 MB), Univ. of Calif. Division of Agric. and Nat. Res., abgerufen am 3. August 2017.
9. ↑ ^{a b} K. Dhinesh Babu: Floral Biology of Pomegranate (Punica granatum L.). In: Fruit, Vegetable and Cereal Science and Biotechnology. 4 (Special Issue 2), 2010, S. 45–50,online (PDF; 217 kB).
10. ↑ Jules Janick: Plant Breeding Reviews. Band 39, Wiley, 2015, ISBN 978-1-119-10771-2, S. 341.
11. ↑ Ibrahim Kahramanoğlu, Serhat Usanmaz: Pomegranate Production and Marketing. CRC Press, 2016, ISBN 978-1-4987-6850-4, S. 4.
12. ↑ ^{a b} R. Riyahi, S. Rafiee et al.: Some physical characteristics of pomegranate, seeds and arils. In: Journal of Agricultural Technology. Vol. 7(6): 2011, S. 1523-1537, online (PDF; 476 kB).
13. ↑ ^{a b} How many seeds does a pomegranate have? auf aquaphoenix.com, abgerufen am 6. August 2017.
14. ↑ Wouter S. van den Berg (Hrsg.): Eene Middelnederlandsche vertaling van het Antidotarium Nicolaï (Ms. 15624–15641, Kon. Bibl. te Brussel) met den latijnschen tekst der eerste gedrukte uitgave van het Antidotarium Nicolaï. Hrsg. von Sophie J. van den Berg, N. V. Boekhandel en Drukkerij E. J. Brill, Leiden 1917, S. 204 (Balaustia).
15. ↑ Vgl. etwa Ute Obhof: Rezeptionszeugnisse des „Gart der Gesundheit“ von Johann Wonnecke in der Martinus-Bibliothek in Mainz – ein wegweisender Druck von Peter Schöffer. In: Medizinhistorische Mitteilungen. Zeitschrift für Wissenschaftsgeschichte und Fachprosaforschung. Band 36/37, 2017/2018, S. 25–38, hier: S. 32 (Balaustia „granats pluom“).
16. ↑ Heinrich Marzell: Wörterbuch der deutschen Pflanzennamen. 5 Bände, Leipzig, ab Band 3 Stuttgart/Wiesbaden, Band 3, S. 1193.
17. ↑ Jürgen Martin: Die ‚Ulmer Wundarznei‘. Einleitung – Text – Glossar zu einem Denkmal deutscher Fachprosa des 15. Jahrhunderts. Königshausen & Neumann, Würzburg 1991 (= Würzburger medizinhistorische Forschungen. Band 52), ISBN 3-88479-801-4 (zugleich Medizinische Dissertation Würzburg 1990), S. 114 (balaustie, balaustia: Granatapfelblüten von Punica granatum L.).
18. ↑ Hjalmar Frisk: Griechisches etymologisches Wörterbuch. 3 Bänder, Heidelberg 1960–1972 (= Indogermanische Bibliothek, II. Reihe); Neudruck (deklariert als „zweite Auflage“) ebenda 1973, Band 1, S. 214.
19. ↑ Jahrbuch des Deutschen Archaeologischen Instituts. Bd. 110, 1995, De Gruyter, 1996, ISBN 3-11-014523-5, S. 20.
20. ↑ Pomegranate species (Punica granatum L.); Guideline (PDF; 312 kB), auf plantauthority.gov.in, abgerufen am 3. August 2017.
21. ↑ ^{a b} E. Shaygannia et al.: A Review Study on Punica granatum L.. In: J Evid Based Complementary Altern Med. 21, Nr. 3, 2016, S. 221–227. doi:10.1177/2156587215598039. PMID 26232244.
22. ↑ Caroline R. Cartwright: Grapes or raisins? An early Bronze Age larder under the microscope. In: Antiquity. 77(296), 2003, S. 345–348, doi:10.1017/S0003598X00092322.
23. ↑ Glass vessel in the form of a pomegranate auf culturalinstitute.britishmuseum.org.
24. ↑ C. Bachhuber: Aegean interest on the Uluburun ship. In: American Journal of Archaeology. 110(3), 2006, S. 345–363, JSTOR 40024547; Cheryl Haldane: Direct evidence for organic cargoes in the Late Bronze Age. In: World Archaeology. 24(3), 1993, S. 335, JSTOR 124713.
25. ↑ R. Neef: Planten. Opgravingen te Deir Alla in de Jordaanvallei. Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 1989, S. 30–37.
26. ↑ Sara Ben-Arieh: Temple Furniture from a Favissa at ʾEn Hazeva. In: ʾAtiqot. 68, 2011, ISBN 978-965-406-281-7, S. 107–175.
27. ↑ M. E. Kislev: Vegetal food of Bar Kokhba rebels at Abi'or Cave near Jericho. Festschrift for Professor van Zeist. In: Review of Palaeobotany and Palynology. Band 73, Nr. 1–4, 30 September 1992, Tafel 1, doi:10.1016/0034-6667(92)90053-J.
28. ↑ Orit Simchoni, Mordechai E. Kislev: Relict Plant Remains in the 'Caves of the Spear. In: Israel Exploration Journal. 59(1), 2009, S. 47. JSTOR 27927214.
29. ↑ H. Küster: Mittelalterliche Pflanzenreste aus Konstanz am Bodensee. In: U. Körber-Grohne, H. Küster (Hrsg.): Archäobotanik. Dissertationes Botanicae. Band 133. Borntraeger, 1989, ISBN 978-3-443-64045-3, S. 201–216.
30. ↑ Präsident Ilham Aliyev empfängt neu ernannten usbekischen Botschafter VIDEO. Abgerufen am 11. September 2020.
31. ↑ Deaflora - Granatapfel Russian (Pflanze). Abgerufen am 11. September 2020.
32. ↑ Christoph Bachmann: Der Granatapfel: Punica granatum. In: Phytotherapie. Nr. 2, 2007, S. 32–35 (rosenfluh.ch [PDF; 56 kB; abgerufen am 22. Dezember 2010]).
33. ↑ Walid Elfalleh et al.: Total phenolic contents and antioxidant activities of pomegranate peel, seed, leaf and flower. In: Journal of Medical Plants Research. 6, Nr. 32, 2012, S. 4724–4730. doi:10.5897/JMPR11.995.
34. ↑ ^{a b c d e} P. Sharma et al.: Pomegranate for Prevention and Treatment of Cancer: An Update. In: Molecules. 22, Nr. 1, 2017, S. 4724–4730. doi:10.3390/molecules22010177. PMID 28125044.
35. ↑ Wilhelm Halden, Adolf Grün: Analyse der Fette und Wachse. 2. Band, Springer, 1929, ISBN 978-3-642-89318-6, S. 677.
36. ↑ T. K. Kim: Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants. Band 5: Fruits. Springer, 2013, ISBN 978-94-007-5652-6, S. 145
37. ↑ P. Aruna et al.: Health Benefits of Punicic Acid: A Review. In: Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety. Band 15, Nr. 1, Januar 2016, S. 16–27, doi:10.1111/1541-4337.12171, PMID 33371578.
38. ↑ Deutsche Forschungsanstalt für Lebensmittelchemie, Garching (Hrsg.): Lebensmitteltabelle für die Praxis. Der kleine Souci · Fachmann · Kraut. 4. Auflage. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft, Stuttgart 2009, ISBN 978-3-8047-2541-6, S. 410.
39. ↑ Konrad Goehl: Beobachtungen und Ergänzungen zum ‘Circa instans’. In: Medizinhistorische Mitteilungen. Zeitschrift für Wissenschaftsgeschichte und Fachprosaforschung. Band 34, 2015 (2016), S. 69–77, hier: S. 71.
40. ↑ Eintrag zu Pelletierin. In: Römpp Online. Georg Thieme Verlag, abgerufen am 19. April 2019.
41. ↑ Eintrag zu Pseudopelletierin. In: Römpp Online. Georg Thieme Verlag, abgerufen am 19. April 2019.
42. ↑ Navindra P. Seeram et al.: Comparison of antioxidant potency of commonly consumed polyphenol-rich beverages in the United States. In: Journal of Agricultural and Food Chemistry. Band 56, Nr. 4, 2008, S. 1415–1422. doi:10.1021/jf073035s Volltext-PDF. (Memento des Originals vom 4. März 2016 im Internet Archive) Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.revidox.pe
43. ↑ M. Fischer-Zorn, V. Ara: Granatapfelsaft – Chemische Zusammensetzung und mögliche Verfälschungen. In: Flüssiges Obst. 2007, 08, S. 386–393.
44. ↑ Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to pomegranate/pomegranate juice and maintenance of normal blood cholesterol concentrations (ID 1162, 1320, 2107, 2167), maintenance of normal erectile function (ID 1163), protection of lipids from oxidative damage (ID 1201, 1319, 2123), “antioxidant and anti-aging properties” (ID 1901), increase in appetite after unintentional weight loss leading to an increase in energy intake (ID 2122) and maintenance of normal blood glucose concentrations (ID 4471) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006. In: EFSA Journal. Band 8, Nr. 10, 2010, ISSN 1831-4732, S. 1750, doi:10.2903/j.efsa.2010.1750.
45. ↑ A. Sahebkar et al.: Effects of pomegranate juice on blood pressure: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. In: Pharmacol Res.. 155, 2017, S. 149–161. doi:10.1016/j.phrs.2016.11.018. PMID 27888156.
46. ↑ ^{a b} Granatapfel – die gesunde Superfrucht? In: Verbraucherzentrale. 10. August 2021, abgerufen am 23. Dezember 2021.
47. ↑ A. Sahebkar et al.: Effects of supplementation with pomegranate juice on plasma C-reactive protein concentrations: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. In: Phytomedicine. 23, Nr. 11, 2016, S. 1095–1020. doi:10.1016/j.phymed.2015.12.008. PMID 26922037.
48. ↑ A. Sahebkar et al.: Lipid profile changes after pomegranate consumption: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. In: Phytomedicine. 23, Nr. 11, 2016, S. 1103–1120. doi:10.1016/j.phymed.2015.12.014. PMID 26857863.
49. ↑ Zoriah Aziz et al.: Effects of pomegranate on lipid profiles: A systematic review of randomised controlled trials. In: Complementary Therapies in Medicine. Band 48, Januar 2020, S. 102236, doi:10.1016/j.ctim.2019.102236, PMID 31987256.
50. ↑ ^{a b} Jutta Hübner et al.: Komplementärmedizin in der Uroonkologie. In: Der Urologe. Band 60, Nr. 7, 1. Juli 2021, S. 953–962, doi:10.1007/s00120-021-01584-8.
51. ↑ S3 Leitlinie Komplementärmedizin in der Behandlung von onkologischen PatientInnen. (PDF) In: Leitlinienprogramm Onkologie. AWMF, September 2021, abgerufen am 23. Dezember 2021.
52. ↑ Stiftung Warentest: Granatapfel-Nahrungsergänzungsmittel - Alte Frucht neu entdeckt - Meldung - Stiftung Warentest. 27. August 2009, abgerufen am 18. Juli 2017.
53. ↑ Zu den sieben Hauptfrüchte des Landes Israel (Weizen, Gerste, Weintrauben, Feigen, Granatäpfel, Oliven und Datteln) siehe Susanne Lechner-Masser: Biblische Gestalten im jüdischen Religionsunterricht. Schöningh, 2017, ISBN 978-3-506-78468-1, S. 240 (eingeschränkte Vorschau in der Google-Buchsuche).
54. ↑ Israelmagazin: Wie viele Kerne hat ein Granatapfel tatsächlich?
55. ↑ z. B. bei Theophilus von Antiochien, Ad Autolyticum 1, 4.
56. ↑ Jürgen Ehlers (Hrsg. und Übers.): Abū'l-Qāsem Ferdausi: Rostam - Die Legenden aus dem Šāhnāme. Philipp Reclam jun., Stuttgart 2002, ISBN 3-15-050039-7, S. 365.
57. ↑ Jacques Derrida: Glaube und Wissen - Die beiden Quellen der „Religion“ an den Grenzen der bloßen Vernunft. In: Jacques Derrida, Gianni Vattimo (Hrsg.): Die Religion. Suhrkamp, Frankfurt am Main 2001, ISBN 978-3-518-12049-1, S. 77 und 105.

Anor (Punica granatum L.) –anordoshlar (anorgullilar oilasi)ga mansub, subtropik meva o‘simligi; bo‘yi 2–10 m daraxt yoki buta. Vatani O‘rta Osiyo, Ozarbayjon, Eron va Afg‘oniston; yov-voyi turlari O‘rta dengiz atrofi, O‘rta Osiyoning jan.da, Qrim, Kavkaz, Eron, Afg‘oniston, Old Osiyo va Dog‘istonda uchraydi. O‘zbekistonda Quva, Namangan, Denov va Kitob (Varg‘anza) tumanlari a’lo sifatli A.lari bilan mashhur. Botanik tavsifi. Barglari mayda, nashtarsimon, shoxlari tikanli (shirin meva-lisida tikani kamroq). Iyun–iyulda gullaydi. Gullari ikki jinsli, yirik (diametri 8 sm gacha), och kizil, shoxi uchida bitta, ikkita, ba’zan beshtagacha joylashadi. Urug‘chisi (onaligi) normal rivojlangan, ko‘zachasimon guli meva tugadi, urug‘chisi qisqa, qo‘ng‘iroqsimon gullari odatda meva tugmaydi. A. chet-534dan changlanadi. Mevasi yirik, dumaloq, qizg‘ish (qizil po‘st) yoki oqish (oq po‘st) bo‘lib, og‘irligi 250–1000 g keladi. Me-vasi 6–12 uya (xona) li, doni och pushti yoki to‘q qizil. Ta’mi shirin, chuchuk-nor-don va nordon, sersharbat (40–60%), tarkibida 14–21% kand, 0,3–9% limon kislota, tanin, vitamin V, S bor. Pusti 29–50%, doni 10– 20% ni tashkil etadi. Mevasi, po‘sti, ildiz po‘stlog‘ida 28% gacha oshlovchi moddalar bor. Xo‘jalik ahamiyati. A. asosan, meva sifatida is-te’mol etiladi. A.dan qandolat va tib-biyotda keng foydalaniladi, teri osh-lashda va gazlamalarni bo‘yashda ishlatiladi. Gulbargi va meva po‘stidan bo‘yoq, donidan sharbat tayyorlanadi. Yovvoyisidan limon kislota olinadi. Ba’zi turlari xushmanzara o‘simlik sifatida ekiladi. Biologik xususiyatlari. A. asosan, qalamchadan ko‘paytiriladi. Unumdor qumoq, nami yetarli tuproqlarda yaxshi o‘sadi. Qurg‘oqchilikka chidamli, lekin namsevar. Yerning unumdorligiga qarab, ko‘chat oralig‘i 4x4 va 5x4, tomorqalarda 3x3 m qilib ekiladi. O‘zbekiston sharoi-tida kech kuzda xashak, qamish bilan yopiladi yoki tuproqqa ko‘milib, bahorda ochiladi. Vegetatsiya davri 180–215 kun. Yozdan kuzgacha gullaydi. Mevasi 120–160 kunda– sentabrning ikkinchi yarmida pishadi. – 15° –17° sovuqqa chidaydi, – 20° da yer usti qismi (tanasi)ni sovuq urib ketadi. A. 3–4 yoshdan meva tuga boshlaydi, 8–10 yoshdan to‘liq hosilga kirib, 30–40 yil meva beradi. Hosildorligi 200 s/ga gacha boradi. Agrotexnikasi.A. ko‘chati eqilganidan keyin birinchi yildan boshlab 30–40 sm balandlikda 4–5 ta asosiy shox qoldirib past bo‘yli da-raxt ko‘rinishida yoki 3–4 asosiy shox qoldirib butasimon shakl beriladi. Har yili qurigan, nimjon rivojlangan, eskirgan o‘zak novdalar kesib turiladi. Vegetatsiya davrida 6–10 marta sugoriladi, qator oralari yumshatiladi, begona o‘tlardan tozalanadi, oziqlantiriladi.Zararkunandalari – mevaxo‘rlar, bitlar, kanalar; kasalligi – novdalar qorasoni.Navlari. Kolleksiyalarda A.ning 69 navi hisobga olingan. Lekin O‘zbekistonda ixtisoslashgan xo‘jaliklarda asosan achchiqdona va qozoqi A. ko‘p ekiladi, qay A., qizil A., oq dona, ulfi va boshqa navlari ham keng tar-kalgan. Achchiqdona. Jaydari nav. Mevasi 400–600 g. Mazasi nordon, sharbatiqizil, tarkibida 15–16% qand bor. Po‘sti qalin, 5 oygacha yaxshi saqlanadi. Tupi 30–35 kg hosil beradi. Farg‘ona vodiysida keng tarqalgan. Qay A. Jaydari nav. Mevasi yirik (500–700 g). Nordon-xushxo‘r, sharbati qizg‘ish. Tarkibida 19–20% qand bor. Po‘stining qalinligi o‘rtacha, martgacha saqlanadi. Tupi 35–40 kg hosil beradi. O‘zbekistonning hamma viloyatlarida bor. Qizil A. Bu ham jaydari nav. Sharbati tarkibida qand 15–16%, po‘sti yupqa, uzoq saqlashga chidamsiz. Qozoqi A. Xalq seleksiyasi yo‘li bilan yetishtirilgan. Mevasi 250–300 g, ayrimlari 600– 700 g. Mazasi nordon-shirin, sharbati qizil. Tarkibida 18–19% qand bor. Po‘sti qalin, 6 oygacha saqlanadi. Tupi 50–60 kg hosil beradi. Toshkent, Andijon, Surxondaryo viloyatlarida keng tarqalgan. Oq dona (shirin anor) A. Jaydari nav. Mevasi 250–350 g, ayrimlari 500–600 g. Mazasi shirin. Sharbati pushti, tarkibida 19–21% qand bor. Po‘sti yupqa yoki o‘rtacha qalinlikda, qizg‘ish-pushti, ba’zisi oq, 2–3 oy saqlanadi. Tupi 25–30 kg hosil beradi. O‘zbekistonning ko‘pchilik viloyatlarida o‘stiriladi.Mahmud Mirzayev, Rixsivoy Jo‘rayev.^[1]

Manbalar

Apinkuya (Punica granatum) nisqaqa Piruwpi kawsaq hampi yuram.

Pukyukuna

• www.bvsde.paho.org pdf (kastilla simi)

Hawa t'inkikuna

• Commons nisqapi suyukunata uyarinakunatapas tarinki kaymantam: Apinkuya.

Asfir (isem usnan: Punica granatum) yettwasnen s yisem n (Ṛṛemman) d yiwet n telmet n ugummu id yettemɣayen deg tallit n umawan

Ẓeṛ daɣen

• Adeffu
• Iẓem
• Afurmas
• Amwan
• Asegmar
• Igumma

Dalima (Punica granatum) mangrupa tangkal leutik nu jangkungna 'ukur' 5–8 m, asalna ti wewengkon Iran nepi ka Himalaya di India kalér, tapi geus dipelak di sakuliah tatar Méditerania ti jaman kuna^[1]. Kiwari, ieu tutuwuhan bisa dipanggihan nepi ka wilayah tropis Asia Tenggara jeung Afrika.^[2]

Daun & buah

Ilustrasi Dalima karya Otto Wilhelm Thomé, 1885.

Daun dalima mah patonggong-tonggong atawa rada nyingsal, hérang, heureut (panjang 3–7 cm, lébar 2 cm). Kembangna beureum (rupa-rupa, ti kayas nepi ka burahay), diaméterna 3 cm, diwangun ku lima makuta atawa leuwih. Bentuk buah Dalima buleud héksagonal, gedéna 7–12 cm (diaméter). Cangkangna rada kandel, kelirna beureum (atawa leuwih ngora nepi ka semu héjo), ngabungkus 600-an siki^[3]. Bagian anu bisa didahar nyaéta daging nu ngabungkus sikina, nu matak ngirut ku sabab kelirna anu beureum.

Tangkal Dalima bisa tahan hirup dina usum halodo, sarta bisa tumuwuh di patempatan nu garing. Di patempatan nu leuwih baseuh, tangkal Dalima leuwih gampang ruksak alatan inféksi akar. Dina usum tiis, Dalima bisa tahan hirup nepi ka hawa kira −10 °C.

Hiji-hijina spésiés séjén dina genus Punica, Punica protopunica, ukur aya di pulo Sokotra. Nu ieu mah kembangna kayas, sedengkeun buahna leuwih leutik jeung kurang amis.

Étimologi

Ngaran genus Punica dicokot ti bangsa Funisia nu boga jasa nyumebarkeun ieu tutuwuhan (pikeun alesan ageman), sedengkeun granatum dicokot tina ngaran buah ieu dina basa Prancis (kasebut dina catetan taun 1532.

Melak & mangpaatna

Daun & buah dalima

Di Géorgia jeung Armenia ka wétankeun nepi ka Laut Hideung, tangkal Dalima tumuwuh liar di sabudeureun padumukan kuna nu teu dipiara. Sésa-sésa nu kapanggih nunjukkeun yén ieu pepelakan téh geus aya 3000 taun ka tukang^[4]. Sumebarna ka Cina jeung Asia Tenggara sigana mah dibawa ngaliwatan Jalur Sutra atawa ngaliwatan laut.

Katuangan

Tangkal dalima

Nu diala tina buah Dalima téh daging nu ngabungkus sikina. Rasana biasana amis, tapi sok aya kesedna, alatan kandungan taninna. Di Timur Tengah jeung India, jus Dalima ilaharna dijus. Jus dalima nu geus diamisan dikentelkeun disebutna sirop grenadin, dipaké dina rupa-rupa katuangan Pérsia, tapi ka dieunakeun mah kagusur ku tomat.

Di India, Pakistan, jeung Timur Tengah, siki Dalima liar sok ogé dipaké salaku bungbu, katelahna anardana (tina basa Pérsia: siki dalima). Dijieunna ku cara méré sihan siki tina dagingna, lajeng digaringkeun salila 10–15 poé. Ngarah teu nyelap dina huntu, sikina ieu kadang sok terus ditipungkeun. Di Azérbaijan jeung Armenia, dalima ogé dipaké keur nyieun arak.

Pikeun kawarasan

Buah dalima beunang murak

Hiji buah Dalima (gumantung kana kualitasna) bisa nyukupan 40% pangabutuh vitamin C sapopoé manusa sawawa, ogé beunghar ku asam folat jeung antioksidan. Ieu buah euyeub ku polifénol, lolobana tanin nu bisa dihidrolisis, di antarana punikalagin, antioksidan nu bisa meungkeut radikal bébas.

Siki dalima

Dina sababaraha uji klinis, jus Dalima kabuktikeun jitu pikeun ngurangan sababaraha faktor résiko jantung, kayaning oksidasi LDL, status oksidatif makrofag, jeung formasi sél budah, nu sadayana bisa ngabalukarkeun atérosklérosis jeung kasakit jantung [1]. Dalima bisa ngurangan tekenan getih sistolik ku cara nginhibisi énzim pangobah angioténsin (ACE, angiotension converting enzyme) dina sérum^[5]. Jus dalima ogé sigana mah bisa diinum pikeun merangan kangker prostat^[6][7] and ostéoarthritis.^[8]. Panalungtikan séjén di Universitas Wisconsin - Madison nunjukkeun yén jus dalima bisa ogé dipaké pikeun ngerém tumuwuhna kangker bayah ^[9].

Rujukan

Tumbu kaluar

• Graham, S. A., J. Hall, K. Sytsma & S. Shi. 2005. Phylogenetic analysis of the Lythracéae based on four gene regions and morphology. Int. J. Pl. Sci. 166: 995–1017.
• Pomegranate Fruit Facts
• Pomegranate in Dali's painting
• Pomegranates: Jewels in the Fruit Crown
• A small caution: Pomegranate Juice and Medication Can Be a Dangerous Mix
• Pomegranate & Orange Blossom Syrup

Delima (punica granatum) ya iku woh-wohan sing bisa urip nganti 5-8 m.^[1] Umumè delima bisa urip ana ing warna-warna mangsa, nanging supaya bisa ngasilakè woh kang kwalitasè apik namung bisa dipanen ing mangsa katiga.^[1] Delima ana ing basa Arab duwè jeneng ar-rumman.^[2] Delima asalé saka laladan Wétan Tengah kang kasebar ana ing laladan subtropik nganti tekan laladan tropik, ana ing dataran kang sakngisoré 1.000 m sakndhuwure banyu segara.^[1] Wit iki urip ana ing lemah gembur kang ora keleb banyu.^[1] Wit delima wujud wit cilik kang dhuwure sakiwa-tengené 2–52-5 m.^[1]

Kandutan Delima

• antioksidan polyphenols
• tannin
• anthocyanin
• vitamin C

^[3] Kandungan sing ana ing delima iki migunani kanggo ngedunkè kolesterol.^[3] Sakliyanè iku kandhutan delima uga bisa kanggo ningkatkè aliran getih marang jantungjantung.^[3] Delima sing wis digawè jusjus uga èfèktif kanggo njaga jantung supaya tetep séhatséhat lan ngedunkè resiko lara jantung lan stroke.^[3]

Macem-macem delima

Delima jinisǐ ana warna-warna, ya iku delima putih, delima abang, lan delima wungu.^[4] Pome utawa delima racaké ditandur kanggo tanaman hias, tetannduran usada, utawa amarga wohè bisa dipangan. Delima bisa dipangan langsung, kanggo campuran rujak ,uga bisa dijus.^[4]

Gunanè delima

Delima duwé pigunan kang warna-warna.^[5] Cara kang tradhisional, delima racaké digunakakè kanggo ngrèsiki kulitkulit lan ngurangi peradanganperadangan ing kulit.^[5] Jus delima uga bisa kanggo ngurangi lelara radang tenggorokantenggorokan.^[5] Miturut panalitèn kang wis dilakokakè déning American Journal of Clinical Nutrition, delima duwé kandhutan antioksidan kang bisa kanggo nyegah oksidasi lan kolesterol ing salebeting salira.^[5]

Cathetan suku

Ezxocotl^[1] ahnozo Granadaxocotl^[2] (caxtillāntlahtolcopa Granada) ca in granadacuahuitl īxōchicual.

Tlahtōlcaquiliztilōni

1. ↑ In tlahtōlli "ezxocotl" īpan Fray Bernardino de Sahagún ītlahtōltecpantiliz, yeh ōquihcuilo fruto de sangre, eztli xocotl. Historia general de las cosas de la Nueva España, México D.F, Porrúa, 1969.
2. ↑ In tlahtōlli "granadaxocotl" īpan Fray Alonso de Molina ītlahtōltecpantiliz, yeh ōquihcuilo Granada fruta deſte arbol. lo miſmo. vel,granada xocotl.

The garnet (Punica granatum) is a fruit-beirin deciduous shrub in the faimily Lythraceae, subfaimily Punicoideae, that growes atween 5 an 10 m (16 an 33 ft) taw.

References

Granada

La granada es un fruta con un pel dur e rojin e un pulpa roja e dulse con multe semes; la arbor cual produi esta fruta (Punica granatum) es nativa de Africa norde e Asia ueste..

Ang granada (Ingles: pomegranate), botanikal na pangalan na Punica granatum, ay isang prutas na may namumulaklak na palumpong o maliit na puno sa pamilya Lythraceae na lumalaki sa pagitan ng 5 at 8 m (16 at 26 piye) ang taas.

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.

kategoriya:Prutas

Li gurnådî ordinaire, c' est èn åbe ki vént dins les payis del Mîtrinne Mer.

No d' l' indje e sincieus latén : Punica granatum.

Discrijhaedje

I est a pô près troes a cwate a cénk metes hôt.

I vént ene bele rodje fleur diviè l’ moes d’ may, ki va divni ene pitite vete tchike (moes d’ djun) pu ene grosse bole ki va mawri pol fén do moes d’ awousse, li gurnåde.

• gurnåde siplitcheye

• gurnåde côpêye

Si on l’ côpe, gn a toplin come des ptits pepins, avou ene rodje tchå cwand i sont bén meurs. Avou des finès clôzeures inte les compartimints et des pus spesses inte les cwårtîs.

On les splitche po lzès magnî onk a onk. Ou hagnî dvins.

Cwand on li stoid, on a do djus d’ gurnåde, ki sieve a fé del gurnådene.

Maladeye

• Emileures sol frut

• Emileures so les foyes

Les gurnadîs polèt esse acsûts pa des emîleures.

Hinar an jî henar (bi latînî:Punica granatum) darek û bi fêkiyê xwe ne. Riwekek jii famîleya hine û hinaran e. Dara henarê pir gir nabe. Hin cureyên xwe gir û şîrîn dibin hin cureyên xwe pir tirş dibin. Henarên tirş di seleteyan de bi kar tînin.

Tê bawerkirin ku welatê wê herêma Îranê ye. Ji wir belavî Kafkasya, bakurê Hindistanê û herêma Hîmalaya bûye.^[1] Îroj hinar bi awayekî berfireh li welatên Îran, Sûrî, Azerbeycan, Ermenistan, Afganistan, Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Iraq, Libnan, Misir, Çîn, Burma, Erebistana Siyûdî, Îsraîl, Urdun, herêm ziwatir ên başûr-rojhilatê Asya, herêma Deryaya Navîn a Ewropa, û Afrîkaya tropîkal tê çandin.^[2]

Galerî

• Henar, wêne ji aliyê Otto Wilhelm Thomé, 1885

• Henar, fêkiyê dara henarê ye.

Çavkanî

A mela granata (Punica granatum) hè un arburi fruttevuli chì faci parti di a famiglia di i Lythraceae. Hè cultivata dapoi i tempi antichi pa i so frutti è i so beddi fiori. Hè un picculu arburi chì hè altu sin'à 6 metri. Pò campà insin'à dui centu anni. Hè un arburi chì perdi i casci, ma pò accada ch'eddu i tinissi, in certi rigioni. I foglii sò lungarini è opposti, longhi da 3 à 7 cm è larghi da 1 à 2 cm. A mela granata fiurisci da maghju à aostu. I fiori sò rossi rossi è t'ani un diamitru di 3 cm. A mela granata suporta bè u fretu (sin'à -15 °C) ma si piaci di più in i loca caldi.

A mela granata hè urighjinaria di l'Asia uccidentali. Hè cultivata avali in tutti i cuntinenti è in particulari in China, in u Meziornu di i Stati Uniti d'America, in Arghjintina.

S'usani i fiori freschi di a mela granata in infusioni par luttà contr'à l'affannu.

In Corsica

U fruttu di a mela granata

A mela granata hè cultivata in Corsica.

Citazioni

Accadi chì a mela granata fussi mintuvata in a litteratura corsa. Par esempiu:

• in a puisia L'ortu di ziu di Marcu Ceccarelli:

Tutti l’anni à a branata,

Ci era un nidu di pincionu,

Annant’à a mela granata,

Ziffa à l’orlu di u strittonu,

In a baracocca vicina,

Un antru di cardalina

Da veda dinò

• a mela
• a mela cutona

Mkomamanga au mkudhumani (Punica granatum) ni mti mdogo wa familia Lythraceae katika oda Myrtales. Matunda yake huitwa makomamanga au makudhumani. Asili yake ni eneo la Uajemi ya kisasa, lakini siku hizi hukuzwa katika Mashariki ya Kati, Kaukasi, Ulaya ya Kusini, Afrika ya Kaskazini ni chini ya Sahara, Asia ya Kati, ya Kusini na ya Kusini-Mashariki, Arizona na Kalifornia.

Picha

• Maua

• Komamanga mtini

• Komamanga lililopasuka

• Komamanga lililokatwa

Ko e pomikanite ko e fuʻu ʻakau lahi ia mo e ngaahi foʻi fua lahi (ki he sm ʻe 10) mo e sai ke kai.

Hingoa ʻi he ngaahi lea kehe

• rēmuna (lea fakakuki)

Tataku

• Hokohoko ngaahi ʻakau; Vaʻa fekumi ngoue Vainī
• Tongan dictionary; C.M. Churchward
• Plants of Tonga; T.G. Yuncker; BPB bulletin 220, Honolulu 1959

A minglanera u mengranera ye un arbusto cautivato por o suyo fruito, a minglana u mengrana.

Descripción

Ye caducifolio y puet gosar tener de 5 a 8 metros d'altaria. As fuellas son oposatas u suboposatas, brillants, oblongas u estreitas, enteras con 3–7 cm de largura y 2 cm d'amplaria.

As flors, con 3 cm de diametro, son de color roya brillant y tienen 5 petals. O fruito ye una baya globular con crosta coriazia, o interior ye dividito en lobulos que tienen lumerosas simients revestitas con una cubierta dita sarcotesta, con polpa roya y sucosa. S'ubre espontaneyament quan plega a estar matura.

Os paixaros en esta fase son atrayitos por a color roya d'as sarcotestas y se'n minchan as simients, que s'ixemenan con os suyos escrementos (dispersión endozoocora).

Historia

Ye una especie orichinaria d'una rechión que abraca dende l'Irán dica o norte d'os Himalayas. Lo introducioron como cautivo en Armenia y a rechión mediterrania, y dimpués se naturalizó por totas as zonas con clima mediterranio no guaire fridas.

Ye muito apreciata en as zonas deserticas por estar protechita d'a desecación por a suya pellete gruesa y coriacia, lo que permeteba que as caravanas la podesen trasportar grans distancias, sin de perder garra qualidat. Bi n'ha una antiga decumentación. Se sape que se cautiva dende fa 5.000 anyatas lo menos en Asia occidental y Norte d'Africa, se trobaba en os chardins colgants de Babilonia y en os baixorrelieus echipcianos. Os antigos echipcianos preparaban con o suyo suco un vin lebero con gusto de chordón. Tamién ye mencionata en a biblia.

Hipocrates recomendaba o suco d'a minglana en contra d'a fiebre y como fortificant contra la malautía.

Os romans asociaban a minglana a os fenicios y por ixo en deciban Punica. En Espanya no ye un fruito introducito por os musulmans como gosa decir-se, car se'n conoixen representacions en l'arte iberico.

Producción

Milgraneras bordes y albandonatas arredol d'o Castiello d'Aledua y Llombai sin podar ni cullir-ne lo fruito

Os prencipals países productors son: Israel, Liban, Echipto, Tunicia, Espanya y Italia.

Simbolochía

Milgraneras

Pa muitos pueblos ye una simbolo d'amor, de fertilidat y prosperidat:

• En a mitolochía griega, a primera minglana la plantó Afrodita, diosa de l'amor y la belleza. Ades, li ofreixió una minglana a Persefone pa seducir-la.
• En Chava, ye asociata a bells ritos que acomapanyan o embarace.
• En China, tienen como costumbre ofreixer-li una minglana a los recién casatos pa que tiengan una descendencia lumerosa (a color roya d'esta fruita ye una color que atraye a la buena fortuna d'alcuerdo con a tradición china).

Punica granatum

Lu Punica granatum (chiamatu "granatu" o "ranatu" 'n Sicilia) è n'àrvulu cu rami spinusi e ciuri russi, e ca pruduci granati.

Shega (Punica granatum, L.) është një bimë gjetherënëse nga familja Punicaceae (ose Lythraceae sipas klasifikimit APG), me origjinë nga një rajon gjeografik që shtrihet nga Irani në rajonin Himalajan të Indisë veriore, dhe e pranishme që nga kohët e lashta në Kaukazi, dhe në të gjithë rajonin e Mesdheut.

Përhapja dhe rëndësia

Shega (në të dy format e saj kryesore : e egër dhe e butë), është një bimë që ka zonë relativisht të gjerë të përhapjes në botë. Ajo gjendet në Afrikën Veriore, Gadishullin Ballkanik, Spanjë, Francë, Itali, Rusi, Azi, Amerikën Veriore, sidomos në disa nga shtetet e ShBA-së, etj. Në Shqipëri ka gjetur kushte të mira për mbijetesën e vet në kushte natyrale, por edhe të kultivuara, sidomos në zona me klimë transitore. Sipas statistikës së vitit 1970 rezulton se, në Shqipëri kanë qënë të mbjella rreth 220 mijë rrënjë shege. Kështu, shega gjendet e përhapur pothuajse në gjithë zonat e vendit deri në lartësinë 840m mbi nivelin e detit, në luginat e lumenjve, në faqet me drejtim nga Jug-Lindja. Shega e egër takohet në zonën mesdhetare në të gjitha krahinat e Shqipërisë që fillon nga Vukpalaj deri në Selcë, rrëzë maleve të Bogës, Vaun e Dejës, Hajmel, rreth Malit të Velës, në kodrat e Lezhës, në Milot, gjatë luginës së Matit deri në Lis. Me pakicë gjendet në rrethin e Tiranës, të Durrësit, Elbasanit dhe të Gramshit, në Sulovë, Velagosht, luginën e Osumit, Mallakastër, ndjek Vjosën deri në Përmet, nga Shushica deri në Kuç, në Dukat të Vlorës dhe në bregun e Detit Jon deri në Himarë. Në kohët e vjetra e në vazhdim shqiptarët e kanë kultivuar shegën së bashku me kumbullën, ftoin, fikun dhe pemët e tjera, e në disa raste, shega ka qënë me e vlerësuar nga kopshtarët. Shega ka përdorim të gjerë si për veçoritë e saj ushqyese të frutave ashtu edhe për drurin e saj. Si frut për ngrënie përdoret zakonisht në formën e saj të freskët. Kokrrat (frutat e vjelura) mund të konservohen duke i ruajtur në mjedise të përshtatshme ose duke i varur në vende të përshtatshme dhe ku plotësohen parametrat për një ruajtje normale të tyre. Në Shqipëri deri tani bima e shegës është kultivuar e shpërndarë në breza mbrojtës dhe rrallë në pemëtore të veçanta. Një rrënjë shegë në kushte të favorshme të kultivimit mund të japë një rendiment mesatar prej 50–80 kg fruta. Po të shtohet këtu edhe investimi relativisht mjaft i ulët për mbjellje dhe shërbime që kërkon kjo kulture, shtohet akoma më shumë interesi për kultivimin e kësaj bime. Vlerat e saj praktike shtohen edhe nga prania e rrjedhësve estrogjene që gjenden kryesisht në frutat e shegës dhe të indeve të saj, që janë veçuar që në vitin 1879, të tilla si peletjerina, izopeletjerina, metilpeletjerina dhe pseudopeletjerina. Në laboratorë të ndryshëm është provuar eksperimentalisht se ekstraktet që nxirren nga shega ulin presionin e gjakut. Nga ana tjetër polifenolet e lëvores se shegës, frenojnë rritjen e mikrobeve te dizenterisë, ndërsa vajrat yndyrore te farërave te shegës kane veprim hormonal estogjenik.

Vendi i shegës në pemëtari

Shega është një pemë frutore e rëndësishme. Ajo paraqitet si shkurre që rritet deri në 5m lartësi. Ka degë të pajisura me gjemba. Gjethet janë të përkundrejta, me formë gjatore ose heshtore me përmasa 2-8 x 0,6–2 cm. Lulet janë të kuqe me një diametër rreth 3–4 cm. Frutat janë të përmasave të ndryshme që lëvizin nga 5–18 cm diametër, në shume raste edhe më të mëdha. Ka shumë fara të mbështjella me një tul të lëngshëm të athët në të ëmbël.

Fakti që në Shqipëri gjenden mjaft shegë te egra, duke filluar nga kodrat pranë detit e deri në lartësitë mesatare mbi nivelin e detit tregon se kjo bimë gjen kushte të përshtatshme për rritjen dhe zhvillimin e saj në gjendje te egër natyrore në Shqipëri. Aktualisht ka mjaft masive të egra në shumë kodra të Shqipërisë, sidomos në pjesën e Ultësirës e deri në pjesën Qendrore.

Avantazhet e shegës

Shega është një nga drufrutoret me rendësi që ka disa karakteristika dhe paraqet disa veçori që i japin asaj përparësinë për një përhapje më të gjerë. Ajo nuk është vetëm një bimë që zë tokën dhe jep një prodhim të caktuar por ajo mund të shërbejë edhe për bashkëshoqërime, për mbjellje anës rrugës, për zbukurim, etj. Kjo bimë, krahas karakteristikave të ngjashme me drufrutoret e tjerë, paraqet edhe disa specifika :

• Jep prodhim shumë të kënaqshëm për njësi të sipërfaqes, duke shfrytëzuar mjaft mirë vetitë prodhuese të tokës, por dhe duke zënë vetëm pak sipërfaqe për bimë, krahasuar me një numër pemësh të tjera frutore.
• Duke pranuar një numër relativisht të lartë të bimëve për njësi të sipërfaqes, krijon kushte për një efikasitet të shfrytëzimit të tokës, nëpërmjet dhënies së rendimenteve të kënaqshme.
• Ka vlera mjaft të mira ushqyese.
• Ndikon në mbrojtjen e tokës nga agjentët atmosferikë, në mënyrë të veçantë nga grryerja. Kjo bimë, duke shfrytëzuar më së miri tokat e pjerrëta, lehet, etj., përveç prodhimit që jep, kryen edhe këtë shërbim shumë të vlefshëm për tokën bujqësore duke i ardhur në ndihme ruajtjes së tokës nga gërryerjet.
• Ka një dru shumë rezistent dhe të parapëlqyer nga përpunuesit dhe mjeshtërit e gdhendjes së drurit, duke shfaqur vështirësi tek gdhendësit e drurit, por duke dhënë objekte me vlera shumë të veçanta.
• Për vetë karakteristikat e frutit, prodhimi është i mbrojtur nga pluhurat dhe papastërti të tjera, gjë që i krijon mundësinë të kultivohet pa problem edhe në mjedise me pluhur si p.sh. anës rrugëve, në mjediset e qendrave të ndryshme të prodhimit, në afërsi të objekteve industriale, etj.
• Preket pak nga sëmundjet dhe në përgjithësi nuk është vatër për përhapjen e sëmundjeve apo dëmtuesve të bimëve të tjera bujqësore, kërkon pak shpenzime për mbjellje dhe shërbime të tjera.
• Shpërblen mjaft mirë shërbimet që mund ti kryhen si prashitje, kultivime, mulçerime, etj. Në përgjithësi, bima e shegës kërkon pak shpenzime për të ardhur deri tek prodhimi.
• Shtohet me lehtësi dhe i përshtatet shumë mirë kushteve klimatike dhe tokësore mjaft të shumëllojshme.

Karakteristikat biologjike

Njohja e karakteristikave biologjike të shegës, ashtu si edhe e çdo bime tjetër të kultivuar është një moment me mjaft rendësi. Kjo për faktin se vetëm duke njohur mirë këto veti, mund të shpjegohen procese të ndryshme që ndodhin gjatë rritjes dhe zhvillimit të saj ashtu sikurse edhe mund të merren masat e nevojshme dhe të krijohen kushte për prodhime sa më të larta dhe cilësore. Në praktikën e përditshme, merr një rëndësi të veçantë ajo që quhet periudhë vegjetative që përkon me periudhën e fuqizimit (te gjallërimit) të aktiviteteve të bimës dhe që fillojnë në pranverë dhe që përfundon në vjeshtë. Periudha e vegjetacionit fillon me bymimin e sythave dhe përfundon me rënien e gjetheve. Rritja dhe zhvillimi i shegës gjatë kësaj periudhe, është proces i dukshëm dhe intensiv që karakterizon veprimtaritë komplekse jetësore të bimës. Shega mund të fillojë të japë lule qysh në vitin e dytë dhe të tretë pas mbjelljes, por në një kuptim më real, frutifikimi fillon në vitin e 4-5-të të jetës së saj. Kjo kohëzgjatje për futjen në prodhim shfaqet sidomos kur shega shtohet me rrugë vegjetative. E shtuar me fare ajo fillon frutifikimin me vonë dhe pikërisht rreth vitit të 7-të apo 8-të pas mbjelljes. Këtu merr rëndësi të posaçme cilësia e shartimit, mënyra dhe koha e kryerjes se shërbimeve, lloji i shegës, mikroklima, si dhe faktorë të tjerë që ndikojnë në prodhimin e shegës.

Në përgjithësi, shega mund të shfrytëzohet për të marrë prodhim për një periudhë prej 30-40 vjetësh. Por në saje të aftësisë së madhe për të ripërtërirë veten me anë të kamzave, në toka të mira dhe në kushte të mira agroteknike mund të jetojë dhe të japë prodhim për një periudhë edhe më të gjatë. Tek shega në përgjithësi formohen dy lloje lulesh. Një pjesë e luleve janë më të gjata, më të mëdha, në formë gati cilindrike me shtyllëza të pistilit të gjatë, që barazohet ose kalon gjatësinë e thekëve. Këto lule formohen mbi degët 1 dhe 2 vjeçare, lulëzojnë në periudhën e parë të lulëzimit (përgjithësisht gjatë muajit maj) dhe zakonisht formojnë fruta. Në numrin total të luleve, ato përbëjnë rreth 25% të tyre. Në kushte të papërshtatshme të kultivimit, numri i këtyre luleve bie mjaft e si rrjedhojë ulet edhe prodhimi që jep bima. Pjesa tjetër e luleve janë më të vogla, në forme zileje, me shtyllëza me të shkurtra, që nuk arrijnë gjatësinë e thekëve. Këto lule formohen mbi lastarët e porsaformuar, janë të vendosura në majat e këtyre lastarëve dhe të grupuara nga 3-5 së bashku. Në kushte normale, në përgjithësi këto lule nuk japin fruta. Këto lule çelin në gjysmën e dytë të periudhës së lulëzimit të shegës (që korrespondon zakonisht tek me muajin qershor). Rrallë në këto degë të reja, formohen edhe fruta, por kjo gjë varet nga disa faktorë, ku më të rëndësishmit mund të veçohen :

• a) prodhimi mjaft i ulët i lidhur me arsye të ndryshme;
• b) kushte të kultivimit me luhatje të mëdha;
• c) krasitje të tepërta dhe jo të studiuara mirë.

Shpesh herë tek bima e shegës vihen re lule të ndërmjetme (në mes te këtyre dy tipeve të përmendura), por nga këto lloj lulesh në përgjithësi nuk duhet të pritet që mund të merret ndonjë prodhim. Tek lulet e shegës vihet re shpesh herë edhe fenomeni i formimit të luleve jo pjellore apo të atyre që quhen lule shterpa. Kjo vjen si pasoje e pjalmit me vitalitet të dobët që rrjedh nga difekte gjatë ndarjes se qelizave. Këto lule mund të dallohen nga ngjyra e kuqe e çelur e tyre.

Fazat fenologjike

Me krijimin e kushteve të favorshme si: rritja e temperaturave, lagështira e nevojshme, etj., në pemë fillon lëvizja intensive e limfës, nga vendet ku ka qenë grumbulluar në fund të periudhës së vegjetacionit të një viti më parë, në drejtim të sythave. Si pasojë e ndikimit të kushteve të ambientit (si ato natyrore ashtu edhe nga shërbimet që kryen njeriu), tek shega vërehen ndryshime të mëdha sasiore dhe cilësore që shprehen me kalimin e fenofazave të ndryshme: çelja e sytheve, formimi i gjetheve dhe luleve, rritja e rrënjëve dhe lastarëve, lidhja dhe rritja e frutave, grumbullimi i lëndës organike, rënie e gjetheve, etj. Fillimi i një fenofaze konsiderohet kur së paku 25% e bimëve kanë filluar të shfaqin tiparet e kësaj fenofaze, ndërkohe që si përfundim i saj konsiderohet kur së paku 75% e tyre e kanë kalur fenofazën. Kushtet klimatike (si kthimi i temperaturave të ulëta, etj), shërbimet agroteknike dhe kundrejtimi i bimëve, kanë një ndikim në përshpejtimin apo në vonesën e kalimit të fenofazave.

Rritja e rrënjëve

Nisur nga rëndësia që ka për bimën si dhe nga ndikimi i rritjes së rrënjëve në zhvillimin e saj dhe në prodhim, rritja e rrënjëve konsiderohet si një fenofazë më vete. Gjatë etapave të ndryshme që kalon bima e shegës, intensiteti i rritjes së rrënjëve ndryshon. Po ashtu, ky intensitet ndryshon edhe gjatë stinëve të ndryshme brenda vitit. Tek bimët e reja, në fillim rrënja pëson një zhvillim në thellësi, me pas rritja vazhdon në drejtim thuajse horizontal. Nëse toka është përgatitur mirë dhe në përputhje me kërkesat e bimës, atëherë ajo ka mundësi të zhvillojë një sistem te fuqishëm rrënjor, që do të jete një mundësi e madhe që e gjithë bima të marrë një zhvillim të bujshëm. Zhvillimi i rrënjëve horizontalisht kthehet në formën kryesore të zhvillimit të tyre, duke kaluar degëzim pas degëzimi dhe tek bima e shegës, kurora e rrënjëve është sa 1,45 herë më e shtrirë se projeksioni i kurorës së bimës. Për zhvillimin normal të rrënjëve është e nevojshme që në tokë të ketë një temperaturë të favorshme, shkrifërim të mjaftueshëm për të pasur mundësinë e qarkullimit të ajrit dhe lagështirën e nevojshme. Nëse në tokë ka një lagështirë relative prej 75-80 %, një ajrosje të kënaqshme dhe sasitë e nevojshme të elementeve ushqyes (që i merr nga toka dhe plehërimet) dhe temperaturë optimale, atëherë bima e shegës zhvillon sistem rrënjor të fuqishëm. Zhvillimi i mirë i sistemit rrënjor varet në një shkallë të lartë edhe nga gjendja shëndetësore dhe zhvillimi i sistemit mbitokësor të bimës. Çdo veprim në kurorën e bimës shoqërohet me ndikimin e vet mbi sistemin rrënjor, ashtu siç ndodh edhe e kundërta. Dendësia e mbjelljes së bimëve, bashkëshoqërimet si dhe dëmtimi mekanik i rrënjëve kanë ndikim të drejtpërdrejtë në prodhimin që jep bima.

Rritja e lastarit

Me ardhjen e pranverës (që lidhet direkt me krijimin e kushteve te përshtatshme për zhvillimin e bimës), fillon lëvizja e limfës drejt pikave të rritjes (pikërisht drejt sytheve), gjë që i jep shtysën për fillimin e vegjetacionit. “Zgjimi” i sythit vegjetativ sjell çeljen e tij duke na dhënë një filiz të ri që me vonë merr formën e lastarit. Rritja e lastarit fillon me momentin e çeljes së sythit të majës (pranverë) dhe përfundon me formimin e sythit të majës dhe formimin e unazës vjetore në bazë (vjeshtë). Zakonisht rritja e lastarit nuk bëhet e njëllojtë gjatë gjithë kësaj periudhe por kalon në tre faza:

• a) rritja fillestare,
• b) rritja e bujshme,
• c) rritja e ngadaltë.

Në fazën e parë të rritjes, filizat që dalin mbi lastarët janë të pafuqishëm, me ngjyrë të zbehtë dhe të dobët, gjë që kushtëzohet nga momenti kur ndodh (sapo kanë filluar të krijohen kushtet atmosferike të përshtatshme), dhe nga gjendja e angazhimit apo veprimtarisë jetësore të bimës. Ndërsa rritja e bujshme përkon me rritjen e shpejtë dhe të fuqishme të lastarit (që mund te zgjasë 1-1,5 muaj). Gjatë kësaj faze lastari zgjatet, forcohet, merr ngjyrën karakteristike dhe trashësinë e tij. Faza tjetër quhet rritje e qetë, që konsiston në forcimin e sytheve, konsolidimin e lastarit dhe në përgatitjen për rrëzimin e gjetheve. Dëmtimi i gjetheve apo i filizave të rinj nga agjentë të ndryshëm: kimikë, atmosferikë, mekanikë, etj. shkakton një frenim të rritjes së lastarëve dhe krijon probleme jo vetëm për atë vit që ndodh ky dëmtim, por edhe për vitin pasardhës ku pasojat e këtij dëmtimi shfaqen si në pjesët vegjetative ashtu edhe në prodhimin e pritshëm, pasi siç dihet sythat diferencohen një vit më parë.

Çelja e sytheve dhe lulëzimi

Kjo është fenofaza e parë që kalon çdo pemë frutore dhe përkon me ngrohjen e motit e shoqëruar edhe me kushte të tjera të mikroklimës dhe si fillim i saj konsiderohet fryrja e sytheve që në pak ditë shoqërohet me çeljen e tyre. Në fillim hapen luspat e sythit që vjen si pasojë e bymimit apo fryrjes së vetë sytheve. Kushtet e mjedisit kanë ndikim të rëndësishëm në kohën e fillimit të fenofazës dhe në kohëzgjatjen e saj.

Çelja e luleve

Kështu i njëjti kultivar i mbjellë në kushte të ndryshme të mikroklimës, paraqet kohë të ndryshme të fillimit të fenofazes dhe kohëzgjatje gjithashtu te ndryshme. Menjëherë pas bymimit të sytheve dalin gjethet e para dhe marrin jetë lastarët që në fillim janë shumë të ndjeshëm si ndaj kushteve të mjedisit ashtu edhe ndaj veprimeve mekanike. Gradualisht me rritjen e tyre shpërthejnë sythet frutorë të cilat japin gonxhet, prej të cilave çelin lulet që tek shega paraqiten tre llojesh.

Lidhja e frutave

Përgatitja e fillimit të fenofazës së lidhjes së frutit është një proces që kalon në tre momente kryesore :

• i) hapja e kurorës së lules (nga ku dalin thekët dhe pistili),
• ii) hapja e qeskave pjalmike dhe dalja e pjalmit,
• iii) shfaqja e sekrecionit mbi stigmë që tregon gatishmërinë e pistilit për të pranuar pjalmin. Ndërsa vetë pjalmimi është momenti kur kokrriza pjalmike me fuqi mbirëse të mirë bie mbi krezën e pistilit (edhe ajo nga ana e saj e pjekur plotësisht). Për t’u realizuar pjalmimi është e domosdoshme që kokrriza pjalmike të transportohet nga trasta pjalmike e një luleje tek kreza e pistilit të lules tjetër. Pikërisht për të realizuar këtë “transport” është e nevojshme që të ketë koshere bletësh, e në mungese të tyre ky proces realizohet nga insekte te tjera dhe/ose nga era. Në rastet kur kushtet atmosferike nuk janë të favorshme, kur bletët dhe insektet e tjera nuk kanë kushte për të fluturuar në kërkim të ushqimit të tyre, dhe kur temperatura dhe lagështia e ajrit nuk janë të favorshme dhe kur kjo mund të shoqërohet me erëra të fuqishme dhe/ose reshje në formë breshëri (në kohën e pjalmimit), procesi i pjalmimit dhe për pasoje edhe i lidhjes së frutave dëmtohet mjaft. Kjo është arsyeja që në vite të tilla, sasia e frutave të lidhur (rrjedhimisht edhe prodhimi i marrë) është në nivele mjaft të ulëta.

Krijimi i frutit të shegës

Kokrriza e pjalmit që ka rënë mbi stigmatin, në kushte optimale të ndërtimit të lules (pasi ka raste të defekteve në ndërtimin e lules që bën që procesi te dështoje) dhe të kushteve të favorshme të mjedisit (lagështirë, temperaturë, shpejtësi e erës, etj), mbin duke nxjerrë tubin pjalmik i cili mban në majë dy bërthama qelizore: vegjetative dhe gjenerative. Pas një dite bërthama gjenerative ndahet në dy pjesë duke dhënë dy qeliza spermatike, ndërsa ajo vegjetative mbetet ashtu siç është. Duke u rritur me shpejtësi, tubi pjalmik arrin kavitetin e vezores në bazën e trastës embrionale ku njëra nga qelizat spermatike lidhet me oosferen (qelizën seksuale femërore), për të dhëne embrionin. Ndërkohe që bërthama tjetër gjenerative lidhet me qelizën vegjetative duke dhëne një qelizë triploide (me 3n kromozome), e cila më vonë jep endospermën e farës. Pikërisht momenti i bashkimit të qelizës mashkullore me atë femërore për të dhëne embrionin (individin) e ri quhet fekondim (pllenim), moment pas së cilit fillon rritja e vezores së shtratit lulor që përben frutin. Në periudhën e pjekjes pjalmi ka rezistencë të lartë ndaj të ftohtit, por temperaturat e ulëta veprojnë në daljen e tubit pjalmik (temperatura optimale është 20-22 °C). Nga eksperienca është vërtetuar se frutifikimi nuk është i kënaqshëm kur temperaturat e larta gjatë periudhës se para-lulëzimit (shkurt-prill), ndiqen nga temperatura relativisht të ulëta gjatë lulëzimit. Procesi i pjalmimit zgjat nga disa orë deri në disa ditë, në vartësi kryesisht te kushteve te mjedisit.

Rrëzimi i luleve

Tek pemët frutore është i njohur fenomeni i rrëzimit të luleve dhe frutave, por tek shega në përgjithësi vërehet më shumë rrëzimi i luleve, ndërkohë që rrëzimi i frutave ndodh në sasi dhe raste më pak të shpeshta. Shega, ashtu si edhe pemët e tjera frutore, në kushte optimale diferencon një numër te konsiderueshëm sythash frutore, por siç dihet jo të gjitha lulet e çelura arrijnë të mbahen nga pema. Bima e shegës, në vartësi të moshës së pemës, kushteve të kultivimit si dhe të faktorëve të tjerë, arrin të mbaje 17-32% të luleve të çelura.

Rrëzimi i luleve, por edhe i frutave, vjen për arsye të ndryshme, nga të cilat më të rëndësishme mund të veçojmë: ndërtim jo normal i lules, difekte në procesin e pjalmimit apo pllenimit, parametra jo të mjaftueshëm të lagështirës, lëndëve ushqyese, temperaturave të papërshtatshme, shkaqe të ndryshme meteorologjike apo patologjike. Rënia e luleve bëhet në periudha të ndryshme duke filluar nga periudha menjëherë pas lulëzimit dhe duke vazhduar deri në periudhën kur ndodh konsolidimi (lidhja e fortë) i frutave me degën.

Rritja e frutit

Menjëherë pasi kokrriza pjalmike vitale ka rënë mbi krezën e pistilit, në kushte të favorshme të temperaturës, ajo fillon të nxjerrë tubin pjalmik nëpërmjet të cilit behet i mundur realizimi i procesit të pllenimit. Pas kësaj fillon procesi i ndarjes aktive të qelizave dhe kalon në rritjen e ovariumit, në mënyrë të veçantë te qeskës embrionale e cila sjell formimin e indeve të endospermës. Funksioni bazë i endospermës mbetet furnizimi i embrionit me lëndë ushquese, ndërkohë që indet e nukleusit shkatërrohen, ndërsa embrioni në fillim ka një rritje të ngadalshme, duke filluar me disa ndarje të qelizës vezë nga ku formohen disa qeliza paraprake të embrionit. Ndërsa zigota fillon të zhvillohet më tej duke marrë formën e frutit. Procesi është në përgjithësi i ndërlikuar dhe kalon nga faza e rritjes intensive në atë të rritjes graduale nëpërmjet zhvillimit spiral (me ulje-ngritje të intensitetit).

Pasi ka marrë formën e tij karakteristike, fruti i shegës fillon të rritet duke grumbulluar aty lëndët e sintetizuara. Gjatë periudhës së rritjes së frutit e tërë fuqia e bimës është drejtuar për të ndihmuar këtë proces. Njëkohësisht me rritjen, fruti merr edhe ngjyrën e formën karakteristike duke tentuar të arrijë parametrat karakteristike të llojit. Në fazën e fundit, atë të pjekjes së plotë, në frut grumbullohen në vlera më të larta sheqerërat dhe substanca të tjera karakteristike të frutit të shegës. Gjatë kësaj kohe, fruti ka marrë formën, peshën dhe ëmbëlsinë e duhur duke u pjekur.

Karakteristika të përgjithshme

Bima e shegës gjendet në format më kryesore që janë : e egër, e butë, majoshe dhe dekorative. Secila prej këtyre formave ka karakteristikat e veta, gjë që i bën mjaft të veçanta dhe lehtësisht të dallueshme nga njëratjetra. Në mënyrë të veçantë, lartësia e bimës, trupi, gjethet, lulet, frutat, ngjyrat, areali i përhapjes si dhe cilësia e shija e frutit janë disa nga veçoritë kryesore që i bëjnë mjaft të dallueshme këto forma. Gjethet i ka te gjelbra, të lëmuara dhe pa push, me formë vezake. Lulet i ka me madhësi që varion në 4–5 cm, me ngjyrë të kuqe të çelur, të cilat janë karakteristike të kësaj bime dhe mjaft të bukura dhe të vlerësuara nga shumë specialistë që merren me bimët dekorative të zbukurimit të ambienteve. Familja e shegëve ka të përbashkët gjethet në forme gjuhe. Duke qenë se shega bën pjesë në grupin e bimëve gjetherënëse, gjethet e saj bien në periudhën e dimrit. Kur çelin në pranverë, gjethet e majës janë të kuqërremta dhe kanë vendosje të kundërta. Sythet frutore janë të rrumbullakosura dhe dallohen nga ato vegjetative, që janë më të gjata. Druri i shegës është i ngjeshur, me ngjyrë të verdhë të çelur, në brendësi me me ngjyrë të errët. Kurora arrin 4-5m lartësi, dhe në raste të rralla mund të shkoje edhe më shumë. Meqenëse sistemi rrënjor është shumë i zhvilluar, shega e duron shumë thatësirën.

Shega e egër

(Emri shkencor : Punica granatum L. Syn. Punica granatum var. spontaneum K. Maily). (Në anglisht : Wild Pomegranate, në italisht: Melagrano Selvatico, në rusisht: Granatnoje Djerjevo; në frëngjisht: Grenade Sauvage, në gjermanisht: Vilder Granatapfelbaum) Shega e egër gjendet në formë shkurreje shumëtrupëshe (e përbëre nga disa trungje shkurrore). Lartësia e saj ndryshon sipas vendit nga 2,5-4m. Degët dhe degëzat kanë gjemba të shumta dhe të gjata; trupi ka ngjyrë të përhimtë. Gjethet me një mesdamar të dukshëm, arrijnë deri 8 cm të gjata dhe 6-12mm të gjera. Megjithëse rritet në kushte natyrale përgjithësisht mjaft të vështira, është shumë prodhuese, ka lule të kuqe të vogla dhe frutat i rrit në madhësinë e një molle të vogël, një pjesë e të cilave çahen në kohën e parapjekjes. Duhet cilësuar se lulet, frutat dhe lëkura e rrënjëve mund të gjejnë përdorim në mjekësi. Lëngu i shegës së egër përmban 6-9 % acid citrik, që është i vlefshëm për industrinë ushqimore, etj.

Shega e butë

(Punica granatum var. sativa K. Maily). Rritet deri 4-5,5 m lartësi dhe mund të jetë me një trung ose e përbëre prej 4-5 trupash (në vartësi të mënyrës dhe të vendit të kultivimit). Kur vjetrohet trupi kryesor, është e mundur që të hiqet dhe zëvendësohet me një fundak të dytë ose të tretë. Formojnë kurorë të rregullt, me një mbushje të plotë me gjethe, lulet i ka të mëdha, po ashtu edhe frutat, që ndryshojnë sipas llojeve. Degët i ka me të lëmuara se sa shega e egër, pa ose me gjemba shumë të vegjël. Ka prodhimtari të lartë dhe shije të mirë në konsum, si të freskët ashtu edhe në lëngje, shurup, etj.

Karakteristikat botanike

Shega (te gjitha llojet e saj), ashtu si pjesa tjetër e pemëve frutore, ka kaluar nëpërmjet një rrugë mjaft te gjate te transformimit te saj derisa ka ardhur në format që njohim sot. Kjo ka kaluar nëpërmjet adaptimit te bazës trashëguese ndaj kushteve te kultivimit e, për rrjedhoje te shfaqes se tipareve fenotipike te ndryshme. Shega (Punica granatum) bën pjesë në gjininë Punica te familjes Punicaceae. Në vartësi te varietetit dhe kushteve te kultivimit pema e saj mund te jete drunore, por në përgjithësi shega futet në grupin e shkurreve.

Shega ka sistem rrënjor te zhvilluar i cili depërton në toke deri në thellësinë 3,5–4 m. Një veçori shume e shfaqur tek shega është se ajo ka aftësi te formoje shume filiza me rrënje në bazën e saj, te cilët quhen kamza. Kjo është një nga karakteristikat e kësaj bime e shprehur dukshëm dhe që ndikon mjaft në përhapjen e saj duke lehtësuar shtimin vegjetativ. Shega bën pjesë në grupin e pemëve subtropikale, dhe në përgjithësi nuk i durojnë temperaturat e ulëta ekstreme që shfaqen kryesisht në zonën malore të vendit. Por bima e shegës ka shumë degëzime dhe një sistem rrënjor shumë të fuqishëm që i lejon kësaj kulture një përhapje kaq të gjerë dhe mbijetese edhe në kushte krahasimisht mjaft të vështira. Nëpër lastarët e shumicës se kultivarëve te shegës ka gjemba shpues.

Bima e shegës ka aftësi që te lëshoje fundake. Kjo e bën atë të shtohet me lehtësi, sepse fundaket zëvendësojnë bimën vazhdimisht kur plaket. Është kjo arsyeja që shega jeton gjate, 50-60 vjet. Madhësia e kurorës se shegës ndikohet mjaft nga kultivari, në përgjithësi ajo arrin në lartësitë skajore të shkurreve. Kurora e disa kultivarëve te shegës, në kushte te mira te kultivimit, mund te arrije në 4,5–5 m dhe më shumë. Degët e reja, një dhe dyvjeçare të shegës kanë ngjyrë të gjelbër në gri, kurse më të vjetrat marrin ngjyrë kafe në gri. Këto, bashkë me lulet, janë pjesët më të ndjeshme ndaj të ftohtit dhe temperaturave të ulëta. Në përgjithësi gjethet janë te vogla, me forme te zgjatur eliptike ; me ngjyre te gjelbër te erret nga pjesa e sipërme, ndërsa kanë ngjyrë më të çelur në pjesën e poshtme. Në stinën e pranverës, kur është edhe fillimi i vegjetacionit, gjethet kane ngjyrë të kuqërremte. Sythat vegjetative janë të hollë dhe të zgjatur, kurse sythet frutor janë krahasimisht me te shkurtër dhe te rrumbullakosur. Lulet janë dy seksore, me forme te rregullt, te vendosura një nga një në pjesët e sipërme te degëzave te grupuara nga 3-5 sebashku. Bishti i luleve te shegës (tek të dy llojet e luleve) në përgjithësi është i shkurtër. Kupa është e forte në forme tubore dhe mjaft e bukur. Bima e shegës është me pllenim të kryqëzuar e cila çel zakonisht në muajin maj dhe në disa kultivarë vazhdon çeljen e luleve edhe në muajin gusht. Lulet janë te kuqe me një diametër që shkon rreth 3–4 cm, por gjithmonë madhësia e luleve është e ndryshme në vartësi te llojit te shegës. Zakonisht frutat janë te përmasave që lëvizin nga 5 deri në 18 cm diametër, por në shume raste këto përmasa kalohen, dhe janë më të mëdha, sidomos në kultivarët majahoshe. Në brendësi ka shumë fara të cilat janë të mbështjella me një tul te lëngshëm te athet tek te egrat që vjen duke u ëmbëlsuar tek majahoshet dhe është i ëmbël tek te butat. Frutat e shegës piqen gjatë muajit shtator - tetor për shegën e butë dhe tetor - nëntor për shegën e egër. Fruti i shegës së butë peshon 500-800 g ndërsa ai i shegës se egër zakonisht lëviz nga 50 deri në 350 g. Në përgjithësi frutat e shegëve majahoshe janë më të mëdha se sa ato të buta dhe mund te peshojnë deri në 1 kg, madje edhe me shume. Shega ka lëkure te lëmuar, me trashësi te ndryshme dhe që në maje formon disa dhembeza te gjate. Kokrrat janë te vendosura me një forme mjaft te veçante dhe te ndara në dhomëza, te cilat ndahen nga njëra tjetra me cipa që janë pjesë e lëvores se shegës. Në tipe te ndryshme, cipa është e ndryshme persa i takon trashësisë, ndërkohe që ngjyra në përgjithësi është e bardhe në ngjyre qumështi deri në te verdhe. Lulja ka një pistil te trashe që përfundon me bark, ndërsa theket janë te shumte në numër, te kapura nga ana e brendshme e kupës se lules. Kurora ka ngjyre te kuqe, ose edhe te zbardhur në te verdhe, që është karakteristike e llojit, kushteve te mjedisit dhe agrofondit te përdorur në kultivimin e saj. Fruti në përgjithësi ka forme te rrubullakosur, shpesh here i shtypur në dy anët (nga kupa dhe bishti). Disa here fruti paraqitet me brinje jo shume te theksuar (tek disa varietete me shume) dhe te pajisur me kupën e lules e cila nuk bie. Fruti i shegës se egër peshon zakonisht 50 - 100 g, por mund te arrije deri në 370 g, fruti i shegës se bute 500 - 750 g, ndërsa ai i shegës majahoshe 600 - 1000 g e në disa raste edhe me shume në vartësi te varietetit dhe kushteve te kultivimit. Frutat e shegës në përgjithësi kane lëkure te trashe, te lëmuar dhe në maje formojnë disa dhëmbëza te gjate. Kokrrat i ka me ngjyre te kuqe te mbështjella me cipa te bardha te holla dhe janë te vendosura radhazi. Ngjyra e lëkurës se frutit në përgjithësi është tipar i llojit te shegës, dhe mund te jete e verdhe e hapur deri në te gjelbër te verdhe, e cila nga sipër (andej nga e shikojnë direkt rrezet e diellit) ngjyroset me te kuqe te zbehte deri në te theksuar. Nga brenda fruti është i ndare në 6 - 12 fole ose dhomëza (kjo për te gjitha llojet e shegëve). Në vartësi te zonës se kultivimit këto ndarje njihen me emrin gjel, ndarje, dhomëz, verige, etj. Ato mbulohen me një cipë të hollë si perde me ngjyre krem. Në një frut shege gjenden deri në 1200 fara. Raporti i lëngut me farat është veçori varietore dhe përben një tregues mjaft te rëndësishëm në vlerësimin e tyre. Bërthamëza e kokrrës se shegës është drunore dhe zë përqindje te ndryshme në tërësinë e kokrrës. Lëngu nga ana tjetër, ka përmbajtje te ndryshme që varet shume nga lloji (i egër, majahosh apo i bute), kultivari, kushtet e kultivimit, etj. Qe te dyja këto (si përqindja e bërthamës ashtu edhe përmbajtja e lëngut), janë parametra te rëndësishëm që përdoren në klasifikimin e tyre.

Përshkrimi i bimës

Bima e shegës (ashtu si edhe te gjithë pemët e tjera) ndahet në dy pjesë kryesore : a) nëntokësore dhe b) mbitokësore. Këto janë pjesë përbërëse te bimës, që kryejnë funksione te ndryshme pa te cilat është e pamundur që ajo te realizoje veprimtarinë e saj jetësore. Duke qene një organizëm kompleks dhe shumefunksional (rritje, zhvillim, riprodhim), tek bima janë fiksuar marrëdhënie te tilla që ndihmojnë në realizimin sa me te mire te proceseve fiziologjike. Te dyja pjesët : si ajo nëntokësore ashtu edhe ajo mbitokësore janë te përbëre nga disa pjesë që i quajmë organe. Vete pjesa nëntokësore ndahet në dy organe përbërëse që janë : 1) rrënja dhe 2) qafa e rrënjës. Ndërkohe që pjesa mbitokësore ndahet edhe ajo në dy njësi : 1) vegjetative dhe 2) riprodhuese. Pjesa vegjetative përbehet nga i) trungu, ii) degët, iii) gjethet, ndërsa pjesa riprodhuese përbehet nga i) lulet dhe ii) frutat. Është e kuptueshme që bima funksionon si një e tere dhe ndarja e paraqitur është kryesisht dhe në mënyre te veçante për efektin e te kuptuarit sa me te mire te pjesëve dhe funksioneve te tyre për bimën.

Rrënja

Si për gjithë kulturat e tjera frutore. Nëpërmjet rrënjës shega arrin te realizoje disa funksione te saj jetësore apo kryesore. Këto procese mund te përmblidhen në :

• a) furnizon bimën me ujë dhe lendet minerale që i merr në toke
• b) mban bimën te lidhur në toke
• c) kryen funksionin e “magazinës për lendet rezerve te bimës.

Ndërkohe që rrënja e shegës kryen edhe një sere funksionesh te tjera ndihmese por mjaft te rëndësishme për bimën si :

• a) ndihmon në metabolizmin e azotit si një element kryesor jetësor
• b) arrin te sintetizoje proteina (enzima) te nevojshme për bimën
• c) nxjerr në mjedisin tokësor lende organike te cilat ndikojnë në zhvillimin e mikroorganizmave
• d) ndikon në procesin oksidoreduktues që ndodh në gjethe
• etj.

Pavarësisht nga lloji i shegës, ato zhvillojnë një sistem rrënjor xhufkor që ka për tendence shtrirjen e tij në një sipërfaqe te konsiderueshme. Megjithe shtrirjen e vet horizontale, rrënja e shegës mund te arrije thellësi te konsiderueshme që shkojnë deri në 3,5 m nga sipërfaqja e tokës. Sipas mënyrës se shtimit te shegës shfaqen edhe rrënjët e para, te cilat mund te jene me prejardhje nga fara (embrionale), ose me prejardhje nga pjesët vegjetative (primare). Nisur nga shfaqja e bipolaritetit te embrionit bimor, pas mbirjes se farës fillojnë te zhvillohen miniaturat e organeve te ardhshme te bimës në dy drejtime : lart lastari, kurse poshtë rrënja. Në muajt e pare pas mbirjes, rrënja parësore merr drejtimin e saj te rritjes vertikalisht poshtë, e cila vishet me degëzime te rrënjëve anësore. Fenomeni i drejtimit te rrënjëve vertikalisht poshtë shfaqet kryesisht në muajt e pare pas mbirjes se farës, sepse me pas në vartësi te cilësisë se përgatitjes se terrenit tokësor, ato fillojnë te marrin edhe drejtim horizontal. Kjo i ndihmon ato që te shpërndahen në gjithë hapësirën rreth filizit te ri duke formuar kurorën e vet rrënjore. Po te shikohen me me hollësi, rrënjët mund te ndahen në pjesë te tjera me te detajuara te cilat ndryshojnë. Me konkretisht, tek sistemi rrënjor i shegës (ashtu si edhe tek pemët e tjera frutore) dallohen tipet e rrënjëve :

• 1. kryesore (skeletore) ose përcjellëse
• 2. rrënjët ndërmjetëse
• 3. rrënjët rritëse
• 4. rrënjët thithëse.

Rrënjët me aktive

Janë ato që quhen ndryshe edhe rrënjët thithëse apo rrënjët ushqyese. Ato janë zakonisht shume te holla me ngjyre te bardhe dhe te shkurtra. Ato kane funksionin primar te thithjes nga toka te ujit, lendeve minerale, acidin karbonik dhe te sintetizojnë lende organo-minerale. Ky tip rrënjësh karakterizohet, në përgjithësi nga një aktivitet i larte fiziologjik dhe rritet gjate periudhës pranverevjeshte. Pikërisht gjate kësaj periudhe arrin te formohet me shume se 90 % e gjithë rrënjëve veshëse te bimës. Në vartësi te moshës se bimës dhe te kushteve te rritjes, gjatësia e këtyre rrënjëve mund te kape gjatësi te konsiderueshme. Zakonisht këto tipe rrënjësh nuk japin degëzime sekondare, janë te pajisura me qime thithëse dhe kane një jete te shkurtër qe shkon deri ne një muaj.

Rrënjët rritëse

Këto tip rrënjësh kane një strukture primare me ngjyre te bardhe dhe kane veti te theksuara rritëse. Funksioni i tyre kryesor është që te eksplorojnë pjesë te reja toke, duke depërtuar në hapësirat mekanike te saj, duke prodhuar degëzime anësore te rrënjëve. Këto rrënjë kane funksione shume jetësore për rritjen e sistemit rrënjor në tërësi, për rrjedhoje edhe te bimës. Pas një periudhe te rritjes, këto rrënjë fillojnë gradualisht te ndryshojnë paraqitjen dhe funksionet e tyre, duke u shoqëruar me marrjen përsipër te kryerjes se funksioneve te tjera (te ngjashme me tipet e tjera te rrënjëve). Ndërkohe që një pjesë tjetër e këtyre rrënjëve, me kalimin e kohës, fillojnë te humbin funksionet jetësore normale duke u atrofizuar.

Rrënjët ndërmjetëse

Këto rrënjë kane një strukture parësore me ngjyre kafe, portokalle. Ato zakonisht kryejnë funksionin e rritjes kur janë duke u shndërruar në strukturën e dyte, në atë te rrënjëve përçuese. Përgjithësisht prania e këtyre rrënjëve është tregues i vlerësimit te fazave te rritjes se rrënjës dhe tregon se sistemi rrënjor mbetet aktiv në periudhën e dhëne. Gjate ciklit jetësor te bimës, në çdo kohe ka rrënjë ndërmjetëse, por në sezonin pranverevjeshte, rrënjët ndërmjetëse shfaqen në një shkalle me te gjere, janë me aktive dhe realizojnë një volum me te madh te shkëmbimit te lendeve (përkatësisht te përcjelljes se tyre) dhe te kalimit te tyre në rrënjë përçuese.

Rrënjët përcjellëse

Rrënjët përcjellëse janë rrënjë te strukturës dytësore te cilat zakonisht formohen prej rrënjëve rrënjëve rritëse, te cilave u atrofizohet lëvorja primare, ndërsa lëvorja tjetër i lejon që te trashen dhe te zgjatohen çdo vit. Funksioni i tyre kryesor është përcjellja e lëngjeve te nevojshme për në trupin e bimës. Tek kjo pjesë mund te futet edhe qafa e rrënjës e cila është pika lidhëse ndërmjet trungut dhe rrënjës se bimës. Nga praktika është pare që rrënjët nuk e ndërpresin aktivitetin e rritjes se tyre as në dimer, me përjashtim te rasteve kur ato janë te mbuluara për një kohe te gjate me ujë, kur temperaturat janë shume te ulëta. Apo në rastet ekstreme te temperaturave shume te ulëta. Rrënjët janë organi i pare që “teston” mbërritjen e periudhës me temperatura te stabilizuara dhe te mundësisë për te rifilluar aktivitetin jetësor intensiv te bimës. Tashme është i njohur përdorimi i treguesit 10 °C i temperaturës se tokës në thellësinë 10 cm, si tregues i fillimit te aktivitetit intensiv te vegjetacionit te bimës, ku padyshim rrënja është testuesi i këtij pragu. Në ketë kuptim, funksionet dhe rëndësia e rrënjës për bimën është shumëdimensional dhe i pazëvendësueshëm.

Diferencimi i sytheve

Prodhimi i shegës (që përben qëllimin e kultivimit), varet në një shkalle te larte nga raporti i sythave : frutore dhe vegjetative. Në fazën e pare te formimit te tyre sythat nuk dallohen, por shume shpejt tek ata fillon procesi i diferencimit që bën te mundur marrjen e formës dhe te strukturës se sythit. Vete sythi në fillimin e diferencimit te tij mund te konsiderohet si një miniature e një degëze : aty mund te dallohen ndernyjet, etj. Procesi i diferencimit te sythave ndodh një vit me pare, në një periudhe mjaft te ngarkuar për bimën (që përkon me periudhën qershor - shtator). Gjendja e lendeve ushqyese në peme luan një rol mjaft te madh në diferencimin e sythave dhe kjo ka ndikimin e saj direkt në prodhimin e vitit te ardhshëm. Kushtet klimatike, niveli i elementeve ushqyes në toke, gjendja e shkrifërimit te tokës, raportet lagështire e nevojshme - ajrim optimal, si dhe faktorë te tjerë Janë vendimtare në kryerjen e një procesi sa me te plate dhe normal te diferencimit te sythave. Sythat lulore kalojnë një proces pak me te gjate dhe te komplikuar krahasuar me ato te sythave vegjetative. Megjithatë, që te dyja kalojnë nëpërmjet transformimeve biokimike, fiziologjike dhe morfologjike që bëjnë te mundur përgatitjen e tyre për te çelur në pranverën e ardhshme. Pjekja e indeve Grumbullimi i lendes organike në bime, pjekja e indeve dhe rrëzimi i gjetheve përbejnë fenofazën e fundit që kalon bima gjate një cikli njëvjeçar te jetës se saj. Në peme fillojnë te grumbullohen rezervat e asimilateve, ndërkohe që depozitohen në formën e amidonit, hemicelulozes, yndyrnave dhe lendeve te tjera. Lastarët fillojnë te humbasin lagështirën e larte që përmbanin duke u drunjëzuar dhe forcuar akoma me tej, duke marre formën dhe paraqitjen karakteristike te gatshëm për te pritur sezonin e qetësisë relative. Janë një sere faktorësh që kane ndikimin e tyre në kohen dhe cilësinë e pjekjes se indeve : plehërimi i njëanshëm azotik, pranvera e vone, krasitjet e pastudiuara, si dhe faktorë te tjerë patologjike apo mekanike. Nëse këta faktorë do te jene dominues nuk krijojnë mundësinë për te pasur një pjekje në kohe dhe sipas parametrave normale, gjë që do te reflektohet në prodhimin e vitit pasardhës. Rritja vegjetative e gjithë organeve ngadalësohet duke shkuar gradualisht drejt ndalimit te këtij procesi. Rrënjët aktive vazhdojnë te thithin lendet ushqyese dhe te transformojnë azotin e asimiluar në lende organike. Në gjethet pakësohet sasia e klorofilit, dhe vete indet e pemës tërheqin prej tyre sasi te sheqererave dhe te lendeve te tjera. Lëvoret e degëve mbulohen me një shtrese te holle tapezimi e cila i mbron ato nga veprimet atmosferike në periudhën e dimrit. Në ketë periudhe frymëmarrja dhe transpirimi i ujit kapin parametrat me te ulet.

Kërkesat ekologjike

Klima

Bima e shegës në përgjithësi preferon klime te ngrohte. Për ketë arsye ajo ka gjetur kushte te mira kultivimi në vendin tone, kryesisht në zonën e ullirit. Kërkesat për temperatura janë pothuajse te ngjashme me ato te bimës se fikut. Temperaturat me te ulëta se -15 °C dëmtojnë drurin shumëvjeçar dhe kur ajo arrin në -18 °C deri në -20 °C mund te dëmtohet totalisht. Shega i duron thatësisë dhe temperaturave te larta, në përgjithësi me shume se kulturat e tjera frutore që kultivohen në vendin tone. Shega rritet mire në zonën e ullirit në lartësinë 400–700 m mbi nivelin e detit. Klima subtropikale i përshtatet me se miri zhvillimit dhe prodhimit normal te saj. Kufiri i rritjes dhe përhapjes se saj në vendin tone fillon nga zona bregdetare, vazhdon në pjesën e brendshme në Gjirokastër, Tepelene, Përmet, ngjitet me lart në Berat, Mallakastër, Elbasan ; vazhdon në zonën e Tiranes, Fushe-Krujës, Matit, Milotit, Lezhës, e deri në Shkodër. Duron temperaturën -15 °C ; në -18 °C deri -20 °C perna dëmtohet. Shega, në kushte agroteknike te mira dhe me lagështi normale, jep prodhim te bollshëm, 50–60 kg fruta për rrënjë. Nëse marrim në konsiderate një dendësi normale prej 1 mije bimë/ha, prodhimi i mundshëm prej 50 ton/ha është i konsiderueshëm dhe nxitës për çdo fermer për te futur në praktiken e vet bujqësore edhe bimën e shegës, si një oportunitet bujqësor dhe një mundësi për te siguruar te ardhura te konsiderueshme.

Toka

Tokat me te mira për shegën janë ato ranore-argjilore ose argjilore-ranore me përbërje gurishtore, pjellore dhe te përshkueshme. Tokat me strukture mekanike mesatare janë mjaft te përshtatshme. Ato mund te kultivohen edhe në toka me te varfera ranore, në brigjet e lumenjve ose në toka argjilore te kodrinave. Tokat me përmbajtje gëlqerore janë shume te përshtatshme për kultivimin e shegës, pasi në këto lloj tokash bima gjen kushtet që preferon. Shega preferon toka ranore-argjilore, sepse në toka te tilla rritet, zhvillohet dhe prodhon mire kur kjo shoqërohet edhe me shërbimet e rregullta agroteknike. Megjithatë, bima e shegës rritet edhe në toka te lehta, apo te renda, midis gurëve e shkëmbinjve, në toka alkaline etj. ; natyrisht, në këto kushte cilësia e frutave nuk është aq e mire dhe prodhimi i marre nuk është i kënaqshëm. Në zonat kodrinore-malore mund te kultivohet edhe në vende te thata e pa ujë. Toka duhet te pastrohet vazhdimisht nga shkurret dhe te përgatitet mire, sipas kushteve agroteknike, për sigurimin e nevojshëm te lagështisë e te ushqimit. Shega e bute, përveçse në toka te tarracuara apo pemëtore te rregullta, mbillet në qoshet e mureve te oborreve e kopshteve familjare. Kurse bimësia e shegës se egër gjendet me shume në shtretërit e vjetër te lumenjve, në grykat e përrenjve dhe në kodrina. Shegët e egra shërbejnë me mire si mbrojtëse te tokës kundër gërryerjes ; në ketë rast mund te mbillen në sistemin kanal, duke përdorur 600-1200 fidanë për hektarë. Duke qene se në luginat e lumejve tokat janë aluvionale, del se ato janë shume te favorshme për kultivimin e shegës, pasi në përgjithësi këto kane edhe përmbajtje gëlqerore dhe ofrojnë shumicën e parametrave te kërkuar për një kultivim te suksesshëm te kësaj perne frutore.

Elementet ushqyese

Tek shega, ashtu si edhe tek bimët e tjera, elementet minerale kane një rendest vendimtare në proceset biokimike për formimin e lendes organike. Këto elemente mund te gjenden në sasitë e nevojshme në toke, par në përgjithësi vërehet fenomeni i mungesës se tyre (gjendje në sasi te pamjaftueshme në toke), gjë që shfaqet në anën e jashtme dhe në gjendjen e bimës. Kur këta elemente janë në toke në sasi me te paket se sa kërkon bima, atëherë vërehen çrregullime që lëne gjurme në gjithë pemën, por në mënyre te veçante në kurorën e bimës dhe në organet riprodhuese. Një koncept baze në te kuptuarit e rëndësisë se elementeve minerale në jetën e bimës është : pavarësisht se ato studiohen një nga një dhe jepen konsiderata për secilin prej tyre, në te vërtete veprimi dhe efekti i tyre real është në kompleks. P.sh. edhe po te ketë sasira te mjaftueshme (mbase edhe me te rritura se nevojat e bimës) në azot dhe potas, nëse mungon fosfori në sasinë e nevojshme, tek bima shfaqen çrregullime qofte në rritjen e saj ashtu edhe në treguesit e prodhimit. E njëjta gjë mund te thuhet edhe për mungesën e dy elementeve te tjerë dhe te disa mikroelementeve kryesore. Janë një sere elementesh ushqyes për te cilat bima e shegës ka shume nevoje dhe në mungesën e te cilave paraqet probleme nga me te ndryshmet. Meqenëse jemi te interesuar në një prodhim sa me cilësor dhe sa me te larte, duhet që te njihen kërkesat e shegës ndaj këtyre elementeve dhe te merren masat për plotësimin e tyre në toke.

Azoti

Ky është i njohur si elementi kimik me i rëndësishëm që ndikon në rritjen e bimës por edhe në prodhimin e saj. Kur ka mungesa te këtij elementi në toke, por edhe në rastet kur ai gjendet (apo hidhet) në sasi te mëdha, sjell çrregullime me pasoja për bimën dhe prodhimin, ndaj dhe konsiderohet si elementi rregullator i rritjes dhe frutifikimit. Kjo është e lidhur me pjesëmarrjen e azotit në formimin e aminoacideve, albuminave, klorofiles, etj. Duke qene se azoti ndodhet si në indet meristematike ashtu edhe në ato riprodhuese, ndikon në krijimin e një kurore normale dhe te një sipërfaqe gjethore te nevojshme dhe për pasoje edhe në formimin (sintetizimin) e lendes organike. Prania e këtij elementi në sasinë e nevojshme, ndikon direkt në rritjen e prodhimit, shtimin e sasisë dhe te cilësisë se frutave, rritjes se madhësisë se tyre, pakëson rrëzimin e luleve dhe ndihmon në diferencimin e sythave. Mungesa e azotit jep menjëherë efektet e saj : gjethet në pranvere kane ngjyre te gjelbert te zbehte deri në te verdhe, lulet rrezohen në përqindje te rritur, frutat mbeten te vegjël, lastarët nuk zhvillohen sa duhet, gjethet bien para kohe në vjeshte, etj. Ndërkohe që edhe teprica shkakton rritje te bujshme (pa pasur rezistencën e nevojshme), frutifikim te vonshëm, mospjekje te frutave, etj. Kultivuesit e shegës duhet te bëjnë analizat e tokës (por mund te bëjnë edhe analizën gjethore), dhe nga kjo te nxjerrin nevojën për te plehëruar me pleh azotik. Plotësimi i nevojave te bimës me ketë element ka ndikim në jetëgjatësinë e pemëtores, prodhimin e marre si dhe në efektivitetin e kultivimit.

Fosfori

Edhe ky është njëri nga elementet me te rëndësishëm për bimën e shegës, pasi ndikon në përvetësimin e lendes organike, te frymëmarrjes, etj. Po ashtu, fosfori është element që merr pjesë në përbërjen e proteinave dhe te acidit nukleik në brendësi te bërthamës se qelizave. Fosfori ndikon në diferencimin e frutave, në rritjen harmonike (te balancuar) te himes, në frymëmarrje dhe në lëvizjen e karbohidrateve. Bima e shegës ka mundësi t’a thithe nga toka në formën e lire, por edhe në formën e lidhur (pasi rrënjët e shegës çlirojnë enzima që i tretin këto lidhje), për pasoje në përgjithësi nuk vërehen raste te shpeshta te mungesës se këtij elementi tek bimët. Nëse mungon ky element, tek pemët ndodhin çrregullime që shprehen tek kurora jo e rregullt, në uljen e ritmeve te rritjes, në sasinë dhe sidomos në cilësinë e frutave. Është vendimtare që kultivuesit e shegës te marrin masat e duhura që ky element te mos mungoje në tokë, në të kundërt efektiviteti dhe rendimenti i shegës janë të kompromentuara.

Kaliumi

Megjithëse nuk merr pjesë direkt në ndërtimin e lëndës (si azoti dhe fosfati), ka një rol në shndërrimin e lëndëve, grumbullimin e karbohidrateve dhe transformimin e atyre të thjeshtë në të përbërë, në rritjen e lastarëve dhe të frutave, në cilësinë e prodhimit, etj. Ai merr pjesë në ndërtimin e indeve qelizore dhe në ruajtjen e regjimit ujor në bimë, ndikon në rritjen e rezistencës se bimës ndaj sëmundjeve dhe faktorëve të disfavorshëm klimatike. Ndikim me rendësi ka potasi në rregullimin e regjimit ujor dhe në mosrrëzimin e frutave në kushte relativisht të disfavorshme të kultivimit. Po ashtu, ky element ndikon në cilësinë e frutave dhe në rezistencën e tyre pas vjeljes, në periudhën e ruajtjes së tyre. Në mungese të potasit, tek periferia e gjetheve të bazës vërehen njolla të ndritshme klorotike, që më vonë bëhen të errëta dhe nekrotizohen duke sjellë edhe një përdredhje të anës së gjetheve dhe në raste të mungesës së theksuar mund të shfaqen edhe tharje të majës se lastarëve. Si shenjë e parë e pamjaftueshmërisë së elementit potas në tokë është shfaqja e vyshkjes së lehtë dhe një frenim relativ i rritjes së bimës. Mikroelementet, si për të gjithë pemët e tjera frutore, edhe për bimën e shegës mikroelementët kanë rëndësi shumë vendimtare dhe ndikim te madh në vegjetacionin dhe riprodhimin e saj. Janë një sërë elementësh që përfshihen në listën e elementëve për të cilët, megjithëse bima ka nevojë për sasira relativisht të vogla, kanë rëndësi të madhe për rritjen dhe zhvillimin. Shumica e tyre kanë ndikim në përvetësimin e mirë të elementëve të tjerë, në ecurinë normale të procesit të fotosintezës dhe të sasisë dhe cilësisë së prodhimit. Në vijim trajtohet vetëm pjesa më e rëndësishme e mikroelementëve të nevojshëm për shegën, pa mohuar faktin se ka edhe të tjerë elementë kimike që kanë rëndësi për prodhimin e shegës, por që në përgjithësi ato gjenden në sasinë e nevojshme në tokat ku kultivohet shega.

Kalçiumi

Është një element me rendësi për rritjen dhe zhvillimin e bimës se shegës. Ky element ndikon në rritjen në gjatësi, në ndarjen e qelizave dhe në arritjen e madhësisë normale të tyre, në qëndrueshmërinë e drurit dhe në rezistencën e rrënjëve, sidomos në rastet kur ato janë në terrene të papërshtatshme. Ashtu si edhe elementet e tjerë kimike të nevojshëm për bimën, edhe kalçiumi duhet të jetë në një përqendrim normal në tokë, përndryshe si mungesa ashtu edhe teprica e tij shkaktojnë dëme tek bima e shegës. Në rastet e mungesës vihet re ulje e rezistencës se sistemit rrënjor, shqyerje e degëve, çrregullime në qarkullimin e ujit, etj. Ndërsa tepricat e tij shkaktojnë dëmtime te ngjashme me ato të tepricës se azotit.

Magnezi, hekuri, zinku, bori

Këta janë katër elementë të tjerë që kanë mjaft rendësi në rritjen, zhvillimin dhe në dhënien e prodhimit nga bima e shegës. Secili nga këta elementë, në veçanti dhe të gjithë së bashku, kanë ndikim në zhvillimin normal të proceseve të fotosintezës, lëvizjes së lëndëve në bimë dhe të përvetësimit normal të elementeve të përmendur me lart. Në kushtet që paraqesin tokat e vendit tonë, në ato sipërfaqe ku kultivohet apo mund të shtrihet kultivimi i shegës, në përgjithësi mund të thuhet se bima mund të gjejë sasitë e nevojshme të këtyre elementeve ushqyes. Në rastet kur këta mund të jenë në sasira të pamjaftueshme, tek bima shfaqen shenja të zverdhjes para kohe të gjetheve, njolla albinë në lastarë të rinj, ulje e rezistencës, etj. Për të stabilizuar gjendjen mund të ndërhyhet me spërkatje gjethore apo me injektim në trup të mikroelementit (apo mikroelementeve) që mungon, pasi është përcaktuar mungesa e tij nëpërmjet analizave të specializuara.

Ushqimi i bimëve

Të gjithë elementet e cituar më lart, ashtu si edhe të tjerë më pak të rëndësishëm, bima e shegës duhet ti gjejë në tokë dhe nëpërmjet sistemit të saj rrënjor t’i thithë në brendësi, për t’i përfshirë në proceset e metabolizmit që zhvillohen në trupin e saj. Me qëllim që të arrihet një përvetësim sa më i mirë i këtyre elementeve, është e nevojshme që ata jo vetëm të gjenden në tokë, por të jenë në formë të asimilueshme nga bima. Nga tërësia e reaksioneve (bashkimeve dhe shperbashkimeve) që ndodhin në toke (në veçanti ato që ndodhin në zonën ku shtrihet sistemi rrënjor i bimës), krijohen jone të cilat bima nëpërmjet rrënjëve thithëse i tërheq, duke i përfshirë më pas në proceset e saj jetësore. Në këtë mënyrë, mund të thuhet se ambienti në zonën e rrënjëve të bimës duhet të ketë elementet e rëndësishëm në parametra sa me optimalë, përqendrimi i tyre të jetë në vlera sa më të pranueshme për bimën. Përveç se me plehërimin kimik dhe me sasitë që ka vetë toka, mundësi tjetër (bile mënyra me e mirë) për të shtuar elementët kimikë në tokë është plehërimi me pleh organik. Duke qënë pleh kompleks me parametra që rrisin sasinë e elementëve kimikë tek rrënja e bimës, plehu organik shërben në mënyre shumë të konsiderueshme në përmirësimin e cilësive të tokës, aftësisë ujëmbajtëse dhe të ajrimit. Kjo do të thotë që plehërimi organik është shumë i nevojshëm. Ai duhet të bëhet që në përgatitjen për mbjellje, por në mënyrë të veçantë në periudhën e vegjetacionit (duke përdorur lëngun e plehut). Kjo gjë do të ketë një ndikim shumë pozitiv jo vetëm në prodhimin e vitit, por edhe në rritjen vegjetative të bimës së shegës. Por, është e mundur që tek shega të praktikohet edhe plehërimi i gjelbër, siç është praktikë e njohur edhe për pemë të tjera frutore. Kjo konsiston në përmbysjen e bimëve të ndryshme (kryesisht bishtajore, si batha, etj), të cilat shërbejnë për shtimin e lëndës organike në toke, shkrifërimin e saj, si dhe ndikojnë në ruajtjen e lagështirës.

Shtimi i shegës

Shega është një nga pemët frutore, për shtimin e se cilës mund të aplikohen disa mënyra të shtimit. Kështu, shega mund të shtohet me fara, copa e shpatulla, kamza ose fundake (thithakë) dhe përpaja. Secila nga mënyrat e shtimit të shegës paraqet avantazhet dhe disavantazhet e veta. Duhet thënë që në fillim se ndonjëra nga mundësitë e shtimit të shegës mund të përdoret në kushte specifike, pra në secilin rast duhet të përdoret ajo që është më e përshtatshme.

Shtimi me fara

Behet për te krijuar lloje te reja, me prodhueshmëri me te larte e me qëndrueshmëri me te madhe ndaj te ftohtit dhe me karakteristika te tjera te dëshirueshme, te cilat mund te fiksohen tek bima e shegës nëpërmjet mbjelljes me fare dhe shartimeve. Farat për mbjellje nxirren nga frutat me te shëndosha (pa sëmundje) e te pastra dhe me te shëndetshmet, te cilat lihen në peme që te piqen mire biologjikisht. Shtrydhen kokerrzat pa dëmtuar farën, se cilës i hiqet tuli i mbështjelle që i mbetet. Fara e pastruar, pasi lahet dhe thahet në hije, vendoset në qeska garze dhe ruhet në vende te freskëta derisa te mbillet. Mbjellja behet në pranvere, në ngastra te përgatitura mire (ashtu siç veprohet për farishtet e pemëve te tjera frutore), në arka te vogla, te cekëta ose në saksi te vogla. Fara mbillet në rreshta me largësi 20 cm njëri nga tjetri ; në një vije te thelle 3 – 4 cm hidhet rëre, pastaj fara e mbi te pleh i imët e pak dhe. Shërbimet në farishte bëhen njëlloj si për farërat e tjera te imta, duke filluar me kujdesin për mbajtjen e një lagështire te nevojshme në toke, pastrimin e barishteve te keqja, plehërimet plotësuese, etj (këto do te shpjegohen me në gjerësi në vijim). Në vjeshte fidanat shkulen : ato që janë te shëndosha, me sistem rrënjor te fuqishëm (mbi 20–30 cm gjatësi) dhe me trup te gjate (mbi 50 cm gjatësi te trupit), mund te mbillen në vendin e përhershëm. Kurse ato që janë me te dobëta duhet te mbeten përsëri në fidanishte ose te hidhen si te papërshtatshme. Pra, zgjidhen filiza te rritur në një stine, shkulen dhe mbillen në fidanishte 1 x 1,5 m, ku lihen derisa te bien në frutë. Është me rendësi te thuhet se duhet te plotësojnë standardet e fidanit, qofte si filiza te drejte, trashësi te caktuar, ashtu edhe te padëmtuar mekanikisht apo nga sëmundje a dëmtues te ndryshëm.

Me copa e shpatulla

Është rruga me e zakonshme e shtimit te shegës. Copat merren nga llojet e caktuara, te etiketuara për ketë qellim që me përpara për te mos i ngatërruar. Për te marre kalema, është mire që, në afërsi te fidanishtes te jene mbjelle shegishtet me copa te zgjedhura nga peme e zona te ndryshme. Zgjedhja dhe prerja e copave behet pas rrëzimit te gjetheve (15 nëntor - fundi i dhjetorit), nga fundaket një ose dyvjeçare (8 –15 mm trashësi), gjithmonë në dite pa shi e ngrica. Atje ku dimri është relativisht i ngrohte dhe majat e fundakeve nuk dëmtohen nga ngricat, përgatitja mund te behet edhe në muajt janar - shkurt. Coptorja duhet te ngrihet në vende te kulluara mire dhe në toka te përshtatshme që nuk janë te renda. Fundakeve u hiqen degëzat, filizat anësore, gjembat dhe u shkurtohet maja e holle. Copat priten 25 – 30 cm te gjata, lidhen në tufa (me 50 kalema) dhe etiketohen sipas llojeve. Duhet te behet kujdes i veçante për te mos i ngatërruar, për te mos i zëne dielli apo t’i rrahe era. Brenda ditës transportohen për t’u shtratëzuar. Në rast se vendi i shtratëzimit është afër, copat nuk ambalazhohen ; kur ai është larg, ato mbështillen me kashte, rrogoza ose polietilen me ngjyre te erret. Për t’i mbajtur te freskëta, në mes te tufave vendoset myshk ose tallash i lagur. Kur copat do te transportohen në distanca te mëdha apo kur ato janë te destinuara për eksport, ato duhet te priten në gjatësi 30–40 cm, zhyten në parafine në te dyja anët, lidhen në tufa, etiketohen dhe pastaj futen neper arka apo kuti te posaçme, ku hidhet rëre e përzier me myshk. Arkave u lihen hapur disa vrima për ajrim, te cilat mbulohen me site teli.

Shtimin me shpatulla

Për te bere shtimin me shpatulla, hiqen nga fundi ose gjate trupit te pemës mëme filiza e dege te trasha, te cilat pasi pastrohen nga pjesa e bujashkës, shtratëzohen për mbjellje ose dërgohen në fidanishte për rrënjëzim. Për ketë qellim, një vit me pare, bimët mëme nxiten me qellim që te nxjerrin sa me shume kamza dhe në vitin e dyte behet mbathja e kamzave te reja me dhe për te stimuluar rrënjëzimin e tyre. Kamzat e rrënjëzuara priten nga bimët mëme (pa lejuar shqyerje) dhe dërgohen për t’u mbjelle në pemëtore. Në rastet kur ato janë te dobëta, dërgohen në fidanishte për t’u fuqizuar dhe mbillen në pemëtore në vitin pasardhës.

Shtimi me kamza

Behet në ketë mënyre: shqyhen nga rrënja kryesore disa pjesë me bujashka e me pak rrënjë dhe pasi shkurtohen pak majat, mbillen në vendin e caktuar. Kjo mënyrë është me e zakonshmja. Kamzat (fundaket) që janë te trasha, shqyhen dhe mbillen në vendet e përhershme ; ato me te hollat (te rrënjëzuarat) mund te mbillen në fidanishte për rrënjëzim e rritje trupore te mëtejshme.

Shtimi me perpaja

Një mënyre tjetër e shtimit te shegës është shtimi me perpaja, por kjo mënyre përdoret me rralle dhe nuk është shume e përhapur. Për te realizuar shtimin me ketë mënyre, pasi te jete hapur një kanal në drejtim te rreshtit, përkulet në te një nga fundaket e holle e te gjate, që mbahet me një furke. Pjesës se mbuluar te filizit në disa raste i behet një prerje gjysme e tërthore ; në ketë pike filizi fillon te lëshoje rrënjë. Po ashtu është e mundur që te ulet një nga degët fundore, e cila mbulohet me dhe, duke nxjerre mbi toke disa nga degëzat e saj te cilat drejtohen për lart me një shkop mbajtës. Në vitin e dyte behet një zhveshje e lëvores që lidh degën e futur në dhe me bimën mëme. Ndërsa në vitin e trete këputet fare duke marre prej saj disa fidanë te cilët janë te gatshëm për tu mbjellur në pemëtore. Në mënyre që te marrim fidanë te shëndetshëm dhe me parametra te mire persa i takon trashësisë se kërcellit dhe sasisë se rrënjëve te formuara, është mire që toka ku ata janë te mbuluar me dhe te jete e pasur me plehra (në mënyre te veçante me pleh organik), por edhe te aplikohet ujitje e herëpashershme. Kjo metode mund te përdoret edhe kur duam te zhvendosim vendin e mbjelljes, për te rregulluar i drejtimin në rresht te pemëve, etj.

Fidanishtja

Meqenëse përgatitja e fidanit përben një moment me rendësi për te ardhmen e bimës, duhet te vlerësohen te gjithë treguesit që ndikojnë në marrjen e fidanëve te shëndetshëm dhe me parametra te tjerë te kërkuar. Për t’ia arritur kësaj duhet që te ndiqen me rigorozitet udhezimet e nevojshme, duke kryer në kohe dhe me cilësi shërbimet e nevojshme. Për ketë, duhet te fillohet me zgjedhjen e vendit te fidanishtes i cili duhet te jete i sheshte, me toke me përbërje te mire nga ana e elementeve ushqyese, e pastruar nga gurët dhe barërat e këqija (sidomos nga grami e talla, te cilët shkaktojnë vështirësi te mëdha në rritjen e fidanit sepse thithin ujin, lendet ushqyese dhe krijojnë hijezim). Po ashtu, farishtja duhet te jete nen ujë dhe mundësisht pranë qendrave te banimit (mundësisht afër zonave ku banojnë punonjësit që kryejnë shërbimet ndaj fidanëve). Fillimisht duhet te behet kujdes në përgatitjen e tokës në mënyre që te krijohen kushtet e përshtatshme për rritjen e fidanëve. Për ketë, pasi punohet qilizme, toka plehërohet me 300 kv/ha pleh organik e 4 - 5 kv/ha superfosfat dhe përgatitet mire për mbjelljen e copave, fundakeve dhe shpatullave për një rrënjëzim te mëtejshëm. Rritja e fidanëve te shegës mund te përqendrohet në fidanishtet e zonës ku rritet në mënyre te natyrshme kjo bime si: në atë te Sarandës, Gjirokastrës, Tepelenës, Përmetit, Beratit, Vlorës, Fierit, Elbasanit, Librazhdit, Gramshit, Lushnjes, Durrësit, Tiranes, Krujës, Lezhës, Shkodrës dhe Burrelit (me pare kemi pasur fidanishte te tilla në Tirane, Elbasan, Fushe - Kruje, Shkodër etj). Koha me e përshtatshme për mbjelljen e copave dhe te fundakeve në vijën e fidanishtes është muaji Mars. Ajo mund te behet me kanale ose me kunja (si copat e fiqve e te ftonjve). Hapet një kanal 15 – 20 cm i gjere dhe 25 – 30 cm i thelle ; në fundin e tij hidhet një shtrese rëre e përzier me dherishte. Largësia e mbjelljes se copave varet nga trashësia e tyre, por zakonisht ajo duhet te jete 10 –12 cm. Largësia midis rreshtave lihet 70 – 80 cm. Mbjellja e copave behet vertikalisht, duke grumbulluar dhe formuar një kulm me dhe gjate gjithë kanalit, ku çdo cope i lihet jashtë një syth. Shpatullat ose fundaket për rrënjëzim, zakonisht mbillen në kanale. Largësia ndërmjet shpatullave lihet 20 cm. Shërbimet bëhen njëlloj si në rastin e copave. Çdo shpatulle i lihen 4 - 5 sytha jashtë. Nuk duhet harruar asnjëherë etiketimi i fushës me numrin e ngastrës dhe emrin e llojit.

Shërbimet agroteknike në fidanishte

Në vitin e pare

Realizohen një sere shërbimesh te cilat mund te përmblidhen në 2 - 3 prashitje në pranvere e vere dhe pastrim nga barërat e këqija, 5 - 6 ujitje kur moti është i thate ose me pak kur moti është me reshje dhe lagështi. Po ashtu behet edhe seleksionimi i ndonjë filizi te dëmtuar te cilët largohen nga fidanishtja për te krijuar mundësi me te mira për fidanët e tjerë. Plehërimi me lëngun e plehut organik dhe plehra kimike te kombinuara do te shtonin mundësinë e përgatitjes se fidanëve te fuqishëm dhe te gatshëm për te përballuar kushtet e fushës se shegishtes. Fidanët (te cilët vijnë nga shpatulla ose copa te trasha) që janë rritur e zhvilluar mire, mund te shkulen e shpërndahen për mbjellje si fidana njëvjeçare. Ndërkohe që për pjesën që mbetet duhet te vazhdoje përkujdesja edhe në vitin pasardhës. Pas shkuljes se fidanëve te shëndetshëm (madje kur toka është e rende dhe shume e ngjeshur edhe para shkuljes se tyre), behet ujitje e fidanishtes për te ristabilizuar kontaktin e rrënjëve me token për fidanët që mbesin aty dhe që do te përgatiten për vitin e ardhshëm.

Në vitin e dyte

Për te pasur një gjendje sa me te mire te fidanëve behet punimi i tokës me bel midis rreshtave (proces që realizohet në vjeshte). Kjo do te ndikoje për qarkullimin e ujit dhe frymëmarrjen normale te rrënjëve. Ndërsa në pranvere duhet te kryhen 3 - 4 ujitje (gjithmonë në varësi te motit dhe sipas nevojave te fidanëve), si dhe prashitje që shoqërohet me shkatërrim te barërave te keqia. Gjate periudhës se vegjetacionit shpërndahet në dy duar 3 kv/ha nitrat amoni si plehërim plotësues. Gjate kësaj kohe mund te behet edhe pastrimi i filizave te fundit për te bere te mundur që gjithë ushqimi te shkoje për rritjen vegjetative te bimës dhe për rritjen e frutave. Po në ketë periudhe mund te kryhet edhe spërkatja e morrave ose insekteve e sëmundjeve te tjera, në vartësi nga niveli i infektimit. Shkulja dhe klasifikimi i fidanëve behet në muajin nëntor, kohe kur fidanëve u kane rene gjethet. Veprohet njëlloj si për te gjithë fidanët e pemëve te tjera frutore. Kur në token e fidanishtes do te mbillen fidanë frutore te specieve te tjera, pas shkuljes toka punohet qilizme ose gjysmeqilizme. Në te gjitha rastet, në krye te fidanishtes hapet një kanal që formon kënd te drejte me drejtimin e rreshtave te fidanëve, në ketë mënyre punëtoret i kane fidanët përpara dhe fillojnë shkuljen duke punuar njëkohësisht edhe token. Fidanët nxirren me rrënjë te plota, pastaj klasifikohen duke i ndare në dy a me shume kategori. Te dobëtit ose rimbillen në vijën e fidanishtes për rritje e zhvillim te mëtejshëm, ose digjen me te dëmtuarit e te prekurit nga ndonjë sëmundje. Shtratëzimi dhe ambalazhimi i fidanëve duhet te behet menjëherë pas shkuljes se tyre. Fidanët e shkulur nuk duhet te lihen për një kohe te gjate në fushe, por ata duhet te transportohen në vendin e caktuar. Në kanalin e hapur, për çdo radhe fidanësh te shtratëzuar, hidhet dhe nga kanali i dyte, i cili mbulohet me dhe nga kanali i trete, e kështu me radhe. Edhe gjate shtratëzimit behet klasifikimi në dy kategori, numërimi përfundimtar dhe etiketimi sipas llojeve. Kur behet transportimi i fidanëve te shkulur ose te shtratëzuar është i domosdoshëm ambalazhimi i tyre. Ato lidhen me shelgjishte ose gjineshtër si mjete rrethanore dhe jo te kushtueshme ose me spango te veçante, në dy vende në gjatësinë e tyre, duke formuar tufa me 25 ose 50 rrënjë. Për udhëtime te gjata, brenda vendit, fundi i rrënjëve mbështillet me bar ose kashtra te ndryshme (keneteje, tepeje, thekre, tershere). Tufat që transportohen në distanca te largëta, duhet te ambalazhohen me myshk dhe te mbështillen me polietilen.

Ngritja e shegishtes

Zgjedhja e vendit për mbjellje është hapi i pare dhe themelor për te pasur një bllok frutor sa me te mire. Po ashtu, kjo merr një rendësi te madhe te shikohet e lidhur ngushte me veçoritë klimatike te rajonit, relievin e tokës, kundrejtimin e tij, cilësinë e tokës, sigurimin (kur është e mundur) te burime për ujitje etj. Është e natyrshme që plantacionet e shegëve do te shtrihen në pjesën kodrinore malore te vendit, në faqet nga jugu, që janë te mbrojtura nga erërat e forta, ku temperatura nuk zbret nen -16 °C. Niveli i ujërave nëntokësore nuk duhet te jete me pak se dy metra. Tokat argjilore te renda që vijnë ngadalë, moçaloret, dhe tokat e kripura nuk janë te përshtatshme për ketë kulture.

Përgatitja e tokës

Ky është procesi me i rëndësishëm, proces me te cilin fillon puna për ndërtimin e një pemëtoreje te re. Kështu, përgatitja e tokës për mbjellje (në veçanti kur do te shfrytëzohen toka jo shume pjellore) fillon me prerjen, pastrimin nga shkurret, kërcunjtë, gurët dhe sistemimin e terrenit, duke pasur gjithmonë parasysh që te mos dëmtohet sipërfaqja e tokës, që përben shtresën aktive te saj, ku aktiviteti mikrobik dhe procese te tjera zhvillohen në normalitetin e tyre. Për te pasur një përgatitje sa me te mire, tokës i bëhen këto punime : një punim i thelle (qilizem) në thellësi 71 – 80 cm pastaj një diskim, përsëri një punim në thellësi 45 – 50 cm, diskim dhe branim, apo frezim në vartësi te tipit te tokës dhe te kushteve në te cilat realizohen punimet.

Sistemimi i tokës

Në vartësi nga pjerrësia e terrenit merren masat për sistemimin e tokës. Duke shfrytëzuar mendimin e specialisteve përkatës behet piketimi sipas izoipseve : kur vendi ka pjerrësinë që kalon 25 %, toka tarracohet duke u kujdesur që çdo tarrace te ketë një pjerrësi nga ana e brendshme, për kullimin e ujërave në kanalin që do te hapet për ketë qellim. Në terren me pjerrësi te madhe krijohen tarraca individuale me sheshe 2,5 x 3 m. Kur nuk aplikohet sistemi i tarracimit, në token e caktuar për mbjellje behet sistemimi sipërfaqësor duke korrigjuar sopet apo gropat që shfaqen si dhe duke dhëne pjerrësinë e nevojshme. Pas kësaj duhet te hapen gropat për mbjellje sipas piketimit përkatës te cilat duhet te kenë përmasat 1 x 1 x 1 m. Hapja e gropave duhet te kryhet disa muaj para mbjelljes. Në rastet kur tokat shfaqin pjerrësi te theksuar dhe në tokat që rrezikohen nga gërryerjet, duhet që te punohen me rripa, domethënë, një rresht punohet, një lihet me bar ; me vone behet alternimi i tyre, për te mundësuar uljen e koeficientit te erozionit. Në sistemin e përgjithshëm te tokës bëjnë pjesë edhe përcaktimi i rrugëve ndërmjet ngastrave dhe i atyre që rrethojnë bllokun, dhe punimet e nevojshme te rrjetit ujitës, në rastet kur duhet dhe ekziston një mundësi e tille.

Përgatitjet për mbjellje

Pasi zgjidhet toka dhe përgatitet ajo si me lart, behet mbjellja e fidanëve që vijnë nga fidanishtja. Për te pasur blloqe te rregullta, mbjellja behet në disa forma (në vartësi te relievit te tokës dhe kushteve te vendit), si p.sh. në forme konturi, trekëndëshi, katrori, katërkëndëshi kendrejte, në forme gardhi, me breza dhe si plotësuese. Mbjellja në forme konturi, në te cilën drejtimet e rreshtave ndjekin izoipset e përmirësuara, përdoret në tokat me pjerrësi te bute (kodra dhe fund kodra), ku edhe punimet e ndryshme do te bëhen te mekanizuara. Mbjelljet në forme trekëndëshi aplikohen në ato blloqe ku ka pasur sipërfaqe shume te aksidentuar dhe janë kryer levizje te konsiderueshme dheu. Në ketë rast, piketimi fillon nga lart poshtë derisa te arrije në bazën e kodrinës. Në tokat me pjerrësi, rreze kodrave ose në toka te rrafshëta (ku nuk mbillen kulturat e arave) mbjellja behet në forme katrori, duke mbjelle një fidan në çdo kënd. Kjo lehtëson shume punimet e mekanizuara në te dy drejtimet. Në te njëjtat kushte përdoret edhe forma katërkëndësh kendrejte, veçse largësia midis rreshta behet me e madhe. Por bima e shegës mund te mbillet edhe si plotësuese në drejtimin e rreshtave te pemëve te tjera që janë te kultivuara në bllok. Ky përben edhe rastin e bashkëshoqërimit te shegës me peme te tjera frutore, te cilat mund te bashkëshoqërohen pa krijuar probleme për asnjërën nga bimët. Për zbukurimin e parqeve shega mbillet ose në forme gardhi (neper kanale), ose e veçuar në mes te pemëve te tjera te parqeve, kurse për mbrojtjen e tokës nga gërryerja (sidomos në ato te hapura rishtazi), mbillet me breza. Në ketë rast kanali (në thellësi 50 – 60 cm) hapet në drejtim te izoipsit, duke e hedhur dheun nga ana e sipërme. Fidanët mbillen në një distance prej rreth 1 m larg njëri tjetrit. Në ketë mënyre behet edhe mbjellja kur shega do te përdoret për qëllime te dyfishta për “gardhe” dhe prodhim. Është mire që tokat e shpyllëzuara te mbillen për dy vjet rresht me kultura te tjera, derisa te dekompozohen te gjitha rrënjët e mbetura në toke dhe pastaj te kultivohen me shege. Kur toka ka qene nen kulture, përgatitja dhe mbjellja e shegishtes behet që në atë vit.

Distancat e mbjelljes

Largësitë e mbjelljes varen nga lloji i tokës, cilësitë e llojit që do te mbillet dhe kundrejtimi. Në toka fushore ose kodra me pjerrësi te buta, bimët mbillen me afër njëra tjetrës me rreshta te gjera, për lehtësimin e shërbimeve te mekanizuara. Në zonat e freskëta fidanët mund te mbillen 3 x 3 m ose 3 x 4 m (përkatësisht 1111 dhe 833 rrënjë për ha), kurse në zonat e ngrohta në toka te pasura, nen ujë, përdoret largësia 5 x 5 m (400 rrënjë për ha), 4 x 6 m (416 rrënjë për ha) ose 3 x 5 m (500 rrënjë për ha). Në sistemin katror, largësia me e mire është 4 x 4 m (625 rrënjë për ha). Në shegishten mëme që caktohet për te marre copa, kamza ose perpaja largësitë mund te Vendosja e me shume se një fidani në grope. Vendosja e fidanit në grope jene edhe me te vogla, 2 x 5 m ose 3 x 4 m, pasi qëllimi kryesor është prodhimi i kalemave dhe jo i frutave, gjë që lejon një mbjellje relativisht me te dendur se në rastet kur është destinuar për prodhim fruti. Piketimi behet me gjeometra ose punëtore te specializuar, te cilët duhet te tregojnë kujdes për kanalet, rrugët, vijat ujitëse dhe brezat mbrojtës kundër erërave te forta. Piketimi mund te quhet pjesë përbërëse e formave te mbjelljes, sepse ndryshon sipas tyre. Në formën kontur ose paralele, piketimi ndjek izoipset, vendoset instrumenti në piken me te pjerrët te relievit dhe caktohen largësitë e rreshtave duke zbritur kodrës, pastaj hidhen pikat njëra pas tjetrës dhe piketohen largësitë e mbjelljes se pemëve. Në çdo pike mbjellje ngulet një hu i gjate. Kur mbjellja behet në forme trekëndëshi, merret një tel me te cilin behet një trekëndësh barabrijes 5 x 5 x 5 m, 4 x 4 x 4 m, 3 x 3 x 3 m. Në çdo cep te trekëndëshit vendoset një rreth i vogël ose behet një gunge. Në rrethin baze vendosen dy hunjtë e prere në te dy cepat e trekëndëshit. Përmbyset maja e trekëndëshit dhe pika e takimit në toke është largësia e rreshtit te dyte. Në ketë mënyre vazhdohet pastaj me radhe edhe në reshtat e tjerë. Për mbjelljen në forme katrori dhe katërkëndëshi kënddrejtë, piketimi behet i njëllojte, por për ketë te fundit largësia në mes rreshtave del me e madhe. Shega mbillet në cepin e çdo këndi te formatit që kemi përgatitur me pare ; për rreshtin e pare caktohet si kufi rruga, gardhi, etj. Në tabelën e mëposhtme mund te gjeni një llogaritje për rastet kur në një grope do te vendoset një fidan. Mbi bazën e këtyre përmasave dhe sasive përllogaritet numri i fidanëve te nevojshëm kur në një grope do te mbillen 2-3 bime. Para mbjelljes duhet te behet sigurimi i fidanëve me numër me te madh se janë llogaritur për njësinë e sipërfaqes, shtratëzohen llojet e caktuara pranë shegishtes, kontrollohen fidanat që te jene brenda standardit (80 – 120 cm te gjate, me 4 - 5 degëza, me tri rrënjë kryesore 25 – 30 cm te gjata, te palënduara dhe me rrënjë te dyta e te treta, pa sëmundje e dëmtues), behet dokumentimi dhe ambalazhimi sipas standardit.

Historia

Emrin e saj mban qyteti i bukur në Andaluzi, Granada, ndërsa ndër mijëvjeçarë është konsideruar si simbol i pjellorisë, bollëkut, mirësisë dhe jetëgjatësisë. Nuset e reja romake i ndërthurnin me flokët degët e saj, sidomos në ditën e dasmës, ndërsa turket e hidhnin në tokë dhe në varësi të kokrrave që do të binin, supozohej se do të ishte edhe numri i fëmijëve që do të sillnin në jetë, traditë kjo që vazhdojnë ta ruajnë edhe sot. Në Dalmaci ishte zakon që dhëndri të merrte nga kopshti i vjehrrit një peme shege, për ta mbjellë në kopshtin e tij. Për grekët e lashtë shega konsiderohej si një frutë i shenjtë, por edhe në kohët e sotme moderne ajo vazhdon të ketë një domethënie të madhe për grekët. Në ditët e rëndësishme të kalendarit ortodoks grek, si për shembull për Krishtlindje apo Pashkë, në disa zona të Greqisë është traditë që në tavolinën e mbushur plot në darkë të ketë edhe shegë. Në kohët e hershme ato u dhuroheshin Zotave, që t‘u dhuronin më shumë pjellori tokave, për të qetësuar shpirtin e të vdekurve dhe për nder të Dionisit. Po ashtu, shegët përdoren gjerësisht dhe në dasmat dhe funeralet greke. Kur grekët përkujtojnë një të vdekur, ata shpërndajnë "kollyva", që përgatitet me grurë të zier, i përzier me sheqer dhe i zbukuruar me shegë. Po ashtu, në Greqi është traditë që ditën e dasmave apo për Vit të Ri, të çahet një shegë në tokë. Gjithashtu, kur dikush blen një shtëpi të re, është traditë që personi, i cili shkon për vizitë, të çojë si dhuratë një kokërr shegë, si simbol i begatisë, pjellorisë dhe fatit të mirë. Shega konsiderohet edhe si simbol i ringjalljes dhe dashurisë së zjarrtë. Jo rastësisht piktorët e shekullit XV dhe XVI vinin shpesh një shegë në duart e Jezusit fëmijë, duke aluduar për jetën e re "të dhuruar" nga Krishti, ndërsa pemën e saj e përdornin si simbol të ringjalljes.

Zonja e Shegës (Sandro Botticelli, 1487)

Edhe pse vendi i lindjes së saj është Azia, shega është kultivuar në të gjithë rajonin e Mesdheut, Kaukaz dhe Lindjen e Largët prej shekujsh. E pasur me vitamina dhe prej mijëvjeçarësh burim shpëtimi për popujt e territoreve të thata të Azisë, është konsideruar si mbreti i frutave për shijen e veçantë dhe ngjyrën e bukur. Edhe pse frutat e saj mund t‘i shijojmë vetëm në vjeshtë, shega përdoret edhe me qëllim zbukurimi në kopshtet e zonave të ngrohta. Lulet e saj mund të përdoren edhe për të dekoruar tavolinat dhe pjatancat e ndryshme. Por, pavarësisht traditës së saj antike dhe domethënies që ka për shumë kultura, shega me të drejtë mund të konsiderohet si një thesar për organizmin tonë. Kokrrat e saj janë të pasura me vitaminë A, B, ndërsa plotëson rreth 50 për qind të nevojave tona për vitaminë C. Hipokrati e cilësonte si ilaçin më të mirë për gripin, ndërsa egjiptianët e katërmijë viteve më parë tregonin se kishin zbuluar vetitë terapeutike të lëngut të saj. Në Evropë, në fillim të shekullit XIX, lëkura e shegës përdorej shumë për të kuruar tenjën dhe në të vërtetë analizat e kohëve të fundit kanë treguar se për virtytet që të parët tanë i atribuonin asaj, kishin plotësisht të drejtë. Lëngu i shegës mund të quhet edhe ilaç i çmuar për zemrën. Sipas një studimi izraelit, pirja e një gote me lëng shege çdo ditë do të parandalonte në formimin e pllakëzave në enët e gjakut, duke ulur kështu rrezikun për t‘u prekur nga arterosklerozat. Autorët e këtij studimi shpjegojnë gjithashtu se efektet e lëngut varen nga aftësia e organizmit për të përthithur dy gjene që aktivizohen nga substanca oksiduese, të cilat forcojnë muret e enëve të gjakut. Eksperimenti i kryer mbi qelizat njerëzore të marra nga arteriet koronare dhe te minjtë me nivele tepër të larta kolesteroli në gjak, kanë treguar se lëngu i shegës pengon veprimin e ELK-1 e p-JUN, që janë dy gjene të njohur për favorizimin e formimit të pllakëzave në enët e gjakut dhe ndihmojnë për aktivizimin e substancave oksiduese. Por vetitë e saj magjike nuk mbarojnë këtu. Shkencëtarët, pas studimit, zbuluan se njerëzit që pinin dy gota me lëng shege të shtrydhur në ditë, prej vitesh kishin rregulluar me 21 për qind presionin e gjaku. Për më tepër, ata vërtetuan se një gotë mbulon rreth 50 për qind të nevojave tona për vitaminën C. Po ashtu, një tjetër studim i bërë nga "Jonsson Cancer Center", në Universitetin e Kalifornisë në Los Anxhelos, ka zbuluar se të pish çdo ditë një gotë lëng shege ndihmon edhe në ngadalësimin dhe përhapjen me shpejtësi të kancerit të prostatës. "Është shumë shpejt për t‘i këshilluar pacientët të pinë lëng shege për t‘u shëruar, por në mund të themi me siguri se ndihmon që sëmundja të mos përparojë shpejt", thotë Allan Pantuck, autor i studimit. Statistikat e dala janë akoma provizore, megjithatë shega u zgjodh nga kërkuesit, falë përmbajtjes së lartë të antioksiduesve dhe polifenoleve, si frutë që ka substanca me veti mbrojtëse për organizmin. Sigurisht që asnjë nga kërkuesit nuk mendon se lëngu i shegës mund të përfaqësojë një kurë kundër kancerit të prostatës. Por ai ka një domethënie të madhe për të vonuar ose parandaluar nevojën për terapi të tjera shtesë, që japin efekte anësore si për shembull lodhje, depresion dhe impotencë", përfundon Pantuck. Lëngu i shegës shuan etjen, nxit oreksin dhe ndihmon në tretjen e ushqimit. Me shumë sukses përdoret edhe në sëmundjet e stomakut dhe të zorrëve, është freskues dhe mënjanon helmet e organizmit. Ai mund të përdoret edhe për heqjen e njollave dhe rrudhave të fytyrës. Lëkura e saj, e pasur me taninë, akoma edhe sot përdoret në Afrikën e Veriut si ilaç për diarrenë. Në Lindje përdoret edhe si mjet për të ngjyrosur lëkurat. Por përveç qëllimeve mjekësore, shegët përdoren për të bërë ëmbëlsira apo koktejle të ndryshme. Edhe "Granada" e famshme, bazë e shumë koktejeve, më përpara përgatitej duke zier për disa minuta lëngun e shegës me mjaltë, ndërsa sot i shtohen edhe agrume dhe esenca aromatike. Në vende të freskëta dhe të thata, shegët mund të ruhen edhe për një javë. Përdorimi i tyre është i ndryshëm në kuzhinë dhe varijon nga pjatat e kripura e deri tek ato të pastiçerisë. Në disa vende shoqërojnë shpesh një salcë të përbërë nga kërpudha,vaji, kripa dhe piperi. Fetat e bukës të prera hollë, të lyera me lëng shege, mbushen me këtë lloj salce mbështillen dhe pastaj futen në furrë për tu pjekur. Shega gjen përdorim të shumëllojshëm edhe tek tortat, reçelrat, akulloret dhe marmelatat e ndryshme. Gjithashtu përdoret edhe për zbukurimin e pjatave.

Shiko edhe

Lista e bimëve

Šipak, mogranj ili nar (latinski: Punica granatum) je grm ili malo drvo (5-8 metara visoko) koje uspijeva u krajevima s toplijom klimom. Šipak je polulistopadna biljka, tj. za vrijeme blažih zima će zadržati dio svojih listova, dok će za vrijeme oštrijih zima izgubiti sve listove. Biljka ima uspravne i razgranate grane, a stanište joj je osunčano s visokim temperaturama, tlo vodopropusno, jer biljka ne voli mnogo vlage. Cvjetovi su zvonoliki, a plod veličine jabuke je žućkasto-crvene boje. Kora ploda je kožasta i ne jede se. Unutar ploda nalaze se jestive, slatke i sočne sjemenke koje imaju po jednu ovalnu košpicu. Koristi se za izradu želea i sokova.

Porijeklo

Ovisno o raznim autorima, porijeklo ove biljke se različito interpretira. Pojedini autori je izvorno svrstavaju u regiju Irana, Pakistana, Afganistana i sjeverne Indije, dok je drugi svrstavaju u autohtonu mediteransku biljku.

Nutritivna vrijednost

Plod šipka sadrži značajan postotak voćnog šećera - 22%, bjelančevina 3,6% i masti 0,7%. Posebno je bogat vitaminom C - 1700 mg/100 g i on se kod šipka prilikom kuhanja ne uništava kao kod drugih čajeva. Zadržava se i nakon više sati stajanja. Zatim sadrži vitamine B1, B2, naicin i karotene (provitamin A), vitamin E.^[1]

Vrlo je značajan i sadržaj mineralnih tvari, naročito kalijuma. Odlikuje se i bogatim sadržajem željeza, magnezijuma, fosfora i sumpora, zatim sadrži flavonide, tanin, voćne kiseline i pektine 25%.

Sjeme šipka sadrži tragove vitamina C, dekstrin, vanilin, voćne kiseline i oko 9% ulja. U ulju dobivenom iz klice nalazi se 47 mg alfa i beta tokoferola (vitamina E) na 100 grama.

Antioksidativnost

Izraelski naučnik Michael Aviram utvrdio je da sok od šipka ima snažnu antioksidativnu moć, snažniju čak i od crnog vina i zelenog čaja. Njihove preliminarne studije pokazale su da je antioksidativni kapacitet soka od šipka bio čak tri puta jači od iste količine zelenog čaja ili crnog vina. Zaštitni učinak pripisuju sadržaju fitohemikalija: polifenola, tanina i antocijana.^[2]

Simbolizam

• Jevreji vjeruju da u šipku ima tačno 613 sjemenki, što odgovara 613 zapovijedi u Tori.
• Šipak je jedan od nacionalnih simbola Armenije.
• Šipak je zvanični logo mnogih gradova u Turskoj.

Galerija

• Drvo šipka sa plodovima

• Cvijet šipka

• Rastvoren plod šipka

• Sjemenke šipka

• Šipak u Indiji

Reference

Άνθη ροδιάς

ρόδι

Η ροδιά είναι φυτό του γένους πουνική (Punica) της οικογένειας πουνικίδες (Punicaceae). Ανήκει στην τάξη μυρτώδη (Myrtales). Το γένος πουνική περιλαμβάνει δύο είδη, με σημαντικότερη την Πουνική τη ροιά ή Ροιά η κοινή (Punica granatum). Αυτή είναι γνωστή με τα κοινά ονόματα ροδιά, ροϊδιά, ρογδιά και ρωβιά (στην Κύπρο). Καλλιεργείται κυρίως για τους καρπούς της, από τους οποίους παρασκευάζονται δροσιστικά ποτά και σιρόπια (γρεναδίνη), όπως επίσης και για καλλωπιστικούς σκοπούς (νάνες και διπλανθείς ποικιλίες κυρίως).

Περιγραφή

Ανοιγμένο ρόδι

Καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο και ευδοκιμεί σε θερμές περιοχές, στα νησιά και στις εσωτερικές πεδιάδες. Στην Θεσσαλονίκη καλλιεργείται στην περιοχή 40 Εκκλησιές.

Είναι φυλλοβόλος και αγκαθωτός θάμνος μέχρι 1-1,5 μέτρα ύψος ή μικρό δέντρο , που δεν ξεπερνά όμως τα 5 μέτρα. Έχει μεγάλα μονήρη άνθη,και βγαίνουν είτε στην άκρη των βλαστών από ένα, είτε πολλά μαζι. συνήθως κόκκινα και σπανιότερα λευκά. Τα φύλλα της είναι πράσινα, ωοειδή, γυαλιστερά.^[1] Η ροδιά απαντάται σε διάφορες μορφές, οι κυριότερες από τις οποίες είναι: οι οξύκαρπες (ξινόρροδα) και οι γλυκόκαρπες (γλυκόρροδα) καθώς και σε μορφή νάνου. Δέντρο ανθεκτικό, σπάνια προσβάλλεται από παράσιτα. Πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα ή παραφυάδες.

Ο καρπός της είναι το ρόδι και είναι σωροκάρπιο ή συγκάρπιο από πολλές δρύπες (παλαιότερα ονομαζόταν σίδιο). Απ' τα ρόδια παράγεται το αναψυκτικό ροδάδα. Ο χυμός του ροδιού αντιπροσωπεύει τα τρία τέταρτα του βάρους του. Ο φλοιός των καρπών είναι πλούσιος σε ταννίνη και χρησιμοποιείται στην κατεργασία των δερμάτων, ακόμα και στη βαφή των μαλλιών. Αφέψημα του φλοιού του καρπού και της ρίζας χρησιμοποιείται ως ανθελμινθικό και ιδίως κατά της ταινίας, γιατί περιέχει ένα αλκαλοειδές. Οι καρποί της ωριμάζουν το φθινόπωρο και συλλέγονται πριν αρχίσουν οι βροχές. Έπειτα, αποθηκεύονται σε ξηρό περιβάλλον. Επίσης το ρόδι έχει κουκούτσια.

Ιστορικά Στοιχεία

Το δέντρο ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα. Στον Όμηρο και στην Οδύσσεια υπάρχει αναφορά στη ροδιά. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι το φυτό καλλιεργούνταν στους κήπους του βασιλέα Αλκίνοου. Ο Θεόφραστος την αναφέρει ροιά ή ρόα. Ήδη από την αρχαιότητα, χρησιμοποιούσαν τη φλούδα της στη βυρσοδεψία και στην ιατρική. Η Θεά Αφροδίτη συνέδεσε το όνομά της με την καταγωγή της ροδιάς, μιας και όπως λέει ο μύθος, η ίδια φύτεψε την πρώτη ροδιά στην Κύπρο.^[2]

Βιβλιογραφία

• Φυτολογία, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, Εκδοτική Αθηνών.
• Εγκυκλοπαίδεια Δομή, λήμμα ροδιά, σελ. 16.

Παραπομπές

lil anar монгол rapper дуучин улс төр бүтэхгүй байгаа зүйлсэд шүүмжлэл хийж дуулдаг хамгийн нуугдмал нэгэн бөгөөд дуугаа цацсан дариуд нь YouTube ээс устгуулдаг гэх мэдээлэл байдаг хамгийн хүнд сэдэв хөнддөгөөрөө алдартай [[Анар .Н] //нас-15\ төрсөн он 2004-1:24 уран бүтээлүүд 2014- устгагдсан//).,' 2015 устгагдсан| 2015:2 устгагдсан2016устгагдсан 2016-2//устгагдсан 2017,2018,2019 онд хийсэн бүтээлүүдустгагдсан //амьдрал\ нууцлаг бүтэн нэр мэдээлэл бүгд устсан 2017 онд төрд тэрсэлсэн хэмээн хорьж байсан.. 2019 оны 1 сард солонгос явсан бөгөөд иргэж ирсэн эсэх нь нууцлаг.. 2020 онд иргэн ирэлт хийх магадлалтай 10 top дуучдын нэг BigBang хамтлагын доор жагсаж байгаа бөгөөд иргэн ирэлт хийх магадлалтайLil anar

Тэмдэглэл

шилдэг

Меваи анор

Анор, нор, норбун, руммон (лот. Púnica granátum) — як навъ бутта ё дарахти хазонрези субтропикист.

Тавсифоти гиёҳшиносӣ

Дарахташ сершоху барг буда, то 3 – 4 м қад мекашад. Аз ҳар бехи анор 3, баъзан 7 – 9 тана месабзад. Навдаҳояш хордор, баргаш байзашакли нӯгтез, зимистон мерезад. Аз аввали май то июл гул мекунад. Гулаш сурхи лолагун, кӯзачамонанд ё зангӯлашакл; дар нӯги навдаҳои навруста тоқа-тоқа ё тӯда-тӯда ҷой мегирад. Гулҳои нахустинаш калон буда, самар меоваранд; гулҳои баъдина ва инкишофашон суст аз дарахт мерезанд. Меваи анор курашакл (қутраш 12 – 18 см, вазнаш 200 – 600 г, баъзан то 1 кг) буда, 400 – 700 дона дорад; сентябр – ноябр мепазад (дар нӯги мева косагул боқӣ мемонад).

Густариш

Анори худрӯй дар ноҳияҳои кӯҳсори Осиёи Хурд, Закавказия, Эрон, Афғонистон, Осиёи Марказӣ, Ҳиндустони Шимол Ғарбӣ дучор меояд. Дар Тоҷикистон дар нишебиҳои ққаторкӯҳҳои Ҳисору Дарвоз ва Қаротегин вомехӯрад. Анорро асосан дар водиҳои Вахшу Кофарниҳон мепарваранд. Тақрибан 80 фоизи боғоти меваҳои субтропикии ҷумҳуриро анорзорҳо ташкил медиҳанд. Анор дарахти гармидӯст ва ба хушкию сармо тобовар аст. Дар минтақаҳои захираи солонаи гармиашон 5000 – 5500°С ва дар ноҳияҳои ҷанубии ҷумҳурӣ (баландиҳои 500 – 600 м аз сатҳи баҳр) ҳосили хуб медиҳад. Дар сармои 16 – 18°С нобуд мешавад. Бинобар ин дар аксар ноҳияҳои ҷумҳурӣ зимистон буттаҳои анорро хокпӯш мекунанд. Дар ноҳияҳои ҷанубии ҷумҳурӣ ба хокпӯш кардани анор ҳоҷат нест. Анор дар гилхокҳои ҳосилхез беҳтар нашъунамо мекунад. Онро аз қаламчаи буттаҳои серҳосил, фарғон, бехҷаст ва бо роҳи пайванд зиёд мекунанд. Қаламчаҳоро аз рӯи тартиби 5 × 3 ё 4 × 2 м мешинонанд. Ба ҳар га замини анорзор 20 т пору ва нуриҳои минералӣ – нитроген (120 – 150 кг), фосфор (90 кг), калий (50 – 60 кг) пошида об мемонанд, ҳашароти зараррасонро маҳв месозанд. Аввали баҳор бехҷаст ва навдаҳои камқуввату хушкидаи анорро бурида, хоки атрофи буттаҳоро нарм мекунанд. Ниҳоли анор соли 2 – 3-юм бор оварда, дар соли 6 – 7-ум пурра ба ҳосил медарояд (30 – 40 сол ҳосили фаровон медиҳад). Аз ҳар буттаи анор 15 – 60 кг ва аз ҳар га анорзор 6 – 8 т ҳосил гирифтан мумкин аст. Анорро тар мехӯранд, аз он афшура тайёр мекунанд.

Таркиб

Дар таркиби афшураи анор аз 8,22 то 19, 70% қанд ва 0,20 – 9,05% ҷавҳари лиму, танин, 7 –10 мг% витамини С, 12 мг% кислотаи аскорбинат, кислотаи фолиат, витаминҳои B₁, В₂, моддаҳои пектинӣ, пайвастҳои калсий, калий, оҳан, фосфор мавҷуд аст. Тухмаш 12 – 17% равған дорад (аз он локҳои баландсифат тайёр мекунанд). Пӯсти мевааш 19 – 60% моддаҳои даббоғӣ, 5 – 6% моддаҳои пектинӣ, 20 – 25 мг% кислотаи аскорбинат, 1,65% алкалоидҳо (пеллетерин, изопеллетерин, метилпеллетерин, изометилпеллетерин, псевдопеллетерин), пӯстлохи танаю шохаҳояш то 20 – 28% моддаҳои даббоғӣ, инчунин кислотаҳои гуногуни органикӣ, алкалоид ва ғайра дорад.

Корбурд

Аз навдаҳои анор сабад мебофанд. Аз гулбарг ва пӯсти мевааш барои ранг додани матоъҳои гуногуну қолинҳо ранг тайёр мекунанд. Меваи анори худрӯй барои истеҳсоли ҷавҳари лиму, танин, моддаҳои пектинӣ ва ғайра ашёи хом ба ҳисоб меравад.

Хосияти шифоӣ

Буқрот оби анорро барои дармони дарди меъда, пӯсти онро барои илоҷи ихтилоли рӯдаҳо кор мефармуд. Абуалии Сино бо гули анор хунравӣ, бемориҳои гулӯ, исҳоли хунинро даво мебахшид, таби маризро мефаровард. Дар «Махзану-л-адвия» омада, ки «...беҳтарини он бӯстонии ширини бедона аст... Латифтар аз соири навъи он ва беҳтарини он расидаи бузургдонаи шодоби он аст... Камғизо ва тавлидкунандаи хилти солеҳ буда, нафрох (боддор) ва ҷолӣ (поккунанда аст); муфаттеҳ (кушоянда) ва мулоимкунандаи батн ва мудирри бавл (бавловар) ва муриси (сабабгор) ташнагӣ аст. Ва ҷиҳати тақвияти ҷигар... ва ярақон, сипурз, тапидани дил, дарди сина, сурфаи ҳорр, ҷиҳати соф кардани овоз ва фарбеҳ кардани бадан ва гузаштани ғизо... ва ба некӯии ранги рухсор нофеъ аст». Бо афшураи он бемориҳои дилу paг, меъда, ангина, зиқи нафас (астма), вараҷа, камхунӣ, камиштиҳоӣ, ихтилоли мубодилаи моддаҳоро муолиҷа мекунанд. Муқаррар шудааст, ки пӯсти анор фаъолияти қаламчамикробҳои тиф, сил, бемориҳои рӯда, исҳоли хунин, вибрионҳои вабо ва ғайраро фурӯ менишонад. Ҷӯшоби барги анор бактерияҳоро маҳв месозад, ба ҷисм нерӯ мебахшад. Дар Тоҷикистон асосан навъҳои Қазоқанор, Сурханор, Туршдона ва Шоҳанорро мепарваранд. Аз соли 1973 навъи мулоимдонаи Десертӣ парвариш карда мешавад, ки онро Розанов Б. С. рӯёндааст. Алҳол дар Институти боғпарварию сабзавоткорӣ навъҳои мулоимдонаи Сурханори ҳисорӣ, Калонмеваи ҳисорӣ, Армуғон, Шайнакӣ санҷида мешаванд. Буттаи онҳо миёна ва баланд буда, зимистон хокпӯш карда намешаванд. Навъҳои мулоимдона ва қадпасти анор низ рӯёнда шудаанд, ки хуштаъму хушсифат буда, барои ба воситаи мошин хокпӯш кардани онҳо имконият фароҳам меояд.

Зараррасонҳои анор

Буттаи анор бештар аз касалии тосак, ширинча, канаи сурх, кирми шапалаки анор зарар мебинад. Анори худрӯй ба «Китоби сурхи Тоҷикистон» дохил карда шудааст.

Эзоҳ

Адабиёт

• Гулов С. М., Меваҳои гармудӯсти Тоҷикистон, Д., 2005; Рекомендации по возделыванию субтропических культур в Таджикской ССР, Д., 1985;
• Шапкин A. А., Выведение средне и слаборослых удобных для механизированного укрытия мягкосемянных сортов граната. Тезисы докладов Республиканского научно-практического семинара «Прогрессивная система возделывания субтропических культур в условиях субтропиков Таджикистана», Д., 1987.

Сарчашма

• Анор / С. Гулов // А — Асос. — Д. : СИЭМТ, 2011. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир А. Қурбонов ; 2011—2017, ҷ. 1). — ISBN 978-99947-33-45-3.

Гранат звычайны
(Punica granatum)

Грана́т (па-лацінску: Punica) — род кветкавых расьлін сямейства гранатавых.

Найбольш вядомы гранат звычайны (Punica granatum). У Беларусі яго вырошчваюць у аранжарэях. Лістападобныя галінастыя кусты або невялікія дрэвы вышынёй да 5—10 м. Плод несапраўдны ягадападобны (гранатына), са скураным покрывам (каляплоднікам) і 6—12 гнёздамі, якія напоўнены насеньнем з сакавітым вонкавым слоем насеннай лупіны; маса да 800 г (у культурных гатункаў) і болей.

Утрымліваюць да 11,8 % цукроў (фруктоза і глюкоза), да 1,9 % арганічных кіслот (у асноўным лімонную), вітаміны групы В, да 4 мг% вітаміну C, танін.

Плады розных гатункаў адрозьніваюцца па смаку — ад прэснага і даволі салодкага да моцна кіслага. Ужываюць у сьвежым выглядзе, зь іх гатуюць сокі, безалькагольныя напоі, пладова-ягадныя віны, лікёры, экстракты, сыропы. Гранатавы сок — каштоўны харчовы і дыетычны прадукт, яго ўжываюць у натуральным, сырым выглядзе або ў кансэрваваным (гранадзін), зь яго гатуюць кісялі, мусы, ім падфарбоўваюць кандытарскія вырабы і марозіва. Прыемны кісла-салодкі смак соку ня толькі асвяжае, але і ўзбуджае апэтыт, садзейнічае лепшаму засваеньню ежы. Увараны (згушчаны) гранатавы сок — прыправа да ўсходніх смажаных мясных і рыбных страваў, а таксама да страваў з птушкі.

Здымаюць гранаты ў другой палове верасьня па лістапад (гранат, які сарвалі нясьпелым, цалкам ядомым стаць ужо ня можа); захоўваць іх можна 4—5 (салодкія гатункі) або да 8—9 (кіслыя гатункі) месяцаў; лепш за ўсё пры тэмпэратуры каля 1° С.

Мінэрал гранат атрымаў сваю назву ад расьліны з-за падабенства да зярнятаў плоду.

Літаратура

Артыкул створаны з дапамогай матэрыялаў з: Алесь Белы, праект «Наша ежа»

Вонкавыя спасылкі

— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Калинка (науч. Punica granatum, позната и како: нар) — листопадна овошна грмушка или мало дрво од семејството на врбиците (Lythraceae) висока од 5 до 8 м. Во Македонија калинката е особено застапена и најмногу расте во југоисточните краишта со влијание на средоземноморската клима, посебно во Валандовско, Дојранско, Гевгелиско.

Морфологија

Грмушка или мало дрво кое расте ({cvt | 5 | до | 10 | m}} високо, калинката има повеќе шилести гранки и е исклучително долга, со неколку примероци во Франција кои преживуваат 200 години.^[2]P. granatum може да биде долга и широка. 2 cм (0.79 ин) долга и подолжна, сјајна, тесна триаголник, цела, {{cvt | 3 | - | 7 | Цветовите се светло-црвени и дијаметар од 3 cм (0.098 ст) со три до седум ливчиња.^[2]

Калинката во исхраната и медицината

Калинката е едно од најстарите овошја познати на човекот. За нејзината употреба постојат записи во повеќе култури и религии, во кои калинката била почитувана како симбол на здравјето, плодноста и вечниот живот. Исто така, постојат повеќе студии кои го потврдуваат благотворното дејство на калинката врз кардиоваскуларниот и нервниот систем, како и врз коските. Тоа произлегува оттаму што калинката е богат извор на витамин Б5, калиум, алагитанин и флавоноиди. Исто така, 100 грама калинка содржат 16% од препорачаната дневна доза на витаминот Ц. Понатаму, калинката содржи фитохемикалии кои го поттикнуваат создавањето серотонин и естроген во организмот. Според клиничките испитувања, материите што ги содржи само калинката - пуницалагините - влијаат поволно врз срцето и крвните садови. Маслото од калинка има естрогенски, антивоспалителни и антимикробни својства бидејќи содржи пуницинична и елагична киселина.^[3]

Калинката како тема во уметноста и во популарната култура

• „Бојата на калинките“ (ерменски: Նռան գույնը) — советски филм од 1969 година, во режија на Сергеј Параџанов.^[4]

Галерија

• Калинки во Дојран, Македонија

• Калинки во Дојран, Македонија

• Калинки во Дојран, Македонија

• Калинки во Дојран, Македонија

• Калинки во Дојран, Македонија

Наводи

अनार के फल

अनार

अनार (Punica granatum) एक ठो फलदार फेड़ होला। एकर झांग नियर फेड़ बनस्पति बिज्ञान के बर्गीकरण में Lythraceae परिवार में रखल जाला आ ई फेड़ मौसम अनुसार पतई गिरा देला। एकर औसत ऊँचाई 5 आ 8 मी (16 आ 26 फीट) होले।

फेड़ में, उत्तरी गोलार्ध में सितंबर से फरवरी के बीच में^[1] आ दक्खिनी गोलार्ध में मार्च से मई के बीच के सीजन में फल लागे ला। फल के अन्दर छोट-छोट चमकीला दाना होलें जे गुलाबी से ले के गहिरा लाल रंग के हो सके लें। हर दाना के बीच में एक ठो उज्जर बीया होला आ एकरा चारों ओर रस भरल रहे ला। अनार के फल के सीधे भी खाइल जाला आ जूस भी निकार के पियल जाला। एकरे अलावा एकर दाना आ जूस दुन्नों तरह-तरह के भोजन में, भोजन के सजावे में, आ पियल जाए वाला चीज जइसे स्मूदी या काकटेल इत्यादि में भी डालल जालें।

अनार के मूल स्थान वर्तमान समय के ईरान हवे जहाँ से प्राचीन काल में ई अन्य जगह पहुँचल आ ओही ज़माना से एकरा के भूमध्यसागरीय इलाका आ उत्तरी भारत में उपराजल जाला।^[2] स्पेन के कब्जा वाला अमेरिका में ई 16वीं सदी में चहुँपल आ कैलीफोर्निया में 1769 में नया बसे वाला लोग द्वारा ले जाइल गइल।^[2]

आज के समय में आनार के खेती पूरा मध्य पूरब आ काकेशस क्षेत्र में, उत्तरी अफिरका आ उष्णकटिबंधीय अफिरका में, भारतीय उपमहादीप में, मध्य एशिया में, दक्खिन पुरुब एशिया के सूखल रहे वाला कुछ इलाका में, आ भूमध्यसागरीय बेसिन के कुछ इलाका सभ में उपजावल जा रहल बाटे।^[2] उत्तरी अमेरिका के एरिजोना आ कैलीफोर्निया के कुछ हिस्सा में भी एकर खेती कइल जा रहल बा।^[3] हाल के समय में यूरोपीय आ पच्छिमी गोलार्ध में एकर व्यापारिक महत्व बढ़ल बाटे।^[2][3]

संदर्भ