The Orchidaceae, known as the orchid family, underwent a spectacularly diverse radiation since its late Cretaceous origin 83-75 million years ago to become one of the two most speciose plant families around today (the other being the Asteraceae), and make up more than one third of monocot species (Ramírez et al. 2007; Gustafsson et al. 2010).Taxonomy of the orchid family is difficult and dynamic, because it is so large (now approximately 27,000+ accepted species) and many new species are described annually (see references listed at the Orchid Tree, Florida Museum of Natural History: http://www.flmnh.ufl.edu/orchidatol/references/orchidATOLrefs.htm; Cameron 1999 and references therein; Williams 2013).Many morphological and molecular studies break down the family into five monophyletic subfamilies: Apostasioideae, Cypripedioideae, Epidendroideae, Orchidoideae, and Vanilloideae, of which Epidendroideae is by far the largest, containing about 3/5 of orchid species (see references listed at the Orchid Tree, Florida Museum of Natural History: http://www.flmnh.ufl.edu/orchidatol/references/orchidATOLrefs.htm; Cameron 1999 and references therein; Williams 2013; The Plant List 2010).
Orchids live in nearly all ecosystems around the world except glaciers, true desert and open water, although tropical areas especially in Asia, Africa and the Americas are the hot spots of diversity. Most grow as epiphytes on other plants, rocks or static objects for support and derive their nutrients and water from the atmosphere and debris, however many species grow in the ground in forest or grassland areas.Some are parasites of fungi.Some, such as species in the subfamily Vanilloideae grow as lianas (a woody vine) that can reach sizes up to 20 m. (60 feet) or more in length; the tiny Bulbophyllum minutissimum is only 3-4 mm (0.16-0.2 inches) tall.(Kew RBG 2013; Williams 2013; Stephens 2013).
Orchids are monocots, perennial herbs with simple leaves and parallel veins, and are well known for the rich diversity of their flower structures. While some have single flowers, most have inflorescences with multiple flowers arranged around a stalk. The flowers are pollinated by insects, in some cases by birds, and it is common for flowers to have petals modified into perches or guides for their pollinators.Orchids have a dizzying array of pollination syndromes, some fantastically complex. About a third of orchid species mimic an aspect of their pollinator’s biology in order to trick the pollinator into visiting the flower without providing nectar or other reward.For example, the bee orchids (genus Ophrys) accurately mimic a female bee, right down to the smell, to entice male visitation.The flower of Darwin’s orchid, Angraecum sesquipedale, has an extremely long spur with nectar at the end, which led Charles Darwin to posit that this species was pollinated by a moth with a proboscis of unprecedented length.His theory was validated when the pollinator was discovered, years after Darwin’s death.In reference to the amazing pollination biology of genus Catasetum, which propel large, sticky pollen capsules at their pollinators, Darwin wrote in a 1861 letter to then director of Kew Gardens, Joseph Hooker: “I was never more interested in any subject in all my life, than in this of orchids” (Williams 2013; Kew RBG 2013; Stevens 2013).
All orchids have inferior ovaries which develop into a capsule with (usually six) compartments containing up to millions of minute seeds (as small as 150 µm), excellent wind dispersers.One plant typically produces 74 million seeds.In order to germinate, orchid seeds require a symbiotic interaction with species-specific bascidiomycete fungus, which enters the seed. This allows the orchid seed, which has no nutrient reserves, to gain necessary nutrients directly from the fungi and form a protocorm, a unique embryonic structure made up of a mass of cells found in no other flowering plants. After facilitating germination, the colonizing fungal symbiont subsequently nourishes the seedling and especially in the case of epiphytic and parasitic (non-photosynthetic) orchids, the fungal interaction often persists to transfer nutrients and minerals to the fully developed orchid. It is not clear how the fungi benefit from this interaction.The orchid apparently controls and regulates the timing and degree of fungal association, presumably providing sufficient reason for the fungi to colonize and re-associate with the plant, often on a seasonal cycle (eResources Unit, 2004; Kew RBG; Stevens 2013; Williams 2013).
The charisma of orchids and their biology have long excited (obsessed!) botanists and the general public alike, and many varieties and hybrids are widely cultivated; this passion has inspired intrepid collecting expeditions and spawned hundreds of orchid societies and clubs around the world, spawning a global cultivation industry worth nine-billion dollars annually. Each year 3000-4000 new hybrid names enter the International Orchid Register (American Orchid Society 2013).Most cultivars are tropical or sub-tropical.Many orchid species are threatened in the wild, due to over collection and habitat degradation.Cites highly restricts international import/export of orchids; all orchids are on the Appendix II list or higher (Kew RBG 2013; Williams 2013).
As well as providing significant botanical interest, some orchids have food uses.Vanilla, for example, is a commercially important and widely used flavoring extracted from the dried pods of several species of genus Vanilla; commercially grown vanilla requires hand pollination of the flower making this is one of the world’s most expensive spices.Some orchids produce edible tubers; Australian desert and forest orchids, for example, are historically eaten by Aboriginals (Stewart and Percival 1997; The Royal Botanic Gardens and Domain Trust, 2013; Gott 2008).Orchids also have ancient origins in traditional medicine in many cultures, including Chinese medicine (Bulpitt et al. 2007).
Most orchids are grown for their beautiful flowers, but the seedpods of the Vanilla orchid provide the popular flavoring. Most of the orchids commonly found for sale are hybrids that have been created specifically for their flowers and ease of care in homes and offices.
For centuries, people all over the world have fallen in love with their flowers. They have bright colors, unique shapes that you can’t find anywhere else, and enchanting smells have evolved to attract pollinators. Many have a relationship with a single type of insect or bird that can pollinate their flowers.
Orchids can be found in the equatorial tropics, the arctic tundra, and everywhere in between.Unlike most plants, they do not grow in soil, but high above ground in their natural environment. Their roots attach to trees or rocks where they capture moisture and nutrients that wash over them in the rainforest. Most cultivated orchids are native to the tropics. Because these tropical orchids usually grow high in the trees, rather than on the forest floor, they are accustomed to good air circulation and plenty of light.They prefer a 12-hour day, all year-round, and require a high intensity of light.
Orchids are usually grouped into two broad categories that characterize their growth habits monopodial and sympodial.Monopodial orchids have a single, upright stem, with and opposite leaf arraignment. The flower stem appears from the base of the uppermost leaves. Examples of orchids with this growth habit include the phalaenopsis and vandas.The more common and well known growth habit is sympodial. These orchids grow horizontally, sending out new shoots from the old rhizome. They things called pseudobulbs, which are swollen shoots that store water and nutrients to help the plant survive long droughts. Sympodial orchids include cattleya, cymbidium, oncidium and dendrobium.
Orchidaceae is ’n uiteenlopende en wydverspreide familie plante met kleurryke blomme wat dikwels ook geurig is. Dit is algemeen bekend as die orgideefamilie. Dit en Asteraceae is die grootste twee families blomplante, met tussen 21 950 en 26 049 erkende spesies wat in 880 genera voorkom.[2][3] Daar word steeds gedabatteer oor watter familie die grootste is, aangesien geverifieerde data oor sulke groot families voortdurend wissel.
Die getal orgideespesies is in elk geval net soveel as die getal beenvisspesies, meer as twee keer soveel as die voëlspesies en sowat vier keer soveel as die soogdierspesies. Die familie sluit sowat 6–11% van alle saadplante in.[4] Die grootste genera is Bulbophyllum (2 000 spesies), Epidendrum (1 500), Dendrobium (1 400) en Pleurothallis (1 000).
Die familie sluit ook die genus Vanilla in, waartoe die vanieljeplant behoort. Boonop kom meer as 100 000 hibriede en kultivars voor.
Die aantal spesies wat tot hierdie orde behoort, word geskat op tussen 20 000 en 35 000. 'n Geweldige variasie in vorm, kleur en grootte van die blomme word aangetref, en hoewel die meeste orgidee in tropiese reënwoude groei, kom spesies wêreldwyd, tol in die poolstreke, voor. Die meeste tropiese spesies is epifities (leef in bome), terwyl die meeste nie-tropiese spesies in die grond groei.
Die voortplanting van orgidee is van sekere fungi afhanklik. Die uiters klein saadjies het naamlik geen reserwevoedsel nie en kan slegs deur middel van die fungi voedsel uit die grand verkry. Hierdie behoefte aan fungi het die kweek van orgidee vroeër baie bemoeilik, maar met moderne metodes is dit moontlik om die saad sonder die aanwesigheid van die fungi te laat ontkiem.
Orgideë is 'n groot groep plante met ongeveer 400 tot 800 genera en 20 000 tot 35 000 spesies, wat saam die familie Orchidaceae, die enigste familie van die orde Orchidales, vorm. 'n Klein fraksie daarvan (ongeveer 50 genera en 150 spesies) word as snyblomme kommersieel gekweek. Die meeste orgideë word in tropiese reënwoude aangetref, maar hul verspreidingsgebied strek reg oor die wêreld, tot in die poolstreke; hulle groei normaalweg in vogtige omgewings, maar soms selfs in woestyne.
Ongeveer 500 spesies is inheems in Suid-Afrika. Orgidee word oor die algemeen as baie anders as ander blomme beskou, maar al die eienskappe van orgidee soos saadjies sonder endosperm, pollinia en 'n stempelsuil word ook by ander plantgroepe aangetref. Die orgidee is egter die enigste groep waar al hierdie eienskappe saam aangetref word. Die klassifikasie van orgideëspesies berus op die bou van die blom, die wyse waarop bestuiwing plaasvind en die lewenswyse van die plant.
Die meeste orgidee in die tropiese reënwoude is byvoorbeeld epifiete, dit wil sê plante wat bo in bome of in struike groei, maar nie parasities op die plante leef nie en hut veg en voeding uit die lug en reënwater, of soms uit dooie organiese materiaal in die mikke, verkry. Die meeste orgideë buite die trope groei in die grond. Die wat 10 die grond gewortel is, het dikwels ondergrondse bergorgane in die vorm van wortelknolle of -stokke.
Sommige orgidee leef parasities op bepaalde fungi, terwyl ander saprofiete is, dit wil sê hulle kry hul voedingstowwe uit dooie organiese materiaal. Nog die parasitiese orgideë, nog die saprofiete het normaalweg bladgroen omdat hulle nie fotosintetiseer nie. Soos alle eensaadlobbige plante het orgideë parallelarige blare. Die grootte van die blomme varieer van ongeveer 2 mm (enkele soorte van die genus Pleurothallis) tot ongeveer 38 cm (spesies van die genus Brassia). By die meeste eensaadlobbige plante is die kelk en kroon nie duidelik gedifferensieer nie en word daar van 'n blomdek of periant gepraat.
By orgidee lyk die twee kranse ook bale dieselfde, maar daar is tog 'n verskil tussen die twee en normaalweg word daar wel onderskeid gemaak tussen die kelk en die kroonblare. Daar is 3 van elk en die middelste kroonblaar verskil grotendeels in vorm en kleur van die ander kroonblare. Hierdie kroonblaar staan bekend as die lip of labellum en dien as platform waarop insekte, wat verantwoorderik is vir die bestuiwing van die blomme, kan land. Soms vorm hierdie lip 'n verlengde spoor na agter waarin nektar dikwels voorkom.
Die aantal meeldrade is gereduseer en die meeldrade en stamper is saam tot 'n stempelsuil vergroei en staan in die middel van die blom. Die sogenaamde vroueskoentjies (subfamilie Cypripedioideae) het twee meeldrade, een aan elke kant van die kolom, terwyl die ander orgidee slegs een meeldraad het. Voorts is die stuifmeel van die vroueskoentjies korrelrig, terwyl die van die ander orgidee saamkleef en stuifmeelpakkies of pollinia vorm.
By die meeste orgideëspesies het die pollinium 'n klein armpie (polliniumsteeltjie of caudicula), wat gewoonlik met 'n klewerige kliertjie (glandula) verbind is. Die pollinium, steeltjie en die klewerige kliertjie saam staan bekend as ʼn pollinarium. Die hele pollinarium kleef deur middel van die kliertjie aan 'n insek vas en word na die volgende blom oorgedra. Een van die 3 stigmas van die stamper van die meeste orgideeblomme is omvorm tot 'n klewerige orgaantjie, bekend as die rostellum. Wanneer ʼn insek met pollinia die blom binnekom, kleef die pollinia aan die rostellum vas.
Die vrugbeginsel van 'n orgideëblom is heeltemal ingebed in die blombodem en is dus onderstandig. Duisende, en in sommige gevalle tot 2 miljoen, uiters klein saadjies kom vry uit die ryp vrug, wat 'n kapsule of doosvrug is. Die saadjies het geen reserwevoedingstowwe in die vorm van 'n endosperm nie en die embrio is ongedifferensieerd. Die saadjies kan slegs ontkiem wanneer hulle met sekere fungi in aanraking kom. Die kans dat dit sal gebeur, is betreklik klein en dit is waarom so baie saadjies op 'n slag geproduseer word. Die fungusdrade dring die saadjies binne en vorm 'n mikorisa; die embrio kry sy voedingstowwe deur middel van hierdie fungusdrade uit die grond.
In hierdie stadium leef die embrio dus eintlik parasities op die fungus. Wanneer die aanvanklik bolvormige kiemplantjie, bekend as ʼn protokorm, selfstandig kan leef, word die selle van die fungusdrade verteer. Die kiemplant ontwikkel na ongeveer 3 jaar in 'n volwasse, blomdraende orgideeplant. 'n Paar orgideëspesies, soos byvoorbeeld Gastrodia sesamoides, woon egter hul lewe lank parasities op swamme. Gastrodia sesamoides is eintlik 'n Australiese spesie wat in Suidwes-Kaapland gevestig geraak het.
Die vroueskoentjie (subfamilie Cypripedioideae) is 'n betreklik klein en onbelangrike subfamilie van die orgideëfamilie. Die meeste orgideë, onder meer die wat in die handel as snyblomme gekweek word, behoort tot die subfamilie Orchioideae. Van die bekendste genera wat vir hut blomme gekweek word, is Cattleya, Dendrobium en Cymbidium. Die meeste spesies van die oorblywende genera het minder opvallende blomme en is van uit ʼn kwekersoogpunt daarom nie so aantreklik nie.
Die enkele orgideëspesies wat in droë klimaatstreke voorkom, het leeragtige, harde blare. Verreweg die meeste spesies groei in vogtige klimaatstoestande en het groot, sagte blare. Tropiese spesies het dikwels 'n geswolle stingel, bekend as 'n skynbol, wat as bergingsorgaan vir droogtetye dien. Die wortels van epifitiese spesies het verder 'n laag waterabsorberende weefsel, bekend as die velamen, aan die buitekant. Twee epifitiese spesies wat in onder meer Suid-Afrika voorkom, het egter nog skynbolle, nog blare, maar bestaan uit slegs 'n massa chlorofilhoudende wortels, wat buiten vir die opneem van water en voedingstowwe, ook vir fotosintese verantwoordelik is.
Die meeste Suid-Afrikaanse grondorgidee het twee wortelstokke, een geswolle en vol voedingstowwe, en die ander verdroog. Die blomme van orgideë staan selde alleen, maar word meestal in die vorm van are, pluime of trosse gedra. By die meeste orgidee draai die vrugbeginsel tydens die ontwikkeling daarvan deur 'n hoek van 180˚, sodat die lip van die blom dan af en vorentoe wys. Hierdie wenteling staan bekend as resupinasie. Die meeste Suid-Afrikaanse orgideë word in die hoër reënvalstreke van Suidwes-Kaapland, Suid-Kaap, Natal en Oos-Transvaal aangetref. Die wat in die winterreënvalstreek groei, gaan gewoonlik in die somer deur 'n rusfase, terwyl die wat in die somerreënvalstreek groei, in die winter deur so 'n fase gaan.
Die grondorgidee verloor dan meestal hul blare. Dit is opvallend dat daar geen epifitiese orgidee in die winterreënvalstreek voorkom nie. Plantegroei in die hoër reënval streek met 'n droë seisoen is gewoonlik in die droë seisoen aan brand onderworpe. Dit is egter die tyd wanneer die orgideë in 'n rustoestand verkeer en hulle word gevolglik nie benadeel nie. Inteendeel, sommige orgideë kan glad nie blom as die veld nie gedurende die droë seisoen gebrand is nie. In Suidwes-Kaapland blom spesie soos Satyrium corrifolium en Satyrium cameum dikwels in groot getalle na veldbrande en vorm dan 'n indrukwekkende skouspel. Sommige van die Suid-Afrikaanse orgideë, byvoorbeeld Brachycory thistenuior, het 'n wye verspreiding, terwyl ander, soos Disa salteri, net in bale beperkte gebiede voorkom.
Eersgenoemde spesie kom vanaf Natal tot in Kenia, Uganda en Guinee voor, terwyl laasgenoemde spesie slegs in ʼn paar dele van die Kaapse Skiereiland voorkom. Ook die baie bekende Disa uniffora is tot 'n paar plekke in Suidwes-Kaapland beperk. Bestuiwing deur diere het by die orgideë as groep 'n hoë vlak van ontwikkeling bereik. Hoewel die basiese struktuur van alle orgideëblomme ooreenstem, is daar tog ʼn groot variasie in kleiner besonderhede. Elke blom is aangepas vir bestuiwing deur 'n spesifieke dier of groep diere, en verskeie spesies word slegs deur een dierspesie bestuif. Disa uniflora van Tafelberg en 'n paar ander berge in SuidwesKaapland word byvoorbeeld deur slegs die skoenlapper Meneris tulbaghia bestuif. As hierdie skoenlapper sou uitsterf, sal die orgideë ook uitsterf omdat dit nie meer sal kan voortplant nie.
Van die belangrikste bestuiwingsagense is verskeie soorte alleen lewende en sosiale bye, wespe, motte, skoenlappers, vlieë en voëls. Die meeste orgideë gebruik nektar as lokmiddel, maar sommige het geen nektar nie. Omdat die stuifmeel in pollinia is, dien dit ook nie as lokmiddel nie. Sommige spesies, byvoorbeeld van die genus Maxillaria, bring pseudostuifmeel voort, iets wat baie soos stuifmeellyk en die insekbestuiwers aantrek.
Blomme van die groot genus Oncidium lyk blykbaar soos die insekvyand van mannetjiesbye van die genus Centris. Die bye probeer dan die "vyand" wegdryf en in die proses haak die pollinia aan hulle vas. By ander orgideëspesies lyk die blomme soos die wyfies van insekte waarvan die mannetjies 'n paar dae voor die wyfies uit hul papies kom. Die mannetjies probeer dan met die orgideë paar en sodoende word die pollinia op die agterlyf vasgedruk en na die volgende blom saamgeneem.
Sommige orgideëspesies skei slegs welriekende chemiese stowwe af wat bye aantrek. By die orgidee Coryanthes albo-purpurea is die blomdele gewysig tot 'n klein emmeragtige struktuurtjie met water daarin waarin 'n by val wanneer hy nektar kom soek. Vanaf die emmertjie is daar 'n spesiale tonnel waardeur die by moet uitklim, en wanneer hy daardeur beweeg, haak die pollinia aan hom vas. Die nektar van nektardraende orgideë kom voor in buisvormige nektarkliere, in groewe op die lip of in die basis van die stempelsuil en lip.
Ongeveer twee derdes van alle orgideë gebruik nektar om bestuiwers aan te trek. Die spesie Angraecum sesquipedale van Madagaskar het 'n spoor van 20 tot 30 cm lank wat deur die basis van die lip gevorm word. Hierdie spesie word deur slegs een skoenlapperspesie met 'n baie lang tong bestuif. Die meeste orgidee wat deur motte, skoenlappers of voëls bestuif word het nektarbuise wat by die vorm van die tong of bek van hierdie diere aangepas is. Dikwels word dieselfde blom deur skoenlappers sowel as voëls bestuif, en veral blomme wat deur voëls bestuif word, het dikwels helder kleure.
Net soos die aasblomme (genus Slapelia) skei sommige orgideëblomme onwelriekende stowwe af wat vlieë aantrek en hulle word dan meestal deur net vlieë bestuif. Bogenoemde is slegs 'n paar voorbeelde van ʼn groot verskeidenheid bestuiwingsmeganismes wat by orgidee in die natuur aangetref word. Ongeveer 200 spesies orgidee is bekend vir selfbestuiwing. Daar word vermoed dat dit gedoen word om uitsterwing te voorkom onder omstandighede waar die normale bestuiwingsmeganismes nie kan plaasvind nie.
Tot ongeveer 1925 was die kweek van orgideë byna onmoontlik omdat die rol van swamme in saadontkieming In daardie stadium nog nie bekend was nie. Daar is toe egter ontdek dal die saad sonder swam me in spesiale voedingsoplossings van soute, suiker en groeistowwe kan ontkiem.
Dit was ook moontlik om die swamme te isoleer, in die groeimediums te plaas en sodoende die saad te laat ontkiem. Eersgenoemde metode word egter die meeste gebruik en het veral sedert die dertigerjare geweldig toegeneem. Die metode staan bekend as asimbiotiese kultuur. Sommige orgidee kan ook ongeslagtelik deur middel van meristeemkultuur voortgeplant word. Daarvoor word die groeipunt (meristeem) van 'n plant onder ʼn mikroskoop weggesny en in ʼn voortdurend bewegende vloeistof geplaas waarin dit dan aan 'n aantal protokorms oorsprong gee.
Benewens die Suid-Amerikaanse spesies van die genera Cattleya en Epidendrum is ook spesies van die genera Dendrobium, Phalaenopsis en Vanda gewilde soorte wat vir die snyblommemark gekweek word. Benewens hul waarde as snyblomme, waarop 'n hele bedryf gebou is, het orgidee min ekonomiese waarde. In die trope word 3 spesies van die genus Vanilla gekweek waaruit die geurstof vanielje verkry word.
|accessdate= (help) 
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Orchidaceae.
Wikispecies het meer inligting verwant aan: Orchidaceae
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Orchidaceae is ’n uiteenlopende en wydverspreide familie plante met kleurryke blomme wat dikwels ook geurig is. Dit is algemeen bekend as die orgideefamilie. Dit en Asteraceae is die grootste twee families blomplante, met tussen 21 950 en 26 049 erkende spesies wat in 880 genera voorkom. Daar word steeds gedabatteer oor watter familie die grootste is, aangesien geverifieerde data oor sulke groot families voortdurend wissel.
Die getal orgideespesies is in elk geval net soveel as die getal beenvisspesies, meer as twee keer soveel as die voëlspesies en sowat vier keer soveel as die soogdierspesies. Die familie sluit sowat 6–11% van alle saadplante in. Die grootste genera is Bulbophyllum (2 000 spesies), Epidendrum (1 500), Dendrobium (1 400) en Pleurothallis (1 000).
Die familie sluit ook die genus Vanilla in, waartoe die vanieljeplant behoort. Boonop kom meer as 100 000 hibriede en kultivars voor.
Die aantal spesies wat tot hierdie orde behoort, word geskat op tussen 20 000 en 35 000. 'n Geweldige variasie in vorm, kleur en grootte van die blomme word aangetref, en hoewel die meeste orgidee in tropiese reënwoude groei, kom spesies wêreldwyd, tol in die poolstreke, voor. Die meeste tropiese spesies is epifities (leef in bome), terwyl die meeste nie-tropiese spesies in die grond groei.
Die voortplanting van orgidee is van sekere fungi afhanklik. Die uiters klein saadjies het naamlik geen reserwevoedsel nie en kan slegs deur middel van die fungi voedsel uit die grand verkry. Hierdie behoefte aan fungi het die kweek van orgidee vroeër baie bemoeilik, maar met moderne metodes is dit moontlik om die saad sonder die aanwesigheid van die fungi te laat ontkiem.
Orgideë is 'n groot groep plante met ongeveer 400 tot 800 genera en 20 000 tot 35 000 spesies, wat saam die familie Orchidaceae, die enigste familie van die orde Orchidales, vorm. 'n Klein fraksie daarvan (ongeveer 50 genera en 150 spesies) word as snyblomme kommersieel gekweek. Die meeste orgideë word in tropiese reënwoude aangetref, maar hul verspreidingsgebied strek reg oor die wêreld, tot in die poolstreke; hulle groei normaalweg in vogtige omgewings, maar soms selfs in woestyne.
Ongeveer 500 spesies is inheems in Suid-Afrika. Orgidee word oor die algemeen as baie anders as ander blomme beskou, maar al die eienskappe van orgidee soos saadjies sonder endosperm, pollinia en 'n stempelsuil word ook by ander plantgroepe aangetref. Die orgidee is egter die enigste groep waar al hierdie eienskappe saam aangetref word. Die klassifikasie van orgideëspesies berus op die bou van die blom, die wyse waarop bestuiwing plaasvind en die lewenswyse van die plant.
Die meeste orgidee in die tropiese reënwoude is byvoorbeeld epifiete, dit wil sê plante wat bo in bome of in struike groei, maar nie parasities op die plante leef nie en hut veg en voeding uit die lug en reënwater, of soms uit dooie organiese materiaal in die mikke, verkry. Die meeste orgideë buite die trope groei in die grond. Die wat 10 die grond gewortel is, het dikwels ondergrondse bergorgane in die vorm van wortelknolle of -stokke.
Sommige orgidee leef parasities op bepaalde fungi, terwyl ander saprofiete is, dit wil sê hulle kry hul voedingstowwe uit dooie organiese materiaal. Nog die parasitiese orgideë, nog die saprofiete het normaalweg bladgroen omdat hulle nie fotosintetiseer nie. Soos alle eensaadlobbige plante het orgideë parallelarige blare. Die grootte van die blomme varieer van ongeveer 2 mm (enkele soorte van die genus Pleurothallis) tot ongeveer 38 cm (spesies van die genus Brassia). By die meeste eensaadlobbige plante is die kelk en kroon nie duidelik gedifferensieer nie en word daar van 'n blomdek of periant gepraat.
By orgidee lyk die twee kranse ook bale dieselfde, maar daar is tog 'n verskil tussen die twee en normaalweg word daar wel onderskeid gemaak tussen die kelk en die kroonblare. Daar is 3 van elk en die middelste kroonblaar verskil grotendeels in vorm en kleur van die ander kroonblare. Hierdie kroonblaar staan bekend as die lip of labellum en dien as platform waarop insekte, wat verantwoorderik is vir die bestuiwing van die blomme, kan land. Soms vorm hierdie lip 'n verlengde spoor na agter waarin nektar dikwels voorkom.
Die aantal meeldrade is gereduseer en die meeldrade en stamper is saam tot 'n stempelsuil vergroei en staan in die middel van die blom. Die sogenaamde vroueskoentjies (subfamilie Cypripedioideae) het twee meeldrade, een aan elke kant van die kolom, terwyl die ander orgidee slegs een meeldraad het. Voorts is die stuifmeel van die vroueskoentjies korrelrig, terwyl die van die ander orgidee saamkleef en stuifmeelpakkies of pollinia vorm.
By die meeste orgideëspesies het die pollinium 'n klein armpie (polliniumsteeltjie of caudicula), wat gewoonlik met 'n klewerige kliertjie (glandula) verbind is. Die pollinium, steeltjie en die klewerige kliertjie saam staan bekend as ʼn pollinarium. Die hele pollinarium kleef deur middel van die kliertjie aan 'n insek vas en word na die volgende blom oorgedra. Een van die 3 stigmas van die stamper van die meeste orgideeblomme is omvorm tot 'n klewerige orgaantjie, bekend as die rostellum. Wanneer ʼn insek met pollinia die blom binnekom, kleef die pollinia aan die rostellum vas.
Die vrugbeginsel van 'n orgideëblom is heeltemal ingebed in die blombodem en is dus onderstandig. Duisende, en in sommige gevalle tot 2 miljoen, uiters klein saadjies kom vry uit die ryp vrug, wat 'n kapsule of doosvrug is. Die saadjies het geen reserwevoedingstowwe in die vorm van 'n endosperm nie en die embrio is ongedifferensieerd. Die saadjies kan slegs ontkiem wanneer hulle met sekere fungi in aanraking kom. Die kans dat dit sal gebeur, is betreklik klein en dit is waarom so baie saadjies op 'n slag geproduseer word. Die fungusdrade dring die saadjies binne en vorm 'n mikorisa; die embrio kry sy voedingstowwe deur middel van hierdie fungusdrade uit die grond.
In hierdie stadium leef die embrio dus eintlik parasities op die fungus. Wanneer die aanvanklik bolvormige kiemplantjie, bekend as ʼn protokorm, selfstandig kan leef, word die selle van die fungusdrade verteer. Die kiemplant ontwikkel na ongeveer 3 jaar in 'n volwasse, blomdraende orgideeplant. 'n Paar orgideëspesies, soos byvoorbeeld Gastrodia sesamoides, woon egter hul lewe lank parasities op swamme. Gastrodia sesamoides is eintlik 'n Australiese spesie wat in Suidwes-Kaapland gevestig geraak het.
Die vroueskoentjie (subfamilie Cypripedioideae) is 'n betreklik klein en onbelangrike subfamilie van die orgideëfamilie. Die meeste orgideë, onder meer die wat in die handel as snyblomme gekweek word, behoort tot die subfamilie Orchioideae. Van die bekendste genera wat vir hut blomme gekweek word, is Cattleya, Dendrobium en Cymbidium. Die meeste spesies van die oorblywende genera het minder opvallende blomme en is van uit ʼn kwekersoogpunt daarom nie so aantreklik nie.
Die enkele orgideëspesies wat in droë klimaatstreke voorkom, het leeragtige, harde blare. Verreweg die meeste spesies groei in vogtige klimaatstoestande en het groot, sagte blare. Tropiese spesies het dikwels 'n geswolle stingel, bekend as 'n skynbol, wat as bergingsorgaan vir droogtetye dien. Die wortels van epifitiese spesies het verder 'n laag waterabsorberende weefsel, bekend as die velamen, aan die buitekant. Twee epifitiese spesies wat in onder meer Suid-Afrika voorkom, het egter nog skynbolle, nog blare, maar bestaan uit slegs 'n massa chlorofilhoudende wortels, wat buiten vir die opneem van water en voedingstowwe, ook vir fotosintese verantwoordelik is.
Die meeste Suid-Afrikaanse grondorgidee het twee wortelstokke, een geswolle en vol voedingstowwe, en die ander verdroog. Die blomme van orgideë staan selde alleen, maar word meestal in die vorm van are, pluime of trosse gedra. By die meeste orgidee draai die vrugbeginsel tydens die ontwikkeling daarvan deur 'n hoek van 180˚, sodat die lip van die blom dan af en vorentoe wys. Hierdie wenteling staan bekend as resupinasie. Die meeste Suid-Afrikaanse orgideë word in die hoër reënvalstreke van Suidwes-Kaapland, Suid-Kaap, Natal en Oos-Transvaal aangetref. Die wat in die winterreënvalstreek groei, gaan gewoonlik in die somer deur 'n rusfase, terwyl die wat in die somerreënvalstreek groei, in die winter deur so 'n fase gaan.
Die grondorgidee verloor dan meestal hul blare. Dit is opvallend dat daar geen epifitiese orgidee in die winterreënvalstreek voorkom nie. Plantegroei in die hoër reënval streek met 'n droë seisoen is gewoonlik in die droë seisoen aan brand onderworpe. Dit is egter die tyd wanneer die orgideë in 'n rustoestand verkeer en hulle word gevolglik nie benadeel nie. Inteendeel, sommige orgideë kan glad nie blom as die veld nie gedurende die droë seisoen gebrand is nie. In Suidwes-Kaapland blom spesie soos Satyrium corrifolium en Satyrium cameum dikwels in groot getalle na veldbrande en vorm dan 'n indrukwekkende skouspel. Sommige van die Suid-Afrikaanse orgideë, byvoorbeeld Brachycory thistenuior, het 'n wye verspreiding, terwyl ander, soos Disa salteri, net in bale beperkte gebiede voorkom.
Eersgenoemde spesie kom vanaf Natal tot in Kenia, Uganda en Guinee voor, terwyl laasgenoemde spesie slegs in ʼn paar dele van die Kaapse Skiereiland voorkom. Ook die baie bekende Disa uniffora is tot 'n paar plekke in Suidwes-Kaapland beperk. Bestuiwing deur diere het by die orgideë as groep 'n hoë vlak van ontwikkeling bereik. Hoewel die basiese struktuur van alle orgideëblomme ooreenstem, is daar tog ʼn groot variasie in kleiner besonderhede. Elke blom is aangepas vir bestuiwing deur 'n spesifieke dier of groep diere, en verskeie spesies word slegs deur een dierspesie bestuif. Disa uniflora van Tafelberg en 'n paar ander berge in SuidwesKaapland word byvoorbeeld deur slegs die skoenlapper Meneris tulbaghia bestuif. As hierdie skoenlapper sou uitsterf, sal die orgideë ook uitsterf omdat dit nie meer sal kan voortplant nie.
Van die belangrikste bestuiwingsagense is verskeie soorte alleen lewende en sosiale bye, wespe, motte, skoenlappers, vlieë en voëls. Die meeste orgideë gebruik nektar as lokmiddel, maar sommige het geen nektar nie. Omdat die stuifmeel in pollinia is, dien dit ook nie as lokmiddel nie. Sommige spesies, byvoorbeeld van die genus Maxillaria, bring pseudostuifmeel voort, iets wat baie soos stuifmeellyk en die insekbestuiwers aantrek.
Blomme van die groot genus Oncidium lyk blykbaar soos die insekvyand van mannetjiesbye van die genus Centris. Die bye probeer dan die "vyand" wegdryf en in die proses haak die pollinia aan hulle vas. By ander orgideëspesies lyk die blomme soos die wyfies van insekte waarvan die mannetjies 'n paar dae voor die wyfies uit hul papies kom. Die mannetjies probeer dan met die orgideë paar en sodoende word die pollinia op die agterlyf vasgedruk en na die volgende blom saamgeneem.
Sommige orgideëspesies skei slegs welriekende chemiese stowwe af wat bye aantrek. By die orgidee Coryanthes albo-purpurea is die blomdele gewysig tot 'n klein emmeragtige struktuurtjie met water daarin waarin 'n by val wanneer hy nektar kom soek. Vanaf die emmertjie is daar 'n spesiale tonnel waardeur die by moet uitklim, en wanneer hy daardeur beweeg, haak die pollinia aan hom vas. Die nektar van nektardraende orgideë kom voor in buisvormige nektarkliere, in groewe op die lip of in die basis van die stempelsuil en lip.
Ongeveer twee derdes van alle orgideë gebruik nektar om bestuiwers aan te trek. Die spesie Angraecum sesquipedale van Madagaskar het 'n spoor van 20 tot 30 cm lank wat deur die basis van die lip gevorm word. Hierdie spesie word deur slegs een skoenlapperspesie met 'n baie lang tong bestuif. Die meeste orgidee wat deur motte, skoenlappers of voëls bestuif word het nektarbuise wat by die vorm van die tong of bek van hierdie diere aangepas is. Dikwels word dieselfde blom deur skoenlappers sowel as voëls bestuif, en veral blomme wat deur voëls bestuif word, het dikwels helder kleure.
Net soos die aasblomme (genus Slapelia) skei sommige orgideëblomme onwelriekende stowwe af wat vlieë aantrek en hulle word dan meestal deur net vlieë bestuif. Bogenoemde is slegs 'n paar voorbeelde van ʼn groot verskeidenheid bestuiwingsmeganismes wat by orgidee in die natuur aangetref word. Ongeveer 200 spesies orgidee is bekend vir selfbestuiwing. Daar word vermoed dat dit gedoen word om uitsterwing te voorkom onder omstandighede waar die normale bestuiwingsmeganismes nie kan plaasvind nie.
Les orquídees o orquidacees (nome científicu Orchidaceae) son una familia de plantes monocotiledónees que s'estremen pola complexidá de les sos flores y poles sos interaiciones ecolóxiques colos axentes polinizadores y colos fungos colos que formen micorrices.
La familia entiende aprosimao 25.000 (delles fontes informen de 30.000) especies, y quiciabes otros 60.000 híbridos y variedaes producíes polos horticultor, polo que resulta ser una de les families con mayor riqueza d'especies ente les anxospermes. Pueden ser reconocíes polos sos flores de simetría fuertemente billateral, nes que la pieza media del verticilu internu de tépalos —llamada labelo— ta fondamente modificada, y l'o los estames tán fundíos al estilu, siquier na base.[1]
Les orquídees constitúin un grupu desaxeradamente diversu de plantes, que pueden tener dende unos pocos milímetros de llargor (ciertes especies de los xéneros Bulbophyllum y Platystele) hasta constituyir xigantescos agregamientos de dellos cientos de kilogramos de pesu (delles especies de Grammatophyllum) o presentar llargores d'hasta 13,4 m, como ye'l casu de Sobralia altissima, una orquídea recién descrita en 1999 nel Perú.[2][3] De la mesma, les flores de les orquídees varien en tamañu dende menos de 1 mm y difícilmente visibles a güeyu (Platystele) pasando poles grandes flores de 15 a 20 cm de diámetru en munches especies de los xéneros Paphiopedilum, Phragmipedium y Cattleya hasta los 76 cm de les flores de Phragmipedium caudatum. L'arume de les sos flores nun ye menos variable, dende'l delicáu arume de Cattleya hasta'l repulsivo fedor de les flores de ciertes especies de Bulbophyllum .[3]
Atópase na mayor parte del mundu, magar son especialmente abondosos nos trópicos. Sicasí, la so capacidá d'adaptación dexó-yos conquistar una tremera de nichos ecolóxicos, dende los más secos y calientes del planeta hasta los más húmedos y fríos yá que se distribúin dende les rexones polares hasta'l ecuador.[3]
La familia foi reconocida polos sistemes clásicos de clasificación de plantes, como'l sistema de Cronquist,[4] según polos más modernos, como'l sistema de clasificación APG II y el sistema de clasificación APG III.[5][6]
Les orquídees son plantes yerbáceas, perennes (raramente añales), terrestres o epífites, dacuando trepadores, delles vegaes saprófitas o, raramente, micoheterotróficas. Con al respective de les orquídees epífitas, dizse que pueden aportar a eternes. Ello ye que na naturaleza, la so supervivencia ta amestada a la vida del árbol que les sostien. Conócense plantes recoyíes a mediaos del sieglu XIX qu'inda tán creciendo y floriando en munches colecciones.[7]
Los tarmos son rizomas o cormos nes especies terrestres. Nes especies epífitas, sicasí, les fueyes tópense engrosaes na base formando pseudobulbos que sirven p'almacenar agua y nutrientes y que, polo xeneral, tán recubiertos poles vaines foliares membranoses que s'ensuguen cola edá.[8]
Esisten dos tipos básicos de crecedera dientro de la familia: el tipu simpodial, qu'anicia tarmos múltiples, y el tipu monopodial, qu'anicia un solu tarmu.[9] El tipu simpodial de crecedera ye'l más común dientro de la familia. La mayoría d'estes orquídees presenten pseudobulbos que funcionen como reservorios d'agua y nutrientes. La planta sostien los pseudobulbos casi verticalmente y la crecedera y desenvolvimientu posterior de nuevos tarmos produzse horizontalmente, ente los pseudobulbos presistentes. Cada nuevu pseudobulbo aniciar na base de los anteriores y, cola so crecedera, anicia nueves fueyes y raigaños. Les fueyes aniciaes en cada pseudobulbo pueden durar munchos años, aproviendo nutrientes para tola planta, hasta que se tornen marrones y muerren. Entá ensin fueyes, cada pseudobulbo sigui sosteniendo la crecedera y suministrando la enerxía necesaria pa la crecedera del restu de la planta y pal floriamientu. Dellos exemplos d'orquídees con esti tipu de crecedera son los xéneros Cattleya, Dendrobium y Oncidium.[9] Les orquídees con crecedera monopodial, a diferencia de les anteriores, presenten un solu tarmu principal que crez erecto ya indefinidamente dende'l centru de la planta.[10] De normal, el tarmu va creciendo escontra riba y aníciense raigaños nos nuedos, que crecen escontra baxo. La planta, conforme va creciendo, pierde les fueyes inferiores a midida que fórmense nueves fueyes nel estremu cimeru. Delles especies d'orquídees con esti tipu de crecedera son aquelles pertenecientes a los xéneros Ascocentrum, Phalaenopsis y Vanda.[9]
Les orquídees terrestres dacuando presenten raigaños tuberosas. Nes orquídees epífitas, sicasí, los raigaños son aérees y tán bien desenvueltes, cuelguen de los árboles y son verdes y grueses. Los raigaños de les epífitas tienen una doble función, son les estructures que s'encarguen de captar los nutrientes que la planta precisa y funcionen, amás, como elementos de fixación. Los raigaños nesti tipu d'orquídees típicamente tienen una epidermis esponxosa, formáu por munches capes de célules muertes al maduror y con parés celulares engrosaes, llamada velame. El velame constitúi una vaina esponxosa y ablancazada qu'arrodia por completu al raigañu. Si'l tiempu ta secu, los sos célules tán llenes d'aire; pero cuando lluevi enllenar d'agua.[7] Según dellos autores el velame ye un texíu qu'absuerbe agua, según otros nunca se reparó'l pasu d'agua del velame al córtex del raigañu. La so función principal paez ser la de proteición mecánica, amás de torgar la escesiva perda d'agua del raigañu en periodos de defectu hídricu. Amás, cuando'l velame enllenar d'agua vuélvese tresparente dexando a la lluz algamar el texíu verde de los raigaños y, poro, facilita la fotosíntesis.[11][12] [13]
Del rizoma o de los tarmos aéreos nacen les fueyes, que son simples y de marxe enteru, xeneralmente alternes, espiralaes, dísticas o verticilaes, munches vegaes plicaes, basales o a lo llargo del tarmu, dacuando amenorgaes a vaines o a escames, usualmente con venación paralela y envainadoras na base. Pueden presentar peciolu o ser sésiles y nun presenten estípules. Les especies afeches a periodos de seca tienen fueyes carnoses que cumplen la función de reserva d'agua en dómines d'escasez.[14][15][3]
Nenguna familia de plantes tien una gama de flores tan variada. Les flores tán altamente especializaes en rellación a les sos polinizadores. Son bien conocíes les variaciones estructurales que faciliten la polinización por una determinada especie d'inseutu, páxaru o esperteyu.
Les flores pueden surdir, dependiendo del xéneru y la especie, de la base de la fueya, del rizoma o de dalgún entrenudo del pseudobulbo. Son hermafroditas (raramente unisexuales), polo xeneral zigomorfes (de simetría billateral), usualmente resupinaes (esto ye, les partes florales xiren 180° mientres el desenvolvimientu), munches vegaes conspicuas y epíginas (esto ye, les pieces del periantu dispónense percima del ovariu).
Na gran mayoría de los xéneros, les flores tán formaes por trés pieces esternes llamaes sépalos, dos llaterales y unu dosal, y tres elementos internos llamaos pétalos, l'inferior modificáu nun llabiu o labelo de tamañu mayor y color más intensu que los demás. Dellos autores interpreten al periantu de les orquídees como un perigonio, formáu por seis tépalos dispuestos en dos verticilos.[16][17] Les distintes pieces del periantu pueden tar dixebraes ente sigo o fundíes na base.
Los sépalos los, o tépalos esternos, son usualmente petaloideos (similares a pétalos), inxeríos. Dacuando los dos sépalos llaterales atópense fundíos nun solu elementu llamáu «sinsépalo». Los pétalos, o tépalos internos, tán siempres separaos, dacuando presenten puntos, llurdios y colores bien variaos. El llamáu «labelo» ye'l pétalu mediu, ye de tamañu mayor que los dos pétalos llaterales y la so forma ye desaxeradamente variable. Ye la pieza más complexa y, en ciertu mou, un órganu carauterísticu de les orquídees. Puede ser lobuláu, y entós dizse qu'esiste un lóbulu central y dos llaterales (Orchis, Dactylorhiza). N'otres oportunidaes, como en Epipactis, estrémense transversalmente dos partes que se denominen «hipoquilo» la basal y «epiquilo» la distal. Puede tener árees brilloses, crestes, quillas o otros bárabos que se suelen denominar como «durez» o «callus». Tamién ye frecuente que desenvuelva un espolón empobináu escontra tras o escontra baxo onde s'agospia un nectariu. Esti espolón puede ser llargu y finu (Gymnadenia, Orchis), o como un sacu arrondáu (Coeloglossum viride). Tamién hai especies en que l'espolón nun tien néctar o puede haber nectarios ensin incluyir nel espolón.
El androcéu ta usualmente formáu por unu o dos estames (dacuando trés), si ye unu solo deriva del estame mediu del verticilu esternu ancestral y usualmente con dos estaminodios vestigiales derivaos de los estames llaterales d'un verticilu internu ancestral. En delles subfamilies, como en Apostasioideae o Cypripedioideae, hai dos o tres estames fértiles. Cuando son dos, derivaron de los dos estames llaterales del verticilu internu ancestral, y cuando son trés, aniciáronse de los dos llaterales del verticilu internu y del estame mediu del verticilu esternu. L'androcéu tópase fundíu al estilu y al estigma, que tópense altamente modificaos, formando una estructura conocida como «columna», «ginostemo» o «ginostegio». Les teques de les anteres disponer na porción del ginostemo denomada «clinandro» o «androclino». El polen ye granular, en tétraes o apiguráu en grupos de dos a ocho mases nidios o dures llamaes polinies. Estes polinies presenten un apéndiz filiforme —llamáu «caudícula»— que se xune con una masa pegañoso —«retináculo» o «viscidium»— sobre'l «rostelo», estructura derivada del estigma con forma de lóbulu allargáu y que s'asitia sobre la porción receptiva del estigma. El conxuntu de polinios, caudículas y retináculos denominar «polinario», que ye la unidá de tresporte del polen mientres la polinización. Les anteres son de dehiscencia llonxitudinal y la so conectivu munches vegaes tópase modificáu nun opérculu» que cubre l'antera hasta la polinización.
El xinecéu ta formáu por trés carpelos fundíos ente sigo, col ovariu ínfero, que puede presentar un lóculo o trés, y numberosos óvulos (hasta millones) de placentación usualmente parietal, pero dacuando de placentación axilar.
Les orquídees son, polo xeneral, productores de néctar, sustanza qu'utilicen como compensa a los polinizadores. Los nectarios son variables en posición y tipu. Por casu, atopar nel espolón del labelo, o nos ápices de los sépalos los, o nes parés internes del xinecéu. Les especies que nun producen néctar son autógames o apomíctiques, esto ye, nun precisen de polinizadores pa producir granes.[18]
Les orquídees lleven les sos flores de diverses maneres. Entá dientro del mesmu xéneru, les distintes especies pueden tener distintes maneres de disponer les flores n'inflorescencies, que son indeterminaes y, dacuando, amenorgaes a una única flor, terminal o axilar. La mayoría de les orquídees tienen inflorescencies que lleven dos o más flores, les que usualmente nacen d'una exa floral más o menos allargáu qu'entiende un tarmu denomináu pedúnculu y una porción que lleva les flores, llamada raquis. Na mayoría de les especies les flores disponer nun recímanu erecto y allargáu, coles flores iguaes nuna espiral laxa alredor del raquis (como, por casu, en Cymbidium). Nesos recímanos les flores individuales enllazar cola exa floral al traviés d'un curtiu tallito llamáu pedicelo. Puede ser que les flores articular col raquis direutamente, ensin pedicelo, y —nesi casu— la inflorescencia denominar espiga, como puede reparase nos xéneros Peristylus y Neuwiedia. Un grupu d'orquídees pertenecientes al xéneru Bulbophyllum, abondo espectacular pol so floriamientu, presenta'l raquis tan contraíu que toles flores paecen salir del mesmu puntu, como nuna umbela. Delles otres orquídees (Oncidium, Renanthera), finalmente, presenten inflorescencies ramificaes que se denominen panícules.[7][19]
El frutu ye una cápsula loculícida, que s'abrir por aciu trés o seis ranuras llonxitudinales (dacuando una sola); en rares ocasiones, el frutu de les orquídees ye una baga.
Les granes son diminutes y numberoses. El tegumentu ye crustoso o membranosu, ensin fitomelanines, con namái la capa esterna persistente y los texíos internos colapsaos. Les granes son munches vegaes membranosu y aláu, los que-yos dexa ser esvalixaes pol vientu. L'embrión ye bien pequeñu y nun se topa acompañáu por endosperma, una y bones esti texíu albuerta bien ceo nel desenvolvimientu embrionariu.
La pallabra orquídea deriva del griegu ορχις (orchis = testículu), vocablu que s'atopó per primer vegada nos manuscritos de la obra De causis plantarum del filósofu griegu Teofrasto y que daten aprosimao del añu 375 enantes de Cristu.[10] Tal vocablu fai referencia a la forma de los tubérculos de les especies del xéneru Orchis, orquídees de vezu terrestre que los sos tubérculos dobles paecen testículos,[20] como puede apreciase na imaxe de la derecha.
Fueron conocíes y apreciaes polos seres humanos dende l'Antigüedá. Esisten escritos chinos de 1500 años d'antigüedá onde se fai referencia al cultivu de les orquídees. Na antigua Grecia atribuyíense-y propiedaes curatibles y afrodisíacas.[10] Los azteques utilizaben una orquídea —la vainilla— p'arriquecer una bébora trupo fecha a base de cacáu, destinada a los nobles y a los guerreros y yera conocida col nome de xocoatl.[21][22]
N'Europa, l'interés por elles espertóse escontra 1731 cuando florió la primer orquídea tropical del Nuevu Mundu, Bletia purpurea (ensin. Bletia verecunda), na colección del almirante inglés Charles Wager quien la llogró del Xardín botánicu de Chelsea.[23] Dende esi momentu, amenóse un interés ensin igual pola adquisición y cultivu d'orquídees exótiquessobremanera polos miembros de les clases sociales más acomodaes, quien teníen de construyir un orquideario como una obligación acorde col so estatus. Ello ye que cuando una orquídea floriaba en tales colecciones, l'eventu daba llugar a grandes fiestes y la noticia cubría les primeres planes de la prensa. Pa satisfaer esti consumu d'orquídees rares y exótiques, mientres munchos años los pañadores profesionales provenientes na so mayoría de Francia ya Inglaterra dedicar a escalar ensin misericordia los montes americanos, poniendo a munches especies en peligru d'estinción. A principios del sieglu XX, sicasí, la era de la denomada «orquideomanía» llegaba al so fin. El costo pa calefaccionar los invernaderos nos que se debíen cultivar estes plantes yera desaxeradamente alto y la carestía enerxética —apinada pola primer guerra mundial— enzancó'l caltenimientu de los orquidarios privaos. Cola depresión de 1929, el cultivu d'orquídees a gran escala definitivamente pasó a manes d'empresarios comerciales.[24] [25]
Les orquídees conformen la familia más grande de les plantes con flores, con alredor de 20.000 especies estremaes nunos 800 xéneros distribuyíos por tol mundu. Son una familia cosmopolita, que se topa distribuyida dende dientro del Círculu polar árticu hasta Tierra del Fueu y les islles al sur d'Australia. Tópense ausentes solamente nos desiertos verdaderos y nos polos. Son más diverses nes rexones tropicales, onde frecuentemente son epifitas.[26] Sicasí, la mayoría de les especies atopar nos trópicos y subtrópicos, dende'l nivel del mar hasta los 5000 msnm, en casi tolos ambientes. En dalgunos ecosistemes son l'elementu dominante, particularmente en hábitats deficientes en nutrientes. Solamente esisten dos ambientes na tierra onde nun espolleten estes plantes, los polos y los desiertos de sable. Son más diverses nes rexones tropicales, onde frecuentemente son epifitas.[27] La mayor cantidá d'especies distribuyir nes rexones tropicales, particularmente n'árees montascoses, que representen barreres naturales y aisllen a les diverses poblaciones de plantes, lo que causa la formación d'un eleváu númberu d'endemismos. Delles árees con una marcada predominancia d'orquídees son les islles y l'área continental del sudeste asiáticu y la rexón montascosa de Colombia y Ecuador. El tercer sitiu con un gran númberu d'especies ye la masa atlántico brasilera con, aprosimao, 1.500 especies descrites.[28] Otres árees importantes son los montes del sur del Himalaya na India y China, los montes d'América Central y el sudeste africanu, notablemente la islla de Madagascar.
Ecuador ye'l país que presenta la mayor riqueza d'especies, llegando a totalizar 3549 taxones d'orquídees rexistraos, siguíu por Colombia con 2723, Nueva Guinea con 2717 y Brasil con 2590.[27] Méxicu, Indonesia, Madagascar, Venezuela y Costa Rica son tamién países con un eleváu númberu d'especies.[27]
La so capacidá p'afaese ye notable, yá que pueden crecer tantu a nivel del mar como nos pandoriales elevaos. Munches viven sobre los árboles (epifitas), otres facer sobre les roques (litófites), otros sobre la tierra y delles especies desenvuélvense inclusive n'ambientes soterraños. A pesar de lo que muncha xente cree, nun son parásites, yá que nun s'alimenten del árbol onde viven, sinón que lo usen como mediu de soporte y como vehículu p'algamar la lluz del sol. Dalgunes namái miden unos pocos centímetros y otres pueden tener el porte d'un árbol. Les sos flores pueden ser tan diminutes que resulta imposible reparales a güeyu, ente qu'otres llamen poderosamente l'atención.[27]
Polo xeneral, les orquídees florien una sola vegada al añu, siempres pola mesma dómina, que ta determinada por factores ambientales tales como l'amenorgamientu o elevación de la temperatura, la medría de les hores de lluz, los cambeos d'estación y les variaciones nel mugor ambiental. Les flores pueden permanecer abiertes dende un día (el casu de Sobralia) hasta más de tres meses (como en Paphiopedilum y Phalaenopsis). Los híbridos artificiales pueden floriar dos o más vegaes al añu.[29]
El 97% de les especies d'orquídees precisen d'un polinizador por que se lleve a cabu la tresferencia de los granos de polen d'una planta a los pistilos d'otru individuu y, poro, por que se produza la fecundación y la formación de les granes.[29] Tien de tenese en cuenta que'l polen de les orquídees tópase arrexuntáu en mases compactes llamaes polinies (singular: polinario), talmente que por sigo solo, o por aición del vientu, el polen non puede esvalixase d'una flor a otra polo que los polinizadores son imprescindibles p'asegurar el so reproducción sexual.[29] Estos polinizadores son bien variaos y, según cuál sía la especie en cuestión, pueden ser mosques, mosquitos, abeyes, aviespes, coleópteros y aves (especialmente colibríes).[12][13][29]
La zoofilia que caracteriza a les orquídees presupon que los animales polinizadores visiten les flores de manera regular y deténganse nelles el tiempu abondu; que les anteres y l'estigma sían raspiaos o tocaos con cierta frecuencia y que'l primeru quede xuntáu a los visitantes de manera tan perfecta que pueda llegar cola debida seguridá a los estigmes d'otres flores. La resultancia de la zoofilia depende esencialmente de que los animales puedan reconocer les flores dende una cierta distancia y de que se vean compelidos a visitar mientres un ciertu tiempu les flores de la mesma especie. Les flores zoófilas, entós, tienen de tener productos curiosos (cebos, como'l polen y el néctar), medios de reclamu (tales como golores y colores) y, amás, polen mafosu o adherente.[12]
Munches especies d'orquídees compensen a los polinizadores con alimentu (como por casu, néctar, pelos alimenticios o aceites) y otros compuestos, tales como ceres, resines y arumes. Estos pagos, de la mesma, refuercen la conducta de los polinizadores. Sicasí, la especialización nun solu tipu de polinizador p'asegurar una tresferencia más eficiente de polen, determinó una creciente especialización morfolóxica y estructural nes flores de les orquídees pa garantizar l'atraición d'una sola especie d'inseutu.[29][30][31]
Por esa razón, les flores de les orquídees son de formes desaxeradamente variaes y pueden atraer a una amplia variedá d'inseutos (abeyes, aviespes, mosques, caparines, poliyes) según a páxaros, esperteyos o sapos pa la polinización. Dalgunes atraen visitantes xeneralistas, pero munches tán bastante especializaes, atrayendo namái a una o unes poques especies como polinizadores. Polen, néctar, o arumes florales pueden ser emplegaes como recompensadores de la polinización, ente que delles flores (por casu Cypripedium) manipolien a los sos polinizadores y nun aproven nengún pagu, y delles especies de Ophrys y Cryptostylis mimetizan la forma y el golor de les femes d'abeyes, aviespes, o mosques, y son polinizaes cuando los machos traten d'apariase cola flor (fenómenu llamáu pseudocopulación).[29]
Xeneralmente, el labelo funciona como una plataforma d'aterrizaxe y aprove señales visuales o táctiles qu'empobinen al polinizador. La polinia axuntar al cuerpu del polinizador, y munches vegaes ye depositada nel estigma (usualmente una depresión na parte de baxo de la columna) de la siguiente flor visitada. El xéneru Coryanthes tien un labelo como un bolsu que s'enllena con un fluyíu secretáu pola columna, una abeya que cai nesti fluyíu tien de viaxar al traviés d'un túnel, forzando la deposición del polinario nel so cuerpu. La tresferencia de polen dientro de la polinia ye una aparente adaptación p'asegurar la fertilización de munchos del terrible númberu d'óvulos. En delles especies la polinización ye un eventu bastante pocu común, y les flores pueden permanecer funcionales y vistoses per munchos díes. El marchitamiento del periantu asocede rápido solo dempués de la fertilización. Angraecum sesquipedale, una orquídea de Madagascar, tamién ye conocida pola so bioloxía de la polinización. Esta especie presenta un espolón de 20 a 35 cm de llargu, y ye polinizada por una caparina esfínxida, Xanthopan morganii praedicta con una probóscide d'esi llargor, un fechu que Charles Darwin predixera enantes del descubrimientu de tal polinizador.[32][29]
Na mayoría de les especies les pequeñes granes, que son como polvu, son tremaes pol vientu y riquen nutrientes provistos por un fungu micorrícico pa poder granar. Dellos miembros de Cypripedioideae y Vanilloideae tienen frutos carnosos que llelden in situ lliberando compuestos fragantes (por casu la vainillina) qu'atraen a páxaros y mamíferos, qu'actúen como axentes de dispersión.[33]
Estes granes tán formaes por un embrión constituyíu por poques célules (ente 100 y 200), cubiertes por una testa bien dura. El númberu de granes puede variar de 13.000 a 4.000.000 por cápsula. El rangu de pesu d'una grana d'orquídea varia de 0,3 a 14 µg y miden de 0,25 a 1,2 mm de llargu y 0,009 a 0,27 mm d'anchu. Estes granes nun tener endosperma y consisten d'un pequeñu embrión suspendíu dientro d'una membrana, comúnmente tresparente, anque n'ocasiones pigmentada. Les formes de les granes pueden ser bien variables, esistiendo elíptiques, filiformes, fusiformes, redondes, globulares o prominentemente alaes. Toes estes carauterístiques aparentemente maximizan la fecundidá y l'efectividá na dispersión pol vientu de les granes d'orquídees.[34][33][35] La guañada d'estes granes tien llugar per mediu d'un procesu que ye distintu al de la mayor parte de les anxospermes, porque los embriones d'orquídees son, dende un puntu de vista anatómicu y estructural, desaxeradamente amenorgaos y simples. Los embriones d'orquídees granen y crecen hasta producir una masa de célules llamada «protocormo». Estos protocormos, colos sos «rizoides» (estructures en forma de raigaños) pueden o non de momentu empezar a fotosintetizar. Sicasí, por que'l protocormo sobreviva, desenvuélvase y tresfórmese en retueyu, primero tien d'establecer una rellación simbiótica con un fungu.[36]
El papel que desempeña el fungu ye'l de suministrar azucres al protocormo (especialmente a aquellos que nun tener clorofila). L'fungu llogra l'azucre de seiciones del substrato (suelu o otru oxetu sólidu que sirva d'organismu güéspede a la planta) de la orquídea, esto ye, la corteza d'un árbol o del suelu. El protocormo, de la mesma, aprove al fungu con ciertes vitamines y un hábitat onde vivir. L'fungu vive n'área del protocormo y del substrato. Col tiempu, el nuevu retueyu va empezar a producir los sos propios nutrientes y la simbiosis nun va ser más necesaria.[37][38][39][40]
Suxuriéronse munchos oríxenes posibles pa les orquídees, sicasí, la familia de les hipoxidacees (o plantes similares a elles, yá estinguíes) paecen ser los sos proxenitores más probables. A pesar de ser la familia de anxospermes más diversa sobre la tierra, les orquídees nun tener un rexistru fósil fayadizu polo que munchos aspeutos de la so historia evolutiva permanecen escuros.[41] Sicasí, en 2007 informóse l'afayu na República Dominicana del polinario d'una orquídea (la que foi denomada Meliorchis caribea) calteníu en ámbare y xuntáu al mesoescutelo d'una especie estinguida d'abeya (Proplebeia dominicana). Esi fósil provién del Miocenu, aprosimao 15 a 20 millones d'años tras. Esti descubrimientu constitúi non yá el primer fósil d'orquídea descubiertu sinón tamién el primer antecedente fósil de les interaiciones ente les plantes y les sos polinizadores. Coles mesmes, esti descubrimientu sumáu a analís cladísticos sobre datos de la morfoloxía, indiquen que l'ancestru más recién de les orquídees esistentes vivió nel Cretácicu cimeru, ente 76 a 84 millones d'años tras.[42] La monofilia de les orquídees ta sofitada tantu pola morfoloxía como polos analís de secuencies d'ADN (Dressler 1981,[43] 1993,[44] Dressler y Chase 1995,[45] Burns-Balogh y Funk 1986,[46] Judd et ál. 1993,[47] Chase et ál. 2000,[48] Fay et ál. 2000,[49] Freudenstein et ál. 2004[50]). Coles mesmes, les rellaciones filoxenétiques dientro de la familia, motivu d'actives investigaciones nes últimes décades qu'inda siguen, fueron resueltes por aciu analises cladísticos de la morfoloxía y de secuencies calteníes del ADN (Dressler 1983,[51] 1993,[44] Chase 1986,[52] 1988,[53] Chase y Hills 1992,[54] Chase y Palmer 1992,[55] Cameron et ál. 1999,[56] Kores et ál. 2000,[57] Whitten et ál. 2000,[58] Salazar et ál. 2003,[59] Burns-Balogh y Funk 1986,[46] Cameron 2006,[60] Dressler 1986,[61] 1993,[44] Judd et ál. 1993,[47] Dressler y Chase 1995,[45] Cameron et ál. 1999,[56] Freudenstein y Rasmussen 1999,[62] Cameron y Chase 2000,[63] Freudenstein et ál. 2000,[64] 2004,[50] Molvray et ál. 2000,[65] van den Berg et ál. 2005[66]).
La filoxenia de les orquídees tópase abondo esclariada na actualidá, lo que dexa la reconstrucción de los estaos ancestrales y l'analís de la evolución de dellos calteres adaptativos novedosos, los qu'inclúin los síndromes de polinización altamente especializaos, la colonización de hábitats epifíticos y la presencia de metabolismu acedu de les crasulácees.[67] El metabolismu acedu de les crasulácees (conocíu como CAM, acrónimu inglés pa Crassulacean Acid Metabolism) ye una ruta fotosintética, bien distribuyida taxonómicamente, que evolucionó en plantes qu'habiten ambientes con llimitaciones d'agua y de dióxidu de carbonu, que inclúin el dosel de los montes tropicales con disponiblidad hídrica estacional o intermitente.[68] La fotosíntesis C3 ye l'estáu ancestral de la familia y el metabolismu CAM evolucionó siquier diez veces de manera independiente, con delles reversiones al estáu orixinal. Un gran eventu de radiación adaptativo escontra'l metabolismu CAM asocedió dientro d'Epidendroideae, el cláu con mayor riqueza d'especies epífitas de tolos grupos de plantes conocíos, que tuvo amestáu a la rápida evolución d'una gran cantidá d'especies mientres el periodu Terciariu. Ello ye que demostróse qu'esiste una asociación bien estrecha ente'l metabolismu CAM y el vezu epifítico, calteres qu'evolucionaríen paralelamente fai unos 65 millones d'años, en correspondencia cola progresiva aridificación y amenorgamientu de la concentración de dióxidu de carbonu na atmósfera mientres el Terciariu. Aparentemente, la riqueza d'especies nes orquídees ta amestada a la colonización de hábitats epifíticos, y la capacidá pa faelo tuvo rellacionada cola adquisición del metabolismu CAM, como un mediu de llevar a cabu la fotosíntesis con baxu consumu d'agua.[69] Sicasí, el cambéu del vezu de crecedera terrestre al vezu epifítico non solo rique del metabolismu CAM, sinón tamién de la presencia de dellos otros atributos adaptativos. Asina la presencia de raigaños finos, pequeñes y trepadores ye esencial pa l'adhesión a un sustrato con escasa estabilidá, como les cañes de los árboles.[70] La suculencia y los raigaños con velame riquir pa soportar los periodos enllargaos de defectu hídricu al tar afitaes a sustratos con escasa o nula capacidá de retención d'agua.[71] Finalmente, la densidá poblacional de los organimos epifiticos ye polo xeneral bien baxa,[72] polo que riquen de sistemes de polinización altamente especializaos pa llograr la tresferencia eficiente del polen ente plantes distintes.[73][74] Toes estes adaptaciones morfolóxicu y fisiolóxicu desenvolviéronse nes orquídees en múltiples ocasiones, lo que determinó la gran riqueza d'especies d'esta familia y que casi'l 70% de les mesmes sían epífitas.[75]
Los xéneros Apostasía y Neuwiedia (pertenecientes a la subfamilia Apostasioideae) son consideraos hermanes del restu de los miembros de la familia (Dressler 1993,[44] Judd et ál. 1993,[47] Dressler y Chase 1995,[45] Neyland y Urbatsch 1996,[76] Cameron et ál. 1999,[56] Freudenstein y Rasmussen 1999[62]). Estos dos xéneros, y especialmente Neuwiedia, retuvieron munchos calteres ancestrales, como por casu la presencia de dos (Apostasia) o trés (Neuwiedia) estames nes sos flores, los que tán namái llixeramente fundíos al estilu y los granos de polen, independientes ente sigo y non pegañosos. Les restantes orquídees, sicasí, presenten polen pegañosu o colos granos de polen fundíos ente sigo nel momentu en que son lliberaos de los estames. Dientro del grupu d'orquídees con polen pegañosu, les subfamilies Cypripedioideae y Vanilloideae son los clados basales. La primera d'elles (qu'inclúi, por casu, a Cypripedium y Paphiopedilum) ye claramente monofilética y los sos miembros comparten dellos calteres esclusivos, como'l so labelo en forma de sacu (cola forma d'una zapatiella) y l'antera media modificada nun estaminodiu con forma d'escudu y dos estames funcionales. Vanilloideae (que contién por casu a Vanilla, Pogonia y Cleistes) estrémase porque les sos flores tienen namái un estame funcional y tampoco presenten polinies.
Les restantes subfamilies tienen un solu estame funcional, los granos de polen atópense arrexuntaos formando polinies y el filamentu del estame alcuéntrase dafechu fundíu col estilu (Dahlgren et ál. 1985,[77] Burns-Balogh y Funk 1986,[46] Judd et ál. 1993[47]). Esti cláu, qu'inclúi a toles especies con polen arrexuntáu en polinies, tien flores con namái un estame funcional (dícense monandras) y los dos estames llaterales tán tresformaos n'espodaos estaminodius o falten dafechu).
Los analises de morfoloxía (Freudenstein y Rasmussen 1999[62]) y dellos analises moleculares (Cameron et ál. 1999,[56] Molvray et ál. 2000[65]) indiquen que les orquídees monandras son monofiléticas, Sicasí, otros analises moleculares (Cameron 2006,[60] Cameron y Chase 2000,[63] Freudenstein et ál. 2004[50]), sostienen que l'amenorgamientu del númberu d'estames funcionales asocedió en dos oportunidaes mientres la evolución de la familia. Ente les orquídees monandras con polinia reconocen dos grandes subfamilies, Epidendroideae y Orchidoideae (incluyendo Spiranthoideae). Los miembros de Epidendroideae comparten l'apomorfía de presentar una antera picuda y incumbente (esto ye, l'antera tópase curvada sobre'l ápiz de la columna), ente que los integrantes de Orchidoideae comparten les apomorfías d'un ápiz de l'antera agudu, tarmos nidios y fueyes convolutas.[78][44] L'árbol filoxenéticu de les subfamilies ye'l que sigue (Judd et ál. 2007, modificáu de Cameron et ál. 1999,[56] Kocyan et ál. 2004[79]):
Orchidaceae
Orchidoideae (incluyendo Spiranthoideae)
Dellos autores, como por casu Dahlgren et ál. (1985), reconocieron tres families d'orquídees basándose nel númberu d'anteres del androcéu: Apostasiaceae, con dos o tres anteres namái parcialmente fundíes al xinecéu; Cypripediaceae, con dos anteres fundíes al xinecéu y Orchidaceae, la familia más rica en cantidá d'especies, que presenten una única antera fundida al xinecéu.[77] Sicasí, toles evidencies moleculares hasta la fecha amuesen que Orchidaceae definida o circunscripta d'esa manera sería polifilética.[80] Los datos morfolóxicu y molecular indiquen, sicasí, que Orchidaceae tendría de definise en forma amplia, polo qu'una nueva clasificación de la familia que se correspuende cola filoxenia conocida foi publicada por Chase y collaboradores en 2003, na que se reconocen cinco subfamilies,[80] les que se describen de siguío:
Les orquídees apostasioides considérense'l grupu d'orquídees más primitivu. Presenten dos o tres estames nes sos flores, que son «regulares» y paécense a les del xéneru Hypoxis (de la familia Hypoxidaceae). Les fueyes disponer en forma espiralada nos tarmos, son plegaes, resupinaes (salvu en Apostasia). El sacu embrionariu ye bispórico, del tipu Allium. El númberu cromosómico básicu ye x= 24. Inclúi solu dos xéneros (Apostasia y Neuwiedia) y aprosimao 16 especies.[1][26][81]
Sinonimia: Apostasiaceae Lindley, Neuwiediaceae Reveal & Hoogland.
Esti segundu grupu d'orquídees representen un llinaxe independiente, con categoría taxonómica de subfamilia: les cipripedióideas. Tamién retienen carauterístiques primitives, tales como la presencia de dos estames nes flores. Entiende cinco xéneros: Cypripedium, Mexipedium, Paphiopedilum, Phragmipedium y Selenipedium y cerca de 150 especies, que distribúyense en cinco tribus monotípicas. Tán llargamente distribuyíes en Eurasia y al traviés d'América.[1][26]
Conocíes popularmente como «zapatilla de dama» por cuenta de la abuitada forma de zapatiella de la so labelo que funciona como atrapa inseutos, una y bones l'inseutu ye forzáu a pasar col llombu pol estaminodiu, colo que se recoyer o depositen los polinia. Nestes orquídees, dos anteres fértiles disponer a cada llau de la columna. L'estame central ye maneru y ta curiosamente modificáu como un escudu que torga l'accesu direutu de los polinizadores dende del frente de la flor a la parte central. Los otros dos estames tán escondíos detrás d'esti estaminodiu. El labelo saculiforme evolucionó como una trampa pa los polinizadores. Les parés internes del labelo son bien resbaloses pero una escalera de pelos xaz nel interior de la paré dorsal. Este conduz sol estigma ventral a una de los dos salíes na base del labelo a cada llau de la columna.[82][83][19]
Sinonimia: Cypripediaceae Lindley.
Les orquídees vanilóideas son un pequeñu grupu qu'inclúi a Vanilla, un xéneru d'aprosimao 70 especies de lianes. Entiende 15 xéneros y 180 especies que se distribúin na franxa tropical y subtropical húmeda del globu y nos Estaos Xuníos d'América.[84]
Esta subfamilia inclúi na so mayoría orquídees terrestres con tubérculos o rizomas carnosos. El xéneru tipu Orchis y les "orquídees abeya" (Ophrys, que se denominen asina porque'l so labelo paez l'abdome d'una abeya) pertenecen a esti grupu. Entiende 208 xéneros y 3.630 especies distribuyíes en tol mundu, sacante nos desiertos más secos, nel círculu polar Árticu y na Antártida. Los miembros representativos d'Orchidoideae inclúin a Cynorkis, Diuris, Goodyera, Habenaria, Orchis, Platanthera, Spiranthes, y Zeuxine.[85]
Más de 500 xéneros y cerca de 20.000 especies distribuyíes nes mesmes rexones de Orchidoideae, magar inclúin delles especies soterrañes del desiertu australianu. Epidendroideae contién numberoses epífitas tropicales, ente los xéneros representativos inclúyense Bulbophyllum, Catasetum, Dendrobium, Epidendrum, Encyclia, Maxillaria, Oncidium, Pleurothallis y Vanda. La delimitación de los xéneros nesti grupu ye notoriamente problemática, y los xéneros más numberosos nun son monofiléticos. La mayoría son epífites tropicales (de normal con pseudobulbos), pero dalgunes son terrestres ya inclusive unes poques saprofites.[86]
Tradicionalmente les orquídees fueron utilizaes por distintos pueblos con fines ornamentales y melecinales. Los chinos fueron los primeres en cultivales dende, aprosimao, l'añu 500 e.C. Más tarde, nel sieglu V, los griegos emplegar como plantes melecinales. N'América, los azteques utilizar como plantes melecinales, especias, alimenticies y ornamentales.[87] Una de les orquídees emplegaes por esti pueblu foi la popular vainilla («tlilxóchitl» en náhuatl, nome científicu, Vanilla planifolia), usada p'arumar el chocolate,[88] y llevada a Europa polos conquistadores españoles a principios del sieglu XVI y dende ende a rexones tropicales como Madagascar. Esti país convirtióse nel primer productor del mundu d'esta especia, utilizada como saborizante y aromatizante en tol mundu.[88]
A pesar de la gran diversidá de la familia, poques orquídees son cultivaes por otra razón que nun sía la guapura de les sos flores. Amás del yá mentáu cultivu de Vanilla pa producir vanillina, delles poques especies utilizar pa la producción de aromatizantes del té (Jumellea) o del tabacu (Vanilla). En Turquía utilícense los tubérculos de Anacamptis morio pa la preparación d'una bébora típico caliente que se bebe nos díes fríos del iviernu conocida como salep.[89]
El cultivu de les orquídees pola guapura de les sos flores evolucionó amodo dende un simple pasatiempu hasta la esplotación comercial. Les primeres orquídees ornamentales llegaron a Europa, procedentes del Nuevu Mundu, en 1731. Sicasí, nun foi sinón hasta 1821 cuando s'empecipió'l so cultivu comercial n'invernaderos cerca de Londres. Para 1913 inaugurar en Singapur la compañía «Sun Kee» pa producir y comercializar flores cortaes d'orquídees.[90] Anguaño, n'Estaos Xuníos, Inglaterra, Francia, Taiwán, Xapón, China, Tailandia, Australia, Ḥawai y Singapur afondóse l'interés pol cultivu y l'esplotación d'orquídees, con dos oxetivos definíos. El primeru ye'l de la producción de flor cortada p'abastecer el mercáu internacional de floricultura. El segundu oxetivu ye'l de producir y comercializar plantes de distintos tamañossobremanera les que se topen cerca del floriamientu, p'abastecer de plantes ornamentales el mercáu internu de cada país.[87]
Tailandia ye unu de los países más especializaos na producción de flores d'orquídees p'abastecer la demanda de les principales ciudaes alredor del mundu,[91] con un monto d'esportaciones de 40 millones de dólares pal añu 2001.[92]
Ente los xéneros d'orquídees más comúnmente cultivaos pa flor de corte o como plantes ornamentales destáquense Cattleya, Dendrobium, Epidendrum, Paphiopedilum, Phalaenopsis, Vanda, Brassia, Cymbidium, Laelia, Miltonia, Oncidium, Encyclia y Coelogyne. Sicasí, la mayor proporción de cultivares actuales d'orquídees (los que se cunten por más de 100.000) surdieron al traviés d'hibridaciones artificiales ente dos o más especies, munches vegaes de distintos xéneros.[90]
El métodu más simple de multiplicación, de cutiu utilizáu polos coleccionistes y polos comerciantes de pequeña escala, ye la división del tarmu. En delles especies d'orquídees, como les pertenecientes al xéneru Dendrobium, el pseudobulbo ye llargu y articuláu, ta formáu por munchos nuedos nos cualos desenvuélvense hijuelos. Dende la base d'estos hijuelos desenvuélvense raigaños. Pa multiplicar esti tipu d'orquídees, entós, solo débense cortar los hijuelos guañaos, dixebralos de llantar madre y tresplantalos a otru recipiente. Les especies d'orquídees de mayor importancia comercial, tales como Cattleya, Laelia, Miltonia y Odontoglossum, pueden arrobinase por división del rizoma en seiciones, les que tienen de llevar de trés a cuatro pseudobulbos. Los denominaos «bulbos traseros», aquellos que yá perdieron la xamasca, úsense comúnmente p'arrobinar clones de Cymbidium. Estos bulbos remover de la planta y asítiense n'otru recipiente con un sustrato fayadizu por que formen raigaños.[93]
Lluz si, pero non sol direutu, la temperatura ente 18 y 25 °C., nunca inferior a 16 °C. pos morrería.
El riego, una vegada a la selmana asítiase la tiestu nun platu y enllénase el platu d'agua, al ratu quitar el platu o los raigaños van podrecese.
Abónase una vegada al mes, siguiendo les mesmes instrucciones que pal riego, esto ye, eslees l'abonu na agua del platu y al ratu cuando absorbiera toa'l mugor que precisa, retires el platu.
Pa consiguir una mayor y meyor floriamientu, cuando les flores ensúguense, cortar percima de la tercer yema y en pocos meses volverá brotar con más puxanza.
El tiestu, como en toles plantes, camúdase cuando empiecen a asomar per debaxo raigaños, esa ye señal de que yá non -y queda tierra, nin sitiu pa los raigaños.
Por cuenta de la gran cantidá de granes que se producen en cada frutu y a la posibilidá de cultivar los meristemes in vitro, les orquídees tamién pueden ser multiplicaes a gran escala.[94]
Les granes de les orquídees son bien pequeñes y les que se topen nun solu frutu pueden xenerar miles de nueves plantes, caúna con carauterístiques distinta de la otra. Sicasí, les granes contienen escases reserves y nun pueden granar colos sos propios recursos. Ello ye que na naturaleza tienen d'acomuñar a un fungu mientres la guañada, que apróve-y los nutrientes que rique pa la so crecedera y desenvolvimientu. Por esta razón, la manera más simple —magar la menos eficiente— de multiplicar orquídees al traviés de granes consiste n'esparder les granes sobre y alredor de los raigaños d'orquídees cultivaes en tiestu y asegurase de que tengan mugor constante nel sustrato. Les granes granen nunes selmanes y crecen bien amodo, de manera que una planta llograda d'esta miente floria per primer vegada cuando algama de cinco a diez años.[94] Esti procesu denominar guañada simbiótica» y, hasta 1922, yera l'únicu métodu d'espardimientu d'orquídees al traviés de granes. Nesi añu Lewis Knudson de la Universidá Cornell publicó un trabayu nel que describía un métodu artificial pa faer granar a les orquídees ensin la participación d'un fungu.[95] Esti métodu, llamáu de «guañada asimbiótica», fai usu de téuniques de micropropagación pa llograr la guañada y establecimientu de les plántulas nun mediu de cultivu artificial y so condiciones maneres.[96]
La reproducción al traviés del cultivu in vitro de meristemas, o clonación, ye más eficiente y consiste en quitar la punta del raigañu o l'estremu d'un biltu, asitialo nun mediu de cultivu fayadizu so condiciones maneres. So la influencia de los fitohormona los meristemas convertir nuna masa de texíu indiferenciáu, capaces de dar llugar a nueves plántulas. Les plántulas asina llograes dixébrense unes d'otres y cultívense en tubos d'ensayu independientes. Les plantes son clones perfectos de la planta orixinal, polo qu'ésti ye'l métodu más aplicable al espardimientu masivu d'una variedá particular o d'híbridos estériles.[97]
.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. Les orquídees o orquidacees (nome científicu Orchidaceae) son una familia de plantes monocotiledónees que s'estremen pola complexidá de les sos flores y poles sos interaiciones ecolóxiques colos axentes polinizadores y colos fungos colos que formen micorrices.
La familia entiende aprosimao 25.000 (delles fontes informen de 30.000) especies, y quiciabes otros 60.000 híbridos y variedaes producíes polos horticultor, polo que resulta ser una de les families con mayor riqueza d'especies ente les anxospermes. Pueden ser reconocíes polos sos flores de simetría fuertemente billateral, nes que la pieza media del verticilu internu de tépalos —llamada labelo— ta fondamente modificada, y l'o los estames tán fundíos al estilu, siquier na base.
Les orquídees constitúin un grupu desaxeradamente diversu de plantes, que pueden tener dende unos pocos milímetros de llargor (ciertes especies de los xéneros Bulbophyllum y Platystele) hasta constituyir xigantescos agregamientos de dellos cientos de kilogramos de pesu (delles especies de Grammatophyllum) o presentar llargores d'hasta 13,4 m, como ye'l casu de Sobralia altissima, una orquídea recién descrita en 1999 nel Perú. De la mesma, les flores de les orquídees varien en tamañu dende menos de 1 mm y difícilmente visibles a güeyu (Platystele) pasando poles grandes flores de 15 a 20 cm de diámetru en munches especies de los xéneros Paphiopedilum, Phragmipedium y Cattleya hasta los 76 cm de les flores de Phragmipedium caudatum. L'arume de les sos flores nun ye menos variable, dende'l delicáu arume de Cattleya hasta'l repulsivo fedor de les flores de ciertes especies de Bulbophyllum .
Atópase na mayor parte del mundu, magar son especialmente abondosos nos trópicos. Sicasí, la so capacidá d'adaptación dexó-yos conquistar una tremera de nichos ecolóxicos, dende los más secos y calientes del planeta hasta los más húmedos y fríos yá que se distribúin dende les rexones polares hasta'l ecuador.
La familia foi reconocida polos sistemes clásicos de clasificación de plantes, como'l sistema de Cronquist, según polos más modernos, como'l sistema de clasificación APG II y el sistema de clasificación APG III.
Səhləbkimilər (lat. Orchidaceae) — birləpəlilər sinfinin quşqonmazçiçəklilər sırasına aid bitki fəsiləsi.
Səhləbkimilər (lat. Orchidaceae) — birləpəlilər sinfinin quşqonmazçiçəklilər sırasına aid bitki fəsiləsi.
Kerentiad an Orchidaceae (pe orkide), zo ur c'herentiad plant bleuniek, dezhañ 850 genad hag en tu all da 25.000 spesad. O c'havout a reer, ez-naturel, en trovanoù dreist-holl.
Les orquídies (família Orchidaceae) són la més gran família botànica existent, amb més de 850 gèneres i més de 25.000 espècies. Totes les espècies d'orquídies, llevat de les obtingudes artificialment en jardineria, estan protegides per lleis internacionals com a plantes amenaçades.
Són plantes monocotiledònies (amb un únic cotiledó). De distribució cosmopolita, només manquen en els terrenys perpètuament glaçats i en els deserts extrems, però són més abundants i vistoses en climes tropicals.
La vainilla (Vanilla planifolia) és l'única orquídia conreada per a un altre ús que no sigui l'ornamental. Actualment, Madagascar n'és el principal productor mundial.
La majoria d'orquídies necessiten claredat, i eviten en tot moment la filtració de raigs directes. La ubicació idònia per a aquest tipus de plantes és a prop de les finestres, per a garantir la filtració de la llum. Unes bones condicions de llum són imprescindibles per a la vida i el creixement de les orquídies. La insuficiència de llum pot provocar la falta de floració, poc creixement, fulles de color verd fosc o debilitat.[1]
Per a un cultiu enriquidor d'aquestes plantes el més important és una bona hidratació. Cal utilitzar aigua blana, baixa en minerals, calci, sodi... Es recomana regar-les amb aigua embotellada o aigua filtrada.
A l'estiu, si l'ambient és sec, cal polvoritzar les arrels cada un o dos dies i submergir la torreta cinc minuts un cop per setmana.
A l'hivern, si l'ambient és més humit, cal polvoritzar-la cada dos tres dies i submergir-la cinc minuts un cop cada dues setmanes.
En tot moment cal evitar que l'aigua quedi entollada en el substrat.
Les orquídies majoritàriament provenen de zones tropicals. En general, necessiten unes temperatures càlides o temperades, 10º - 30º; tenint en compte aquest factor, quan major sigui la temperatura, cal augmentar el nivell d'humitat a la planta, per evitar-ne la deshidratació.[2]
Les orquídies (família Orchidaceae) són la més gran família botànica existent, amb més de 850 gèneres i més de 25.000 espècies. Totes les espècies d'orquídies, llevat de les obtingudes artificialment en jardineria, estan protegides per lleis internacionals com a plantes amenaçades.
Teulu amryfath o blanhigion blodeuol yw teulu'r tegeirian neu'r Orchidaceae, gyda blodau sydd yn aml yn lliwgar, persawrus a chymhleth.
Yr Orchidaceae yw teulu mwyaf y planhigion blodeuol. Mae tua 28,000 rhywogaeth wedi eu cydnabod yn y teulu, wedi eu cynnwys mewn 763 genws.[1][2] Mae'r teulu'n cynnwys tua 6-11% blanhigion hadau'r byd.[3] Y genera â'r nifer mwyaf o aelodau yw Bulbophyllum (2,000 rhywogaeth), Epidendrum (1,500 rhywogaeth), Dendrobium (1,400 rhywogaeth) a Pleurothallis (1,000 rhywogaeth).
Mae'r teulu hefyd yn cynnwys Vanilla (genws y planhigyn fanila), Orchis (teipdylwyth y teulu) a llawer o blanhigion sy'n cael eu meithrin yn fasnachol, megis Phalaenopsis a Cattleya. Yn ogystal, ers i rywogaethau trofannol gael eu cyflwyno i'r diwydiant garddwriaeth yn y 19G, mae garddwriaethwyr wedi cynhyrchu mwy na 100,000 o gymysgrywiau a chyltifarau.
Mae'n hawdd gwahaniaethu tegeirianau a phlanhigion eraill, gan bod llawer o nodweddion pwysig yn gyffredin rhwng aelodau'r teulu. Mae'r rhain yn cynnwys: cymesuredd dwyochrog i'r blodau (blodau sygomorffig); blodau yn datblygu a'u pennau i lawr; un petal wedi adnewid i fod yn siap cymhleth (labellum); briger a charpelau wedi cyfuno; a hadau bychain iawn.
Llysiau lluosflwydd sydd heb unrhyw adeiledd coediog parhaol yw tegeirianau. Gallant dyfu yn dilyn un o ddau batrwm:
Mae gan rhai tegeirianau daearol, megis Orchis ac Ophrys, ddwy gloronen (tuber) danddaearol. Defnyddir un fel cronfa fwyd ar gyfer adegau oer ac er mwyn cynnal datblygiad yr ail; mae tyfiant uwch ben y pridd yn datblygu o'r ail gloronen.
Mewn hinsoddau cynnes a gwlyb, does dim angen bylbiau ffug ar lawer o degeirianau daearol.
Mae gan degeirianau epiffytig - y rheiny sy'n tyfu ar blanhigion eraill fel strwythur cynhaliol - wreiddiau yn yr awyr all dyfu hyd at nifer o fetrau o hyd. Yn rhannau hynaf y gwreiddiau, mae'r amwisg - meinwe sy'n tarddu o'r epidermis sbyngaidd - yn amsugno lleithder o'r aer
Mae celloedd epidermis gwreiddiau tegeirianau epiffytig yn tyfu ar ongl sgwâr i echelin y gwreiddn er mwyn eu galluogi i gydio yn yr arwyneb sy'n eu cynnal. Daw maeth tegeirianau epiffytig yn bennaf o lwch mwnol, detritws organaidd, tail anifeiliaid a sylweddau eraill sy'n casglu ar eu arwyneb cynhaliol.
Mae gwaelod y goes mewn tegeirianau sympodiaidd, neu'r goes gyfan mewn rhai rhywogaethau, wedi tewhau i ffurfio bỳlb ffug (pseudobulb) sy'n cynnwys maeth a dŵr ar gyfer cyfnodau sych.
Mae gan y bỳlb ffug arwyneb llyfn gyda rhychau ar ei hyd, a gall gymryd gwahanol siapau mewn rhywogaethau gwahanol - conigol neu hirgul yn aml. Mae maint bylbiau ffug yn amrywiol - yn y genws Bulbophyllum, tua dau milimedr yw ei faint, tra bo gan tegeirian mwyaf y byd, Grammatophyllum speciosum, fỳlb ffug sy'n dair metr o hyd. Mae gan rhai rhywogaethau Dendrobium fylbiau ffug hir fel ffon gyda dail crwn byrion ar ei hyd; mewn tegeirianau eraill, mae'r bỳlb ffug wedi ei guddio o fewn y dail.
Fel y rhanfwyaf o fonocotyledonau, mae gan degeirianau ddail syml gyda gwythiennau sy'n rhedeg yn gyfochrog i echelin y ddeilen, er fod gan rhai yn y llwyth Vanilloideae wythiennau rhwydog. Gall dail fod yn wyffurf, yn waywffurf neu'n grwn, a gellir cael llawer o amrywiaeth o ran maint ar un planhigyn.
Mae adeiledd y dail yn cyfateb i gynefin penodol y planhigyn. Mewn rhywogaethau sy'n tyfu yng ngolau llawn yr haul, mae'r dail yn drwchus a fel lledr, tra bo gan rywogaethau sy'n tyfu mewn cysgod ddail hir, cul a thennau.
Mae dail y rhan fwyaf o degeirianau yn lluosflwydd - hynny yw, maen nhw'n byw am aml i flwyddyn ar y planhigyn. Mae tegeirianau eraill, yn enwedig y rheiny â dail plygedig megis Catasetum, yn bwrw eu dail bob blwyddyn ac yn datblygu dail newydd ynghyd â bylbiau ffug newydd.
Mae rhai tegeirianau, gan gynnwys Dendrophylax lindenii (tegeirian ysbryd), Aphyllorchis a Taeniophyllum, â dail heb ddatblygu'n llawn, gan ddibynnu ar eu gwreiddiau gwyrdd ar gyfer photosynthesis. Mae hyn yn wir ym mhob un o'r rhywogaethau heterotroffig.
Mae'r Orchidaceae yn enwog am eu blodau amryfath.
Mae gan rhai tegeirianau flodau unigol, on mae gan y rhan fwyaf fflurgeinciau sypynnog, weithiau gyda llawer iawn o flodau. Gall y goesen flodeuol fod yn waelodol (wedi ei chynhyrchu o waelod y gloronen), fel yn y genws Cymbidium, yn frigol (yn tyfu o frig y prif goes) fel yn y genws Cattleya, neu'n geseiliol (yn tyfu o gesail y ddeilen) fel yn y genws Vanda.
Mae blodau tegeirianau yn sygomorffig (gyda chymesuredd dwyochrog), er y gall y cymesuredd hwn fod yn anodd i'w weld mewn rhai genera megis Mormodes, Ludisia a Macodes.
Mae gan flodau'r Orchidaceae, fel blodau'r rhan fwyaf o'r monocotyledonau, ddwy sidell (whorl) o organnau anffrwythlon. Yn y sidell allanol, mae tri sepal ac yn y sidell fewnol mae tri petal. Mae'r sepalau fel arfer yn debyg iawn i'r petalau, felly defnyddir yr enw tepalau (1) yn aml, ond gallant fod yn hollol wahanol.
Nodwedd sy'n gyffredin i bob tegeirian yw'r labelwm (6) - y petal canolig wedi ei ehangu a'i newid. Mewn gwirionedd, dyma'r petal canolig uchaf. Fodd bynnag, fel mae'r blodyn yn datblygu, mae'r ofari isaf (7) neu'r pedicl (coesyn) yn cylchdroi 180° nes bod y labelwm ar ran isaf y blodyn er mwyn dod yn blatfform glanio i beillwyr. Atblygiad yw'r enw ar y digwyddiad hwn. Gellir gweld dirdro'r ofari isaf yn y croestoriad (islaw ar y dde). Mae'r gallu yma i atblygu wedi ei golli mewn rai tegeirianau, ee Epidendrum secundum.
Teulu amryfath o blanhigion blodeuol yw teulu'r tegeirian neu'r Orchidaceae, gyda blodau sydd yn aml yn lliwgar, persawrus a chymhleth.
Yr Orchidaceae yw teulu mwyaf y planhigion blodeuol. Mae tua 28,000 rhywogaeth wedi eu cydnabod yn y teulu, wedi eu cynnwys mewn 763 genws. Mae'r teulu'n cynnwys tua 6-11% blanhigion hadau'r byd. Y genera â'r nifer mwyaf o aelodau yw Bulbophyllum (2,000 rhywogaeth), Epidendrum (1,500 rhywogaeth), Dendrobium (1,400 rhywogaeth) a Pleurothallis (1,000 rhywogaeth).
Mae'r teulu hefyd yn cynnwys Vanilla (genws y planhigyn fanila), Orchis (teipdylwyth y teulu) a llawer o blanhigion sy'n cael eu meithrin yn fasnachol, megis Phalaenopsis a Cattleya. Yn ogystal, ers i rywogaethau trofannol gael eu cyflwyno i'r diwydiant garddwriaeth yn y 19G, mae garddwriaethwyr wedi cynhyrchu mwy na 100,000 o gymysgrywiau a chyltifarau.
Vstavačovité (Orchidaceae) neboli orchideje je čeleď jednoděložných rostlin z řádu chřestotvaré (Asparagales). Některé starší taxonomické systémy ji řadí do samostatného řádu vstavačotvaré (Orchidales). Jejich název pochází z řeckého slova orchis, které v překladu znamená varle – podle tvaru podzemních hlíz rodu vstavač (Orchis).
Tyto rostliny jsou zvláště ceněny pro své krásné květy všech odstínů i barev. Z tropických plodin sem patří ale i hospodářsky významná vanilka získávaná z plodů vanilovníku.
Významným sběratelem orchidejí své doby byl český cestovatel, zahradník a botanik Benedikt Roezl. Celý rod Roezliella a řada druhů také nese jeho jméno.
Vstavačovité jsou vytrvalé byliny původem z vlhkých tropických oblastí, kde obývají především stromová patra tropických pralesů. V mírném pásu jsou to zpravidla běžné pozemní rostliny. Některé druhy jsou nezelené a vyživují se pouze parazitováním na některých druzích hub (např. hlístník hnízdák, Neottia nidus-avis), 2 druhy jsou dokonce podzemní.
Orchideje jsou jednodomé s oboupohlavnými květy, často mají hlízy nebo oddenky. Květy orchidejí mohou být buď samostatné, ale obvykle to jsou klasovitá, latovitá či hroznovitá květenství. Plodem je obvykle tenkostěnná tobolka, která obsahuje velmi drobná a četná práškovitá semena. Jejich počet může v jednom roce překročit i sto tisíc. Z nich se uchytí a změní v rostlinu jen nepatrné množství. Vstupují do orchideoidní mykorhizy.
Květy jsou jednotlivé nebo v květenstvích, pokud v květenstvích, pak se jedná zpravidla o laty, hrozny, klasy, hlávky či okolíky. Květy jsou často podepřeny listeny, jsou velmi nepravidelné, souměrné, zygomorfní. Semeník je často zkroucený a otáčí tak květ o 180°, proto dolní pysk (labellum) je ve skutečnosti horní a hovoříme proto o tzv. zdánlivě dolním. Okvětí je vyvinuto, zpravidla 6 okvětních lístků ve 2 přeslenech, jen vzácně rozlišeny na kalich a korunu, zpravidla volné nebo na bázi srostlé. Dolní (zdánlivě dolní) okvětní lístek vnitřního přeslenu často vytváří pysk (labellum), který je různého tvaru, někdy vzadu s ostruhou. U některých druhů je pysk uprostřed zaškrcený a potom (zdánlivě) dolní část se nazývá epichil a horní část hypochil, může být přítomna také část střední mezochil.
Tyčinky jsou 3, ale většinou jsou srostlé s čnělkou v 1 útvar, který se nazývá sloupek (gynostemium). Na přední straně sloupku je mističkovitě prohnutá čnělka s výrůstkem, který se nazývá zobánek (rostellum). Na zobánku jsou 1-2 žlázky, které jsou spojeny stopkovitou nožkou (caudicula) s tzv. brylkou. Brylka je útvar složený ze slepených pylových zrn jednoho prašníku. Gyneceum je složeno ze 3 plodolistů, je parakarpní, semeník je spodní. Plod je zpravidla suchý, vzácně dužnatý, většinou pukavý, vzácně nepukavý, převážně tobolka, vzácně bobule. Tobolka zpravidla obsahuje velké množství semen, která jsou velmi drobná. Embryo je slabě diferenciované, semena jsou nedokonalá. Rostlina se totiž v počátečním vývoji vyživuje heterotrofně s pomocí určitého druhu houby.
Listy jsou někdy nahloučeny na bázi, jindy nikoliv, jsou jednoduché, řapíkaté nebo přisedlé, střídavé (jen vzácně vstřícné nebo v přeslenech), uspořádané spirálně nebo dvouřadě, s listovými pochvami. Čepele listů jsou celokrajné, ploché či žlábkovité nebo svinuté, někdy jsou dokonce kožovité nebo dužnaté, kopinaté, podlouhlé až vejčité, žilnatina souběžná. Zvláště u nezelených saprofytických rostlin jsou listy redukovány na šupiny.
Je známo asi 850 rodů a asi 17000 druhů, které jsou rozšířeny téměř po celém světě, nejvíce v tropech, ale i jiných klimatických pásech. Jedná se o jednu z nejpočetnějších čeledí vyšších rostlin.
V ČR rostou zástupci asi 24 rodů. Jsou však známé i mezirodové hybridy. Většina druhů patří mezi ohrožené, silně ohrožené nebo kriticky ohrožené a chráněné rostliny. K českým rodům patří:
Mezi další významné rody, které se v ČR nevyskytují, patří například vanilovník (Vanilla).
Někteří autoři vyčleňují samostatnou čeleď střevíčníkovité (Cypripediaceae) do které řadí 4 rody: Cypripedium (střevíčník), Paphiopedilum, Phragmipedium a Selinipedium.
Obrázky, zvuky či videa k tématu vstavačovité ve Wikimedia Commons
Tento článek nepokrývá téma dostatečně z celosvětového hlediska. Pokuste se, prosíme, článek vylepšit a doplnit nebo k možnému zdokonalení přispět v diskusi. Vstavačovité (Orchidaceae) neboli orchideje je čeleď jednoděložných rostlin z řádu chřestotvaré (Asparagales). Některé starší taxonomické systémy ji řadí do samostatného řádu vstavačotvaré (Orchidales). Jejich název pochází z řeckého slova orchis, které v překladu znamená varle – podle tvaru podzemních hlíz rodu vstavač (Orchis).
Tyto rostliny jsou zvláště ceněny pro své krásné květy všech odstínů i barev. Z tropických plodin sem patří ale i hospodářsky významná vanilka získávaná z plodů vanilovníku.
Významným sběratelem orchidejí své doby byl český cestovatel, zahradník a botanik Benedikt Roezl. Celý rod Roezliella a řada druhů také nese jeho jméno.
Gøgeurt-familien, eller Orkidé-familien, er en meget stor familie inden for planteriget. Den indeholder omkring 18000 arter fordelt på næsten 800 slægter.[1] De fleste arter findes i troperne, men også i Norden findes orkidéer, der her oftest er knyttet til kalkrige voksesteder.
Arterne inden for gøgeurt-familien er i meget stærk grad tilpasset bestøvning ved hjælp af insekter. Et andet karakteristisk træk inden for familien er udnyttelsen af svampe. Allerede fra frøstadiet vokser svamp og frø sammen, hvilket betyder, at det kan udvikle sig og senere blive en hel plante. Dette krav om samliv med bestemte svampe og insekter gør, at mange arter er sjældne, fordi kun få voksesteder er egnede.[2]
Udviklingen af frøet er helt afhængig af en svamp. Hvis den rigtige svamp trænger ind i frøet, opstår en ligevægtstilstand mellem frøets celler og svampens hyfer. Frøets celler får energi gennem svampen. Frøet kan nu vokse ud til en lille knoldformet stængeldannelse uden blade og rødder. Dette kaldes en protokorm. Det kan vare en årrække, inden protokormen har kraft nok til at danne den egentlige plante.[2]
Vanilla (Vanilje) er en slægt af orkidéer, hvor især arten Ægte Vanilje anvendes som krydderi. Duften stammer fra frøene, der sidder sammen i lange, smalle frugter. Disse tørres og sælges som velduftende vaniljestænger.
Nogle få eksempler på slægter af orkidéer, hvor arterne anvendes som prydplanter:[1]
Fruesko-familien var tidligere en selvstændig familie, men regnes nu for at være en underfamilie i Gøgeurt-familien. Underfamilien hedder Cypripedioideae, og den rummer bl.a. den tempererede Cypripedium (herunder den danske Fruesko), og de tropiske slægter Venussko (Asien) og Phragmipedium (Amerika).
I Danmark findes arter fra 20 forskellige slægter (cirka 35 forskellige arter):
Eksempler på andre europæiske slægter eller slægter fra de Kanariske Øer:
Eksempler på andre af gøgeurt-familiens næsten 1800 slægter:
Gøgeurt-familien, eller Orkidé-familien, er en meget stor familie inden for planteriget. Den indeholder omkring 18000 arter fordelt på næsten 800 slægter. De fleste arter findes i troperne, men også i Norden findes orkidéer, der her oftest er knyttet til kalkrige voksesteder.
Arterne inden for gøgeurt-familien er i meget stærk grad tilpasset bestøvning ved hjælp af insekter. Et andet karakteristisk træk inden for familien er udnyttelsen af svampe. Allerede fra frøstadiet vokser svamp og frø sammen, hvilket betyder, at det kan udvikle sig og senere blive en hel plante. Dette krav om samliv med bestemte svampe og insekter gør, at mange arter er sjældne, fordi kun få voksesteder er egnede.
Orchideen (Singular: Orchidee, [ˌɔʁçiˈdeːə] ) oder Orchideengewächse (Orchidaceae) sind eine weltweit verbreitete Pflanzenfamilie. Die zwei hodenförmigen Wurzelknollen der Knabenkräuter (von griechisch ὄρχις orchis ‚Hoden‘) haben der gesamten Pflanzenfamilie ihren Namen gegeben. Nach den Korbblütlern (Asteraceae) stellen die Orchideen die zweitgrößte Familie unter den bedecktsamigen Blütenpflanzen dar. Sie werden als besonders schön angesehen, und vielen gilt die Orchidee als Königin der Blumen. Sie gehören innerhalb der Klasse der Bedecktsamer zu den Einkeimblättrigen Pflanzen (Monokotyledonen). Etwa 1000 Gattungen mit 15.000 bis 30.000 Arten werden von den Botanikern anerkannt.
Die Pflanzentaxa der Familie Orchideen unterscheiden sich nur durch einige wenige eindeutige Merkmale von anderen verwandten Pflanzenfamilien der Einkeimblättrigen Pflanzen. Dabei gibt es trotz der vielfachen Merkmale, die bei den meisten Orchideenarten zu finden sind, nur sehr wenige, die bei allen vorkommen.
Die Orchideen weisen folgende spezifische Merkmale auf:
Orchideen sind in der Regel ausdauernde Pflanzen, könnten theoretisch je nach Wuchsform unbegrenzt lange weiterwachsen (jedes Jahr ein oder mehrere Neutriebe oder permanentes Weiterwachsen eines Sprosses). Tatsächlich ist aber nur sehr wenig darüber bekannt, welches Alter Orchideen erreichen können.
Orchideen können auf verschiedene Art und Weise wachsen. Man unterscheidet dabei folgende Formen:
Mehr als die Hälfte aller tropischen Arten wachsen als Epiphyten auf Bäumen. Sie besitzen spezielle morphologische (Velamen radicum, Pseudobulben) und physiologische (CAM-Mechanismus) Besonderheiten, um mit den teilweise widrigen Bedingungen wie Trockenheit und Nährstoffmangel im Kronenraum zurechtzukommen.
Ihre Größe ist sehr unterschiedlich, sie kann nur wenige Millimeter (Platystele jungermannioides, Anathalis manausesis)[1][2] bis zu einigen Metern (Tiger-Orchidee) betragen.
Man unterscheidet monopodial wachsende Orchideen, die eine an der Spitze weiterwachsende einheitliche Sprossachse besitzen (teilweise auch mit Verzweigungen) und sympodial wachsende Orchideen, die durch Verzweigung nacheinanderfolgende Sprossglieder mit begrenztem Spitzenwachstum ausbilden. Bei den monopodial wachsenden Orchideen dienen Blätter und/oder Wurzeln als Speicherorgane, während die sympodial wachsenden Orchideen dazu mehr oder weniger dicke ein- oder mehrgliedrige Pseudobulben ausbilden. Einige Orchideengattungen bilden auch unterirdische Speicherorgane (Kormus). Neben den beiden angeführten Wachstumsformen gibt es aber auch seltene Abwandlungen, die nicht dem normalen Schema monopodialen vs. sympodialen Wachstums entsprechen. So bilden etwa viele Arten der Pleurothallidinae (z. B. Pleurothallis, Lepanthes) trotz sympodialen Wuchses keine Pseudobulben aus, sondern haben stattdessen fleischige Blätter.
Orchideen bilden keine Primärwurzel (Pfahlwurzel) aus, sondern nur sekundäre Wurzeln, die dem Spross entspringen. In ihrer Dicke unterscheiden sie sich teilweise ziemlich deutlich. Beim überwiegenden Teil der Orchideen weisen die Wurzeln ein Velamen auf. Neben ihrer Funktion als Aufnahmeorgan für Wasser und Nährstoffe dienen sie oft auch als Haft- und Halteorgan. Dies ist besonders bei epiphytisch wachsenden Arten von Bedeutung. Die Form der Wurzeln hängt im Wesentlichen davon ab, wo sie wachsen. Während die frei in der Luft hängenden Wurzeln der Epiphyten bzw. die Wurzeln, die völlig in den Boden wachsen, meist zylindrisch sind, weisen die Haft- und Haltewurzeln, die auf den Oberflächen wachsen, eine eher abgeflachte Form auf. Bei einigen Arten sind die Wurzeln chlorophylltragend, um auch während klimatisch bedingtem Blattabwurf weiterhin Nährstoffe verarbeiten zu können. Die Wurzeln der Orchideen verzweigen eher selten. Sie haben eine Lebensdauer, die von verschiedenen Umweltfaktoren abhängt und kürzer ist als die des Sprosses. Die Neubildung von Wurzeln erfolgt in der Regel mit dem Wachstum des neuen Sprosses zum Ende der Vegetationsperioden oder auch während der Wachstumsphase. Bei vielen terrestrischen Orchideenarten bilden sich an den Wurzeln Speicherorgane oder knollenähnliche Gebilde. Bei einigen Gattungen ist es möglich, dass sich an den Wurzeln Adventivknospen bilden, aus denen neue Sprosse entstehen.
Neben der Mykorrhiza, die für die embryonale Entwicklung aus einem Samen notwendig ist, gibt es auch in den Wurzeln Mykorrhiza. Dabei wachsen die Pilzfäden in die äußeren oder unteren Zellschichten der Wurzeln oder Rhizome. Die Orchideen nehmen auch in diesem Fall durch Verdauung von Pilzteilen oder -ausscheidungen Nährstoffe auf. Da der Pilz, der das Protokorm (Keimknöllchen) befällt, in der Regel nicht mit den neuen Wurzeln nach außen wächst, muss die Mykorrhiza jedes Jahr von neuem (mit der Bildung neuer Wurzeln) ausgebildet werden. Bei ausreichendem Angebot von Licht und Nährstoffen sind Orchideen in der Regel nicht auf diese Mykorrhiza angewiesen. Ausnahmen sind die myko-heterotroph lebenden Orchideen.
Der überwiegende Teil der Orchideen besitzt parallelnervige Blätter mit kaum sichtbaren Querverbindungen. Sie sitzen in der Regel zweireihig, abwechselnd an den entgegengesetzten Seiten des Sprosses. Viele Orchideen bilden nur ein einziges richtiges Blatt aus, die Anlagen der Blätter sind jedoch ebenfalls zweireihig. Die Form der Blätter und Blattspitzen, die Festigkeit, die Färbung und der Blattaufbau variieren sehr stark.
Viele Arten verlieren klimatisch bedingt ihre Blätter, um sie zu Beginn des nächsten Vegetationszyklus neu auszubilden. Während bei dem überwiegenden Teil dieser Arten die Blätter tatsächlich nur einjährig sind, gibt es ebenso Arten, die ihre Blätter nur unter widrigen Standortbedingungen abwerfen bzw. unter günstigen Bedingungen behalten. Es gibt aber auch Arten, die völlig blattlos wachsen (Dendrophylax lindenii). Dafür besitzen sie chlorophylltragende Wurzeln.
Die Blütenstände der Orchideen sind in der Regel traubenförmig, an denen sich je nach Art bis zu hundert und mehr Blüten ausbilden können. Wachsen verzweigte Blütenstände (rispenförmig), so ist die Traubenform jeweils an den äußersten Zweigen zu finden. Neben den trauben- oder rispenförmigen Blütentrieben gibt es aber auch eine Vielzahl von Orchideen, die nur einblütig sind. Bei einigen Arten bilden sich nacheinander mehrere Blüten an demselben Blütentrieb, wobei jedoch nie mehr als eine Blüte geöffnet ist (z. B. Psychopsis papilio). Die Blütenstände können an jeder Stelle des Sprosses der Orchidee entspringen. Dabei wird zwischen endständigen (terminal (an der Triebspitze), apikal (zentral am Triebansatz)) und seitenständigen (lateral) Blütenständen unterschieden. Meist entspringen die Blütentriebe einer Blattachsel. Aufgrund der Wuchsrichtung sind die Blütenstände der monopodialen Orchideen immer seitenständig. Die einzelnen Blüten werden stets von einer Braktee (Tragblatt) gestützt, die meist unauffällig ist.
Keine andere Pflanzenfamilie hat ein solches Spektrum, was Formen und Farben der Blüten anbelangt, wie die Familie der Orchideen. Die Größe der Blüten variiert von einigen Millimetern (Beispiel Lepanthes calodictyon) bis zu 20 Zentimetern und mehr pro Blüte (Beispiel Paphiopedilum hangianum). Das Farbspektrum reicht dabei von zartem Weiß über Grün- und Blautöne bis zu kräftigen Rot- und Gelbtönen. Viele der Orchideenblüten sind mehrfarbig.
Außer bei einigen Gattungen (zum Beispiel Catasetum) sind die dreizähligen Blüten der Orchideen zwittrig. Die Blütenhülle (Perianth) besteht aus zwei Kreisen. Es gibt einen äußeren Hüllblattkreis, der aus drei Kelchblättern (Sepalen) besteht und einen inneren Hüllblattkreis, der aus drei Kronblättern (Petalen) besteht. Die Blütenblätter können frei oder zu einem gewissen Grad miteinander verwachsen sein. Bei einigen Orchideengattungen, so etwa in der Unterfamilie Cypripedioideae oder bei Acriopsis, sind die unteren beiden Sepalen komplett verwachsen. Das in der Symmetrieachse gelegene Blütenhüllblatt des inneren Hüllkreises ist in der Regel deutlich abweichend was Größe, Farbe und Form betrifft. Es bildet die Lippe (Labellum) der Orchideenblüte. Bei vielen Orchideen ist die Lippe auf der Rückseite zu einem schlauchigen bis sackigen Gebilde verlängert, dem so genannten Sporn (Beispiele Aeranthes, Aerangis). In ihm befindet sich entweder Nektar oder er ist leer. Andere Arten bilden aus der Lippe einen „Schuh“ (zum Beispiel die Gattungen der Unterfamilien Cypripedioideae). Außerdem sind Säule (Gynostemium) und der Fruchtknoten wesentliche Bestandteile der Blüten. Im Grundaufbau unterscheidet man monandrische (ein fertiles Staubblatt, Beispiele Cattleya, Phalaenopsis) und diandrische (zwei fertile Staubblätter, Beispiel Paphiopedilum, Cypripedium) Orchideen. Der Fruchtknoten ist bei Orchideen unterständig. Die anderen Blütenteile (Sepalen und Petalen, Säule, Lippe) sind mit diesem vollständig verwachsen und stehen über ihm. In der Regel ist der Fruchtknoten nur sehr schmal und schwillt erst nach der Bestäubung an (Ausbildung der Samenkapsel). Die Blüten der Orchideen sind mit Ausnahme einiger Gattungen (Beispiel Cycnoches, Mormodes) bilateral-symmetrisch (zygomorph). Das heißt, dass man durch die Mitte der Blüte eine Spiegelachse legen kann, und zwar nur eine einzige (monosymmetrisch).
Eine zentrale Rolle in der Fortpflanzung von Orchideen spielen die besonderen Pollenanhäufungen. Die von den Staubblättern gebildeten Pollen sind zu zwei lockeren oder festen Bündeln verklebt (Pollinien). Diese beiden Klumpen hängen auf einem mehr oder weniger langen Schaft mit einer Klebscheibe (Viscidium), sie haftet an dem Bestäuber durch eine Flüssigkeit aus der Klebdrüse (Rostellum).
Fast alle Orchideenfrüchte sind Kapseln. Sie unterscheiden sich in Größe, Form und Farbe deutlich. Epiphyten besitzen eher dickere Früchte mit fleischigen Wänden, terrestrische Arten oft dünnwandige trockene Früchte. Es gibt dreieckige, rundliche mit einer mehr (bis 9) oder weniger (bis 3) großen Anzahl von Rippen oder auch geschnäbelte Früchte. Manche sind behaart oder stachelig oder besitzen eine warzige Oberfläche. Die Früchte entwickeln sich aus dem bereits im Knospenstadium am Boden der Blüte vorgebildeten Fruchtknoten, welcher aus drei Fruchtblättern besteht. Bei eintretender Reife platzen die meisten Orchideenfrüchte der Länge nach auf, ohne sich an der Spitze vollständig zu trennen. Dabei bilden sich in der Regel drei oder sechs Längsspalten, bei manchen auch nur eine oder zwei. Fast immer werden die Samen dabei trocken verstreut.
Orchideen können auf unterschiedliche Weise vermehrt werden. Es gibt die Vermehrung durch Samen als auch die vegetative Vermehrung. Unter künstlichen Bedingungen ist auch die Vermehrung durch Meristeme möglich.
Fast alle Orchideen haben winzige Samen. Jede Pflanze produziert Hunderttausende bis Millionen von Samen in einer Samenkapsel. Durch ihre geringe Größe sind die Samen von Orchideen nur noch auf eine Hülle und den in ihr liegenden Embryo reduziert. Im Gegensatz zu anderen Samen fehlt ihnen das Nährgewebe oder Endosperm, das für eine erfolgreiche Keimung nötig ist. Nur bei wenigen Gattungen ist dieses noch vorhanden (z. B. Bletilla). Orchideen sind deshalb auf eine Symbiose mit Pilzen angewiesen. Bei diesem als Mykorrhiza bezeichneten Vorgang wird der mit der Keimung beginnende Embryo durch das Eindringen von Pilzfäden in den Samen infiziert. Der Embryo bezieht über diese Verbindung Nährstoffe (Mykotrophie), indem er Teile des Pilzkörpers oder Ausscheidungen des Pilzes verdaut. Sobald der Sämling zur Photosynthese fähig ist, übernimmt diese die Versorgung der Pflanze mit Nährstoffen und die Mykotrophie ist zur weiteren Entwicklung nicht mehr notwendig. Es gibt aber einige Orchideenarten, die aufgrund des fehlenden oder nur in unzureichenden Mengen vorhandenen Chlorophylls zeitlebens auf die Mykotrophie angewiesen sind (Bsp. Korallenwurz). Dies betrifft alle vollkommen myko-heterotroph lebenden Arten.
Während der überwiegende Teil der Orchideen trockene Samen verstreut, gibt es einige Gattungen (Bsp. Vanilla), bei denen die Samen von einer feuchten Masse umgeben sind.
Die Bestäubung der Orchideen erfolgt in der Natur hauptsächlich durch Insekten (z. B. Ameisen, Käfer, Fliegen, Bienen, Schmetterlinge), aber auch durch Vögel (z. B. Kolibris), Fledermäuse oder Frösche. Dabei haben sich teilweise Art-Art-Bindungen (z. B. Drakea glyptodon und Zapilothynus trilobatus oder die einheimische Orchis papilionacea und Eucera tuberculata) oder Gattungs-Gattungs-Bindungen (z. B. wird die Orchideengattung Chloraea von Bienen der Gattung Colletes bestäubt) herausgebildet. Diese Spezialisierung ist in der Regel nur einseitig, da keine Insektenart auf die Bestäubung einer einzigen Orchideenart beschränkt ist. Innerhalb der Familie gibt es aber auch einige Gattungen, bei denen sich einige oder alle Arten auf asexuellem Weg durch Selbstbestäubung fortpflanzen. Dazu zählen unter anderem die Gattungen Apostasia, Wullschlaegelia, Epipogium und Aphyllorchis. Von der Art Microtis parviflora ist bekannt, dass sie sich ebenfalls selbstbestäuben kann, wenn die Bestäubung durch Ameisen ausbleibt. Die Bestäuber sind bei einer Vielzahl von Orchideengattungen jedoch unbekannt oder nur wenig erforscht.
Orchideen sind in der Regel nicht selbststeril.
In der Natur entstehen teilweise durch die Bestäuber Hybriden zwischen zwei verwandten Arten (seltener über Gattungsgrenzen hinweg), diese werden Naturhybriden genannt.
Im Vergleich zu anderen Blütenpflanzen fällt auf, dass beispielsweise nicht-tropische Orchideen häufig keine Belohnung in Form von Nahrung anbieten, sondern ihr Ziel durch Mimikry oder Täuschung erreichen. Werden Belohnungen angeboten, bestehen diese oft nicht aus Nahrung, sondern aus Duftstoffen (zum Beispiel Sexuallockstoffe für Insekten wie es bei manchen Wespenarten der Fall ist) oder Wachs.
Durch die evolutionäre Entwicklung verschiedener Blütenformen ergab sich eine zunehmende Spezialisierung auf bestimmte Bestäubergruppen und somit auch auf die Art und Weise, wie die Blüten bestäubt werden. Im Folgenden werden einige Bestäubungssysteme und -mechanismen erläutert.
Die Pollen sind bei Orchideen zu Pollinien mit angehefteten Viscidien (Viscidium = Klebscheibe, Klebkörper) zusammengeballt (eine Ausnahme bilden dabei beispielsweise die Cypripedioideae). Dies ermöglicht es, die Pollenpakete exakt zu positionieren, so dass es möglich ist, dass an einem Bestäuber die Pollinien verschiedener Arten befestigt werden können, ohne dass es zu falschen Bestäubungen kommt. An verschiedenen Bienenarten (Euglossinae) konnten bis zu 13 Anheftungsstellen festgestellt werden. Im Gegensatz zu anderen Blütenpflanzen dient der Orchideenpollen nicht als Nahrung.
Eine ungewöhnliche Bestäubungstechnik wendet die epiphytisch lebende chinesische Orchideenart Holcoglossum amesianum an: die Antherenkappe öffnet sich und die männlichen Staubfaden drehen sich aktiv und ohne jedes Hilfsmittel um fast 360 Grad in Richtung der weiblichen Narbe. Die an dem biegsamen Staubfaden befestigten Pollenkörner werden anschließend bei Berührung der Narbe freigegeben, so dass eine Selbstbefruchtung erfolgen kann. Es wird vermutet, dass es sich bei dieser Technik um eine Anpassung der Orchidee an ihren trockenen und insektenarmen Lebensraum handelt, die womöglich bei Pflanzen vergleichbarer Biotope gar nicht so selten ist.[3] Die bereits bekannte Selbstbestäubung der Bienen-Ragwurz (Ophrys apifera) folgt einem ähnlichen Schema.
Orchideen und Prachtbienen: Die bestuntersuchten Blumendüfte sind die von Stanhopea und Catasetum, die durchdringend nach Ananas, Vanille, Zimt, Kümmel oder Menthol riechen und Prachtbienenmännchen anziehen, wobei diese die Blüten weder bestäuben noch angreifen, sondern lediglich das von der Pflanze produzierte Öl einsammeln und für ihre Balz benutzen wollen. Es gibt sowohl unzählige Prachtbienen- als auch jeweils dazugehörige Orchideen-Arten.
Verschiedene Arten haben die Möglichkeit, sich durch die Bildung von Stolonen (Bsp. Mexipedium xerophyticum), Knollen (Bsp. Pleionen) oder Kindeln (Adventiv-Pflanzen; Bsp. Phalaenopsis lueddemanniana) auf vegetativem Weg fortzupflanzen. Die entstehenden Pflanzen sind genetisch identisch.
Die Vermehrung über Meristeme erfolgt vor allem im Erwerbsgartenbau zur Erzeugung großer Mengen von Orchideen für den Schnitt wie auch zum Verkauf als Topfpflanze, die man häufig in Gartencentern oder Baumärkten erwerben kann. Große Produzenten findet man vor allem in den Niederlanden oder in Thailand. Außerdem ist es die einzige Möglichkeit, von bestimmten Klonen, beispielsweise prämierten Pflanzen, identische Nachkommen in großen Mengen zu erzeugen, die auch den gleichen Kultivarnamen tragen dürfen. Im Erwerbsgartenbau geht man bei der Massenvermehrung aber immer mehr dazu über, mittels In-vitro-Aussaat von Orchideensamen und Clusterbildung durch Hormongaben den Bedarf zu decken.
Orchideen wachsen mit Ausnahme der Antarktis auf jedem Kontinent. Aufgrund ihrer enormen Vielfalt gibt es Orchideen fast in jeder Ökozone (nicht in Wüsten). Selbst oberhalb des nördlichen Polarkreises oder in Patagonien und den dem ewigen Eis des Südpols vorgelagerten Inseln, z. B. Macquarie Island gibt es Orchideen. Der Großteil der Arten wächst allerdings in den Tropen und Subtropen, hauptsächlich in Südamerika und Asien. In Europa gibt es etwa 250 Arten.
Einen groben Überblick über die Häufigkeit auf den einzelnen Kontinenten bietet die folgende Auflistung:
In den Anfängen der botanischen Systematik finden sich bei Linné 1753 acht Gattungen, die zu den Orchideen gehören. Jussieu fasste sie 1789 erstmals als Familie Orchidaceae zusammen. In der Folge wurden rasch sehr viele tropische Arten bekannt; so unterschied Swartz im Jahr 1800 schon 25 Gattungen, von denen er selbst zehn neu aufstellte. Swartz publizierte im selben Jahr eine Monographie der Familie und gilt als einer der ersten Spezialisten für die Systematik der Orchideen.[4]
Im 19. Jahrhundert erschienen, bedingt durch die Kenntnis immer neuer tropischer Orchideen, weitere wichtige Arbeiten. Lindley veröffentlichte von 1830 bis 1840 The Genera and Species of Orchidaceaous Plants mit fast 2000 Arten und einer wegweisenden Einteilung in Unterfamilien und Triben. In England erschien 1881 Benthams Systematik, die auch in seinem zusammen mit Hooker herausgegebenen Werk Genera Plantarum verwendet wurde. Am Heidelberger botanischen Garten entstand 1887 Pfitzers Entwurf einer natürlichen Anordnung der Orchideen. 1926 erschien posthum Schlechters Arbeit Das System der Orchidaceen mit 610 Gattungen; es wurde für die nächsten Jahrzehnte das Standardwerk.[4]
Im 20. Jahrhundert waren die Publikationen Dresslers einflussreich, vor allem The Orchids. Natural History and Classification von 1981. Die weitere Entwicklung verläuft über die kladistische Analyse äußerer Merkmale zur Auswertung genetischer Untersuchungen, die zahlreich etwa von Mark W. Chase publiziert wurden.[4]
Aus phylogenetischer Sicht existieren die fünf primären monophyletische Linien Apostasioideae, Cypripedioideae, Vanilloideae, Orchidoideae und Epidendroideae, deren Verwandtschaftsverhältnisse in einem Kladogramm wie folgt dargestellt werden können: 
Danach gibt es keine genetischen Anhaltspunkte für die Existenz der Unterfamilien Vandoideae oder Spiranthoideae. Die Unterfamilie Vandoideae ist nach diesen Untersuchungen ein Bestandteil innerhalb der Epidendroideae, die Spiranthoideae ein Bestandteil der Orchidoideae. Die separate Unterfamilie Vanilloideae war „klassisch“ Bestandteil der Epidendroideae.[5]
Innerhalb der einkeimblättrigen Pflanzen werden die Orchideen in die Ordnung der Spargelartigen (Asparagales) gestellt. Auf Basis äußerer Merkmale ließ sich die Frage nach den nächsten Verwandten der Orchideen nur unsicher beantworten, Alstroemeriaceae, Philesiaceae oder Convallariaceae wurden vermutet, auch eine Einordnung in die Ordnung der Lilienartigen (Liliales) schien möglich.[6] Genetische Untersuchungen bestätigten die Zuordnung zu den Spargelartigen und sehen die Orchideen als Schwestergruppe zu allen anderen Spargelartigen, das heißt, sie haben sich schon früh von den anderen Pflanzen dieser Ordnung entfernt.[7]
Die Orchideen wurden häufig als besonders junge Familie angesehen. Anhand eines fossilen Polliniums von Meliorchis caribea wurde das Mindestalter des letzten gemeinsamen Vorfahren aller Orchideen auf 76 bis 84 Millionen Jahre bestimmt. Bis zum Ende der Kreidezeit vor 65 Millionen Jahren spalteten sich schon die fünf Unterfamilien auf. Im Tertiär fand eine große Zunahme der Artenvielfalt der Orchideen statt.[8] Nach der Methode der „molekularen Uhr“ datiert der Ursprung der Orchideen noch früher, vor mindestens 100, wenn nicht sogar 122 Millionen Jahren.[9] Es wird angenommen, dass sie sich in einem tropischen Gebiet als erstes entwickelten. Die Verbreitung verschiedener primitiver Orchideen (Bsp. Vanilla, Corymborkis) und das Vorkommen der primitiven Gattungen (Bsp. Cypripedium, Epistephium) in nahezu allen tropischen Gebieten ist ein Indiz dafür, dass die Entwicklung der Orchideen in einer Zeit begonnen haben muss, in der Afrika und Südamerika enger beieinanderlagen (Kontinentaldrift). Der Hauptteil der Evolution der Orchideen hat allerdings erst begonnen, als sich die wichtigsten tropischen Regionen schon weiter voneinander entfernt hatten.
Die epiphytische Lebensweise vieler Orchideen, vor allem der tropischen und subtropischen Arten, ist das Resultat einer evolutionären Anpassung an verschiedene Bedingungen. Periodisch trockenes Klima oder gut entwässerte Standorte, die bereits zur Entstehung der Orchideen vorhandene Neigung zur Insektenbestäubung sowie der zumindest kurzzeitige Zyklus einer myko-heterotrophen Lebensweise und der damit einhergehenden Entwicklung von kleinen Samen scheinen wesentliche Faktoren gewesen zu sein, dass Orchideen Bäume besiedelten. Andererseits scheint auch die Ausbildung von fleischigen Wurzeln mit Velamen oder von fleischigen Blättern als Anpassung an die periodisch trockenen Standortbedingungen eine Voraussetzung oder eine Möglichkeit gewesen zu sein, von Felsen oder anderen gut entwässerten Standorten auf Bäume überzusiedeln. Ob dabei der Weg über Humusepiphyten und anschließende Besiedlung der ökologischen Nischen in den Baumkronen oder die direkte Besiedlung der Bäume erfolgte, konnte bis heute nicht geklärt werden.
Bei der Wuchsform der Orchideen geht man davon aus, dass sich die Vielfalt der heutigen Orchideen aus einer sehr primitiven Form entwickelt hat, die man noch ansatzweise in fast allen Unterfamilien findet. So werden die ersten Orchideen einen sympodialen Wuchs mit schmalen Rhizomen, fleischigen Wurzeln (keine Speicherorgane), gefaltete Blätter und endständige Blütenstände besessen haben. Aufgrund der fehlenden Fossilien lässt sich nur schwer ableiten, auf welchem Weg sich die verschiedenen Wuchsformen herausgebildet haben und welches die Hauptrichtungen der Wuchsevolution sind. Ähnlich verhält es sich bei der evolutionären Entwicklung der verschiedenen Blütenformen. Es wird davon ausgegangen, dass die Entwicklung und Anpassung der Blüten vor allem mit den bestäubenden Insekten in Verbindung zu bringen ist. Am Anfang stand sicherlich eine lilienähnliche Blüte, die nach und nach ihre ventralen Staubbeutel verloren hat. Dies hängt wahrscheinlich mit der Art zusammen, wie die Bestäuber in die röhrenförmige Blüte eingedrungen sind. Dabei konnten wohl nur die dorsalen Staubbeutel ihre Pollen an eine für die Bestäubung sinnvolle Position heften. Die Ausbildung der Lippe resultierte ziemlich wahrscheinlich daraus, dass die Insekten immer wieder auf die gleiche Art und Weise auf den Blüten „gelandet“ sind. Vermutlich konnten Pflanzen mit lippenförmigem unterem Petalum (medianes Blütenhüllblatt des inneren Blütenhüllblattkreises) die jeweiligen Bestäuber besser unterstützen, was ein entscheidender Vorteil in ihrer Evolution gewesen sein dürfte.
Siehe auch: Liste der Orchideengattungen
Die Schätzungen über die Artenzahl der Orchideen reichen von 15.000 bis 35.000. Govaerts, der für die Kew Gardens eine Checkliste führt, stellte 2005 einen Stand von 25.158 Arten in 859 Gattungen fest. Im Zeitraum von 1990 bis 2000 wurden pro Jahr 200 bis 500 neue Arten beschrieben. Die artenreichsten Gattungen besitzen eine hauptsächlich tropische Verbreitung, dies sind:[10]
In der gemäßigten Zone ist die Artenvielfalt geringer, je etwa 250 Arten sind in Europa, Ostasien und Nordamerika verbreitet. Gattungen der gemäßigten Zone sind unter anderen:
Nur für die wenigsten Gattungen liegen gesicherte Informationen über die Stärke der Populationen vor. Trotzdem muss davon ausgegangen werden, dass die Bestände vieler Arten in der Natur stark gefährdet sind. Dies gilt für die Habitate in allen Regionen der Welt. Vor allem die Abholzung der Regenwälder und die landwirtschaftliche Nutzung von Gebieten mit Orchideenhabitaten reduzieren die Bestände stetig. Zusätzlich werden sie durch das unkontrollierte Sammeln gefährdet. Zum Schutz der Pflanzen wurden Vorschriften erlassen, die den Handel und den Umgang mit ihnen regeln. Alle Orchideenarten stehen mindestens im Anhang II des Washingtoner Artenschutz-Übereinkommens (WA). Folgende Gattungen und Arten stehen aufgrund besonders umfangreicher Aufsammlungen in der Vergangenheit und/oder der Gegenwart im Anhang I und unterliegen somit noch strengeren Auflagen:
Der Rückgang vieler europäischer Arten ist auch auf eine veränderte ländliche Bewirtschaftung zurückzuführen. Durch den enormen Rückgang der Beweidung (Schafe usw.), vor allem in Mitteleuropa, gehen die v. a. durch menschlichen Eingriff entstandenen Habitate (Trockenrasen) in ihren vermuteten ursprünglichen, bewaldeten Zustand zurück. Orchideenarten, die auf Trockenrasen wachsen, treten in diesen Wäldern kaum noch auf. Aus Sicht der Megaherbivorenhypothese jedoch wäre diese Wiederbewaldung als nur bedingt natürlicher Prozess zu verstehen, und Weidelandschaften wie Trockenrasen hätten auch vor dem Eintreffen des Menschen in Europa natürlicherweise existiert.
Siehe auch: Liste bedeutender Orchideenforscher
Orchideen faszinieren und beschäftigen die Menschen schon seit mehr als 2500 Jahren. Sie wurden als Heilmittel, Dekoration und Aphrodisiakum[11] verwendet oder sie spielten im Aberglauben eine große Rolle.
Die ältesten Überlieferungen über Orchideen stammen aus dem Kaiserreich China und beziehen sich auf die Kultur von Orchideen aus der Zeit um 500 v. Chr. (Tsui Tsze Kang: Orchideenkultur im Kum Cheong (erschienen in der Song-Dynastie 1128–1283)). Der chinesische Philosoph Konfuzius (551–478 v. Chr.) berichtete über ihren Duft und verwendete sie als Schriftzeichen »lán« (chinesisch 蘭), was so viel wie Anmut, Liebe, Reinheit, Eleganz und Schönheit bedeutet. Allgemein gilt die Orchidee in der chinesischen Gartenkunst als Symbol für Liebe und Schönheit oder auch für ein junges Mädchen. Orchideen in der Vase stehen dort für Eintracht.
Die ersten monographischen Abhandlungen über Orchideen entstanden in China bereits während der Song-Dynastie (Tsui Tsze Kang: Orchideenkultur im Kum Cheong, Wong Kwei Kok Die Orchideenkultur des Herrn Wong). Anhand der Schilderungen in diesen Werken kann man ablesen, dass sich die Orchideenkultur in China damals bereits auf einer hohen Stufe befand.
Auch in Amerika (Mexiko) werden Orchideen schon lange kultiviert. Noch bevor die Spanier das Land eroberten, wurden vor allem die Früchte von „Tlilxochitl“ (Vanilla planifolia) als Gewürz geschätzt. Die Azteken verehrten »Coatzontecomaxochitl« (Stanhopea-Arten) als heilige Blumen und kultivierten diese in den Gärten ihrer Heiligtümer.
Die ältesten europäischen Überlieferungen, in denen Orchideen erwähnt werden, stammen aus der griechischen Spätklassik von Theophrastus von Lesbos (etwa 372–289 v. Chr.). In seinem Werk Historia plantarum beschrieb er eine Pflanze mit zwei unterirdischen Knollen und bezeichnete sie als orchis, was dem griechischen Wort ὄρχις „Hoden“ entspricht. Kurt Sprengel deutete sie als die Art Orchis morio. Die älteste erhalten gebliebene Schrift über Orchideen stammt von Pedanios Dioscurides (1. Jh.). Er beschrieb vier Arten (Orchis, anderes Orchis, Satyrion und rotes Satyrion), die nach seinen Angaben botanisch nur schwer zu bestimmen sind. Medizinisch sollten sie wundheilend, stuhlstopfend und gegen Atemnot wirken. Unter Anwendung der Signaturenlehre unterschied Dioscurides bei den rundknolligen Orchideen zwei Arten von Wurzelknollen: die großen diesjährigen und die kleinen letztjährigen. Die großen, von Männern verzehrt, sollten die Geburt von Knaben bewirken, die kleinen, von Frauen genossen, die Geburt von Mädchen. Allgemein sollten die Orchideenwurzeln als Aphrodisiakum wirken. Die Orchideenbeschreibungen bei Plinius (1. Jh.) und Galen (2. Jh.) sowie bei späteren Autoren weichen nur unwesentlich von denen des Dioscurides ab.[39][40][41][42][43][44][45][46][47][48]
Seit dem Spätmittelalter wurden flache, handförmige Orchideenwurzeln von runden Wurzeln unterschieden. Die flachen, handförmigen Wurzeln wurden „palma christi“, „manus christi“, „stendel wurcz das wyblin“ oder „hendel wurcz“ genannt.[49][50][51][52][53][54]
„Das weiblin hat zwo wurtzelen vuffeinander ligen / gleich zweyen henden / der halben es auch Palma Chriſti genant. Es hat auch ſonſt einen vnzüchtigen anblick / der weiber heymlicheyt gleich.“
Ab der ersten Hälfte des 16. Jh. setzte man sich auch in Europa stärker mit den Orchideen auseinander. So in den Werken der Väter der Botanik, die die bisher bekannten Pflanzen ordneten, indem sie verwandte Arten zusammenstellten, Wuchsformen, Blüten und Wurzelknollen beschrieben.[55][56][57]
Mit dem Erscheinen von Species plantarum von Carl von Linné (1753) erhielten auch verschiedene Orchideenarten erstmals Namen nach der binären Nomenklatur. Jussieu begründete 1789 mit der Herausgabe des Werkes Genera Plantarum die Grundlagen der botanischen Klassifikation und somit auch die Schaffung der Orchidaceae als Pflanzenfamilie. Der schwedische Botaniker O. Swartz gliederte 1800 als erster die Orchideenfamilie in zwei verschiedene Gruppen (ein oder zwei fruchtbare Staubblätter). Mit seinem Werk The Genera and Species of Orchidaceous Plants (London, 1830 bis 1840) und unzähligen Einzelbearbeitungen wurde J. Lindley zum eigentlichen Begründer der Orchideenkunde. Sein Hauptwerk lag in der Gliederung und Beschreibung von Arten. Seine Arbeiten wurden später durch H. G. Reichenbach (Rchb. f.), J. D. Hooker, R. Schlechter und andere ergänzt, erweitert und zum Teil wesentlich überarbeitet.
Bevor man in Europa begann, aus Übersee tropische Orchideen einzuführen, kultivierte man schon lange Zeit heimische Orchideen in den Gärten. Die erste tropische Orchidee in Europa erblühte 1615 in Holland (Brassavola nodosa). 1688 wurde Disa uniflora aus Südafrika nach Europa eingeführt. Vor allem durch seine weltweite Vormachtstellung als Kolonialmacht und die daraus resultierenden Verbindungen gelangten viele Arten nach England, wo im 19. Jahrhundert zahlreiche Sammlungen entstanden. Vor allem C. Loddiges war ausgesprochen erfolgreicher Kultivateur. Als 1818 bei W. Cattley die erste Cattleya labiata (später als Cattleya labiata var. autumnalis bezeichnet) erblühte, war die große lavendelblaue Blüte eine Sensation in Europa und führte zu einem immer stärkeren Bedarf an weiteren tropischen Orchideen. Es wurden immer mehr Sammler und Forschungsreisende (darunter John Gibson, William und Thomas Lobb, D. Burke, J. H. Veitch) in alle Welt geschickt, um neue unbekannte Arten zu finden und diese Pflanzen in die Sammlungen der zahlenden Gärtnereien (zum Beispiel C. Loddiges, J. Linden, F. Sander, L. van Houtte, Veitch and Sons) und Privatpersonen (zum Beispiel W. Cattley, A.L. Keferstein, Senator Jenisch) einzugliedern[58]. Die Anzahl der Importe verringerte sich erst wieder, als die Orchideenzüchtung immer mehr an Bedeutung gewann (Anfang 20. Jahrhundert). Mit dem Beginn der stärkeren wissenschaftlichen Untersuchung der Familie Orchidaceae – unter anderem zur Klärung offener Verwandtschaftsverhältnisse – und dem wachsenden Interesse von Amateuren stieg der Bedarf und das Interesse an den Naturformen wieder. Auch heute noch sind Gärtnereien in aller Welt daran interessiert, Wildformen in ihre Bestände einzugliedern, um durch Einkreuzungen vorhandenes Pflanzenmaterial aufzufrischen. Auch heute werden bisher unbekannte Arten neu entdeckt.
In den letzten Jahrzehnten wurde die Orchideenkultur immer populärer, das Angebot und die Verfügbarkeit von Kulturhybriden wurde größer und so versuchten sich immer mehr Amateure daran, in den heimischen Zimmern, Vitrinen und Gewächshäusern Orchideen zu kultivieren. Heute ist die Kultur dieser Pflanzen nichts Ungewöhnliches mehr. Vor allem der Massenproduktion von Orchideen in Taiwan, Thailand und den Niederlanden ist es zu verdanken, dass die Preise der Pflanzen so gesunken sind, dass eine blühende Orchidee im Topf (zum Beispiel in Deutschland) zum Teil preiswerter ist als ein durchschnittlicher Blumenstrauß. Diese Popularität hat aber auch dazu geführt, dass die Jagd nach dem Besonderen, dem Einzigartigen, dem Besitz besonders hochwertiger Pflanzen wieder aktueller denn je ist. Die Folge ist zum einen, dass für besonders rare Exemplare oder prämierte Pflanzen exorbitante Preise in Japan oder den USA gezahlt werden, und zum anderen, dass aus Geldgier besonders bei neuentdeckten Arten häufig die natürlichen Bestände geplündert werden, nur um die Nachfrage sogenannter „Sammler“ zu befriedigen. So führte die Entdeckung von Phragmipedium kovachii neben einem Streit um die Erstbeschreibung auch dazu, dass die bekanntgewordenen Habitate in Peru stark dezimiert wurden. Orchideen standen zudem im Mittelpunkt des künstlerischen Schaffens der amerikanischen Malerin Georgia O’Keeffe, die Blumenmotive mit der Sexualität weiblicher Körper assoziierte. Zu nennen wären etwa die Bilder An Orchid oder Narcissa’s Last Orchid, jeweils aus dem Jahr 1941.
Trotz ihrer großen Vielfalt werden nur wenige Orchideenarten als kultivierte Nutzpflanze verwendet. Dazu zählt die Gewürzvanille (Vanilla planifolia) zur Gewürzproduktion. Einige Arten werden auch zur Aromatisierung/Bereitung von Tee (Bsp. Jumellea fragrans) oder auch als Parfümierungsmittel für Parfüm und Tabak (Bsp. Vanilla pompona) genutzt. Wo nationale Naturschutzgesetze dies nicht unterbinden, werden verschiedene Arten der Gattungen Orchis und Ophrys (Bsp. Orchis morio) durch Naturentnahmen zur Gewinnung von Gallerte aus „Salep“ genutzt. Die ausgegrabenen Wurzelknollen werden in der Türkei zur Aromatisierung von Speiseeis verwendet.
Große wirtschaftliche Bedeutung erlangen die Orchideen als Zierpflanzen oder Schnittblumen. Viele können in weitem Umfang, auch über Gattungsgrenzen hinweg, zur Kreuzung verwendet werden. So entstanden im Lauf der letzten etwa 150 Jahre ungefähr 100.000 Hybriden. Von diesen werden wiederum einige Tausende als Zierpflanzen kommerziell vermehrt und verkauft. Den größten Anteil daran haben im Zierpflanzenbereich die Züchtungen von Hybriden der Gattungen Phalaenopsis, Cattleya, Dendrobium, Paphiopedilum und Cymbidium. Außer als getopfte Pflanzen werden die Blütentriebe der Gattungen Phalaenopsis, Dendrobium und Cymbidium häufig auch als Schnittblumen vermarktet.
Im südostasiatischen Raum erwirtschaftet Thailand mit dem Export von Orchideen jährlich ca. 2 Milliarden Baht (etwa 40 Mio. Euro), wobei die Hauptmärkte in den USA, Japan, Europa, Hongkong, Taiwan und Südkorea liegen. Dies sorgte 2002 für den Export von über 3,1 Mio. Orchideenpflanzen. Da laut thailändischer Landwirtschaftsbehörde ein Trend mit großem Umsatzpotenzial erkannt wurde, wird versucht, die Qualität und Attraktivität der thailändischen Orchideen mit Zertifikaten weiter zu steigern. In Europa werden große Mengen von Orchideenhybriden vor allem in den Niederlanden für den Massenmarkt (Baumärkte, Pflanzen- und Blumencenter) produziert. So gab es 2003 dort etwa 216 ha überglaste Anbaufläche alleine für die Produktion von Orchideen für den Schnittblumenverkauf. In den USA betrug der Umsatz durch getopfte Orchideen etwa 121 Millionen US-$ (2003).
Der Massenmarkt wird vorwiegend mit in vitro erzeugten Pflanzen bedient. Die Bedeutung dieses Geschäftszweiges lässt sich anhand der Entwicklung der Produktionsmengen belegen. Innerhalb von 10 Jahren (1991–2000) hat sich die Menge der in Deutschland in vitro produzierten Orchideen fast verfünffacht (1991: ca. 2,5 Millionen Pflanzen, 2000: über 12 Millionen Pflanzen). Den größten Anteil hatten daran Pflanzen (größtenteils Hybriden) der Gattungen Phalaenopsis (2000: über 9 Millionen Pflanzen).
Darwins Entdeckungen Schon Charles Darwin war fasziniert von einer madagassischen Orchideen-Blüte Angraecum sesquipedale mit einem bis zu 35 cm langen Sporn. Auch diese Blüte muss irgendwie bestäubt werden, und irgendein Tier muss in diesen Sporn hineinkommen. Tatsächlich fand man 1903 das zu der Pflanze passende Insekt, den Schwärmer Xanthopan morgani praedicta.
Orchideen als psychoaktive Pflanze Die Trichocentrum cebolleta ist eine Orchideenart mit gelb-braun getupften Blüten, die im tropisch-subtropischen Amerika und in der Karibik wächst. In Europa wird sie schon seit langem als Zierpflanze kultiviert. Die Blätter enthalten als wirksame Inhaltsstoffe verschiedene Phenanthrene. Diese wirken halluzinogen und werden von den Tarahumara (einem mexikanischen Indianerstamm) als Ersatz für den Peyotekaktus Lophophora williamsii gebraucht (Hauptwirkstoff Meskalin).
Orchidee als Metapher in der Sprache Die besondere Stellung der Orchidee unter den Blumen macht das Wort Orchidee zu einer beliebten Metapher in der Sprache. Die Orchidee gilt als ausnehmend schön und als selten zu finden. Daher steht einerseits „Orchidee“ oft für etwas besonders Schönes. In Verbindung mit der sexuellen Konnotation[59] wird daher oft eine äußerst hübsche Frau als Orchidee bezeichnet, so im Film Wilde Orchidee. Andererseits steht „Orchidee“ für etwas besonders Seltenes. Diese zweite Metapher kann auch spöttisch sein; so wird eine selten studierte Studienrichtung mit außergewöhnlichen Inhalten als Orchideenfach bezeichnet.
Orchideen (Singular: Orchidee, [ˌɔʁçiˈdeːə] ) oder Orchideengewächse (Orchidaceae) sind eine weltweit verbreitete Pflanzenfamilie. Die zwei hodenförmigen Wurzelknollen der Knabenkräuter (von griechisch ὄρχις orchis ‚Hoden‘) haben der gesamten Pflanzenfamilie ihren Namen gegeben. Nach den Korbblütlern (Asteraceae) stellen die Orchideen die zweitgrößte Familie unter den bedecktsamigen Blütenpflanzen dar. Sie werden als besonders schön angesehen, und vielen gilt die Orchidee als Königin der Blumen. Sie gehören innerhalb der Klasse der Bedecktsamer zu den Einkeimblättrigen Pflanzen (Monokotyledonen). Etwa 1000 Gattungen mit 15.000 bis 30.000 Arten werden von den Botanikern anerkannt.
Suku anggrèk-anggrèkan utawa Orchidaceae iku suku tetuwuhan ngembang kanthi anggota jinis paling akèh. Jinis-jinisé kasebar wiyar saka laladan tropika teles tekan wewengkon sirkumpolar, sanadyan sapérangan gedhé anggotané tinemu ing laladan tropika. Akèh-akèhé anggota suku iki urip minangka epifit, mligi kang asalé saka laladan tropika. Anggrèk ing laladan iklim sedheng lumrahé utip ing lemah lan minangka umbi minangka cara adhaptasi marang usum adhem. Organ-organé kang lumrahé kandel lan "ndaging" (sukulen) marakaké tahan ngadhepi tekanan sumadyaning banyu. Anggrèk epifit bisa urip saka embun lan udara lembab.
Anggota wigati kang kaloka manungsa ya iku anggrèk hias sarta panili.
Anggota suku iki lumrahé duwé organ-organ kang sukulen utawa "ndaging": kandel kanthi kandhutan banyu kang dhuwur. Mila bisa urip ing kaanan banyu sithik. Banyu diantuki saka udan, embun, utawa uwab banyu ing udara. Nanging, sanadyan mangkono, anggrèk ora tinemu ing laladan ara-ara amarya pangoyotané ora intensif. Anggrèk seneng cahya srengéngé nanging ora langsung saéngga anggrèk biyasa tinemu ing alam minangka tetuwuhan njogan alas utawa ing sangisoring naungan. Minangka tetuwuhan hias, anggrèk tahan ing njeron ruwang.
Oyoté serabut, ora jero. Jinis-jinis epifit ngembangaké oyot sukulen lan nèmplèk ing watangé wit papané tuwuh. Ing kulit oyot sok tinemu jamur oyot (mikoriza) kang simbiosis karo anggrèk.
Watang anggrèk ros-rosan. Anggrèk kang urip ing lemah ("anggrèk lemah") watangé cendhak lan lumrahé mèmper umbi. Sauntara iku, anggrèk epifit watangétuwuh apik, asring saya kandel lan kareksa lapisan lilin kanggo nyegah panguapan kang kakèhen. Tuwuhing watang bisa asifat "saya dawa" (monopodial) utawa "saya amba" (simpodial), gumantung genusé.
Godhong anggrèk lumrahé oval dawa kanthi balung godhong uga dawa, kas godhong monokotil. Godhongé bisa uga saya kandel lan duwé fungsi minangka panyimpen banyu.
Kembang anggrèk wanguné kas lan dadi panyiri kang mbédakaké saka anggota suku liya. Kembang-kembang anggrèk kasusun majemuk, mijil saka gagang kembang kang dawa, mijil saka kelèk godhong. Kembangé simetri bilateral. Helaian Kelopak kembang (sepal) lumrahé warnané mèmper karo makutha kembang (saéngga ingaran tepal). Sak helai makutha kembang kamodifikasi minangka kaya "ilat" kang ngreksa sawijining struktur aksesoris kang nggawa benang sari lan putik. Benang sari duwé gagang cendhak banget kanthi loro kepala sari wangun cakram cilik (ingaran "pollinia") lan kareksa déning struktur cilik kang kudu dibukak déning gegremet panyerbuk (utawa manungsa kanggo panili) lan nggawa serbuk sari nuju cangkem putik. Tanpa direwangi organisme panyerbuk, ora bakal dumadi panyerbukan.
Woh anggrèk wanguné kapsul kang wernané ijo, yèn wis tuwa lan mateng dadi garing lan kabukak ing pinggir. Wijiné cilik banget tur enthèng, saéngga gampang kagawa angin. Wiji anggrek ora nduwé jaringan panyimpen cadangan pangan; malah embrioné durung mateng sampurna. Wiji bakal thukul yèn tiba ing medium kang selaras lan terus tuwuh nganti mateng.
Anggrèk kaloka minangka tetuwuhan hias populèr kang dijupuk kembangé. Kembang anggrèk éndah banget lan variasiné mèh ora winates. Anggrèk biyasa didol minangka tetuwuhan pot utawa minangka kembang potong. Indonésia duwé akèh jinis anggrèk, mligi anggrèk epifit kang urip ing wit-witan alas saka Sumatra tekan Papua. Anggrèk bulan iku kembang pesona bangsa Indonésia. Anggrèk uga dadi kembang nasional Singapura lan Thailand.
Anggrèk asring dipigunaaké minangka simbul saka rasa tresna, kaméwahan, lan kaéndahan suwéné maabad-abad. Bangsa Yunani migunakaké anggrèk minangka simbul kajantanan, sauntara bangsa Tiongkok ing jaman biyèn percaya yèn anggrèk iku tetuwuhan kang ngetokaké ganda arum saka awaké Kaisar Tiongkok.
Ing pertengahan jaman, anggrèk duwé peran wigati ing pangembangan tèhnik pangobatan migunakaké tetuwuhan. Panggunaané uga mawiyar nganti dadi bahan ramu-ramuan lan malah naté dipracaya minangka bahan baku utama panggawéyan ramuan ramuan katresnan ing mangsa tartamtu. Nalika anggrèk mijil ing impèning wong, iki dipracaya minangka simbul representasi saka kabutuhan kang jero marang kalembutan, romantisme, lan kasetyan ing sawijining gegayutan. Akiré, ing wiwitaning abad kaping 18, kegiyatan ngolèksi anggrèk wiwit dadi kagiyatan kang akèh dilakoni ing saindenging donya, mligi amarga kaéndahan tetuwuhan iki.
Panili (Vanilla planifolia) uga wujud anggota suku anggrèk-anggrèkan. Tetuwuhan iki dimanfaataké wohé. Kanggo ngasilaké woh, panili kudu "dikawinké" déning manungsa, amarga gegremet ora bisa urip ing sanjabaning laladan asalé, sanadyan saiki usaha-usaha nuju pamanfaatan gegremet wiwit dilakoni.
Panyebutan jinis anggrèk hias biyasa disebutaké kanthi jeneng genusé waé amarga akèh banget hibrida antarspesies lan antargenus kang wis gigawé. Akibaté, pananduran anggrèk nduwé sawijining aturan mirunggan kang rada "nyimpang" saka aturan pananduran botani biyasa.
Ing ngisor iki jeneng-jeneng gènus anggrèk hias populèr:
Suku anggrèk-anggrèkan utawa Orchidaceae iku suku tetuwuhan ngembang kanthi anggota jinis paling akèh. Jinis-jinisé kasebar wiyar saka laladan tropika teles tekan wewengkon sirkumpolar, sanadyan sapérangan gedhé anggotané tinemu ing laladan tropika. Akèh-akèhé anggota suku iki urip minangka epifit, mligi kang asalé saka laladan tropika. Anggrèk ing laladan iklim sedheng lumrahé utip ing lemah lan minangka umbi minangka cara adhaptasi marang usum adhem. Organ-organé kang lumrahé kandel lan "ndaging" (sukulen) marakaké tahan ngadhepi tekanan sumadyaning banyu. Anggrèk epifit bisa urip saka embun lan udara lembab.
Anggota wigati kang kaloka manungsa ya iku anggrèk hias sarta panili.
Hillurina yura rikch'aq ayllu (familia Orchidaceae) nisqaqa huk yurakunap rikch'aq ayllunmi, ancha rikch'aqsapam, 25.000-chá 30.000-chá rikch'aq. Achka rikch'aqninkunaqa ancha sumaq tuktuyuqmi, hillurina nisqa waytam.
Kaymi huk hillurina yurakuna:
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Hillurina yura rikch'aq ayllu.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Hillurina yura rikch'aq ayllu
Hillurina yura rikch'aq ayllu (familia Orchidaceae) nisqaqa huk yurakunap rikch'aq ayllunmi, ancha rikch'aqsapam, 25.000-chá 30.000-chá rikch'aq. Achka rikch'aqninkunaqa ancha sumaq tuktuyuqmi, hillurina nisqa waytam.
Lân-hoe, ia̍h hun-lūi-ha̍k ê Lân-kho (lat. Orchidaceae), sī chi̍t khoán khui-hoe si̍t-bu̍t, ū iok-lio̍k 763 sio̍k, hun 28,000 chéng chó-iū.
Lân-hoe, ia̍h hun-lūi-ha̍k ê Lân-kho (lat. Orchidaceae), sī chi̍t khoán khui-hoe si̍t-bu̍t, ū iok-lio̍k 763 sio̍k, hun 28,000 chéng chó-iū.
Kulawarga aangkrékan[1] (basa latin: Orchidaceae[1]) mangrupa golongan tutuwuhan kembangan anu mibanda anggota atawa jenis panglobana. Anggota ti kulawarga ieu bisa dipanggihan di sakuliah dunya, iwal gurun pasir anu garing jeung daérah anu sok katutupan salju[1]. Jenis angkrék anu aya di dunya kisaran antara 17.000-35.000. Kontribusi angkrék Indonésia dina khasanah angkrék dunya cukup gedé[1]. Tina 20.000 spésiés angkrék anu sumebar di sakuliah dunya, 6.000 di antarana aya di leuweung Indonésia[1]. Angkrék mangrupa tutuwuhan hias anu miboga niléy éstétika luhur[1]. Wangun jeung warna kembang sarta karakteristik séjénna anu unik jadi daya tarik sorangan tina spésiés tutuwuhan hias ieu sangkan loba dipiresep ku konsumén[1], boh di jero negeri boh ti luar negeri[1]. Angkrék anu dipiresep nyaéta dina wangun kembang potong jeung tutuwuhan pot[1]. Angkrék ditangtayungan ku Peraturan Pamaréntah Républik Indonésia, nomor 7 taun 1999, tanggal 27 Januari 1999[2].
Orchidaceae is a diverse an widespread faimily o flouerin plants wi blooms that are eften colourfu an eften fragrant, commonly kent as the orchid faimily. Alang wi the Asteraceae, thay are ane o the twa lairgest faimilies o flouerin plants, wi atween 21,950 an 26,049 currently acceptit species, foond in 880 genera.[2][3] Selecting which of the two families is larger is still under debate, as concrete numbers on such enormous families are constantly in flux. Regardless, the nummer o orchid species equals mair nor twice the nummer o bird species, an aboot fower times the nummer o mammal species. The faimily an aa encompasses aboot 6–11% o aw seed plants.[4] The lairgest genera are Bulbophyllum (2,000 species), Epidendrum (1,500 species), Dendrobium (1,400 species) an Pleurothallis (1,000 species).
The faimily an aa includes Vanilla (the genus o the vanilla plant), Orchis (type genus), an mony commonly cultivatit plants such as Phalaenopsis an Cattleya. Mairower, syne the introduction o tropical species in the 19t century, horticulturists hae produced mair nor 100,000 hybrids an cultivars.
.jpg)
|dead-url= (help) |accessdate= (help) L' Orchidaceae sò una famiglia di piante chì facenu partita di l'ordine di l'Asparagales.
Anacamptis
Arethusa
Barlia
Bletilla
Calypso
Cattleya
Cephalanthera
Chamorchis
Coeloglossum
Corallorrhiza
Cymbidium
Cypripedium
Dactylorhiza
Dendrobium
Epidendrum
Epipactis
Epipogium
Gennaria
Goodyera
Gymnadenia
Habenaria
Hammarbya
Herminium
Himantoglossum
Limodorum
Liparis
Listera
Malaxis
Masdevallia
Miltonia
Neotinea
Neottia
Nigritella
Odontoglossum
Oncidium
Ophrys
Orchis
Phalaenopsis
Platanthera
Pleione
Polystachya
Polycycnis
Pseudorchis
Serapias
Spiranthes
Traunsteinera
Vanda
Vanilla
Orquidias (Orchidaceae Juss.), d'o griego Orchis = Testículo, porque as riels tuberuosas d'istas plantas, por a suya forma, membrelaban-es a os estuduosos a forma d'os organos sexuals masculinos.
Se veigan as imáchens de Commons sobre Orquidias (Orchidaceae).Las Orquidèas son totas las plantas que compausan la familha Orchidaceae, apertenent a l'òrdre Asparagales, una de las famillas màger de plantas existentas. Presentan fòrça formas, talhas e colors variadas e existisson per totes los continents, levat Antartida, mas son predominantas pel airals tropicals.
Majoritariament epifitas, las orquidèas creisson subre los arbres, los utilizants solament coma apieja per cercar la lutz; son pas de plantas parasitas, se noirisson solament de material en decomposicion que cai dels arbres e s'acumula e s'enviroda sus sas rasics. An mantuna formas de reproduccion: dins la natura, principalament per dispersion de las semenças mas en cultura tanben per division.
Respècte a l'enòrma varietat d'espècias, fòrça paucas an un usatge comercial, levat las d'interès ornamental e d'unas espècias que produson la vanilha a partir de sos fruits, mas aqueste usatge es limitat per la produccion d'un compausat artificial similar de cost fòrça inferior. Mesme per l'ornamentacion, sola una pichona part de las espècias es utilizada, pr'amor que la granda majoritat presenta de flors pichonas e de fuèlhas paucas atractivas. Los orquidicultors creèron diferents ibrids de grand efièch ornamental per aumentar lor interès comercial.
Orchidaceae is a diverse an widespread faimily o flouerin plants wi blooms that are eften colourfu an eften fragrant, commonly kent as the orchid faimily. Alang wi the Asteraceae, thay are ane o the twa lairgest faimilies o flouerin plants, wi atween 21,950 an 26,049 currently acceptit species, foond in 880 genera. Selecting which of the two families is larger is still under debate, as concrete numbers on such enormous families are constantly in flux. Regardless, the nummer o orchid species equals mair nor twice the nummer o bird species, an aboot fower times the nummer o mammal species. The faimily an aa encompasses aboot 6–11% o aw seed plants. The lairgest genera are Bulbophyllum (2,000 species), Epidendrum (1,500 species), Dendrobium (1,400 species) an Pleurothallis (1,000 species).
The faimily an aa includes Vanilla (the genus o the vanilla plant), Orchis (type genus), an mony commonly cultivatit plants such as Phalaenopsis an Cattleya. Mairower, syne the introduction o tropical species in the 19t century, horticulturists hae produced mair nor 100,000 hybrids an cultivars.
Orquidias (Orchidaceae Juss.), d'o griego Orchis = Testículo, porque as riels tuberuosas d'istas plantas, por a suya forma, membrelaban-es a os estuduosos a forma d'os organos sexuals masculinos.
Orchidaceae Kulawarga aangkrékan (basa latin: Orchidaceae) mangrupa golongan tutuwuhan kembangan anu mibanda anggota atawa jenis panglobana. Anggota ti kulawarga ieu bisa dipanggihan di sakuliah dunya, iwal gurun pasir anu garing jeung daérah anu sok katutupan salju. Jenis angkrék anu aya di dunya kisaran antara 17.000-35.000. Kontribusi angkrék Indonésia dina khasanah angkrék dunya cukup gedé. Tina 20.000 spésiés angkrék anu sumebar di sakuliah dunya, 6.000 di antarana aya di leuweung Indonésia. Angkrék mangrupa tutuwuhan hias anu miboga niléy éstétika luhur. Wangun jeung warna kembang sarta karakteristik séjénna anu unik jadi daya tarik sorangan tina spésiés tutuwuhan hias ieu sangkan loba dipiresep ku konsumén, boh di jero negeri boh ti luar negeri. Angkrék anu dipiresep nyaéta dina wangun kembang potong jeung tutuwuhan pot. Angkrék ditangtayungan ku Peraturan Pamaréntah Républik Indonésia, nomor 7 taun 1999, tanggal 27 Januari 1999.
L' Orchidaceae sò una famiglia di piante chì facenu partita di l'ordine di l'Asparagales.
De Orchidee (Orchidaceae) is de groeëtste plaantefamilie óp de waelt en keumt, behalve in de echte kow sjtrieëke, överaal vör. 't Gèft mieë wie 20.000 versjillende saoërte. De plant wert ooch wal Orchis geneumd, wat d'r naam is van een sjpecifiek gesjlach.
D'r naam 'orchidee' is aafgeleid van Orchis. D'r Griekse filosoof Theophrastus waor in 300 v.Chr. d'r örsjte dae 't gesjlach besjraef. D'r naam Orchis (όρχις) haat mäögelek betrèkking óp d'r dubbele wórtelknol: 't Griekse 'orchis' betekent ooch teelbal.
In 't örsjte decenium van d'r 21ste ieëw is de plaant in Europa 'n echte modeplaant waoëre die vör e paar Euro överaal te kriege is. Ieëder waor 't 'n plaant die me allèng in speciaal blomezake koes kriege en da mètstens allèng de bloom, die óp 'n speciaal meneer verpakt waor zoedat ze langer good blaef.
In d'r Euregio kaome in 't weeld zieëker 40 saoërte orchideje vör, zoewie d'r aeëpkesorchis, 't soldäötsje of d'r hieël zeldzame purperorchis. 't Haat evvel gènge anvance öm die plaante oet te plaante en in d'r ège móstem of binne in 'ne pót te zitte. Da geunt ze namelek al flót kapot.
De Orchidee (Orchidaceae) is de groeëtste plaantefamilie óp de waelt en keumt, behalve in de echte kow sjtrieëke, överaal vör. 't Gèft mieë wie 20.000 versjillende saoërte. De plant wert ooch wal Orchis geneumd, wat d'r naam is van een sjpecifiek gesjlach.
Tekst üüb Öömrang Orchideen (Orchidaceae) san en famile faan bloosenplaanten uun't kategorii faan a Asparagales. Tu det famile hiar 21.950 of 26.049[1] slacher üüb a eerd.
Cattleya labiata
Habenaria radiata
Disa cardinalis
Doritaenopsis
Chloraea crispa
Ansellia africana
Calanthe triplicata
Paphiopedilum victoria-regina
Epistephium lucidum
Epidendrum stamfordianum
Cephalanthera rubra var. alba
Cattleya warscewiczii
Orchideen (Orchidaceae) san en famile faan bloosenplaanten uun't kategorii faan a Asparagales. Tu det famile hiar 21.950 of 26.049 slacher üüb a eerd.
D'Famill vun den Orchideeën (Orchidaceae) huet méi wéi 25.000 Aarten, opgedeelt an zirka 850 Gattungen, an ass domat, no den Asteraceae, déi zweetgréisst Planzefamill. D'Orchideeë sinn iwwer d'ganz Welt ausser an der Antarktis verbreet, mä et ass an den Tropen wou hiren Aarteräichtum am gréissten ass.
Innerhalb vun de Bléieplanzen gehéiere se zu de Monokotyledonen, zu deenen och d'Grieser gehéieren. D'Orchideeë liewen a Symbios mat engem Champignon deen hir Wuerzelen emspënnt a se mat Nierstoffer aus dem Buedem versuergt.
Déi grouss Formen- a Faarwendiversitéit vun den Orchideeëbléien ass entstanen als Upassung un d'Ulackele vu Bestäuberinsekten. Vill vun hire Bléie bilden z. B. eng Landeplaz fir d'Insekten, anerer ginn sou wäit, mat hire Bléieblieder d'Form an d'Fierwung vun engem weiblechen Insekt z'imitéiere fir sou dee betreffende Männchen unzelackelen (z. B. d'Bommel).
Déi ganz Planzefamill krut hiren Numm duerch déi zwou hodefërmeg Wuerzelknolle vun der Gattung Orchis (gr.: ὄρχις „Hoden“).
Trotz deene ville Kennzeechen déi ee bei den Orchideeë gesi kann, gëtt et der nëmme wéineg déi bei hinnen alleguer virkommen. Dat erkläert sech doduerch, datt déi eenzel Gattunge verschidden evolutionär Stadien erreecht hunn.
Orchideeë wuessen:
Méi wéi d'Hallschent vun den tropeschen Aarte lieft epiphytesch.
Am Land goufe bis haut 46 Orchideeënaarten nogewisen, wouvun awer 10 ausgestuerwe (†) sinn.
D'Famill vun den Orchideeën (Orchidaceae) huet méi wéi 25.000 Aarten, opgedeelt an zirka 850 Gattungen, an ass domat, no den Asteraceae, déi zweetgréisst Planzefamill. D'Orchideeë sinn iwwer d'ganz Welt ausser an der Antarktis verbreet, mä et ass an den Tropen wou hiren Aarteräichtum am gréissten ass.
Innerhalb vun de Bléieplanzen gehéiere se zu de Monokotyledonen, zu deenen och d'Grieser gehéieren. D'Orchideeë liewen a Symbios mat engem Champignon deen hir Wuerzelen emspënnt a se mat Nierstoffer aus dem Buedem versuergt.
Déi grouss Formen- a Faarwendiversitéit vun den Orchideeëbléien ass entstanen als Upassung un d'Ulackele vu Bestäuberinsekten. Vill vun hire Bléie bilden z. B. eng Landeplaz fir d'Insekten, anerer ginn sou wäit, mat hire Bléieblieder d'Form an d'Fierwung vun engem weiblechen Insekt z'imitéiere fir sou dee betreffende Männchen unzelackelen (z. B. d'Bommel).
Déi ganz Planzefamill krut hiren Numm duerch déi zwou hodefërmeg Wuerzelknolle vun der Gattung Orchis (gr.: ὄρχις „Hoden“).
Orhideje (lat. Orchidaceae) su raznolika i kosmopolitski rasprostranjena porodica cvjetnica, sa često šarenim i mirisnim cvjetovima. Porodica orhideja uključuje veoma heterogene biljke sa (često) osebujnim načinom (samo)oprašivanja, koje je prilagođene datim uvjetima okruženja, od tropskih do ledenih geografskih širina.[2].
Skupa sa Asteraceae, orhideje su jedna od dvije najveće porodice cvjetnica. Uključuju oko 28.000 dosad prihvaćenih vrsta, iz oko 763 roda.[3][4] Budući da se, opisivanjem novih vrsta, porodica povećava, njihovo određivanje je i dalje diskutabilno, jer potvrđeni podaci o članovima te ogromne porodice stalno pristižu. Bez obzira na to, broj orhidejskih vrsta gotovo je jednak broju košljoriba, a više ih je nego dva puta od broja vrsta ptica i oko četiri puta više nego sisarskih. Porodica obuhvata oko 6-11% svih sjemenjača.[5] Najveći rodovi su Bulbophyllum (2.000 vrsta), Epidendrum (1.500 vrsta), Dendrobium (1.400 vrsta) i Pleurothallis (1.000 vrsta).
Porodica također uključuje raznolike rodove Vanilla (tipska vrsta: vanilija), Orchis (tipski rod) i veoma česte kultivirane biljake, kao što su one iz rodova Phalaenopsis i Cattleya . Osim toga, nakon kultivacije tropskih vrsta, u 19. stoljeću (za hortikulturu), proizvedeno je više od 100.000 hibrida i kultivara.
Orhideje su lahko razlikuju od drugih biljaka, po nekim vrlo uočljivim, zajednički izvedenim osobenostima ili "apomorfijama". Među njima su:
Sve orhideje su višegodišnje biljke koje nemaju nikakve trajne drvenaste strukture. Mogu rasti u skladu sa dva obrasca:
Uzemljene orhideje mogu biti rhizomaste ili formiraju izdanke ili gomolje. Korijenove kape ovih orhideja su glatke i bijele.
Neke simpodijske zemne orhideje, kao što su rodovi Orchis i Ophrys, imaju dva podzemna gomoljasta korijena. Jedan se koristi kao rezerva hrane za zimski period i za razvoj drugog, iz kojeg se razvija vidljiv prirast.
U toplim i stalno vlažnim klimatima, mnoge uzemljene orhideje ne trebaju pseudolukovice.
Epifitne orhideje, one koje rastu uz podršku, imaju modificirane vazdušne korjenove koji ponekad mogu biti dugi nekoliko metara. U starijim dijelovima korijena, nalazi se modificirana sunđerasta epiderma, pod nazivom velamen, sa funkcijom apsorbiranja vlage. Građena je od mrtvih ćelija i može biti srebrnasto-siva, bijela ili smeđa. U nekim orhidejama, velamen uključuje spužvasta i vlaknasta tijela u blizini prostora između ćelija, pod nazivom tilosomi.
Ćelije korijenskog epiderma rastu pod pravim uglom u odnosu na os korijena kako bi mu omogućile da se čvrsto stisne na podršku. Nutrijenti za epifitne orhideje uglavnom dolaze iz mineralne prašine, organskih nanosa, životinjskog izmeta i drugih međunakupina na površinama njihove podloge.
Osnova stabljike simpodijskih epifita ili u nekih vrsta, suština celokupne stabljike može biti zadebljala da formira pseudolukovicu koja sadrži hranjive tvari i vodu za suhe periode.
Pseudolukovica ima glatku površinu sa izdužnim brazdama, a može imati različite oblike, često konusne ili duguljaste. Njena veličina je vrlo varijabilna; u nekih malih vrsta roda Bulbophyllum, može biti najduža do dva milimetra, dok kod najveće orhideja na svijetu, Grammatophyllum speciosum (gigantska orhideja), može dostići do tri metra. Neke vrste roda Dendrobium imaju duge, štapičaste pseudolukovice sa kratkim, zaobljenim listovima po cijeloj dužini; neke druge orhideje imaju skrivene ili izuzetno male pseudolukovice, potpuno uključene unutar lišća.
Sa starenjem, pseudolukovica odbacuje lišće i postaje uspavana. U ovoj fazi, često se naziva leđna lukovica. Ona dalje održava hranu za biljke, ali onda glavna pseudolukovica obično preuzima iskorištavanje posljednje rezerve akumulirane u uspavanoj lukovici, koja na kraju također ugine. Pseudolukovica obično živi oko pet godina. Orhideje bez uočljive pseudolukopvice također imaju izrasline, kao pojedinačne komponente simpodijskih biljaka.
Kao i većina monokotiledona, orhideje uglavnom imaju jednostavno lišće sa paralelnim venama, iako neke Vanilloideae imaju mrežaste žilice. Listovi mogu biti jajoliki, lancetasti ili okruglasti i vrlo varijabilne veličine na pojedinim biljkama. Njihove karakteristike su često dijagnostičke za određivanje vrsta. Na stabljici su obično naizmjenični, često savijeni po dužini uz centar ("plikati"), a nemaju palistiće (sporedne lisiće). Listovi orhideja često imaju silikatna tijela zvana stegmata u ovojnici provodnih snopić (nema ih u Orchidoideae) i vlaknaste su.
Struktura listova odgovara specifičnim staništima biljke. Vrste koje obično žive u suncu ili rastu na lokacijama koje mogu biti povremeno vrlo suhe, imaju debele, kožaste listove, a lamine pokrivene voštanom kutikulom da održe mogućnost snabdijevanje vodom. Vrste koje žive u hladu, s druge strane, imaju duge, tanke listove.
Listovi većine orhideje su višegodišnji, to jest, oni žive nekoliko godina, dok drugi, posebno onih orhideja sa skladišnim listovima, kao u Catasetum , opadaju godišnje i razvijalu novi listovi, zajedno s novim pseudolukovicama. Listovi nekih orhideja smatraju se ukrasnim. Listovi Macodes sanderiana, poluuzemljenih ili stjenovitih ("litofita") orhideje, ispoljavaju pjenušavo srebrenaste i zlataste šare na svjetlo-zelenoj pozadini. Listovi Psychopsis limminghei su svjetlo smeđe-zeleni, sa bordo-pjegastim oznakama, stvorenim od cvijetnih pigmenata. Atraktivna šara na listovima orhideje gospina cipelica (lady's slipper) iz tropskih i suptropskih dijelova Azije ( Paphiopedilum ), je posljedica neujednačene distribucije hlorofila. Također, Phalaenopsis schilleriana je pastelno ružičasta orhideje sa upadljivim listovima tamno-zelene i svjetlo-zelene boje. Dragulj orhideja (Ludisia discolor) uzgaja se više zbog šarenog lišća nego zbog bijelih cvjetiova.
Neke orhideje, kao Dendrophylax lindenii (duh orhideja), Aphyllorchis i Taeniophyllum zavise od zelenila korijena za fotosintezu, a zbog nedostatka normalno razvijenog lišća, kao i kod svh heterotrofnih vrsta.
Orhideje roda Corallorhiza (orhideje koralnog korijena) nemaju listova, pa svoje korijene omotavaju oko korijena zrelih stabala i koriste specializirane gljive za sakupljanje šećera.[7]
Orchidaceae su porodica sa dobro poznatim mnogim strukturnim varijacijama cvjetova. Neke orhideje imaju samo jedan cvijet, ali većinom ga imaju u obliku grozdaste cvasti, ponekad sa širokim brojem cvjetova. Cvjetne stabljike mogu biti bazne, tj. proizvedene iz baze gomolja, kao što je u Cymbidium, apikalne, što znači da rastu iz tjemena glavnog stabla, kao što je u Cattleya ili pazušne iz krila lisnog pazuha, kao u Vanda. Kao apomorfija kladusa, cvjetovi orhideja su primitivno zigomorfni (bilateralno simetrični), iako u nekim rodovima kao Mormodes, Ludisia, i Macodes, ova vrsta simetrije može biti teško uočljiva.
Cvijet orhideja, kao i većina cvjetova kod monokoliledona, ima dva pršljena sterilnih elemenata. Spoljni ima tri lapa, a unutrašnji svitak ima tri latice. Lapovi su obično vrlo slični laticama, pa se zovu tepali (1), ali mogu biti i potpuno različiti.
Medijalne latice, zvane labelum ili usne (6), koje su uvijek modificirane i proširene, zapravo su gornje medijalnie latice. Međutim, kako se cvijet razvija, podrasli jajnik (7) ili peteljka obično rotira za 180 °, tako da labellum dolazi u donjem dijelu cvijeta, čime je postao pogodan kao platforma za oprašivače. Ova karakteristika, pod nazivom resupinacija, javlja se primitivno u porodici i smatra se apomorfnom, izvedenom karakteristikom svih Orchidaceae. Torzija jajnika je vrlo vidljiva iz prikazanih uzdužnih presjeka prikazano (vidi sliku). Neke orhideje su sekundarno izgubile ovu resupinaciju, kao npr. u rodu Zygopetalum i vrsti Epidendrum secundum .
Normalni oblik latica može se naći u rodu Cattleya, gdje one čine trokut. U rodu Paphiopedilum (Venerine papuče), donja dva čašična lista su spojeni u sinsepal, a usne su dobile oblik cipelice. U rodu Masdevallia, svi češični listići su spojeni.
Cvjetovi orhideja s abnormalnim brojem latica za usne , zovu se pelorijski. Pelorija je genetička kontrolirana osobina, ali na njeno ispoljavanje utiču i ekološki faktori, a može se pojaviti i slučajno.
Primitivni cvjerovi orhideja imaju tri prašnika, ali ova situacija je ograničena na rod Neuwiedia. Vrste roda Apostasia, iz grupe Cypripedioideae imaju dva prašnika, od kojih je jedan (centralni) sterilan i sveden na staminod. Sve ostale orhideje, kladusa pod nazivom Monandria, zadržale su samo centralni prašnik, a drugi se svodi na staminode (4). Filamenti prašnika su uvijek prirasli (spojeni) na niti za oblikovanje cilindričnih struktura nazvanih ginostemij ili kolonu (2). U primitivnim oblicima Apostasioideae, ova fuzija je samo parcijalna; u Vanilloideae, je duboka, a u Orchidoideae i Epidendroideae je potpuna . Žig (9) je vrlo asimetričnan, kao i svi njegovi režnjevi, kiji pognuti prema centru cvijeta i leže na dnu kolone.
U potporodicama Apostasioideae, Cypripedioideae i Vanilloideae polen se oslobađa u vidu pojedinačnih zrna, kao i u većine drugih biljaka. U drugim potfamilijama, koje čine veliku većinu orhideja, prašnik (3) nosi dva polinija.
Polinij je voskasta masa koja polenova zrna drži zajedno, kao ljepilo, alkaloid viscin, koji sadrži i celulozna vlakana i mukopolisaharide. Svaki polinij je povezan sa niti koja može biti u obliku kaudkula, kao u Dactylorhiza ili Habenaria ili struka , kao što je u rodu Vanda. Kaudikuli ili strukovi omogućavaju polinaciju na viscidij, ljepljivi jastučić koji održava poliniju na tijelu oprašivača.
Na gornjem rubu stigme (žiga) jednoanterske orhideje, ispred antersje kape, imaju ispust zvani rostelum (5), vitko proširenje koje je uključeno u složene mehanizme oprašivanja.
Kao što je pomenuto, jajnik je uvijek donji, odnosno plodnica je podrasla (nalazi iza cvijeta). Plodnica je trokarpelna, sa jednim ili, rjeđe, tri dijela i tjemenom placentacijom (pazušnom u potporodici Apostasioideae).
U 2011. godini, otkriveno je da član roda Bulbophyllum, Bulbophyllum nocturnum cvjeta noću.[8]
Složene mehanizme koje su orhideje evoluirale kako bi se postiglo unakrsno oprašivanje, ispitivao je i Charles Darwin, a koje je opisao knjizi „Oplodnju orhideja“ (Fertilisation of Orchids, 1862). Orhideje su razvile visoko specijalizirane sisteme oprašivanja, u kojima su šanse za oprašivanja često rijetke, tako da cvjetovi obično ostaju osjetljivi jako dugo, čineći neoprašene cvijetove dugotrajno prijemčivim. Većina orhideje otpušta polen u jednoj masi. Svaki put kada oprašivanje uspije, biva oplođeno na hiljade ovula.
Oprašivači su često vizualno privučeni oblikom i bojama labeluma (usana) cvijeta. Međutim, neke vrste roda Bulbophyllum privlače mužjake vinske mušice (Bactrocera spp.) isključivo putem cvjetne hemikalije koja istodobno djeluje kao nagrada cvijeta (npr. metil eugenol , malinski keton ili zingeron) za obavljeno oprašivanje.[9] Cvjetovi mogu proizvoditi atraktivne mirise. Iako je odsutan u većini vrsta, nektar se može proizvesti u mamuzama labeluma (8 na slici gore), na mjestu lapova ili u pregradama jajnika, sa najtipičnijim položajem kod Asparagales (šparogolike orhideje).
U orhideja koje proizvode polinije, oprašivanje se događa u nekoj od varijanti sljedećeg redoslijeda: kada oprašivač ulazi u cvijet, dotakne viscidij, koji odmah zadrži na svom tijelu, obično na glavi ili abdomenu. Dok napuštai cvijet, povlači pollinij iz prašnika, jer je povezan s viscidijem preko kaudikula ili stručka. Kaudikul se savija i pollinij se pomiče prema naprijed i prema dolje. Kada oprašivač uđe u slijedeći cvijet iste vrste, polinij zauzima takav položaj da će se držati za žig drugog cvijeta, odmah ispod rosteluma i obavi oprašivanje. Vlasnici orhideja su u mogućnosti da potaknu reprodukcijski proces olovkom, malim kistom ili drugim sličnim predmetom.
Neke orhideje uglavnom ili u potpunosti su samooprašivači, a posebno u hladnijim područjima gdje su oprašivači posebno rijetki. Ako u cvijet nije došao oprašivač, kaudikul može presušiti, a polinije tada padaju direktno na stigme (žigove). U suprotnom, prašnik može rotirati i zatim unijeti stigmu u šupljine cveta (kao u Holcoglossum amesianum).
„Cipelicasta orhideja“ Paphiopedilum parishii razmnožava se samooplodnjom. Ovo se dešava kada se prašnik promjeni iz čvrstog u tečno stanje i direktno kontaktira sa površinom žiga tučka, bez pomoći bilo kojeg oprašivača ili cvjetnog pribora.[10]
Usne (abelum) u potporodici Cypripedioideae su u obliku pipalice i imaju ulogu klopke za dolazeće insekte. Izlaz im jedino vodi preko antera u kojima je polen za oprašivanje. Kod nekih, izuzetno specijaliziranih orhideja, poput bjeloglavog roda Ophrys labelum je prilagođen bojom, oblikom i mirisom koji privlači male insekte putem mimikrije za prijemčivu ženku. Oprašivanje se događa u pokušaju insekata da se pare s cvijetom.
Mnoge orhideje neotropske biogeografske zone oprašuju male orhidejske pčele, koje posjećuju cvjetove skupljajući hlapljive hemikalije koje učestvuju u sintezi feromonskih atraktanata. Primijećeno je da mužjaci nekih vrsta, kao što su Euglossa imperialis ili Eulaema merian periodično napuštaju svoje teritorije za hranom sa aromatskim spojevima, kao što je cineol, da bi sintetizirali feromon za privlačenje i parenje sa ženkama.[11][12] Svaki tip građe orhideja ostavlja polinije na drugom dijelu tijela različitih vrsta pčela, tako da one provedu odgovarajuće vrijeme za unakrsno oprašivanje.
Rijetka saprofitsaprofitska orhideja bez hlorofila raste u potpunosti pod zemljom, u Australiji, Rhizanthella slateri , nikada nije izložena svjetlosti, a za oprašivanje ovisi o mravima i drugim podzemnim insekatima. Catasetum, rod o kojem je široko raspravljao i Darwin, zapravo ispušta svoje ljepljive polinije s eksplozivnom silom kada ih dodirne insekt, odbacujući pritom oprašivača sa cvijeta.
Nakon oprašivanja, lapovi i latice blijede i vehnu, ali obično ostaju prikačeni na jajniku.
Jajnik se razvija se obično u kapsuli koja je raspuknuta sa od tri ili šest uzdužnih proreza, dok je preostali dio zatvoren na oba kraja.
Sjemenke su uglavnom gotovo mikroskopske veličine i veoma brojne, u nekih vrsta i preko milion zrna po kapsuli. Nakon zrenja, raspukne i raznese u sićušne čestice prašine ili spore. One nemaju endosperma i ulaze u simbiotski odnos sa raznim mikoriznim bazidiomicetnim gljivama koje im pružaju potrebne hranjive tvari za klijanje, tako da su sve vrste orhideja mikoheterotrofne, za vrijeme klijanja i, za održavanje životnog ciklusa, oslanjaju se na gljive.
Pošto je vjerovatnoća za sjeme da susretne prikladnu gljivu je vrlo mala, samo mali djelić ukupnog sjemenja uspije klijati i razviti se u odrasle biljke. U uzgoju, klijavost obično traje nekoliko sedmics.
Razvijene su hortikulturne tehnike za klijanje sjemena orhideje na vještačkom hranjivom mediju, koje eliminiraju potrebu učešća gljiva za klijanje i uveliko pomaže razmnožavanju ukrasnih orhideja. Uobičajeni medij za sjetvu orhideja u vještačkim uvjetima je agar-agarni gel u kombinaciji s izvorom ugljikohidratne energije. Izvor ugljikohidrata može biti kombinacija diskretnih šećera ili se mogu dobiti iz drugih izvora, kao što su banana, ananas, breskve ili čak paradajzni pire ili kokosova voda. Nakon pripreme, agarni medij se izlije u epruvete za ispitivanje ili staklenke, koje se zatim u autoklavu (ili kuhanjem u loncu) steriliziraju sa medijem. Nakon kuhanja, hlađenjem, medij postaje gel.
Neke vrste, kao što su u rodovima Phalaenopsis, Dendrobium i Vanda , proizvode ogranke ili sadnice formirane od jednog od čvorova uz matičnu peteljku, putem akumulacije hormona rasta u tom trenutku. Ovi izdanci su poznati kao keiki.
Tipski rod (tj. rod po kojem je imenovana porodica) je Orchis . Naziv roda dolazi od starogrčke riječi ὄρχις - órhis, što doslovno znači testis, zbog oblika blizanačkih gomolja nekih vrsta roda Orchis.[13][14] The term "orchid" was introduced in 1845 by John Lindley in School Botany,[15] as a shortened form of Orchidaceae.[16]
Većina orhideja su višegodišnja aerofite , koje rastu usidrene na stablima ili grmovima u tropima i suptropima. Vrste, kao što je Angraecum sororium su litofite,[17] koje rastu na stijenama ili vrlo stjenovitom tlu. Druge orhideje (uključujući većinu Orchidaceae umjerenog pojasa) su prizemne i mogu se naći u stanišnim područjima kao što su travnjaci i šume. Nekim orhidejama, kao što su u rodovima Neottia i Corallorhiza, nedostaje hlorofil, tako da ne mogu fotosuntetizira. Umjesto toga, takve vrste dobijaju energiju i hranjive tvari koje proizvode parasitirajuće gljivice tla preko formiranja orhidejskih mikoriza. Uključene su one gljivice koje ulaze u ektomikorizu, s drvećem i drugim parazitima drvenastih biljaka, kao što su one iz roda Armillaria, koje su saprotrofi.[18] Ove orhideje su poznate kao miko-heterotrofni organizmi, ali su nekad bile (pogrešno) opisane kao saprofiti jer se vjerovalo da svoju prehranu stiču tako što se razlažu organske tvari. Iako postoji samo nekoliko vrsta bezhlorofilnih holoparazita, sve orhideje su, tokom klijanja i rasta klijanaca, miko-heterotrofi, a odrasle biljke čak i fotosintetski autotrofi jer mogu i dalje dobiti ugljik iz njihovih mikoriznih i gljivica.
Orchidaceae kosmopolitski rasprostranjene i javljaju se na gotovo svim staništima osim glečera. Najbogatija raznolikost rodova i vrsta orhideja može se naći u tropima, ali se također nalaze i iznad arktičkog kruga, u južnoj Patagoniji, a dvije vrste roda Nematoceras na otoku Macquarie na 54 ° južno. Slijedeći popis daje grubi pregled distribucije njihovih rodova:
Miris orhideja često analiziraju proizvođači parfema (primjenom vrhunske tehnologije i gasnomtečnom hromatografijom / masena spektrometrija masenom spektrometrijom) za identifikaciju potencijalno mirisnih hemikalija.[19]
Druga važna upotreba orhideja je njihov uzgoj za uživanje u cvijeću. Većina uzgajanih orhideje su tropske ili suptropske, ali ima ih dosta koje rastu u hladnijim klimatima, a koje se mogu naći na tržištu. Od dostupnih sjevernoameričkih vrsta, u rasadnicima se mogu naći Ophrys apifera (pčelinja orhideja), Gymnadenia conopsea (mirisna orhideja), Anacamptis pyramidalis (piramidna orhideja) i Dactylorhiza fuchsii (općepoznata pjegava orhideja) Orhideje svih vrsta također često traž kolekcionari, kako vrste, tako i hibride. Širom svijeta su osnovane mnoge stotine društava i klubova. To mogu biti mali, lokalni klubovi, kao što je ‘Sutherland Shire Orchid Society[20], ili veće, nacionalne organizacije kao što je Američko orhidejsko društvo (American Orchid Society). Oba služe da podstaknu uzgoj i sakupljanje orhideja, ali neki idu i dalje, koncentrirajući se na očuvanje ili istraživanja.
Termin "botanička orhideja" labavo označava one sa malim cvijetovima, tropske orhideje iz pri nekoliko rodova koji se ne uklapaju u kategoriju "cvjećarskih " orhideja. Nekoliko od tih rodova sadrži ogroman broj vrsta. Neki od njih, kao što su Pleurothallis i Bulbophyllum, sadrže oko 1700 i 2000 vrsta i često su vegetativno vrlo raznolike. Primarna upotreba izraza je među orhidejskim hobistima koji žele da opišu neobične vrste, iako se koristie za razlikovanje prirodnih vrste orhideja od hortikulturno stvorenih hibrida.
Osušene sjemenke iz mahune jedne orhideje roda, Vanilla (posebno Vanilla planifolia ), su komercijalno važne kao aroma za pečenje, proizvodnju parfemai aromaterapiju. Podzemni gomolji zemaljskih orhideja, uglavnom Orchis mascula (rana ljubičasta orhideja), melju se u prah i koristite za kuhanje, kao što je topli napitak salep ili u turska zamrznute poslastica dondurma. Tvrdi se da ime salep dolazi iz arapskog izraza ḥasyu al-tha`lab (= "lisica testisa") , ali se češće čini da naziv dolazi direktno iz arapskog imena saḥlab . Sličnost u izgledu sda testisima prirodno čini da se salep smatra afrodizijakom.
Osušeno lišće Jumellea fragrans se koristi za aromu ruma na otoku Reunion. Neke saprofitske vrste orhideja grupe Gastrodia imaju krompirast gomolja i konzumiraju se kao hrana izvornih naroda u australiji , a mogu se i uspješno uzgajati, posebno Gastrodia sesamoides . Divlje sastojine ovih biljaka i dalje se mogu naći u istim oblastima aboridžinskih naselja, kao što je Ku-ring-gai Chase National Park u Australiji. Aboridžini nalaze biljke u staništima posmatranjem gdje je bandikuti izgreban u potrazi za gomoljima, nakon otkrivanja biljke mirisom (pod zemljom).[21]|group=Note}}
Orhideje se koriste u tradicijskojoj medicine, za liječenje mnogih bolesti i tegoba. Korištene su kao izvor biljnih preparata u Kini od 2.800 godine p.n.e. Gastrodia elata je jedna od tri orhideje koje su navedene u najrarijim poznatim kineskim zapisima o ljekovitim materijama ( Shennon bencaojing = Materia Medica) , koji potiču iz oko 100. godine nove ere. Theophrastus orhideje spominje u svojom zapisu “Upit u biljke “(Enquiry into Plants), 372-286 godina p.n.e.
Orhideje imaju mnoge asocijacije s simboličkim vrijednostima. Naprimjer, orhideja je Cvijetni Grad Shaoxing, Kina. Cattleya mossiae je nacionalni venecuelanski cvijet, a Cattleya trianae je nacionalni cvijet Kolumbije. Vanda 'Miss Joaquim' je nacionalni cvijet Singapura, Guarianthe skinneri je nacionalni cvijet Kostarike, a Rhyncholaelia digbyana Hondurasa.[22] Prosthechea cochleata je the nacionalni cvijet Belizea, gdje je poznata kao crna orhidej.[23] Lycaste skinneri ima bijelu paletu (alba) koja je nacionalni cvijet Gvatemale, poznatiji kao Monja Blanca (bijelo podne). Panamski nacionalnom cvijet je orhideja sveti duh”' '(Peristeria elata), ili "cvijes svetog duha". Prirodne orhideje Mediterana su prikazani na Ara Pacis u Rimu, što je do sada jedini poznati primjer orhideja u drevnoj umjetnosti, a najraniji je u Evropskoj umjetnosti .{{#tag:ref|The symbolic (or even religious) meaning of the Ara Pacis orchids is not yet known.[24]
Studija u naučnom časopisu Nature iznijela je hipotezu da izvor orhideja seže mnogo dublje u prošlost nego što se prvobitno očekivalo.[25] Fosil izumrle vrsta pčele bez žaoke, Proplebeia dominicana , pronađen je zarobljen u miocenskom ćilibaru od prije 15-20 miliona godina. Pčela je na krilima nosila polen prethodno nepoznatog taksona orhideje Meliorchis caribea. Ovo otkriće je prvi dokaz fosilizianih orhideje do danas i pokazuje da su tada insekti bili aktivni oprašivači orhideja. Ova izumrls orhideja, M. caribea, je svrstana u okvire postojećeg plemena Cranichideae, poplemena ‘’Goodyerinae’’ (potfamilija Orchidoideae).
Genetičko sekvenciranje ukazuje das u orhideje možda nastala i ranije, prije 76-84 miliona godina tokom kasne krede.[26] Prema Marku W. Chaseu i saradnicima (2001), ukupni biogeografski i filogenetski obrasci Orchidaceae pokazuju da su čak i stariji i mogu se vratiti u prošlost na oko 100 miliona godina.[27]
Metodom molekulskog sata, bilo je moguće odrediti starost glavnih grana porodice orhideja. Ovo je također potvrdilo da je potporodica Vanilloideae grana na baznoj dihotomiji monandroidnih orhideja, a mora da su se razvili vrlo rano u evoluciji porodice. S obzirom na to da se potfamilija javlja u tropskim i suptropskim područjima, od tropske Amerike do tropske Azije, Nove Gvineje i zapadne Afrike, a kontinenati su se počeli dijeliti prije oko 100 miliona godina, do značajnih biotskih razmjena mora da je došlo nakon ove podjele (starost roda Vanilla procjenjuje se na 60 do 70 miliona godina)
Taxonomija ove porosice se konstantno mijenja, jer nove studije i dalje razjašnjavaju odnose između vrsta i grupa vrsta, u više taksona i nekoliko rangova koji budu priznati. Orchidaceae se danas svrstavaju u red Asparagales, APG III sistema, iz 2009.[1]
Prepoznato je pet potporodica. Naredni kladogram zasniva se na APG sistemu od 1998. On predstavlja viđenje većine botaničara do tog vremena. Podržavaju ga i rezultati morfoloških istraživanja, ali nikada nije dobio snažnu podršku u molekulsko-filogenetičkim studijama.
Apostasioideae: 2 roda sa 16 vrsta, Jugozapadna Azija
Cypripedioideae: 5 rodova 130 vrsta, od umjerenih područja do tropslih Amerika i tropske Azije
Vanilloideae: 15 rodova i 180 vrsta, vlažnih tropskih suptropskih regija, istočna Sjeverna Amerika
Epidendroideae: više od 500 rosova, sa oko 20.000 vrsta, kosmopolitsko rasprostranjenje
Orchidoideae: 208 rodova i 3.630 vrsta, kosmopolitska porodica
'Mrs Mahler Mem Fred Tompkins'
'Queen Sirikhit Diamond Crown'
'Hawaiian Wedding Song Virgin'
'Chia-lin'
Hawaian Variable Prasan
'Barbara Belle'
Beaumesnil 'Parme'
'Chocolate Drop' x 'Pao de Acucar'
'Empress Frederick'
× Cattleya mossiae
'Hermine'
'Little Angel'
'Marjorie Hausermann York'
'Miva Breeze Alize'
'Nobile's carnival'
Pernell George Barnett 'Yankee Clipper'
'Portia'
.jpg)
.jpg)
|accessdate= (pomoć) Orhideje (lat. Orchidaceae) su raznolika i kosmopolitski rasprostranjena porodica cvjetnica, sa često šarenim i mirisnim cvjetovima. Porodica orhideja uključuje veoma heterogene biljke sa (često) osebujnim načinom (samo)oprašivanja, koje je prilagođene datim uvjetima okruženja, od tropskih do ledenih geografskih širina..
Skupa sa Asteraceae, orhideje su jedna od dvije najveće porodice cvjetnica. Uključuju oko 28.000 dosad prihvaćenih vrsta, iz oko 763 roda. Budući da se, opisivanjem novih vrsta, porodica povećava, njihovo određivanje je i dalje diskutabilno, jer potvrđeni podaci o članovima te ogromne porodice stalno pristižu. Bez obzira na to, broj orhidejskih vrsta gotovo je jednak broju košljoriba, a više ih je nego dva puta od broja vrsta ptica i oko četiri puta više nego sisarskih. Porodica obuhvata oko 6-11% svih sjemenjača. Najveći rodovi su Bulbophyllum (2.000 vrsta), Epidendrum (1.500 vrsta), Dendrobium (1.400 vrsta) i Pleurothallis (1.000 vrsta).
Porodica također uključuje raznolike rodove Vanilla (tipska vrsta: vanilija), Orchis (tipski rod) i veoma česte kultivirane biljake, kao što su one iz rodova Phalaenopsis i Cattleya . Osim toga, nakon kultivacije tropskih vrsta, u 19. stoljeću (za hortikulturu), proizvedeno je više od 100.000 hibrida i kultivara.
'Orkideja është lule me origjinë aziatike. Japonia është vendi ku kjo lule rritet. Është zbuluar në vitin 1825 nga Carl Blum dhe që nga ajo ditë është shndërruar në një nga lulet më të veçanta. Himalaja apo Filipinet janë vendet ku mund të gjeni Orkidetë. Janë rreth 60 lloje të ndryshme orkidesh, ku ndër më të rrallat janë edhe Barbara Moter, Aphrodite, Pink, etj.Orkide është më e bukura e të bukurave. Bota nuk do të kishte kuptim pa lulet dhe e bukura nuk do të kishte simbol të saj më të denjë për ta përfaqësuar sesa Orkidenë. Orkideja me shekuj ka qenë simbol i dashurisë, luksit dhe bukurisë. Grekët e kanë konsideruar këtë lule si simbol të burrërisë (potences). Kinezët, prej kohës së Confuciusit, e kanë quajtur orkiden “bima e aromës së Mbretit”. Familja e orkideve është njëra nga familjet më të mëdha të bimëve, që rriten në çdo vend përpos në Antarktik.
Lulet e orkidesë duket të jenë shumë të komplikuara, por në realitet ato kanë një strukturë shumë të thjeshtë, sikurse edhe një pjesë e familjes së orkideve siç është Familja e zambakëve. Orkidetë kanë 3 sepale (nëpetël) dhe 3 petale (sëpetël). Kjo ngjashmëri me bimët e tjera është vetëm sipërfaqësore, sepse të gjitha orkidetë kane petalen e tyre të mesme të transformuar në një strukturë unike që quhet labellum ose buzë. Kjo petale gjithmonë tërësisht dallon nga dy petalet e tjera. Orkidetë gjithashtu kanë edhe tipare rigjenerimi të ndryshme. Në vend të organeve të ndryshme femërore dhe mashkullore, stamen-i dhe pistils-i, janë të kombinuara në një strukture të vetme të quajtur column (kolone, varge). Farat janë të vendosura në vende sterile në një përzierje të sheqerit dhe lëndëve ushqyese. Ky vend (termos) luan rolin e një serre të imët. Filizat qëndrojnë në termos për përafersisht një vit. Atëherë ato vendosen në një vazo “shoqërore“. Ato rriten në këtë vazo për 8 muaj deri në një vit. Atëherë ato zhvendosen në vazo individuale, që mund të zgjasë deri në shtatë vjet derisa të zhvillohen në një bimë që lulëzon, varësisht nga lloji i orkidesë.
Përpara se të shohim si të kujdesemi për orkidetë, duhet thënë se ato janë bimë me rrënjë ajrore dhe kështu do të ishte ideale që ato të vihen në vazo që varen në tavam.Ndryshe nga lulet e tjera, orkidetë kanë më shumë nevojë për sfungjer e copa druri sesa për dhe.Orkidetë duhen mbajtur në ambiente të ngrohta, por pa i ekspozuar në diell apo pranë burimeve të ngrohjes.Orkidetë gjithashtu kanë nevojë për sasi të vogla uji,mundësisht të spërkatur rreth vazos, si dhe të ujiten pak por shpesh eventualisht 4 herë në javë.Për të mundësuar një lulëzim sa më të gjatë, është mirë të fshihen edhe çdo ditë gjethet me një leckë të lagur.Disa nga shenjat negative gjatë kujdesit të orkideve janë: në rast se dallojmë njolla mbi gjethet dhe lulet, kjo do të thotë se bima ndodhet në një ambient shumë të ftohtë dhe duhet zhvendosur në një ambient më të ngrohtë, ndërsa në rast se gjethet fillojnë të përdridhen dhe nuk dalin bisqe të reja, atëherë bima jonë nuk ka dritë të mjaftueshme.
Phalaenopsis.Është një lloj më i zakonshëm i orkideve, më pak i kushtueshëm dhe që lulëzon më gjatë.Në fakt vetëm një gonxhë të lulëzojë dhe ajo zgjat për muaj të tërë.Kjo orkide do një vend më me pak dritë dhe ujitet një herë në javë. Dendrobium.Ky lloj kërkon ndriçim mesatar,ujitet një herë në javë dhe duhet të plehërohet që të jetojë sa më gjatë, si dhe i ruajnë gjethet e tyra gjatë gjithë vitit dhe mund të çelin një kërcell të ri. Paphiopediliu.Është lloji më i dukshëm dhe i dallueshëm i orkideve.Ky lloj përbëhet nga kërcelli me një lule me 2-3 petale.Rritet në vend me ndriçim të ulët ose mesatar,ujitet një herë në javë dhe duhet plehëruar në pranverë dhe gjatë stinë së verës.
Ang orkidya maoy kahoy sa mga buwak kay espesye sakop sa pamilya nga Orchidaceae. Orchidaceae[1] maoy pamilya sa mga orkidya. Ang Orchidaceae kay sakop sa matang nga tanom nga asparagos, klase nga tanom nga bulak, punoan nga Tracheophyta, ug ginharian nga tanom.[1] Ang pamilya nga Orchidaceae pagsakop 27234 kaliwatan, segun Catalogue of Life[1].
Ang orkidya maoy kahoy sa mga buwak kay espesye sakop sa pamilya nga Orchidaceae. Orchidaceae maoy pamilya sa mga orkidya. Ang Orchidaceae kay sakop sa matang nga tanom nga asparagos, klase nga tanom nga bulak, punoan nga Tracheophyta, ug ginharian nga tanom. Ang pamilya nga Orchidaceae pagsakop 27234 kaliwatan, segun Catalogue of Life.
Ang mga orkidyas (mula sa Kastila: orquídeas) ay isang malaking pamilya ng mga halamang namumulaklak, at tinatawag din bilang Orchidaceae. Ang mga ito ay mga monokot na mayerba (herbasyoso). Ang mag-anak ng orkidyas ay binubuo ng mula 22,000 hanggang 26,000 na mga espesye na nasa loob ng 880 na mga sari (henera).[1][2] Binubuo nila ang nasa pagitan ng 6-11% ng lahat ng mga halamang nagkakabuto (halamang may buto o butil). Matatagpuan ang mga orkidyas sa halos lahat ng mga bansa sa mundo, maliban na lamang sa Antarktika.[3]
Ang mga tao ay nagpapatubo at nag-aalaga na ng mga orkidyas sa loob ng malaking bilang ng mga taon. Nagpapalaki sila ng mga orkidyas upang maitanghal, para sa agham, o kaya ay para kainin o makain (halimbawa na ang vanilla, na isang uri ng dapo).
Ang ilang sa mga orkidyas ay mayroong napaka natatanging mga paraan ng polinasyon. Halimbawa na, ang dapo na kung tawagin ay Tsinelas ng Babae ay maaaring makapangbitag na mga kulisap at magawa ang mga ito na maipakalat ng mga insektong ang bulo nito pagdaka, kapag nakawala ang mga kulisap. Ang isa pang halimbawa ay ang sa orkidyas na Austriyano, na tumutubo at lumalaki sa ilalim ng lupa at polinasyon ay isinasagawa ng mga langgam.
Ang mga orkidyas (mula sa Kastila: orquídeas) ay isang malaking pamilya ng mga halamang namumulaklak, at tinatawag din bilang Orchidaceae. Ang mga ito ay mga monokot na mayerba (herbasyoso). Ang mag-anak ng orkidyas ay binubuo ng mula 22,000 hanggang 26,000 na mga espesye na nasa loob ng 880 na mga sari (henera). Binubuo nila ang nasa pagitan ng 6-11% ng lahat ng mga halamang nagkakabuto (halamang may buto o butil). Matatagpuan ang mga orkidyas sa halos lahat ng mga bansa sa mundo, maliban na lamang sa Antarktika.
Ang mga tao ay nagpapatubo at nag-aalaga na ng mga orkidyas sa loob ng malaking bilang ng mga taon. Nagpapalaki sila ng mga orkidyas upang maitanghal, para sa agham, o kaya ay para kainin o makain (halimbawa na ang vanilla, na isang uri ng dapo).
Ang ilang sa mga orkidyas ay mayroong napaka natatanging mga paraan ng polinasyon. Halimbawa na, ang dapo na kung tawagin ay Tsinelas ng Babae ay maaaring makapangbitag na mga kulisap at magawa ang mga ito na maipakalat ng mga insektong ang bulo nito pagdaka, kapag nakawala ang mga kulisap. Ang isa pang halimbawa ay ang sa orkidyas na Austriyano, na tumutubo at lumalaki sa ilalim ng lupa at polinasyon ay isinasagawa ng mga langgam.
Ko e ngaahi ʻoketi pe ʻokita ko e kāinga ia mo e ngaahi faʻahinga ʻoku kau ki ai ko e ua mano tupu. Ko e kāinga lahi taha ia ʻo e vahe ʻakau matala.
ʻOku lahi ʻa e ngaahi ʻoketi taʻehingoa fakatonga, koeʻuhi naʻa nau ʻomi ki Tongá ni. Ka ko e ngaahi faʻahinga ʻiloa ʻoku kau ki ai:
Taimi ʻe niʻihi ʻoku na ui ko e ʻoketi, koeʻuhi ʻoku makehe hona matalaʻiʻakau, ka ʻoku ʻikai kau ki ai: fehimuli, ʻōhai lahi.
Ko e ngaahi ʻoketi pe ʻokita ko e kāinga ia mo e ngaahi faʻahinga ʻoku kau ki ai ko e ua mano tupu. Ko e kāinga lahi taha ia ʻo e vahe ʻakau matala.
Οι Ορχιδέες είναι καλλωπιστικά μονοκοτυλήδονα φυτά τα οποία συνθέτουν την οικογένεια των Ορχιδοειδών, τη μεγαλύτερη των ανθοφόρων φυτών (Αγγειόσπερμων). Στον κατάλογο του Βασιλικού Βοτανικού Κήπου του Kew βρίσκονται 880 γένη και σχεδόν 22.000 είδη ορχιδέας. Ο συνολικός αριθμός των ειδών ορχιδέας σ' όλον τον πλανήτη εκτιμάται γύρω στις 25.000, αλλά διαφωνίες ταξινόμησης μεταξύ των ειδικών κάνουν αδύνατο για την ώρα τον προσδιορισμό του ακριβή αριθμού των ειδών της οικογένειας.
Τα μεγαλύτερα γένη της οικογένειας είναι τα ακόλουθα:
Επίσης είναι εξαιρετικά δημοφιλή τα ακόλουθα καλλιεργούμενα γένη:
Από την εισαγωγή τροπικών ειδών κατά τον 19ο αιώνα, οι κηπουροί έχουν δημιουργηθεί πάνω από 100.000 υβρίδια και ποικιλίες.
Οι ορχιδέες είναι κοσμοπολίτικες, καταλαμβάνοντας σχεδόν κάθε οικοσύστημα, εκτός από ερήμους και παγοκαλύμματα. Η πλειοψηφία των ειδών της όμως φύεται στις τροπικές χώρες, κυρίως στην Ασία και την Κεντρική και Νότια Αμερική. Βρίσκονται ακόμη πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, στη Νότια Παταγωνία, ακόμη και στο Μακάριο Νησί, κοντά στην Ανταρκτική.
Η κατανομή των γενών της αποδίδεται περίπου από την παρακάτω λίστα:
Η ταξινόμηση της οικογένειας ορχιδέων εξελίχθηκε αργά τα τελευταία 150 χρόνια, αρχίζοντας με τον Λινναίο, που το 1753 αναγνώρισε 8 γένη. Ο ντε Ζισιέ αναγνώρισε με τη σειρά του ότι οι ορχιδέες αποτελούν ολόκληρη ξεχωριστή οικογένεια το 1789. Ο Όλοφ Σβαρτς αναγνώρισε 25 γένη το 1800. Ο Λουί Κλοντ Ρισάρ το 1817 δημοσίευσε μια περιγραφική ορολογία για τις ορχιδέες. Το επόμενο βήμα στην ταξινόμηση έγινε την περίοδο 1830-1840 από τον Τζον Λίντλεϊ που αναγνώρισε 4 υποοικογένειες. Γενικά θεωρήθηκε ως ο «πατέρας της ταξινόμησης των ορχιδέων». Το επόμενο σημαντικό βήμα έγινε από τον Τζορτζ Μπένθαμ το 1881 με μια νέα ταξινόμηση, αναγνωρίζοντας περιγραφές για πρώτη φορά. Οι επόμενες μεγάλες συνεισφορές έγιναν από τους Φίτσερ (Pfitzer) (1887), Σλέχτερ (1926), Μάνσφελντ (1937), Ντρέσλερ και Ντόντσον (1960), Γκαράι (1960, 1972), Φερμόιλεν (1966), ξανά Ντρέσλερ (1981) και Μπερνς-Μπάλο και Φανκ (1986).
Οι Ορχιδέες είναι καλλωπιστικά μονοκοτυλήδονα φυτά τα οποία συνθέτουν την οικογένεια των Ορχιδοειδών, τη μεγαλύτερη των ανθοφόρων φυτών (Αγγειόσπερμων). Στον κατάλογο του Βασιλικού Βοτανικού Κήπου του Kew βρίσκονται 880 γένη και σχεδόν 22.000 είδη ορχιδέας. Ο συνολικός αριθμός των ειδών ορχιδέας σ' όλον τον πλανήτη εκτιμάται γύρω στις 25.000, αλλά διαφωνίες ταξινόμησης μεταξύ των ειδικών κάνουν αδύνατο για την ώρα τον προσδιορισμό του ακριβή αριθμού των ειδών της οικογένειας.
Τα μεγαλύτερα γένη της οικογένειας είναι τα ακόλουθα:
Βολβόφυλλο - Bulbophyllum (~2.000 είδη) Επίδενδρον - Epidendrum (~1,500 είδη) Δεδρόβιο - Dendrobium (~1.400 είδη) Πλευροθαλή - Pleurothallis (~1.000 είδη)Επίσης είναι εξαιρετικά δημοφιλή τα ακόλουθα καλλιεργούμενα γένη:
Βανίλια- Vanilla Όρχις - Orchis Φαλαίνοψις - Phalaenopsis Κατλέγια ή Κατλέια - CattleyaΑπό την εισαγωγή τροπικών ειδών κατά τον 19ο αιώνα, οι κηπουροί έχουν δημιουργηθεί πάνω από 100.000 υβρίδια και ποικιλίες.
Архідныя (Orchidaceae) — сямейства кветкавых расьлін. Orchidaceae складаецца з каля 800 родаў і 25000 відаў[1].
Шматгадовыя, але часам недаўгавечныя травы. Суквецьце прыкаранёвае, бакавое або канцавое, зьмяшчае ад 1 да шмат кветак. Кветкі дробныя да буйных, часта даволі эфэктныя. Плод — каробачка, рэдка ягадны. Насеньне вельмі шматлікае, пылападобнае[1].
Распаўсюджаныя па ўсім сьвеце, за выключэньнем Антарктыды[1].
Архідныя (Orchidaceae) — сямейства кветкавых расьлін. Orchidaceae складаецца з каля 800 родаў і 25000 відаў.
Орхидеите (науч. Orchidaceae) се најголемата фамилија на цветни растенија.[1][2] Нејзиното име е изведено од родот Orchis.
Кралските ботанички градини од Кју наведуваат 880 родови и близу 22.000 опишани видови, но точната бројка не е позната (можеби таа изнесува и до 25.000)[3] како резултат на големи таксономски несогласувања. Бројот на орхидејни видови го надминува за четири пати бројот на видови на цицачи, или за два пати бројот на птици. Исто така, оваа фамилија сочинува околу 6-11% од сите семени растенија.[4] Околу 800 нови видови на орхидеи се опишуваат секоја година. Најголеми родови од фамилијата на орхидеите се Bulbophyllum (2,000 вида), Epidendrum (1,500 вида), Dendrobium (1,400 вида) и Pleurothallis (1,000 вида). Оваа фамилија исто така го вклучува и родот Vanilla (родот на растението Vanilla planifolia од кое се добива ванила), Orchis и многу други култивирани растенија, како што се Phalaenopsis или Cattleya.
Дополнително, со вметнувањето (интродукцијата) на тропските видови во 19 век, хортикултуристите произведоа повеќе од 100.000 хибридни видови и култивари.
Орхидеите имаат космополитско распространување, се среќаваат во речиси секое станиште, освен пустините и глечерите. Најголем дел се наоѓаат во тропските предели, најмногу Азија, Јужна Америка и Средна Америка. Тие се распространети и над Арктичкиот Круг, во јужна Патагонија и дури и на островот МекКварки, кој е расположем близу до Антарктикот.
Следната листа дава груб преглед на нивното распространување:
Фамилијата е целосно призната, и APG II системот од 2003 година ја сместува во редот Asparagales.
Систематиката на оваа фамилија е во постојан флукс, бидејќи многубројните истражувања откриваат сѐ повеќе класификациски елементи.
Денес се признати пет потфамилии. Кладограмот за оваа фамилија е направен според APG системот:
Apostasioideae: 2 рода и 16 вида, југозападна Азија.
Cypripedioideae: 5 рода и 130 вида, од умерените региони на светот, како и во тропска Америка и тропска Азија.
Vanilloideae: 15 рода и 180 вида, во влажни тропски и суптропски региони и источна Северна Америка.
Epidendroideae: повеќе од 500 рода и повеќе или помалку од 20.000 вида, космополити.
Orchidoideae: 208 рода и 3.630 вида, космополити.
Поголем дел од орхидеите се повеќегодишни епифити кои растат прикачени за дрвја или грмушки во тропските и суптропските региони. Други видови се литофити, односно тие растат на карпи или карпеста почва, или, пак, се терестрични растенија. Речиси сите орхидеи од умерените подрачја се терестрични.
Некои орхидеи, како Neottia и Corallorhiza, немаат хлорофил и не се способни да вршат фотосинтеза. Наместо автотрофност, овие видови се исхрануваат со помош на паразитски почвени габи преку образувањето на орхидејни микоризи. Габите вклучени во ваквите симбиози се истите оние кои се дел од ектомикоризите со дрвјата и другите дрвенести растенија, односно тоа се паразити како Armillaria и сапротрофи.[5] Овие орхидеи се познати како мико-хетеротрофи, а порано беа неточно опишувани како сапрофити, како резултат на верувањето дека тие се исхранувале со разложување на органска материја. Додека само неколку видови се бесхлорофилни холопаразити, сите останати орхидеи се мико-хетеротрофи за време на ‘ртењето и развитокот на семето. Дури и фотосинтетските возрасни растенија можат да продолжат да добиваат храна (со тоа и јаглерод) од нивните микоризни габи.
Орхидеите се лесно препознатливи, бидејќи делат некои очигледни апоморфии. Меѓу нив се: билатерално симетрични цветови, од кои повеќето се ресупинатни, со едно чашкино ливче (labellum) кое е секогаш многу изменето, прашниците и плодникот се споени во гиностемиум, а семињата се екстремно мали.
Како и повеќето монокотиледони, орхидеите генерално имаат прости листови со паралелна нерватура, иако некои видови од Vanilloideae имаат мрежеста нерватура. По форма може да се јајцевидни, ланцетни или орбикулатни и многу варијабилни по големина. Нивните карактеристики често имаат дијагностички карактер. Тие се последователно наредени на стеблото, обично пликатни, и немаат прилисници. Листовите на орхидеите често поседуваат силикатни телца наречени stegmata во васкуларните ткива (меѓутоа ги нема во Orchidoideae) и се фиброзни.
Градбата на листот зависи од специфичното станиште на растението. Видовите кои растат на места кои се привремено многу сушни, имаат густи, кожести листови и нивните лиски се покриени со восочна кутикула, за превенција на загуба на вода. Видовите кои живеат во засенчени станишта имаат долги и тенки листови.
Листовите на повеќето орхидеи се многугодишни, додека други, особено на оние видови со пликатни листови, се менуваат годишно. Новите листови се развиваат од лажни луковици (булбуси), како кај Catasetum.
Некои орхидеи, како Polyrrhiza lindenii (орхидејата-дух), Aphyllorchis и Taeniophyllum зависат од нивните зелени корења за фотосинмтеза и немаат нормално развиени листови, како кај сите хетеротрофни видови.
Орхидеите се многугодишни тревести растенија и немаат трајни дрвенести структури. Тие можат да растат на два начина:
Копнените орхидеи може да имаат ризоми или да формираат грутки или лукоциви. Кореновите капи (калиптри) на копнените форми се мазни и бели.
Некои симподијални копнени орхидеи, како Orchis и Ophrys, имаат два подземни грутчести корења. Еден се користи како магацин за храна во тек на зимата, а со тоа станува снабдувач за другиот грутчест корен, од кој ќе се развие стебло напролет.
Во топлите и влажни климатски подрачја, многу копнени орхидеи немаат потреба од лажни луковици (псевдобулбуси).
Епифитските орхидеи имаат изменети воздушни корења кои може да се долги и до неколку метри. Во постариот дел на корењата, функцијата на апсорпција на влажност од воздухот (а со тоа и потребната вода за организмот) ја има изменетото епидермно ткиво наречено веламен. Тоа се состои од мртви клетки и може да има сребрено-сива, бела или кафеава боја.
Лажната луковица (псевдобулбус) има мазна површина со надолжни бразди и може да има различни форми, често конични или издолжени. Нејзината големина е варијабилна.
Најпознатите орхидејни родови се следните:
Aa; Abdominea; Acampe; Acanthephippium; Aceratorchis; Acianthus; Acineta; Acrorchis; Ada; Aerangis; Aeranthes; Aerides; Aganisia; Agrostophyllum; Amitostigma; Anacamptis; Ancistrochilus; Angraecum; Anguloa; Ansellia; Aorchis; Aplectrum; Arethusa; Armodorum; Ascocenda; Ascocentrum; Ascoglossum; Australorchis; Auxopus; Baptistonia; Barbrodia; Barkeria; Barlia; Bartholina; Beloglottis; Biermannia; Bletilla; Brassavola; Brassia; Bulbophyllum; Calypso; Catasetum; Cattleya; Cirrhopetalum; Cleisostoma; Clowesia; Coelogyne; Coryanthes; Cymbidium; Cyrtopodium; Cypripedium; Dactylorhiza; Dendrobium; Disa; Dracula; Encyclia; Epidendrum; Epipactis; Eria; Eulophia; Gongora; Goodyera; Grammatophyllum; Gymnadenia; Habenaria; Herschelia; Laelia; Lepanthes; Liparis; Ludisia; Lycaste; Masdevallia; Maxillaria; Meliorchis, Mexipedium; Miltonia; Mormodes; Odontoglossum; Oncidium; Ophrys; Orchis; Paphiopedilum; Paraphalaenopsis; Peristeria; Phaius; Phalaenopsis; Pholidota; Phragmipedium; Platanthera; Pleione; Pleurothallis; Promenaea; Pterostylis; Renanthera; Renantherella; Restrepia; Restrepiella; Rhynchostylis; Roezliella; Saccolabium; Sarcochilus; Satyrium; Selenipedium; Serapias; Sophronitis; Spiranthes; Stanhopea; Stelis; Thrixspermum; Trias; Trichocentrum; Trichoglottis; Vanda; Vanilla; Zeuxine; Zygopetalum.
Dockrillia teretifolia, an epiphyte orchid.
Cephalanthera longifolia, a terrestrial orchid
Leaves of different species of orchids
Habenaria radiata. Note the lip
Pterostylis coccina, a highly specialized shape
Neuwiedia griffithii, Apostasioideae. Note the three normal stamens.
Cypripedium acaule has two stamens. One can be seen from the picture, the other is on the other side
Catasetum fimbriatum. The seta is evident.
Dactylorhiza sambucina in two different colours
Vanilla planifolia, the vanilla flower
Vanilla plant (the climber)
Cultivated Epidendrum ciliare
Dracula vampira, an orchid with a funny name
Listera ovata, a less showy orchid
Vanda tricolor var. suavis
Cambria
Phalaenopsis hybrid
An orchid as a decorative houseplant
Orchids at a flower show in Tatton Park, Cheshire, England, 24 јули 2008
Renanthera storei
Орхидеите (науч. Orchidaceae) се најголемата фамилија на цветни растенија. Нејзиното име е изведено од родот Orchis.
Кралските ботанички градини од Кју наведуваат 880 родови и близу 22.000 опишани видови, но точната бројка не е позната (можеби таа изнесува и до 25.000) како резултат на големи таксономски несогласувања. Бројот на орхидејни видови го надминува за четири пати бројот на видови на цицачи, или за два пати бројот на птици. Исто така, оваа фамилија сочинува околу 6-11% од сите семени растенија. Околу 800 нови видови на орхидеи се опишуваат секоја година. Најголеми родови од фамилијата на орхидеите се Bulbophyllum (2,000 вида), Epidendrum (1,500 вида), Dendrobium (1,400 вида) и Pleurothallis (1,000 вида). Оваа фамилија исто така го вклучува и родот Vanilla (родот на растението Vanilla planifolia од кое се добива ванила), Orchis и многу други култивирани растенија, како што се Phalaenopsis или Cattleya.
Дополнително, со вметнувањето (интродукцијата) на тропските видови во 19 век, хортикултуристите произведоа повеќе од 100.000 хибридни видови и култивари.
Орхидей-влак (лат. Orchidaceae ) – Asparagales тӱча гыч изи да кугу пеледыш кушкыл ямагат. Чылаже 21,950 але 26,049 еш куэ уло.
Habenaria radiata
Cattleya labiata
Epidendrum ibaguense
Epidendrum stamfordianum
Doritaenopsis
Chloraea crispa
Ansellia africana
Calanthe triplicata
Paphiopedilum victoria-regina
Disa cardinalis
Cephalanthera rubra var. alba
Cattleya warscewiczii
Орхидей-влак (лат. Orchidaceae ) – Asparagales тӱча гыч изи да кугу пеледыш кушкыл ямагат. Чылаже 21,950 але 26,049 еш куэ уло.
Орхидейлер (лат. Orchidaceae) — өсүмдүктөрдүн бир үлүштүүлөр классындагы тукуму.
Орхидейлер — сабак-тамырлуу же, түймөк-тамырлуу көп жылдык чеп. Жалбырагы бүтүн жээктүү, сабакка оролуп өсөт же жаабырак кучактуу, сапрофиттерде туссүз түрпүчөлөргө айланган. Эпифиттик Орхидейлер дарак бутактарына жайгашыл, аба тамырларынын жардамы менен ным тартып өсөт. Булардын жалбырактары назик, ширелүү, дайыма жашыл же кургакчылыкта күбүлүп түшет. Орхидейлердин гүлдөрү туура эмес түзулүштүү, көбүнчө 2 жыныстуу.
Топ гүлү чачыктай же машактай, уз. 2—3 м, кээде жалгыз гүлдүү. Чөпчөкчөсү желекче сымал. Желекчесп үчөө, сртоцкусу капталындагы экеөнөн формасы, түсү, көлөмү менен айырмалават. Энелигинин мамычасы менен аталыгы биригип өсүп, гиностемий деп аталуучу түтүкчөгө айланган. Аталыктары калың стаминодийди пайда кылат. Мөмөсү — кутуча, чымын-чиркейлердин жардамы менен кайчылаш чаңдашат. Орхидейлердин уругу эндотрофтуу микоризаны пайда кылуучу козу карындарга дуушар келсе гана андан өсүмдүк өнүп чыгат. Жердин бардык материгинде (уюлдук областтардан башка) Орхидейлердин 600— 700 уруусунун 20 миң түрү өсөт. Өзгөчө тропикте көп сандаган түрү кездешет.
Орхидея (латинокс Orchidaceae) — панчф касыкс. Орхидеяне 21.950 эли 26.049 вид.
Cattleya labiata
Habenaria radiata
Disa cardinalis
Doritaenopsis
Chloraea crispa
Ansellia africana
Calanthe triplicata
Paphiopedilum victoria-regina
Epistephium lucidum
Epidendrum stamfordianum
Cephalanthera rubra var. alba
Cattleya warscewiczii
Орхидея котыр (латин Orchidaceae) — быдмӧг котыр. Орхидеяяс 21.950 али 26.049 сикас.
Cattleya labiata
Habenaria radiata
Disa cardinalis
Doritaenopsis
Chloraea crispa
Ansellia africana
Calanthe triplicata
Paphiopedilum victoria-regina
Epidendrum ibaguense
Epidendrum stamfordianum
Cephalanthera rubra var. alba
Cattleya warscewiczii
Орхидея котыр (лат. Orchidaceae) — быдмас котыр. Орхидеяэз 21.950 нето 26.049 вид.
Cattleya labiata
Habenaria radiata
Disa cardinalis
Doritaenopsis
Chloraea crispa
Ansellia africana
Calanthe triplicata
Paphiopedilum victoria-regina
Epistephium lucidum
Epidendrum stamfordianum
Cephalanthera rubra var. alba
Cattleya warscewiczii
Орхидея котыр (лат. Orchidaceae) — быдмас котыр. Орхидеяэз 21.950 нето 26.049 вид.
Орхидея котыр (латин Orchidaceae) — быдмӧг котыр. Орхидеяяс 21.950 али 26.049 сикас.
Орхидной будосъёс (лат. Orchidaceae) – Пичи яке бадӟым сяськаё будос семья. Дуннеын тодмо ог 21,950 яке 26,049 пӧртэм видъёсыз.
Epistephium lucidum
Habenaria radiata
Epidendrum stamfordianum
Doritaenopsis
Chloraea crispa
Ansellia africana
Calanthe triplicata
Paphiopedilum victoria-regina
Cattleya labiata
Disa cardinalis
Cephalanthera rubra var. alba
Cattleya warscewiczii
Орхидной будосъёс (лат. Orchidaceae) – Пичи яке бадӟым сяськаё будос семья. Дуннеын тодмо ог 21,950 яке 26,049 пӧртэм видъёсыз.
आर्किड, पौधों का एक कुल है जिसके सदस्यों के पुष्प अत्यंत सुंदर और सुगंधयुक्त होते हैं। आर्किडों को ठीक ही पुष्पजगत् में बड़ी प्रतिष्ठा प्राप्त है, क्योंकि इनके रंग रूप में विलक्षण विचित्रता है।
और्किड बहुवर्षी बूटों का विशाल समुदाय है, जो प्राय: भूमि पर अथवा दूसरे पेड़ों पर आश्रय ग्रहण कर उगते हैं, या कुकुरमुत्ते के समान मृतभोजी जीवन बिताते हैं। मृतभोजी और्किडों में पर्णहरिम (क्लोरोफ़िल) नही होता। जो और्किड वृक्षों पर होते हैं उनमें बरोहियाँ (वायवीय जड़ें) होती हैं जिनकी बाहरी पर्त में जलशोषक तंतु होते हैं। विस्तृत रेगिस्तानी भागों के अतिरिक्त आर्किड प्राय: संसार के सभी भागों में होते हैं। वैसे ये उष्ण और समोष्ण देशों में अधिक होता हैं। और्किडों की लगभग 450 प्रजातियाँ (जेनरा) और 15,000 जातियाँ (स्पीशीज़) हैं तथा ये सब एक ही कुल (फ़ैमिली) के अंतर्गत हैं। किसी भी समूह के फूल में इतने विविध रूप नहीं हैं जितने और्किडों में। वास्तव में इनके फूल की तथा अन्य भागों के रूपांतरण ने इन्हें इतना भिन्न बना दिया है कि ये साधारण एकदली फूल जैसे लगते ही नहीं हैं। और्किडों के फूल चिरजीवी होने के लिए प्रसिद्ध हैं। यदि परागण न हो तो ये महीने डेढ़ महीने अथवा इससे भी अधिक दिनों तक अम्लान बने रहते हैं, यद्यपि यह समय बहुत कुछ वातावरण पर भी निर्भर है। परागण के पश्चात् फूल तुरंत मुर्झा जाते हैं। और्किडों में बीज अधिक मात्रा में बनते हैं तथा अत्यंत नन्हे होते हैं। प्राय: एक फल से कई हजार बीज उत्पन्न होते हैं और ये इतने हल्के होते हैं कि इनका प्रसारण वायु द्वारा सुगमता से हो जाता है।
कुछ और्किडों को छोड़कर प्राय: सभी की जड़ों में कवक (फ़ंगस) होता है जो बिना कोई हानि पहुँचाए तंतुओं में रहता है। इस परिस्थिति का और्किडों के अंकुरण से विशेष संबंध है। ऐसा अनुमान है कि इनके बीज बिना कवक से संपर्क के अंकुरित ही नहीं हो पाते।
और्किड की खेती का एक अत्यंत रोचक तथा आवश्यक अंग उनसे संकर पौधे उत्पन्न करना है। और्किडों में कृत्रिम परागण द्वारा सफलता प्राप्त करने के लिए इनके फूलों की रचना का यथार्थ ज्ञान, हस्तलाघव, कौशल तथा धैर्य का होना अत्यंत आवश्यक है। और्किडों का सारा महत्व इनके फूलों की सुंदरता तथा सजधज में है। इनमें से कुछ से, जैसे वैनीला से, एक प्रकार का सार (इत्र) भी प्राप्त होता है जो इनके फलों से निकाला जाता है।
भारतवर्ष में आर्किड पहाड़ी प्रदेशों में, जैसे हिमालय, खासी-जयंती पर्वत, पश्चिमी घाट, कोडै कैनाल और नीलगिरि पर्वत पर होते हैं।
Cattleya Mrs. Mahler 'Mem. Fred Tompkins'
Cattleya Queen Sirikit 'Diamond Crown'
Cattleya Hawaiian Wedding Song 'Virgin'
Rhyncholaeliocattleya Chia Lin
Cattleya Hawaiian Variable 'Prasan'
Cattlianthe Barbara Belle
Cattleya Beaumesnil 'Parme'
Cattlianthe Chocolate Drop x Cattleya Pão de Açúcar
Cattleya mossiae'Empress Frederick'
'Hermine'
Cattleya Little Angel
Cattleya Marjorie Hausermann 'York'
'Miva Breeze Alize'
Rhyncholaeliocattleya 'Nobile's carnival'
Cattleya Pernel George Barnett 'Yankee Clipper'
Cattlianthe Portia
आर्किड, पौधों का एक कुल है जिसके सदस्यों के पुष्प अत्यंत सुंदर और सुगंधयुक्त होते हैं। आर्किडों को ठीक ही पुष्पजगत् में बड़ी प्रतिष्ठा प्राप्त है, क्योंकि इनके रंग रूप में विलक्षण विचित्रता है।
और्किड बहुवर्षी बूटों का विशाल समुदाय है, जो प्राय: भूमि पर अथवा दूसरे पेड़ों पर आश्रय ग्रहण कर उगते हैं, या कुकुरमुत्ते के समान मृतभोजी जीवन बिताते हैं। मृतभोजी और्किडों में पर्णहरिम (क्लोरोफ़िल) नही होता। जो और्किड वृक्षों पर होते हैं उनमें बरोहियाँ (वायवीय जड़ें) होती हैं जिनकी बाहरी पर्त में जलशोषक तंतु होते हैं। विस्तृत रेगिस्तानी भागों के अतिरिक्त आर्किड प्राय: संसार के सभी भागों में होते हैं। वैसे ये उष्ण और समोष्ण देशों में अधिक होता हैं। और्किडों की लगभग 450 प्रजातियाँ (जेनरा) और 15,000 जातियाँ (स्पीशीज़) हैं तथा ये सब एक ही कुल (फ़ैमिली) के अंतर्गत हैं। किसी भी समूह के फूल में इतने विविध रूप नहीं हैं जितने और्किडों में। वास्तव में इनके फूल की तथा अन्य भागों के रूपांतरण ने इन्हें इतना भिन्न बना दिया है कि ये साधारण एकदली फूल जैसे लगते ही नहीं हैं। और्किडों के फूल चिरजीवी होने के लिए प्रसिद्ध हैं। यदि परागण न हो तो ये महीने डेढ़ महीने अथवा इससे भी अधिक दिनों तक अम्लान बने रहते हैं, यद्यपि यह समय बहुत कुछ वातावरण पर भी निर्भर है। परागण के पश्चात् फूल तुरंत मुर्झा जाते हैं। और्किडों में बीज अधिक मात्रा में बनते हैं तथा अत्यंत नन्हे होते हैं। प्राय: एक फल से कई हजार बीज उत्पन्न होते हैं और ये इतने हल्के होते हैं कि इनका प्रसारण वायु द्वारा सुगमता से हो जाता है।
कुछ और्किडों को छोड़कर प्राय: सभी की जड़ों में कवक (फ़ंगस) होता है जो बिना कोई हानि पहुँचाए तंतुओं में रहता है। इस परिस्थिति का और्किडों के अंकुरण से विशेष संबंध है। ऐसा अनुमान है कि इनके बीज बिना कवक से संपर्क के अंकुरित ही नहीं हो पाते।
और्किड की खेती का एक अत्यंत रोचक तथा आवश्यक अंग उनसे संकर पौधे उत्पन्न करना है। और्किडों में कृत्रिम परागण द्वारा सफलता प्राप्त करने के लिए इनके फूलों की रचना का यथार्थ ज्ञान, हस्तलाघव, कौशल तथा धैर्य का होना अत्यंत आवश्यक है। और्किडों का सारा महत्व इनके फूलों की सुंदरता तथा सजधज में है। इनमें से कुछ से, जैसे वैनीला से, एक प्रकार का सार (इत्र) भी प्राप्त होता है जो इनके फलों से निकाला जाता है।
भारतवर्ष में आर्किड पहाड़ी प्रदेशों में, जैसे हिमालय, खासी-जयंती पर्वत, पश्चिमी घाट, कोडै कैनाल और नीलगिरि पर्वत पर होते हैं।
वैज्ञानिक नाम अर्किडासीले चिनिने सुनगाभा वानस्पतिक परिवार अत्यन्तै विविधता युक्त तथा संसारभर फैलिएको वानस्पतिक परिवार हो । अर्किड फेमिली भनेर पनि चिनिने यस वानस्पतिक परिवारमा अत्यन्तै रंगिविरंगी तथा वासना युक्त फूलहरू समाहित छन् । सुर्यमुखी परिवार जस्तै यो वानस्पतिक परिवार पनि सबै भन्दा धेरै प्रजातिहरू भएका दुई वानस्पतिक परिवार मध्ये एक हो । यी परिवारहरू अन्तर्गत हालसम्म ८८० वर्गका २१,९५०देखि २६,०४९ फूलका प्रजाति पत्ता लगिसकेका छन् ।[१][२]
सुनगाभा, सुनाखरी, अर्किड यी तीनै नामले एउटै फूललाई जनाउँछ । सुनगाभा र सुनाखरी नाम केवल स्थान बिषेश अनुसार बोलीचालीमा फरक नाम हुन भने, अर्किड चाहिं आयातित नाम । तर काठमाडौंका पुष्प ब्यवसायीहरू विदेशी प्रजातिका सुनगाभा/सुनाखरीलाई अर्किड नै भन्न रुचाउँछन ।
वैज्ञानिक शब्दावलीमा सुनाखरीलाई 'डेण्ड्रोवियम' भनिन्छ । 'डेण्ड्रो'को अर्थ वृक्ष र 'विओस्' भनेको जीवन हो । सुनाखरीहरू अन्य रूखमा हुर्कने गर्दछन् । प्रायः सबै रूखका हाँगा र कापमा उम्रने गरेपनि सुनगाभाहरू परजीवी हुँदैनन् । यिनले ऐंजेरुले झै आफू चढेकै वृक्षमा जरा गाडेर खाद्य-रस चुस्दैनन्, हावाबाटै मलजल प्राप्त गर्दछन् । कुनै-कुनै प्रजाति त जमीनमै उम्रन्छन्, रूख चढ्दा पनि चढ्दैन । नेपालमा 'डेण्ड्रोवियम' जाति भित्र २६ प्रजातिका सुनाखरी छन् । तीमध्ये १२ प्रजातिमा जडीबुटीको गुण पाइन्छ ।
सुनगाभा परिवारभित्र १७ हजार प्राकृतिक तथा हजारौं मानवकृत ठिमाहा जातजातिका वनस्पति पर्दछन् । पुष्पमेलामा देखिने ठिमाहा जातको वर्चस्वलाई अरू वनस्पतिले उछिन्न गाह्रो छ, किनभने यिनका पुष्पाकृति, रङ, साजसज्जा र आकर्षण अरूको भन्दा बिल्कुलै बेग्लै र कौतुहलमय छन् । सुनगाभा परिवारका कुनै-कुनै फूलहरूको परागसेचन र गर्भाधान प्रक्रिया पत्याइनसक्नुको हुन्छ। यसलाई सफल बनाउन भँवरा, माहुरी, बारुला, कमिला र अन्य विभिन्न कीटपतङ्गहरूलाई आकर्षित गर्ने ती सुनगाभाको रूपरङ र सजावट यति आकर्षक हुन्छ, यौन-उत्तेजनाले मत्त कुनै-कुनै बारुलाहरू फूललाई नै पोथी ठानेर सम्भोग गर्न पुग्दछन् । युरोपमा पाइने 'फ्रिस जातिको सुनगाभाको यस्तो करामत नेपालका सुनगाभामा भने देख्न पाइँदैन ।
सिम्बिडियम(en:Cymbidium सुनगाभाका फूलहरूलाई माउबोटबाट काटेर फूलदानमा राख्दा पनि महिनौंसम्म तिनको मोहिनी रूप ओइलाउँदैन र रङ खुइलिँदैन । राम्रो स्याहारसुसार खोज्ने यी बिरुवाहरू हत्तपत्त मर्दैनन् । सिम्बिडियमका प्राकृतिक प्रजातिको सङ्ख्या तीन सयभन्दा धेरै छ भने नेपालमा पनि बाक्लो वन भएका क्षेत्रमा ११ प्रजाति भेटिन्छन् । पुष्पाकृति र रङशोभाका दृष्टिले सबै प्रजाति उत्कृष्ट कोटिमा पर्दछन् । चैतदेखि जेठ सिम्बिडियम फुल्ने याम हो । यसका स्वच्छ सेता फूलभित्रको तल्लो 'ठमा हल्का सुनौलो जलप भएको इवर्नियम र इमरल्ड, यूँको फिका हरियो तरेलीहरूको माझमा छिरबिरे राता बुट्टाले सजिएको डेभोनियानम, सेतो किनारा छोडेर छ्याप्पै रातो पोतिएका तरेलीहरूका माझमा रक्ताम्य ओठ बाएको इरिथ्रियम जातका सुनगाभाहरू नयाँ वर्षका नेपाली सौगात हुन् । केही सिम्बिडियम सुनगाभा दशैं-तिहारताका फुल्दछन् । सन् १८२०मा कलकत्ता वनस्पति उद्यानका सुपरीटेन्डेन्ट नाथानियल वालिचले काठमाडौं उपत्यकाको शिवपुरीबाट सङ्कलन गरेको इरिडिवाइडिस प्रजातिका सुन्दर फूलहरू विश्वकै लागि नेपालीको नौलो परिचय बनेका थिए । त्यसअघिसम्म यो सुनगाभाको अस्तित्व बारे संसारमै कसैलाई थाहा थिएन । नेपाली लान्सिफोलियम(en:Lilium lancifolium प्रजातिको सुनगाभा ग्रीष्मयामपछि पनि वर्षाभरि फुल्ने सिम्बिडियममा पर्दछ। यस फूलका बाहिरी तीनवटा तरेलीको आकार खड्गजस्तै लाम्चो र टुप्पो तीखो देखिने हुनाले यसले लान्सिफोलियम अर्थात् भाला वा खड्ग आकारको तरेली भन्ने संज्ञा पाएको हो । यसैगरी ग्रीष्म र वर्षा खप्ने पेण्डूलम प्रजातिका रातो र प्याजी रङका फूलका लहराहरू तख्ताघडीको लङ्गुरझै दायाबायाँ झुलेर पहराका ठूला-ठूला ढुङ्गाका चेपमा लटरम्म फुलिरहेका हुन्छन् । सिम्बिडियम सुनगाभा नेपालका औल, बेसी र चुरेका घाँचमा बढी भेटिन्छन् । यिनका वंशाणुगत गुणहरू कैयौं व्यापारिक सिम्बिडियममा समाहित भइसकेका हुनसक्छन् । 'डेण्ड्रोवियम'का अरू लोकप्रिय प्रजातिमा सुनको गहना जस्तो लटरम्म लर्कने सुनगाभालाई 'डेन्सीफ्लोरम' भनिन्छ। यसको मध्यभागमा केही लाली चढेको भए पनि सबै तरेलीहरू सुनौला हुन्छन् । फूलका झुप्पाहरू घोगाको आकृतिमा भुईंतिर लत्रेर फुल्छन्। यो वनस्पतिको चारपाटे मोटो डाँठ हुन्छ। फूल लटरम्म हुँदा चिल्लापातहरूले शोभा थप्छन्। यसका पहेंला प्रतिस्पर्धी सुनाखरीमध्ये डे. क्रिसान्थम, डे. फिम्ब्रियाटम, डे. क्राइसियम र डे. जिब्सोनी उल्लेखनीय छन् । विछट्टै राम्रो प्याजी रङको डे. नोविले पनि सबैको प्यारो सुनाखरी हो। सुनाखरीमध्ये जिवन्ती नामले प्रख्यात 'डेण्ड्रोवियम माकाराई' ३०/३५ वर्ष पहिले नै त्रिभुवन राजपथबाट ट्रकका ट्रक निकासी हुन्थे । च्यवनप्रासलगायत विभिन्न आयुर्वेदिक औषधिमा प्रयोग हुने यो सुनाखरी आजभोलि प्रायः लोप भएको छ। जिवन्ती नामबाट प्रयोग हुने अरू बिरुवा पनि छन्, तर बढी प्रहार भएको सम्पदा सुनाखरीको प्रजाति नै हो । सुनाखरी दम, खोकी, घाँटी दुखेको तथा ज्वरोमा प्रयोग हुन्छ । यौनवर्द्धक औषधिको रूपमा पनि यसको प्रयोग गरिन्छ । औषधि गुणकै कारण लोपोन्मुख हत्ताजडी (पाँचऔंले) अर्किड परिवारकै वनस्पति हो, तर यो जमीनमा आलु फलेझै फल्छ, उच्च लेकाली क्षेत्रमा । नेपालको तराई, मधेश र चुरे क्षेत्रको २०० मिटरदेखि १५०० मिटरसम्मको उचाइमा पाइने 'डेण्ड्रोवियम एफाइलम' (en:Dendrobium aphyllum सौन्दर्यको दृष्टिले अनुपम हुन्छ। 'एफाइलम'को अर्थ पातविहीन हुन आउँछ। फुल्दा पात नहुने यो सुनाखरी नेपाल, भुटान हुँदै चीनको युनान प्रान्तसम्म फैलिएको छ। युनानका पुष्पप्रेमीहरू यो फूल फुल्दा 'एक हजार एक पुष्पवर्षा' भन्ने उद्गार पोख्दछन्। एउटै बिरुवा पचासौं वर्ष फुल्ने र हप्ता दिनमै ओइलाउने भएकोले पुष्प अनुरागीहरू यो फूल फुलेको हेर्न मौका चुकाउँदैनन्। मधुर वासनायुक्त यस वनस्पतिका लामा–लामा डाँठहरूमा माथिदेखि तलसम्म आँख्ला परेको हुन्छ। ती आँख्लाबाट निस्केका स–साना भेट्नामा दुईदेखि पाँच सेन्टिमिटरसम्मका फूल फक्रन्छन्। फूलका बाहिरी तरेलीहरूमा प्याजी रङका हल्का रेसाहरू देखिन्छ। माझ्मा एउटा हल्का पहेंलो तरेली बटारिएर सोली आकारमा फक्रन्छ। फूलको भित्री भाग प्याजी छिर्काहरूले अझ् आकर्षक देखिन्छ। फूलको रङ ठाउँ अनुसार फरक हुन्छ– प्याजीदेखि गुलावीसम्म।
सिम्बिडियम सुनगाभाको सुवास र सौन्दर्यलाई चीनका महान् दार्शनिक कन्फ्यूसियसले २५ सय वर्ष पहिले नै मुक्तकण्ठले तारीफ गरेका सुनगाभाको इतिहासमा अङ्कित छ। कन्फ्यूसियस र बुद्ध समकालीन (सिद्धार्थ गौतम १२ वर्षले मात्र जेठा) हुन्। सिम्बिडियम फूलको चर्चा हजारौं वर्ष पुरानो भएता पनि सिम्बिडियम भन्ने यसको नाम सन् १७९९मा मात्र जुरेको हो। स्वार्ज भन्ने वनस्पतिविज्ञले ग्रीक शब्द किम्बियोनलाई आधार बनाएर सिम्बिडियम नाम दिएका हुन्, जसको शाब्दिक अर्थ डुङ्गा अथवा नाउ हुन आउँछ। केही सिम्बिडियमको मध्यभागको 'ठे तरेली (लिप पेटल) डुङ्गाको आकारमा पसारिएको देखिन्छ। माहुरी र भँवराहरू त्यही तरेलीमा पहिलो पाइलो टेकेर फूलभित्र छिर्छन्।
खद्य पदार्थमा वास्नाको लागि प्रयोग हुने भनिला (en:Vanilla) पनि सुनाखरी कै एउटा जात हो |
Hara et al. (१९७८), Rajbhandari & Dahal (२००४), Shakya & Shrestha (२००७), Shrestha et al. (२००७)
Two new species of orchids: Eria annapurnensis L.R.Shakya & M.R.Shrestha, a new species, and Gastrochilus calceolaris var. biflora L.R.Shakya & M.R.Shrestha, a new variety (both Orchidaceae), EDINBURGH JOURNAL OF BOTANY
वैज्ञानिक नाम अर्किडासीले चिनिने सुनगाभा वानस्पतिक परिवार अत्यन्तै विविधता युक्त तथा संसारभर फैलिएको वानस्पतिक परिवार हो । अर्किड फेमिली भनेर पनि चिनिने यस वानस्पतिक परिवारमा अत्यन्तै रंगिविरंगी तथा वासना युक्त फूलहरू समाहित छन् । सुर्यमुखी परिवार जस्तै यो वानस्पतिक परिवार पनि सबै भन्दा धेरै प्रजातिहरू भएका दुई वानस्पतिक परिवार मध्ये एक हो । यी परिवारहरू अन्तर्गत हालसम्म ८८० वर्गका २१,९५०देखि २६,०४९ फूलका प्रजाति पत्ता लगिसकेका छन् ।
ఆర్కిడేసి (ఆంగ్లం: Orchid family ; లాటిన్ Orchidaceae) పుష్పించే మొక్కలలోని ఒక ప్రముఖమైన కుటుంబము. వీనిలో ఆస్టరేసి తర్వాత రెండవ అతి పెద్ద కుటుంబం ఇది. ఇందులో సుమారు 880 ప్రజాతులలో 21,950 నుండి 26,049 జాతుల మొక్కలున్నాయి.[1][2] ఇవి సుమారు 6–11% శాతం ఆవృత బీజాలు.[3]
ఈ కుటుంబంలో వెనిలా, ఆర్కిస్ ప్రజాతులు అన్నింటికన్నా ప్రముఖంగా ప్రపంచవ్యాప్తంగా పెంచబడుతున్నాయి. ఇవేకాక లక్షకు పైగా సంకర జాతులు కూడా ఉన్నాయి.
వీని యొక్క క్లిష్టమైన పరాగ సంపర్క విధానాన్ని ఛార్లెస్ డార్విన్ పరిశోధించి 1862 సంవత్సరంలో Fertilisation of Orchids అనే పుస్తకాన్ని రచించాడు.
ఆర్కిడేసి అనే పేరు గ్రీకు భాషలో "órkhis", అనగా అర్ధం "వృషణాలు" నుండి వచ్చింది. ఈ మొక్కల దుంప వేర్లు వృషణాల ఆకారంలో ఉంటాయి.[4][5] ఈ పదాన్ని 1845 లో జాన్ లిండ్లే ప్రవేశపెట్టాడు.[5]
ఆర్కిడేసి కుటుంబంలోని కొన్ని ప్రముఖమైన ప్రజాతులు:
Cephalanthera longifolia, a terrestrial orchid
Leaves of different species of orchids
Habenaria radiata. Note the lip
Pterostylis coccinea, a highly specialized shape
Neuwiedia griffithii, Apostasioideae. Note the three normal stamens.
Cypripedium acaule has two stamens. One can be seen from the picture, the other is on the other side
Catasetum fimbriatum. The seta is evident.
Vanilla plant (the climber)
Cultivated Epidendrum ciliare
Listera ovata, a less showy orchid
Vanda tricolor var. suavis
Cambria
Phalaenopsis hybrid
Orchids at a flower show in Tatton Park, Cheshire, England, 24 July 2008
Renanthera storei
Cattleya aclandiae. There is the typical zygomorphic flower with three petal-like sepals (top, lower right, lower left), two normal petals on either side and the labellum.
An orchid Leaf.
Orchid on display at American Orchid Society, Delray Beach
purple orchids at American Orchid Society, Delray Beach, FL
Orchid at Am. Orchid Soc Delray Bch
Phalaenopsis cultivar
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
|accessdate= (help) |website= (help) ఆర్కిడేసి (ఆంగ్లం: Orchid family ; లాటిన్ Orchidaceae) పుష్పించే మొక్కలలోని ఒక ప్రముఖమైన కుటుంబము. వీనిలో ఆస్టరేసి తర్వాత రెండవ అతి పెద్ద కుటుంబం ఇది. ఇందులో సుమారు 880 ప్రజాతులలో 21,950 నుండి 26,049 జాతుల మొక్కలున్నాయి. ఇవి సుమారు 6–11% శాతం ఆవృత బీజాలు.
ఈ కుటుంబంలో వెనిలా, ఆర్కిస్ ప్రజాతులు అన్నింటికన్నా ప్రముఖంగా ప్రపంచవ్యాప్తంగా పెంచబడుతున్నాయి. ఇవేకాక లక్షకు పైగా సంకర జాతులు కూడా ఉన్నాయి.
వీని యొక్క క్లిష్టమైన పరాగ సంపర్క విధానాన్ని ఛార్లెస్ డార్విన్ పరిశోధించి 1862 సంవత్సరంలో Fertilisation of Orchids అనే పుస్తకాన్ని రచించాడు.
ಆರ್ಕೀಡ್ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಬಗೆಯ ಹೂವುಗಳು. ಅವುಗಳು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಈಶಾನ್ಯ ಗಡಿ ರಾಜ್ಯಗಳಾದ ಅರುಣಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ, ಆಸ್ಸಾಮ್, ಮತ್ತು ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹೇರಳವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಆರ್ಕೀಡ್ ಗಳು ಅತ್ಯಂತ ಮನಮೋಹಕ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಸುಂದರ ಬಣ್ಣಗಳಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣು ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸುಗಳಿಗೆ ಆನಂದವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ಎಲ್ಲ ಸಮಾರಂಭಗಳಿಗೆ ಶುಭ ಹಾರೈಸಲು ಅದರ ಅಂದ ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಆರ್ಕಿಡ್ ಬೇಕು. ಜಗತ್ತಿನಾದ್ಯಂತ ಆರ್ಕಿಡ್ ನ ಸಾವಿರಾರು ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ. ಉಷ್ಣವಲಯದ ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚು. ಸುಮಾರು ೩೫ ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ದುರ್ವಾಸನೆ ಬೀರುವ ಪ್ರಭೇದಗಳೂ ಇವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಕೆಳಗೆ ಹಲವಾರು ಬಗೆಯ ಬಣ್ಣಗಳ ಆರ್ಕೀಡ್ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಕೊಡಲಾಗಿವೆ. ಹಿಮಾಲಯದ ಪರ್ವತ ಪ್ರದೇಶಗಳ್ಲ್ಲಿ ಅವುಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಚೀನಾದ ಕೆಲವು ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿಯೂ ಕಂಡು ಬರುತ್ತವೆ.
ಆರ್ಕೀಡ್ಗಳಿವೆಯೆಂದರೆ ಅವಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಮಳೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ, ಸಹನೀಯ ತೇವಾಂಶವಿದೆಯೆಂದರ್ಥ. ಒಟ್ಟಾರೆ ನೀರಿಗೆ ಕೊರತೆಯಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆರ್ಕೀಡ್ಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೆಂದರೆ ಒಂದು ಒಳ್ಳೆಯ, ಆರೋಗ್ಯಪೂರ್ಣ, ಜೀವವೈವಿಧ್ಯದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಪರಿಸರವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದುಯೆಂದರ್ಥ. ಆರ್ಕೀಡನ್ನು ಸೀತಾಳೆ, ಸೀತೆ ಹೂವು ಎಂದು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಇವು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಬೆಳೆಯುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮರದ ಮೇಲೆ ಪರೋಪಜೀವಿಯಂತೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ತಾನು ಬೆಳೆದ ಮರದಿಂದ ಆಹಾರವನ್ನು ಪಡೆಯದೆ,ಆಹಾರ ತಯಾರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಪುಷ್ಪಪತ್ರಗಳು ಹೂ ಅರಳುವುದಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ಮೊಗ್ಗನ್ನು ಆವರಿಸಿರುತ್ತವೆ. ಎರಡು ಪುಷ್ಪದಳಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ದಱ್ಳ ತುಟಿಯಂತಿರುತ್ತದೆ.
ಆರ್ಕಿಡೇಸೀ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಇವುಗಳು ಬಹುವಾರ್ಷಿಕ ಪರ್ಣ ಸಸ್ಯಗಳು. ಇವು ಕೆಲವು ಅಂಗುಲಗಳಿಂದ ಹಲವು ಅಡಿಗಳ ಎತ್ತರ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಇವು ಏಕದಳ ಸಸ್ಯಗಳು. ಆರ್ಕಿಡೇಸೀ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿರುವಷ್ಟು ಹೂ ಬಿಡುವ ಸಸ್ಯಗಳು ಇಡೀ ಸಸ್ಯವರ್ಗದಲ್ಲೇ ಇಲ್ಲ. ಈ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ೭೮೮ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಗುರುತಿಸಲಾದ ಜಾತಿಗಳೂ ಮತ್ತು ೧೮೫೦೦ ಪ್ರಭೇದಗಳೂ ಇವೆ. ಜೊತೆಗೆ ಸಾವಿರಾರು ಅಡ್ಡತಳಿಗಳಿವೆ. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ಬೆಳೆಯುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬಹಳ ವೈವಿಧ್ಯ ಇದೆ. ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಬೆಳೆಯುವ ಭೂಸಸ್ಯಗಳು, ಕೊಳೆತು ಬಿದ್ದಿರುವ ಕೆಲವು ಸಸ್ಯಕಾಂಡಗಳ ಮೇಲೆ ಬೆಳೆಯುವ ಪುತಿಜನ್ಯ ಸಸ್ಯಗಳು, ಜೀವಂತವಾಗಿರುವ ಸಸ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಬೆಳೆಯುವ ಅಪ್ಪು ಸಸ್ಯಗಳು, ಬಂಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೆಳೆಯುವ ಶಿಲಾ ಸಸ್ಯಗಳು ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ವಿವಿಧ ಪ್ರಕಾರಗಳಿಗೆ ನಿದರ್ಶನಗಳು. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ಎಲ್ಲ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದರೂ ಉಷ್ಣ ಮತ್ತು ಸಮಶೀತೋಷ್ಣವಲಯ ಗಳಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಈ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುವವುಗಳಲ್ಲಿ ಅಪ್ಪು ಸಸ್ಯವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳೇ ಹೆಚ್ಚು. ಕೆಲವು ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ತಮ್ಮ ತವರೂರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇರೆ ಕಡೆ ಬೆಳೆಯುವುದಿಲ್ಲ. ಇವುಗಳ ಕಾಂಡ ಕವಲೊಡೆಯುವುದನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳನ್ನು ಮೂರು ಗುಂಪುಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಿದೆ: ಏಕಕಾಂಡಗಳ ಗುಂಪು, ನಕಲಿ ಏಕಕಾಂಡಗಳ ಗುಂಪು ಮತ್ತು ಬಹು ಕವಲೊಡೆಯುವ ಕಾಂಡಗಳ ಗುಂಪು. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ಎಲೆಗಳ ಆಕಾರ, ರಚನೆ, ಬಣ್ಣ ಇತ್ಯಾದಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಹು ಭಿನ್ನತೆ ಇದೆ. ಇವು ಹೂಗೊಂಚಲುಗಳು ಮೂಲವಾಗಿ ಅಂತ್ಯಾರಂಭಿ ಮಾದರಿಯವಾಗಿವೆ. ಈ ವಿಧದಲ್ಲಿ ರೇಸೀಮ್, ಸ್ಪೈಕ್ ಮುಂತಾದ ಕೆಲವು ರೀತಿಗಳೂ ಇವೆ. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ಹೂಗಳು ಏಕಲಿಂಗಿಗಳು ಇಲ್ಲಿವೆ ದ್ವಿಲಿಂಗಿಗಳು. ಇವುಗಳ ಹೂರಚನೆ ವಿಚಿತ್ರ. ಪುಷ್ಪಪತ್ರ ಮತ್ತು ದಳಗಳು ಕೂಡಿ ಪೆರಿಯಂತ್ ಆಗಿದ್ದು ಎರಡು ಸಾಲುಗಳಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತವೆ. ಕೂಡಿಕೆಯ ಹೆಸರು ಲಿಪ್. ಆರ್ಕಿಡ್ ಹೂಗಳ ಗಂಡುಭಾಗ ಮತ್ತು ಹೆಣ್ಣುಭಾಗ ಕೂಡಿಕೊಂಡು ಹೂಕಂಬ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. ಹಣ್ಣು ಕ್ಯಾಪ್ಸ್ಯೂಲುಗಳು.
ಇದನ್ನು ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತವಾಗಿ ಆರಂಭಿಸಿದವರಲ್ಲಿ ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿ ಲಿನೀಯೆಸ್ ಮೊದಲಿಗ. ಮುಂದೆ ಓಕ್ಸ್ ಎಮ್ಸ್, ಲಿಬರ್ಟಿ ಹೈಡ್ಬೈಲೆ. ಬೆಂತಮ್ ಮತ್ತು ಹೂಕರ್, ಫಿಟ್ಜರ್ ಮತ್ತು ಸ್ಕ್ಲಟ್ಜರ್ ಮುಂತಾದವರು ಹೆಚ್ಚಿನ ಅಧ್ಯಯನ ನಡೆಸಿದರು. ಇಂದು ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರುವ ವರ್ಗೀಕರಣ ಫಿಟ್ಜರ್ ಮತ್ತು ಸ್ಕ್ಲಟ್ಜರ್ ಇವರು ಮಾಡಿರುವ ವಿಧಾನ. ಇದರ ಪ್ರಕಾರ ಆರ್ಕಿಡ್ ಕುಟುಂಬದ ವರ್ಗೀಕರಣ ಆರು ಅಂಶಗಳ ಸಹಾಯದಿಂದ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ: ಬೆಳೆವಣಿಗೆಯ ವಿಧ.
ಆರ್ಕಿಡೇಸೀ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ಕೆಲವು ಕುಲ (ಟ್ರೈಬ್) ಮತ್ತು ಉಪಕುಲಗಳಾಗಿ (ಸಬ್ ಟ್ರೈಬ್) ವರ್ಗೀಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರತಿ ಉಪಪ್ರಭೇದದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಜಾತಿ (ಜೀನಸ್) ಮತ್ತು ಅನೇಕ ಪ್ರಭೇದಗಳು (ಸ್ಪಿಷೀಸ್) ಸೇರಿವೆ.
ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳನ್ನು ಬೀಜ, ಬೇರು ತುಂಡು, ಅಥವಾ ಸಕಲಿ ಲಶುನಗಳಿಂದ ವೃದ್ಧಿ ಮಾಡಬಹುದು. ವೃದ್ಧಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಜಾತಿಗಳನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದೆ. ವೃದ್ಧಿಸಲು ಸಾಧಾರಣವಾಗಿ ಸುಪ್ತಾವಸ್ಥೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ಕಾಲ. ಮಧ್ಯ ಸುಪ್ತಾವಸ್ಥೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇವನ್ನು ಇತರ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ಸುಲಭವಾಗಿ ಸಾಗಿಸಿ ವೃದ್ಧಿಸಬಹುದು. ಬೇರು ಅಥವಾ ಕಾಂಡ ಮತ್ತು ನಕಲಿ ಲಶುನಗಳನ್ನು ನೆಡುವುದಕ್ಕೆ ಮುಂಚೆ ಒಣ ಮತ್ತು ರೋಗಪೀಡಿತ ಭಾಗಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಬೇಕು. ತುಂಡುಗಳನ್ನು ತೇವ ಮಾಡಿದ ಸ್ಪಂಜಿನಿಂದ ಒರಸಿ ಕೆಲವು ದಿವಸಗಳ ಕಾಲ ತೇವಾಂಶ ಇರುವ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ತೂಗು ಹಾಕಬೇಕು. ತುಂಡುಗಳನ್ನು ನೆಡುವ ಮೊದಲು ಶುದ್ಧೀಕರಣ ಮಾಡಿ ಅನಂತರ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸಬೇಕು.
ಆರ್ಕಿಡ್ ಹೂಗಳು ಎಷ್ಟು ಸುಂದರವೋ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ಬೇಸಾಯ ಅಷ್ಟೇ ಕಷ್ಟ. ಇತರ ಎಲ್ಲ ಸಸ್ಯಗಳ ಬೇಸಾಯದಲ್ಲಿ ಪರಿಣಿತನಾದ ತೋಟಗಾರ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ಬೇಸಾಯದಲ್ಲಿ ಕಷ್ಟ ಅನುಭವಿಸುವಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳನ್ನು ಅವು ಬೆಳೆಯುವ ಗುಣಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನಾಲ್ಕು ಗುಂಪುಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಬಹುದು : ಅಪ್ಪು ಸಸ್ಯಗಳು. ಶಿಲಾ ಸಸ್ಯಗಳು ಪುತಿಜನ್ಯ ಸಸ್ಯಗಳು. ಭೂ ಸಸ್ಯಗಳು. ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಮಟ್ಟಿಗೆ ಆರ್ಕಿಡ್ಡಿನ ಮೂಲಸ್ಥಾನದ ಹವಾ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಕಲ್ಪಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಬೇಕು. ಪ್ರತಿಜನ್ಯ ಆರ್ಕಿಡ್ಡನ್ನು ಒಣ ಮರದ ತುಂಡಿನ ಮೇಲೆ ಬೆಳೆಸಿ ಕಂಬಿಯಿಂದ ತೂಗುಹಾಕಬೇಕು. ಭೂ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳನ್ನು ಕುಂಡಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಸಬೇಕು. ಇವನ್ನು ಬೆಳೆಸುವ ಕುಂಡಗಳಿಗೆ ೧೦ ಸೆಮೀ. ಅಗಲದ ಅನೇಕ ರಂಧ್ರಗಳು ಇರಬೇಕು. ತೆಂಗಿನ ನಾರು ಅಥವಾ ಪಾಚಿಯನ್ನು ಜೌಗು ರಂಧ್ರದ ಮೇಲೆ ಹಾಕಬೇಕು. ೪ ಭಾಗ ಒಣ ಪಾಚಿ, ೨ ಭಾಗ ಸಣ್ಣ ಇಟ್ಟಿಗೆ ಚೂರು, ೧ ಭಾಗ ಇದ್ದಲು ಪುಡಿ, ೧ ಭಾಗ ಗೋಡು ಮಣ್ಣು, ೧ ಭಾಗ ಎಲೆ ಗೊಬ್ಬರದ ಮಿಶ್ರಣ ಮಾಡಿ ಕುಂಡಗಳಿಗೆ ತುಂಬಲು ಉಪಯೋಗಿಸ ಬೇಕು. ಸ್ವಚ್ಛತೆ ಇಲ್ಲದೆ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ಬೇಸಾಯ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ರೋಗಪೀಡಿತ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಇವುಗಳ ಬೇಸಾಯಕ್ಕೆ ಉಪಯೋಗಿಸಿದಾಗ ರೋಗಕ್ಕೆ ಬಲಿಯಾಗಿ ನಾಶವಾಗುತ್ತವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಮರದ ತುಂಡು ಮತ್ತು ಗೊಬ್ಬರ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಶುದ್ಧೀಕರಣ ಮಾಡಿ ಅನಂತರ ಬೇಸಾಯಕ್ಕೆ ಉಪಯೋಗಿಸಬೇಕು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ತೇವಾಂಶ ಬಯಸುತ್ತವೆ. ಜಾಗರೂಕತೆಯಿಂದ ನೀರು ಕುಡಿಸಿದರೆ ಅವು ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ಬೆಳೆವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಬಹಳ ವೈವಿಧ್ಯವಿದೆ. ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆವಣಿಗೆ ಇವುಗಳ ಮೊದಲನೆ ಹಂತ. ಈ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಇವು ಆಹಾರ ಮತ್ತು ನೀರನ್ನು ತಮ್ಮ ನಕಲಿ ಲಶುನಗಳಲ್ಲಿ ಶೇಖರಿಸಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಎರಡನೆಯ ಹಂತದಲ್ಲಿ ನವೆಂಬರ್ ತಿಂಗಳಿಂದ ಮಾರ್ಚ್ ತಿಂಗಳವರೆಗೆ ಸುಪ್ತಾವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಮುಟ್ಟುತ್ತವೆ. ಕೊನೆಯ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ತಾವಸ್ಥೆಯಿಂದ ಚೇತರಿಸಿಕೊಂಡು ಹೂ ಬಿಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತವೆ. ಸುಪ್ತಾವಸ್ಥೆಯ ಕಾಲವನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ತಿಳಿದ ಬೇಸಾಯಗಾರ ಮಾತ್ರ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳ ಬೇಸಾಯವನ್ನು ಸುಗಮವಾಗಿ ಮಾಡಬಲ್ಲ. ಸುಪ್ತಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳಿಗೆ ನೀರು ಕೊಡುವ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಹೆಚ್ಚು ದಿವಸಗಳ ಅಂತರದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ನೀರು ಕೊಟ್ಟು ಅವುಗಳನ್ನು ಜೀವಿತವಾಗಿಟ್ಟಿರುವುದು ಬಹು ಮುಖ್ಯ ಅಂಶ. ಸುಪ್ತಾವಸ್ಥೆ ಮುಗಿದ ತಕ್ಷಣ ಕುಂಡ ಬದಲಾವಣೆ ಮಾಡಬೇಕು. ಉತ್ತಮ ಗೊಬ್ಬರ ಮಿಶ್ರಣ ಕೊಟ್ಟು ಧಾರಾಳವಾಗಿ ನೀರು ಕೊಡುವುದರಿಂದ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ಮತ್ತೆ ತಮ್ಮ ಬೆಳೆವಣಿಗೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತವೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕೆಲವನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ಉಳಿದ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ಪಾಶರ್ವ್ ನೆರೆಳಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ಕೃಷ್ಟವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಇವುಗಳ ಬೇಸಾಯಕ್ಕೆ ಸರಾಗವಾದ ಗಾಳಿ, ಬೆಳಕು ಅಗತ್ಯ. ಆಗತಾನೆ ವೃದ್ಧಿ ಮಾಡಿದ ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ಎಲೆಯುಳ್ಳ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ಬಿಸಿಲನ್ನು ಸಹಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಪ್ರಾಪ್ತ ವಯಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದ ಮತ್ತು ಅಗಲ ಎಲೆಯ ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಬಿಸಿಲಿನ ತಾಪವನ್ನು ಸಹಿಸಬಲ್ಲುವು. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳು ಕೃತಕ ಗೊಬ್ಬರಗಳಿಗೆ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ವ್ಯಕ್ತ ಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ವರ್ಷಕ್ಕೊಮ್ಮೆ ಅಗತ್ಯವಾಗಿ ಕುಂಡ ಬದಲಾಯಿಸಬೇಕು. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳಿಗೆ ನುಸಿ, ಜೇಡರಹುಳು, ಗೊಂಡೆಹುಳು, ಬಸವನಹುಳು, ಬಿಳಿತಿಗಣೆ, ಜಿರಲೆ, ಶಲ್ಕ ಕೀಟಗಳು ಮುಂತಾದ ಕೀಟಗಳು ಬೀಳುತ್ತವೆ. ಈ ಕೀಟಗಳ ಹಾವಳಿಯನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛವಾದ ಮುನ್ನೆಚ್ಚರಿಕೆ ಬೇಸಾಯದಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಬಹುದು. ಗಿಡಗಳ ಮೇಲೆ ಆಗಾಗ ನೀರು ಸಿಂಪಡಿಸುವುದರಿಂದ ಆಕಸ್ಮಿಕವಾಗಿ ಬೀಳುವ ಕೀಟಗಳನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಬಹುದು. ಆರ್ಕಿಡ್ಡುಗಳನ್ನು ಕಾಡುವ ರೋಗ ಇಲ್ಲ. ಕೆಲವು ಸಾರಿ ಒಣಗುವಿಕೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಬೋರ್ಡೊ ದ್ರಾವಣದಿಂದ ತಡೆಗಟ್ಟಬಹುದು.
Anacamptis lactea showing the two tubers
Dactylorhiza sambucina, Orchidoideae for reference
Cattleya cultivar
Vanda cultivar
Longitudinal section of a flower of Vanilla planifolia
Cross-sections of orchid capsules showing the longitudinal slits
Closeup of a Phalaenopsis blossom
ಆರ್ಕೀಡ್ ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಬಗೆಯ ಹೂವುಗಳು. ಅವುಗಳು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಈಶಾನ್ಯ ಗಡಿ ರಾಜ್ಯಗಳಾದ ಅರುಣಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ, ಆಸ್ಸಾಮ್, ಮತ್ತು ಮೇಘಾಲಯದಲ್ಲಿ ಹೇರಳವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತವೆ. ಆರ್ಕೀಡ್ ಗಳು ಅತ್ಯಂತ ಮನಮೋಹಕ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಸುಂದರ ಬಣ್ಣಗಳಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣು ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸುಗಳಿಗೆ ಆನಂದವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ಎಲ್ಲ ಸಮಾರಂಭಗಳಿಗೆ ಶುಭ ಹಾರೈಸಲು ಅದರ ಅಂದ ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಆರ್ಕಿಡ್ ಬೇಕು. ಜಗತ್ತಿನಾದ್ಯಂತ ಆರ್ಕಿಡ್ ನ ಸಾವಿರಾರು ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ. ಉಷ್ಣವಲಯದ ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚು. ಸುಮಾರು ೩೫ ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ದುರ್ವಾಸನೆ ಬೀರುವ ಪ್ರಭೇದಗಳೂ ಇವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಕೆಳಗೆ ಹಲವಾರು ಬಗೆಯ ಬಣ್ಣಗಳ ಆರ್ಕೀಡ್ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಕೊಡಲಾಗಿವೆ. ಹಿಮಾಲಯದ ಪರ್ವತ ಪ್ರದೇಶಗಳ್ಲ್ಲಿ ಅವುಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಚೀನಾದ ಕೆಲವು ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿಯೂ ಕಂಡು ಬರುತ್ತವೆ.
ಆರ್ಕೀಡ್ಗಳಿವೆಯೆಂದರೆ ಅವಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಮಳೆ ಬೀಳುತ್ತದೆ, ಸಹನೀಯ ತೇವಾಂಶವಿದೆಯೆಂದರ್ಥ. ಒಟ್ಟಾರೆ ನೀರಿಗೆ ಕೊರತೆಯಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಆರ್ಕೀಡ್ಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೆಂದರೆ ಒಂದು ಒಳ್ಳೆಯ, ಆರೋಗ್ಯಪೂರ್ಣ, ಜೀವವೈವಿಧ್ಯದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಪರಿಸರವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದುಯೆಂದರ್ಥ. ಆರ್ಕೀಡನ್ನು ಸೀತಾಳೆ, ಸೀತೆ ಹೂವು ಎಂದು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಇವು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಬೆಳೆಯುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮರದ ಮೇಲೆ ಪರೋಪಜೀವಿಯಂತೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ತಾನು ಬೆಳೆದ ಮರದಿಂದ ಆಹಾರವನ್ನು ಪಡೆಯದೆ,ಆಹಾರ ತಯಾರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಪುಷ್ಪಪತ್ರಗಳು ಹೂ ಅರಳುವುದಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ಮೊಗ್ಗನ್ನು ಆವರಿಸಿರುತ್ತವೆ. ಎರಡು ಪುಷ್ಪದಳಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ದಱ್ಳ ತುಟಿಯಂತಿರುತ್ತದೆ.
සිංහල බසින් උඩවැඩියා යනුවෙන් හදුන්වන ඕකිඩ් ඔකිඩේසියේ කුලයට අයත් වේ. ඕකිඩ් පවුලේ ගණ 880 ක් පවතින අතර ඒ යටතේ විශේෂ 29,000 කට අධිකව පවතී. දැනට හඳුනාගෙන ඇති විශාලතම සපුෂ්ප ශාක පවුලක් වන ඕකිඩ් පවුල වර්තමාන කුරුලු විශේෂ මෙන් දෙගුණයක්, සහ පෘථිවිය මත ක්ෂීරපායී විශේෂ මෙන් සිවු ගුණයක් විශාල බව හඳුනාගෙන ඇත. ඔකිඩේසියේ උඩවැඩියා පවුල, දැනට පිළිගත් සපුෂ්ප ශාක වල දෙවන විශාලතම පවුල වේ. උඩවැඩියා පවුල ට එෆිඩෙන්ඩ්රම් ( Epidendrum ) විශේෂ 1500 ක් , ඩෙන්ඩේරාබියම් (Dendrobium) විශේෂ 1400 ක් බුල්බෝපිලම් (Bulbophyllum) විශේෂ 2000 ක්, සහ ප්ලුරෝතාලිස් (Pleurothallis) විශේෂ 1000 ක් පමණ අැතුලත් වේ.
උඩවැඩියා පවුලේ මල් බොහෝ විට වර්ණවත්ය. සමහරක් සුවඳින් ද යුක්තය. ඕකිඩ් යනු වර්ෂා වනාන්තරවල ස්වාභාවිකව වැවෙන ශාකයක් වන අතර විවිධ දේශගුණික තත්ව යටතේ සාමාන්ය ගෙමිදුලකත් විශේෂ හරිතාගාර ආවරණයන් තුළත්, වගාකල හැක.ඕකිඩ් උණුසුම් නිවර්තන වනාන්තර කළාප ,උතුරු ඇමරිකාවේ සීතල දේශගුණික කළාප, ඇන්ටාක්ටික් මහද්වීපය හැරුණු කොට සියලූම මහද්වීප තුල දක්නට ලැබේ. ඕකිඩ් වර්ග බහුතරයක් නිවර්තන කලාපීය රටවල හා මධ්යම හා දකුණු ඇමෙරිකාව, මෙක්සිකෝව, ඉන්දියාව, ශ්රී ලංකාව, බුරුමය, දකුණු චීනය, තායිලන්තය, මැලේසියාව, පිලිපීනය, නව ගිනියාව හා ඕස්ට්රේලියාවේ උණුසුම් තෙත් වනාන්තර තුළ ස්වාභාවිකව වැවේ. සමහර උඩවැඩියා විශේෂ පමණක් ලෝකයේ ඇතැම් කලාප වල හැර වෙන කොහේවත් නැත, උදාහරණයක් ලෙස,වැන්ඩා කුලය අග්නිදිග ආසියාවේ වනාන්තර වල පමණක් දක්නට ලැබේ. බ්රසීලයේ කැට්ලියාස් cattleyas, මෙක්සිකානු ලීලියාස් laelias සහ ඉන්දීය ඩෙන්ඩේරාබියම් dendrobiums, සිම්බීඩියම් cymbidiums හා වැන්ඩාස් vandas ලෝකයේ නවීන උඩවැඩියා කර්මාන්තයේ මුල් තැන උසුලයි.
ඔකිඩේසියේ කුලයට අයත් පැලෑටි ඒක බීජ පත්රී බහුවාර්ෂික ශාක විශේෂයකි. මේ හැරුණු විට මාංසල පත්රද, කඳ ඝණ වූ පර්වවලින් යුතු ව්යාජ බල්බවලින් යුතුවීමද ඔකිඩේසියේ කුලයට අයත් ශාකවල විශේෂත්වයකි. ඉතාම කුඩා ප්රමාණයේ මිනි ඕකීඩ් වල සිට අඟල් 20 – 30 පමණ දක්වා විශාලව දිගට පිපෙන ඕකීඩ් මල්, කැපූ මල් කර්මාන්තයේදී සුවිශේෂ තැනක් හිමිකරගෙන ඇත්තේ එහි ඇති සුවිශේෂ අලංකාර හැඩය හා වර්ණය මෙන්ම දිගුකලක් ජීව ගුණයෙන් ද නොමැළවී තබා ගැනීමට හැකි වීමත් නිසාය.
උඩවැඩියා විවිධ සත්ත්ව රූප හැඩ වලින් යුතුය. පරෙවි මල් , තාරා මල් , කරාබු මල් , යක්මල් , ශ්රී ලංකාව තුල තිබෙන නිදර්ශනයන්ය. අප රටේ ඕකීඩ් මල් විශේෂ 169 ක් හමු වන අතර ඉන් 73 ක් ම අප රටටම ආවේණික ය. ගුරුළුරාජ ( Fox Tail Orchid ) හා වෙසක් මල් දේශීය සුදු හා දම් පාටින් යුක්ත වේ. මෙය වන සත්ත්ව වෘක්ෂලතා ආඥා පනත යටතේ උඩවැඩියා අතර වෙති. මේවා ආරක්ෂිත පැළෑටි විශේෂයන් ලෙස ද නම් කර ඇත.
ශාක සත්ව ලෝකයේ සියළු ශාක අයත් වන ප්ලාන්ටේ රාජ්යයෙහි මැග්නොලියොප්ටා වසම තුළ ලිලියොප්සිඩා පන්තියේ ඇස්පරගාලස් අනුපිළිවෙළින් ඔකිඩේසියේ කුළයට අයත් වන ඕකිඩ් පැලෑටිය උප කුල පහකට බෙදී යයි. Cypripediodeae, Vanilloideae, Orchidoideae, Epidendroideae, සහ Apostasiodeae යන මෙම උප කුල නැවතත් කුඩා ගෝත්ර 16 කට බෙදේ. මේ 16 ට අයත් මල් විශේෂ 30000 කට ආසන්න වේ.
ඔකිඩේසියේ කුළයේ සංයුතිය පිලිබඳ සිත්ගන්නාසුළු ඉදිරිපත් කිරීමක් අමෙරිකානු ඔකිඩ් සංගමය විසින් ප්රසිද්ධ කර ඇත.
උඩවැඩියා පවුලේ මල් බොහෝ විට වර්ණවත්ය. සමහරක් සුවඳින් ද යුක්තය. ඕකිඩ් යනු වර්ෂා වනාන්තරවල ස්වාභාවිකව වැවෙන ශාකයක් වන අතර විවිධ දේශගුණික තත්ව යටතේ සාමාන්ය ගෙමිදුලකත් විශේෂ හරිතාගාර ආවරණයන් තුළත්, වගාකල හැක.ඕකිඩ් උණුසුම් නිවර්තන වනාන්තර කළාප ,උතුරු ඇමරිකාවේ සීතල දේශගුණික කළාප, ඇන්ටාක්ටික් මහද්වීපය හැරුණු කොට සියලූම මහද්වීප තුල දක්නට ලැබේ. ඕකිඩ් වර්ග බහුතරයක් නිවර්තන කලාපීය රටවල හා මධ්යම හා දකුණු ඇමෙරිකාව, මෙක්සිකෝව, ඉන්දියාව, ශ්රී ලංකාව, බුරුමය, දකුණු චීනය, තායිලන්තය, මැලේසියාව, පිලිපීනය, නව ගිනියාව හා ඕස්ට්රේලියාවේ උණුසුම් තෙත් වනාන්තර තුළ ස්වාභාවිකව වැවේ. සමහර උඩවැඩියා විශේෂ පමණක් ලෝකයේ ඇතැම් කලාප වල හැර වෙන කොහේවත් නැත, උදාහරණයක් ලෙස,වැන්ඩා කුලය අග්නිදිග ආසියාවේ වනාන්තර වල පමණක් දක්නට ලැබේ. බ්රසීලයේ කැට්ලියාස් cattleyas, මෙක්සිකානු ලීලියාස් laelias සහ ඉන්දීය ඩෙන්ඩේරාබියම් dendrobiums, සිම්බීඩියම් cymbidiums හා වැන්ඩාස් vandas ලෝකයේ නවීන උඩවැඩියා කර්මාන්තයේ මුල් තැන උසුලයි.
ඔකිඩේසියේ කුලයට අයත් පැලෑටි ඒක බීජ පත්රී බහුවාර්ෂික ශාක විශේෂයකි. මේ හැරුණු විට මාංසල පත්රද, කඳ ඝණ වූ පර්වවලින් යුතු ව්යාජ බල්බවලින් යුතුවීමද ඔකිඩේසියේ කුලයට අයත් ශාකවල විශේෂත්වයකි. ඉතාම කුඩා ප්රමාණයේ මිනි ඕකීඩ් වල සිට අඟල් 20 – 30 පමණ දක්වා විශාලව දිගට පිපෙන ඕකීඩ් මල්, කැපූ මල් කර්මාන්තයේදී සුවිශේෂ තැනක් හිමිකරගෙන ඇත්තේ එහි ඇති සුවිශේෂ අලංකාර හැඩය හා වර්ණය මෙන්ම දිගුකලක් ජීව ගුණයෙන් ද නොමැළවී තබා ගැනීමට හැකි වීමත් නිසාය.
උඩවැඩියා විවිධ සත්ත්ව රූප හැඩ වලින් යුතුය. පරෙවි මල් , තාරා මල් , කරාබු මල් , යක්මල් , ශ්රී ලංකාව තුල තිබෙන නිදර්ශනයන්ය. අප රටේ ඕකීඩ් මල් විශේෂ 169 ක් හමු වන අතර ඉන් 73 ක් ම අප රටටම ආවේණික ය. ගුරුළුරාජ ( Fox Tail Orchid ) හා වෙසක් මල් දේශීය සුදු හා දම් පාටින් යුක්ත වේ. මෙය වන සත්ත්ව වෘක්ෂලතා ආඥා පනත යටතේ උඩවැඩියා අතර වෙති. මේවා ආරක්ෂිත පැළෑටි විශේෂයන් ලෙස ද නම් කර ඇත.
ඕකිඩ් වර්ගීකරන ධුරාවලියශාක සත්ව ලෝකයේ සියළු ශාක අයත් වන ප්ලාන්ටේ රාජ්යයෙහි මැග්නොලියොප්ටා වසම තුළ ලිලියොප්සිඩා පන්තියේ ඇස්පරගාලස් අනුපිළිවෙළින් ඔකිඩේසියේ කුළයට අයත් වන ඕකිඩ් පැලෑටිය උප කුල පහකට බෙදී යයි. Cypripediodeae, Vanilloideae, Orchidoideae, Epidendroideae, සහ Apostasiodeae යන මෙම උප කුල නැවතත් කුඩා ගෝත්ර 16 කට බෙදේ. මේ 16 ට අයත් මල් විශේෂ 30000 කට ආසන්න වේ.
ඔකිඩේසියේ කුළයේ සංයුතිය පිලිබඳ සිත්ගන්නාසුළු ඉදිරිපත් කිරීමක් අමෙරිකානු ඔකිඩ් සංගමය විසින් ප්රසිද්ධ කර ඇත.
သစ်ခွ (Orchidaceae) သည်ပန်းပွင့်သောအပင် မိသားစုများထဲတွင်အကြီးမားဆုံးနှင့် အကျယ်ပြန့်ဆုံး မိသားစုဖြစ်ပြီး မျိုးကွဲ (genera) ပေါင်း ၈၀၀ကျော်နှင့် မျိုးစိတ် (species) ပေါင်း ၁၅၀၀၀ကျော်ရှိသည်။ အချို့ကမျိုးစိတ်ပေါင်း ၃၀၀၀၀ ကျော်ရှိသည်ဟု ဆိုကြသည်။ သို့သော်ပညာရှင်အသိုင်းအဝိုင်းတွင်မျိုးခွဲစန်းဆစ်ခြင် (classification) အလွန်ပင်ကွဲပြားခြားနားလှသဖြင့် အရေအတွက်အတိအကျကို မသိရှိနိုင်ပါ။ မျိုးကွဲများကို ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်းမှာ လစဉ်လိုလို လုပ်ဆောင်လေ့ရှိပြီး ဂျင်နစ်တစ်သုတေသနနှင့်ဇီဝဓာတုဗေဒတို့ကို ပိုမိုအသုံးပြုလာခြင်းတို့ကြောင့် ၎င်းမှာ ပိုမိုများပြားလာသည်။
ရောင်စုံလိပ်ပြာကလေးများနှယ် အလှကြွယ်သည့် သစ်ခွပန်းများသည် ယင်းတို့၏ ထူးခြားသော သဘာဝ၊ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်နှင့် အဆင်အသွေးတို့ကြောင့် ပန်းလောကတွင်ထင်ပေါ်ကျော်ကြားသည်။ကမ္ဘာပေါ်၌ တန်ဖိုးအထားရဆုံး ပန်းမျိုးဖြစ်၍ နိုင်ငံကြီးများ၌ စီးပွားဖြစ် ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် စိုက်ပျိုးကြသည်။
ကမ္ဘာ့ပန်းလောကတွင် တန်ဖိုးအထားဆုံး၊ ဈေးအများဆုံး ပေးရသော ပန်းမျိုးသည်။ မြန်မာစာပေတို့၌ 'ပင်ဆင့်ပန်းပျံ'ဟု တင်စားခေါ်ဝေါ်ကြသော သစ်ခွပန်းမျိုး ဖြစ်လေသည်။ ရှေးမြန်မာမင်းများလက်ထက်က သစ်ခွပန်းတစ်မျိုးဖြစ်သော သဇင်ပန်းကို 'ပန်းများဘုရင်'ဟု ချီးကျူး ခေါ်ဝေါ်ကြပြီးလျှင် တော်ဝင်ပန်းမြတ်အဖြစ် သတ်မှတ်ထား၍ ပေါ်ဦးပေါ်ဖျား သဇင်တော်များကို ဘုရင်မင်းမြတ်ထံ ဆက်သသည့်အခါ ရွှေထိုး၍ သိုင်းနှင့် ကျိုင်းနှင့် ဝန်းရံဆက်သရလေသည်။ အနောက်နိုင်ငံများတွင် မျိုးကောင်း၍ ရှားပါးသော သစ်ခွပန်း တစ်အုံတစ်ဖွဲ့ကို ငွေပေါင်း ထောင်သောင်း ချီ၍ ပေးဝယ်ကြသည်။
ထိုနိုင်ငံများတွင် သစ်ခွပန်း လက်ဆောင်ပေးလျှင် စိန်ရွှေရတနာများ လက်ဆောင်ပေးခြင်းထက်ပင် မျက်နှာ ပွင့်လန်းပေသေးသည်။ ထိုမျှလောက် အမြတ်တနိုးထားဖွယ်ရာ၊ မက်မောကြဖွယ်ရာ ကောင်းအောင်လည်း အချို့သစ်ခွပန်းများ သည် ထူးကဲလှပ၏။ နုးညံ့သော ပွင့်ဖတ် ပွင့်ချပ်၊ သိမ်မွေ့တင့်ဆန်းသော အရောင်အသွေး၊ သင်းပျံ့ယဉ်ကျေးသောရနံ့တိုဖြင့် ဖြည့်စုံကြပေသည်။ အချို့ သစ်ခွပန်းများသည် ရောင်စုံလိပ်ပြာကလေးများနှင့် ယိုးမှားဖွယ်ရာ ပုံပန်းသဏ္ဌာန် အရောင်အသွေး လှပယဉ်ကျေး ကြပေသည်။ သစ်ခွပင်တို့သည် အောကီဒေစီအီးမျိုးရင်းတွင် ပါဝင်၍ အပင်လောက၌ မျိုးစိတ်မျိုးပြား အများဆုံးသော် အပင်မျိုးဖြစ်သည်။သစ်ခွထက် မျိုးစိတ်ပိုများပြားသော အပင်နှစ်မျိုးသုံးမျိုးခန့်သာလျှင် အပင်လောကတွင် ရှိတော့သည်ဟု ဆိုကြသည်။ ယနေ့အထိ ကမ္ဘာပေါ်တွင် သစ်ခွမျိုးစိတ်ပေါင်း ၁၂ဝဝဝ ကျော်ခန့် ရှိနေ၍ တစ်နှစ်ထက်တစ်နှစ်လည်း တိုးတက်များပြားလျှက် ရှိလေသည်။
ကမ္ဘာပေါ်တွင် အေးလွန်းသောဒေသ၊ ပူလွန်းသောဒေသများမှလွဲလျှင် ကမ္ဘာ့အရှေ့ခြမ်း အနောက်ခြမ်း နှစ်ခြမ်းလုံး၌ပင် သစ်ခွပင်များ ပေါက်ရောက်သည်။ အပူပိုင်းဇုံနှင့် အပူလျော့ပိုင်း ဒေသများ၌ ပေါက်ရောက်သော သစ်ခွမျိုးတို့သည် 'စိမ့်ကြီးမြိုင်ကြီး၊ ရိပ်ကြီးတောတောင်၊ နေရောင်မခံ၊ ပန်းပျံပင်ဆင့်၊ မြေနှင့်ရန်ဖက်' ဟူသော စာဆိုနှင့်အညီ မြေ၌မပေါက်ဘဲ များသောအားဖြင့် အရိပ် အာဝါသကောင်းသော သစ်ပင်ကြီးငယ်တို့၏ ပင်လုံးပင်စည်နှင့် အကိုင်းအခက်များ၌ တွယ်ကပ် ပေါက်ရောက်သဖြင့် သစ်ခွဟူသော အမည်နှင့်လည်း လိုက်လျောကြပေသည်။ သမပိုင်းဒေသများတွင် မူ များသောအားဖြင့် သစ်ခွမျိုးတို့သည် ရုက္ခဗေဒအလိုအရ အပူပိုင်းဒေသပေါက် သစ်ခွများနှင့် မျိုးရင်းချင်းတူသော်လည်း မြေ၌ပေါက်ကြသည်။ အပူပိုင်းနှင့် အပူလျော့ပိုင်း ဒေသများတွင်လည်း မြေပေါက်သစ်ခွမျိုး အတော်အတန်တွေ့ရသည်။မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဂမုန်း(ပမုန်း)ဟု အချို့ခေါ်ဝေါ်ကြသော အပင်အချို့သည် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးဝင် များဖြစ်ကြသည်။ ရုက္ခဗေဒအလိုအားဖြင့် ဆိုခဲ့သည့်အတိုင်း ပင်ကပ်သစ်ခွနှင့် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးတို့အပြင် သက်မဲ့ပစ္စည်းများ၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်တတ်သော သစ်ခွမျိုးတို့လည်းရှိသေးသည်။ ထိုသစ်ခွမျိုးတို့ မှာမူ ရုက္ခဗေဒနှင့် စပ်လျဉ်းသော စူးစမ်းလေ့လာမှု ပြုရန်မှတစ်ပါး ပြောပလောက်အောင် လှပခြင်း အသုံးဝင်ခြင်းစသော ထူးခြားမှုမရှိချေ။ ပင်ကပ်သစ်ခွနှင့် မြေပေါက်သစ်ခွ နှစ်မျိုးနှစ်စားတွင်လည်း မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးတို့သည် ပင်ကပ်သစ်ခွမျိုးတို့ကဲ့သို့ အခိုင်လိုက် အပွင့်များစွာပွင့်သော အမျိုးအစား နည်းပါးပြီးလျှင် အပွင့်သုံးပွင့်မှ လေးပွင့်ခန့်သာ ပွင့်တတ်ကြသည်။ အပွင့်နည်းသလောက် အဖူး အပွင့်ပို၍ ကြီးမားကြရာ အချို့အပွင့်များသည် လက်ဖက်ရည်ပန်းကန်လုံး ခန့် ပမာဏ ရှိကြလေသည်။ ပင်ကပ်နှင့်မြေပေါက်ဟူ၍ ခွဲခြားထားသော်လည်း ရုက္ခဗေဒအမည်ဖြင့် မျိုးခွဲ အမည်တူများရှိသည်။ အနောက်နိုင်ငံများ၌ ကျော်ကြားသော 'ဖိနပ်သစ်ခွ' အမည်ရှိ အပင်သည် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုးဖြစ်၍ ပဖီယိုပီဒီလမ်နှင့် ဆစ်ပရီဒီယမ်မျိုးခွဲများတွင် ပါဝင်လေသည်။ သို့သော် သစ်ခွမျိုးတို့တွင် ပင်ကပ် သစ်ခွမျိုးတို့သည်သာလျှင် အဖိုးတန်၍ အရေးပါကြလေသည်။
အပင်လောကတွင် ပင်ကပ်သစ်ခွတို့၏ ဓလေ့စရိုက် သည် ပို၍စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကောင်းသည်။ သစ်ပင်ကြီး ငယ်တို့၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်ကြသော်လည်း ယင်းတို့သည် မိမိတို့၏ စားရေရိက္ခာ အတွက် ယင်းတို့မှီခိုရာ သစ်ပင်ကြီးငယ်တို့မှ ရယူခြင်း မပြုကြပေ။ အရွက်များရှိ အစိမ်းရောင် ဒြဗ်သည် လေထဲ၌ရှိသော ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ဓာတ်ကို နေရောင်ခြည် ဖြင့် ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ်သကြား ချက်လုပ်သည်။ အခြား အာဟာရ ဓာတ်များကို သစ်ခေါက်၊ သစ်သား၊ အရွက် စသည်ကို ဆွေးမြေ့ စေသော မှိုများမှ မိမိတို့ချက်လုပ်သော ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ်သကြားနှင့် လဲလှယ်ယူပေသည်။ သဘာဝ အလျောက် သစ်ခွအစေ့ငယ်များ ပေါက်ရောက် ကြီးထွားရာတွင်မူ ကာဗိုဟိုက်ဒရိတ် သကြားများကို မှိုများထံမှ ရယူလေသည်။
သစ်ခွပန်းတို့၏ အနေအထားသည် ထူးခြား၍ မျိုးစပ် ယှက်ပေးသော လိပ်ပြာ၊ ပိတုန်း စသည်တို့အား အကူအညီဖြစ်စေသည်။ အပွင့်တို့သည် ဝတ်ဆံ အဖို၊ အမ နှစ်မျိုးလုံးပါရှိပြီးလျှင် ယေဘုယျအားဖြင့် ပွင့်ဖတ်သုံးခု ပွင့်ချပ်သုံးခု ပါရှိသည်။ ပွင့်ဖတ်တစ်ခုသည် အခြားပွင့်ဖတ် ပွင့်ချပ်များ လှပသည်ထက် ပိုမိုလှပထူးခြားသည်။ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်တွင်၎င်း၊ အဆင်အသွေးတွင်၎င်း ပို၍ထူးကဲ လှပပြီးလျှင် ပန်းပွင့်တစ်ခုလုံးတွင် လိပ်ပြာ၊ ပျားကောင်နှင့် ပိတုန်းတို့ကို အဆွဲဆောင်နိုင်ဆုံးသော အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သည်။ ထိုပွင့်ဖတ်ကို 'နှုတ်ခမ်းဟု' ခေါ်သည်။ ထိုနှုတ်ခမ်း၏ ပုံသဏ္ဌာန်သည် တစ်ခါတစ်ရံ ကြိုးပြားနှင့်တူသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ အိတ်ကလေးနှင့်တူသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ခွက်ကလေးနှင့် တူသည်။ အာကျယ်၍ အနားတွန့်များလည်း ရှိတတ်လေသည်။
ထိုအပွင့်၌ နားလာသော ပိုးကောင်များကို အပွင့်၏ အတွင်းပိုင်းရှိ ပန်းဝတ်ရည်ရှိရာသို့ ထိုပွင့်ဖတ်က လမ်းညွှန်ပြ သကဲ့သို့လည်း ရှိသည်။ ပိုးကောင်ကလေးများသည် ထိုပွင့်ဖတ်၏ အနေအထားအားဖြင့် ပန်းဝတ်ရည်ရှိရာသို့ ဝင်ရောက်ကြလေသည်။ သစ်ခွမျိုးတို့၏ ထူးခြားချက်မှာ ထောင်ပေါင်းများစွာသော ဝတ်မှုံများပါရှိသည့် ဝတ်မှုံဆဲတို့သည် တစ်သီးတစ်ခြားစီ မရှိကြဘဲ ပူးကပ် သိပ်သည်းစွာရှိကြပြီးလျှင် အစုအခဲဖြစ်နေ၍ ယင်းကို ပိုလင်းနီးယားဟု ခေါ်သည်။ ပိုလင်းနီး ယား တို့သည် သစ်ခွအမျိုးအစားကို လိုက်၍ သစ်ခွတစ်ပွင့်လျှင် နှစ်ခုမှ ရှစ်ခုအထိ ပါရှိတတ်ရာ များသော အားဖြင့် နှစ်ခုပါလေ့ရှိ်သည်။ ယင်းတို့သည် စေးကပ်ကပ်နေသည်။ သစ်ခွပွင့်တို့၏ သဘာဝအလျောက် တည်ရှိနေသော အနေအထားကြောင့် ပျား၊ ပိတုန်းနှင့် ပိုးကောင်ငယ်တို့ ဝတ်ရည်သောက်သုံးပြီး၍ ပြန်အထွက်တွင် ပိုလင်းနီးယားတှို့နှင့် ထိခိုက်မိကာ ယင်းတို့သည် ပိုးကောင်ကလေးများတွင် ကပ်ပါ သွားလေသည်။ထိုပိုလင်းနီးယားကပ်ပါသွားသော ပိုးကောင်ကလေးများသည် ပွင့်မှ တစ်ပွင့်၊ တစ်ပင်မှ တစ်ပင်သို့ လူးလာ ကူးသန်းကြခြင်းဖြင့် မျိုးစပ်ယှက်ခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ပိုလင်းနီးယားတွင် ဝတ်မှုံအစုအခဲ ပါဝင်သဖြင့် မျိုးစပ်ယှက်ခြင်းသည် အောင်မြင်သည်သာ ဖြစ်လေသည်။ ယင်းသို့ဖြင့် ပိုးကောင်ကလေးများ၊ လိပ်ပြာ၊ ပျားကောင်၊ ပိတုန်းစသည်တို့သည် အမှတ်မထင် သဘာဝအလျောက် မျိုးစပ်ခြင်းကို ပြုသောကြောင့် သဘာဝ မျိုးစပ် သစ်ခွများ ပေါ်ပေါက်ခဲ့လေသည်။ အပူပိုင်းဇုံဒေသ သစ်ခွမျိုးတို့သည် များသောအားဖြင့် သဘာဝမျိုးစပ်သစ်ခွများ ဖြစ်ကြသည်။ ပိုးကောင်ကလေးများနှင့် ပျားကောင်၊ ပိတုန်း စသည်တို့က သဘာဝနည်းဖြင့် မျိုးစပ်၍ သစ်ခွပန်းမျိုး တိုးပွါးစေသဖြင့်သာ သစ်ခွ ပန်းမျိုးများစွာ ပွါးများခဲ့သည် မဟုတ်ပေ။ ပန်းဝိဇ္ဇာ၊ ပန်းပါရဂူတို့ကလည်း သိပ္ပံနည်း အမျိုးမျိုးဖြင့် ကိတ္တိမမျိုးစပ်ခြင်းကိုဆောင်ရွက်ကြလေရာ အလွန်ဆန်းကြယ်လှပသော သစ်ခွမျိုးစိတ် မျိုးပြားတို့သည် တိုးပွါးလာခဲ့လေသည်။
သစ်ခွမျိုးတို့ကို တောင်အမေရိကသစ်ခွမျိုးနှင့် အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုသစ်ခွမျိုးဟူ၍ အုပ်စုနှစ်ခု ခွဲထားကြသည်။ ပထမ သစ်ခွမျိုးတို့သည် မြောက်အမေရိကတောင်ပိုင်း နိုင်ငံများနှင့် တောင်အမေရိက နိုင်ငံများတွင် အလေ့ကျပေါက်သည်။ တောင်အမေရိကအုပ်စုဝင် ကက်တလီယာမျိုးခွဲမှ သစ်ခွမျိုးတို့သည် လူကြိုက် အများဆုံးနှင့် အဖိုးတန်ဆုံးဖြစ်ကြသည်။ မျိုးစိတ်နှင့် မျိုးပြားလည်း အများဆုံး ဖြစ်သည်။ ထိုသစ်ခွမျိုးတို့သည် တောင်အမေရိကတိုက် နိုင်ငံများ၌ အများဆုံးပေါက်သည်။ ထိုပြင် လီလီယာ၊ အွန်ဆစ်ယမ်၊ အိုဒွန်တိုဂလော့ဆမ်၊ မီလတိုးနီးယား အစရှိသော တောင်အမေရိက အုပ်စုဝင် နာမည်ကျော် သစ်ခွမျိုးခွဲများလည်း ရှိပေသေးသည်။ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု အုပ်စုဝင် သစ်ခွမျိုးတို့သည် အာရှတိုက်တောင်ပိုင်းနိုင်ငံများနှင့် ဩစတြေးလီးယားတိုက် တွင် ပေါက်ရောက်သည်။ ထိုအုပ်စုထဲတွင် ဒင်ဒရိုဗီယမ် မျိုးခွဲဝင် သစ်ခွတို့သည် အရေး အပါဆုံးဖြစ်သည်။ ထိုသစ်ခွမျိုးကို အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု၊ အာသံပြည်နယ်၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ဩစတြေး လီးယားနိုင်ငံတို့တွင် တွေ့ရသည်။ ဖောလီနော့ပဆစ်မျိုးခွဲဝင် သစ်ခွတို့သည် အလွန်လှပ၍ ရှားပါး သဖြင့် အဖိုးတန်သည်။ လှပသောရောင်စုံငှက်ကလေးများနှင့် သဏ္ဌာန်တူသည့် အမျိုးအစားများလည်း ပါရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစု၊ မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ယိုးဒယားနိုင်ငံတို့တွင် ပေါက်ရောက်သည်။ အရှေ့အိန္ဒိယ ကျွန်းစု သစ်ခွမျိုးဝင် အခြားမျိုးခွဲတို့မှာ ဗန်ဒါ၊ ဆင်ဗစ်ဒီယမ်၊ ဆီလော့ဂျီနီ၊ ရီနန်းသီးရာ စသည်တို့ ဖြစ်ကြလေသည်။
ကမ္ဘာတွင် ထူးဆန်းလှပသော အဖိုးတန်သစ်ခွမျိုးစုံ ရှိသော နိုင်ငံသည် မြောက်အမေရိကတိုက် တောင်ပိုင်းရှိ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ထိုနိုင်ငံ၏ တောတောင်သေလာ ရေတံခွန်စိမ့်စမ်းနှင့် လျှိုမြောင်ချောက်ကမ္ဘားကြီးများတွင် အဖိုးတန်၍ လှပသော သစ်ခွမျိုး၊ ပုံပန်းသဏ္ဌာန် ထူးထွေ ဆန်းပြားသော သစ်ခွမျိုးတို့ အရောင်အသွေးစုံ၊ မျိုးစိတ်များပြား အစုံရှိသဖြင့် သစ်ခွပန်းလောကတွင် ထိုနိုင်ငံသည် နာမည် ကြီးလှပေသည်။ အရှေ့နိုင်ငံများတွင် နာမည်ကျော် သစ်ခွပန်းများ ပေါ်ထွက်ရာတိုင်းပြည်တို့မှာ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတို့ ဖြစ်ကြသည်။ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံတွင် ဗန်ဒေါင်းညီလာခံပြုလုပ်ခဲ့ သော ဗန်ဒေါင်းမြို့ အနီးရှိ ဗိုဂိုဥယျာဉ်သည် ကမ္ဘာကျော် သစ်ခွ အဆန်းအပြားများနှင့် သဘာဝသစ်ခွ အလှအပများ ပေါ်ထွက်၍ နာမည်ကျော်ကြားလှပေသည်။ ထိုဥယျာဉ်မှ နှစ်စဉ် သစ်ခွပန်းအဆန်းများကို ကိတ္တိမ မျိုးစပ် ထုတ်လုပ်ခဲ့ရာ ဗန်ဒေါင်းညီလာခံအပြီးတွင်လည်း ထိုဥယျာဉ်မှ မျိုးစပ် ထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံနှင့် ဟဝိုင်းယန်းကျွန်းစုမှ သစ်ခွဥယျာဉ်တို့သည်လည်း ကျော်ကြားလေသည်။
သစ်ခွပန်းများသည် တန်ဖိုးရှိသဖြင့် ကမ္ဘာ့ပန်းလောကတွင် အထူးတလည် စိုက်ပျိုးပြုစုကြသည်။ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံကြီးများတွင် သစ်ခွပန်းစိုက်ပျိုးရေးကို ငွေအရင်းအနှီး သိန်းသန်းချီ၍ လုပ်ငန်းကြီး တစ်ခုအနေဖြင့် လုပ်ကိုင်ကြသည်။ သစ်ခွပန်းအမျိုးအစားအလိုက်၊ ယင်းတို့ နှစ်သက်သောရာသီဥတု၊ အပူအအေး၊ အာဟာရနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်မျိုးကို ရရှိလေအောင် ဖန်မှန်အဆောက်အအုံများ၊ အပူငွေ့ ပေးထားနိုင်သော အဆောက်အအုံများဖြင့် စံနစ်တကျ စိုက်ပျိုးထားသောကြောင့် သစ်ခွပန်းများ အစဉ်သဖြင့် ဖူးပွင့်နေသော သစ်ခွဥယျာဉ်ကြီးများကို ဖန်တီးနိုင်ကြသည်။ ထိုကြောင့် ထိုနိုင်ငံကြီး များတွင် မင်းစိုးရာဇာ သူဌေးသူကြွယ် အထက်တန်းစားများသည် ပွဲလမ်းသဘင် နေ့ကြီးရက်ကြီးများ၊ အထိမ်းအမှတ်နေ့များ၊ မွေးနေ့များတွင် အဆိုပါသစ်ခွဥယျာဉ်၊ ပန်းခြံ၊ ပန်းဆိုင်များ၌ မိမိတို့ အလိုရှိသော သစ်ပန်း သစ်ခွပင်တို့ကို အပွင့်အရောင်နှင့်တကွ ငွေကြိုတင်ပေး၍ မှာထားကြသည်။ အလိုရှိသောနေ့ရက်တွင် မှာထားသည့် သစ်ခွပန်း အရောင်အတိုင်းရရှိ၍ အဖူးအပွင့်နှင့် တကွ မှန်သေတ္တာတွင် ထည့်ပြီးလျှင် တစ်ဦးမှတစ်ဦးသို့ လက်ဆောင်ပေးနိုင်ကြလေသည်။
သစ်ခွပန်းစိုက်ပျိုးရာဌာနကြီးများတွင် ဓာတ်ခွဲရုံ ကြီးများ အကြီးအကျယ်ထားရှိပြီးလျှင် နှစ်စဉ် သစ်ခွပန်း အသစ်အဆန်း အလှအပများကို တီထွင်မျိုးစပ်ခြင်းများ ပြုလုပ်၍ ကမ္ဘာသို့ရောင်းချခဲ့ရာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ကာလီဖိုးနီးယားပြည်နယ်ရှိ သစ်ခွဥယျာဉ်ကြီးတစ်ခုမှာ ၁၉၆၂ ခုနှစ်ထဲတွင် သစ်ခွမျိုးစပ်အဆန်း ၃ဝ ကျော် ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ထိုကဲ့သို့ သစ်ခွစိုက်ပျိုး ပြုစုရေးကို ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် ဆောင်ရွက်ကြသည့် နိုင်ငံများမှာ (၁) အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု (၂) ဗရာဇီ (၃) ကနေဒါ (၄)အင်္ဂလန် (၅) ဟော်လန်(နယ်သာလန်) ဗဲလဂျီယမ်(၇) ပြင်သစ်နှင့် (ဂ) ဂျာမနီတို့ဖြစ်၍ အရှေ့နိုင်ငံများတွင် (၉) အိန္ဒိယ (၁ဝ) သီဟိုဠ် (၁၁) ယိုးဒယား (၁၂) စင်္ကာပူ (၁၃) အင်ဒိုနီးရှား (၁၄) ဖိလစ်ပိုင်နှင့် (၁၅) ဩစတြေးလီးယားတို့ ဖြစ်ကြလေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံအရပ်ရပ် အနယ်နယ်တို့၌ စိမ်းကြီး မြိုင်ကြီး၊ ရိပ်ကြီးတောတောင်တို့တွင်သာမက လူနှင့်နီးစပ်သော မြေပြန့်ဒေသများ၏ သစ်တောများ၌ပင် သစ်ခွအမျိုးမျိုးတို့ သဘာဝအလျောက် ပေါက်ရောက်ကြသည်ကို တွေ့ရသည်။ သို့သော် ရှမ်းပြည်နယ်၊ ကချင်ပြည်နယ်၊ တနင်္သာရီနှင့် ရခိုင်ရိုးမစသော တောင်ကုန်းဒေသများ၌ အလွန်လှပသော သစ်ခွမျိုးများအပါအဝင် သစ်ခွမျိုးတို့ကို ပို၍ အများအပြား တွေ့ရသည်။ အထူးသဖြင့် ရှမ်းပြည်နယ်နှင့် ချင်းတွင်းမြစ်ဝှမ်း တို့တွင် သစ်ခွအလွန်ပေါ သည်။ စိုစွတ်သော ရာသီဥတု ရှိ၍ မြေပြင် အမြင့်ပေ ၄၂ဝဝ မှ ပေ ၅ဝဝဝ ရှိသော တောင်ကုန်းဒေသတို့၌ သစ်ခွများ ပိုမို ဖြစ်ထွန်းလေသည်။ သို့သော် တစ်နေရာ တစ်ဒေသတည်းတွင် သစ်ခွမျိုးတို့ အစုံအလင်ပေါက်ခြင်းကိုမူ တွေ့ရခဲပေသည်။ မေမြို့ ရုက္ခဗေဒ ဥယျာဉ် သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် သစ်ခွ အစုံဆုံး၊ အများဆုံး ဖြစ်သည်။ သစ်တောဌာနခွဲ၏ လက်အောက်ခံဖြစ်သဖြင့် ဌာနဆိုင်ရာ စုဆောင်းခြင်းတို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံသစ်ခွမျိုးစုံ ၏ စံပြဥယျာဉ်ပမာ ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် မတိုင်မီက ထိုဥယျာဉ်တွင် မြန်မာသစ်ခွ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၃ဝဝ နီးပါးနှင့် အပင်ပေါင်း ၄ဝဝဝ ကျော် ရှိခဲ့ဖူးလေသည်။စစ်အတွင်းက စစ်ဘေးဒါဏ်ကြောင့် ပျက်စီးခဲ့ရာ ယခု ပြန်လည်စုဆောင်း ပြုစုဆဲ ဖြစ်လေသည်။
မြန်မာနိုင်ငံ အရပ်ရပ်မှ ပေးပို့၍ မေမြို့ ရုက္ခဗေဒ ဥယျာဉ်၌ စုဆောင်းမိသမျှသော သစ်ခွမျိုးခွဲတို့ မှာ (၁) ဆင်ဗစ်ဒီယမ် (၂)အေးရီးဒီး (၃)ဒင်ဒရိုဗီယမ် (၄)ဗန်ဒါ (၅)အရွန်ဒီးနား (၆)ဗာလဗိုဖီလစ် (၇)ကာလန်းသီ (၈)ဆီလော့ဂျီနီ (၉)ပဖီယိုပီဒီလမ် (၁ဝ)ရီနန်းသီရာ (၁၁)သူနီးယား စသည်တို့ဖြစ်၍ မျိုးစိတ်ပေါင်း ၁ဝဝ ကျော်ခန့်ရှိလေသည်။ ယင်းတို့တွင် မြေပေါက်သစ်ခွမျိုး တို့လည်း ပါဝင်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသို့လာရောက်၍ သစ်ခွမျိုးတို့ကို လေ့လာသုတေသနပြုခဲ့သော အင်္ဂလိပ်လူမျိုး ရုက္ခဗေဒ ပါရဂူကြီး ကင်းဒမ်ဝဒ်က မြန်မာနိုင်ငံ၌ သစ်ခွမျိုးစိတ်ပေါင်း ၁ဝဝဝ မှ ၁၅ဝဝ အထိရှိ၍ မလ္လာယု ကျွန်းဆွယ်တွင် ၈ဝဝ ခန့် ရှိသည်ဟု ဆိုလေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် သစ်ခွမျိုးတို့ ပေါလှသော်လည်း သစ်ခွပန်းစိုက်ပျိုးရေးကို လုပ်ငန်းတစ်ရပ်အနေဖြင့် စိုက်ပျိုး လုပ်ကိုင်ခြင်း နည်းပါးခဲ့သည်။ များသောအားဖြင့် မြန်မာသစ်ခွတို့သည် တစ်နှစ်တစ်ကြိမ် မျှသာ ဖူးပွင့်ကြ၍ ရာသီဥတုနှင့် ရေမြေဒေသရွေးသော သစ်ခွမျိုးတို့သာလျှင် များပြားသဖြင့် ပြုစု စိုက်ပျိုးရသည့်စရိတ်နှင့် မကာမိသည့် အကြောင်းများလည်း ပါဝင်ပေမည်ဟု ယူဆရသည်။ ထို့ပြင် သစ်ခွအရောင်းအဝယ် မဖွံ့ဖြိုးခြင်းတွင် သစ်ခွမျိုးတို့၏ ရုက္ခဗေဒအမည်တို့ကို သိရှိတတ်ကျွမ်းသူနည်းခြင်း၊ ပြည်တွင်းအရောင်းအဝယ် မရှိခြင်း၊ စိုက်ပျိုးရေး၌ ကျွမ်းကျင်မှုမရှိခြင်း၊ မျိုးစပ်ခြင်း၌ ကျွမ်းကျင်မှုမရှိခြင်း တို့လည်း ပါဝင်သည်ဟု အချို့က ထင်မြင်ကြသည်။ သို့ရာတွင် မကြာလှသေးသော နှစ်များမှ စတင်၍ မေမြို့ရှိ သစ်တောဌာနခွဲ၏ သစ်ခွဥယျာဉ်နှင့် ရန်ကုန်မြို့ မင်္ဂလာဒုံရှိ သစ်တောဌနခွဲ၏ သစ်ခွဥယျာဉ်တို့တွင် သစ်ခွအမျိုးမျိုးတို့ကို စံနစ်တကျ ပြုစုစိုက်ပျိုးကာ နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့လျှက် ရှိကြလေပြီ။ ကြော့မော့ လှပယဉ်ကျေးသော သစ်ခွပန်းတို့ကို ခုံမင်မြတ်နိုး တန်ဖိုးထားကြသဖြင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သည် နှစ်စဉ် ဒေါ်လာ သောင်း သိန်းနှင့် ချီ၍ တန်ဖိုးရှိသော သစ်ခွပန်းမျိုးတို့ကို တောင်အမေရိက နိုင်ငံများမှ၎င်း၊ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစုမှ၎င်း၊ ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုမှ၎င်း မှာယူတင်သွင်း ရောင်းချကြသည်။ အချို့ဥရောပနိုင်ငံများ၌ လည်း ယင်းသို့ပင် နိုင်ငံခြားမှ သစ်ခွမျိုး အဆန်းအပြား တို့ကို တန်ဖိုးငွေ အမြောက်အများပေး၍ တင်သွင်းကြသည်။ ယင်းသို့ တန်ဖိုးထား၍ ဈေးကောင်းရသဖြင့်လည်း သစ်ခွပန်းရှာဖွေသူတို့သည် တောနက်ရာ လျှိုမြောင်အထပ်ထပ် ကာဆီးရာ တို့သို့ ခရီးလမ်း၏ ကြမ်းတမ်းမှုကို ပမာမထား၊ သားရဲတို့၏ ဘေးအန္တရာယ်ကို မမှု၊ အဖျားအနာ ထူပြောမှုကိုလည်း မရွံ့ဘဲ သက်စွန့်ကြိုးပမ်း သစ်ခွအဆန်းကို အရှာထွက်ကြသည်။ ဗော်နီယိုကျွန်းကဲ့သို့ ဒေသမျိုးတွင် သားစားလူရိုင်းတို့၏ ဒေသသို့ပင် ချဉ်းနင်းဝင်ရောက် သစ်ခွရှာခဲ့ကြသည်။ ယင်းသို့ သစ်ခွရှာသူများကြောင့် သစ်ခွမျိုး ပြုန်းသွားမည့် အခြေမရောက်စေရန် တောင်အမေရိကတိုက် အချို့ နိုင်ငံများတွင် သစ်ခွပင်ရှာဖွေရေးကို ဥပဒေထုတ်ကာ ပိတ်ပင်ခဲ့ကြရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင်လည်း မကြာသေးမီက သစ်ခွစိုက်ပျိုးရေး ခေတ်စားလာရာ သစ်ခွပင် ရှာဖွေသူများသည် သစ်ခွတစ်ပင်ရရှိရေး အတွက် သစ်ပင်ကြီးများကို စည်းမဲ့ကမ်မဲ့ ခုတ်လှဲခြင်း၊ ယင်းတို့မလိုသော သစ်ခွပင်များကို အရမ်းမဲ့ ဖြုန်းတီးပစ်ခြင်းတို့ဖြင့် သစ်တောများကို ဖျက်ဆီးရာရောက်အောင် ပြုကြသောကြောင့် အစိုးရက သစ်ခွပင်ရှာဖွေခြင်းကို အမိန့်ထုတ် တားဆီးခဲ့ရလေသည်။ မြန်မာ အိမ်တိုင်းလိုလို၌ သစ်ခွပင် တစ်အုံစ၊ နှစ်အုံစကို သစ်တုံးတွင် ကပ်၍ အိမ်တံစက်မြိတ်တွင် ချိတ်ဆွဲ၍၎င်း၊ အိမ်အနီးအပါးရှိ သစ်ပင်တို့၌ကပ်၍၎င်း စိုက်ပျိုးကြသည်ကို အတွေ့ရများသည်။ အစိုက်များ၊ အသိများ ကြသော သစ်ခွများမှာ သဇင်(ဗာလဗိုဖီလမ်မျိုး)၊ ကြောင်မြီးတူ(ရင်ကိုစတိုင်လစ်မျိုး)၊ မိုးလုံးပြာ၊ မိုးလုံးမှိုင်း (ဗန်ဒါမျိုး)၊ ရတနာရွှေခက်(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊ ခမောက်ကြိုး(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊မောက်ခန်းဝါ(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊ ရိုးဆက်ကြီး(ဗန်ဒါမျိုး)၊ ကျားဗဟုန်း(ဂရမ်မက်ကိုဖိုင်လမ်မျိုး)၊ သစ်ခွနီ (ရီနန်းသီရာမျိုး)၊ သစ်ခွနီကလေး (အက်စကိုစင်တရမ်မျိုး)၊ ကြက်တူရွေး(အေးရီးဒီးမျိုး)၊ စာကလေး (အေးရီးဒီးမျိုး)၊ ရွှေတူငွေတူ(ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး)၊ လက်တံရှည်၊သိုမဟုတ် စလဲထော် (ဒင်ဒရိုဗီယမ်မျိုး) စသည် တို့ ဖြစ်ကြလေသည်။ သစ်ခွမျိုးတို့ကို ဥတက်များ ခွဲထုတ်၍၎င်း၊ အသီးတောင့်မှ အစေ့များကို ပျိုး၍၎င်း စိုက်ကြသည်။ အသီးတောင့်သည် ခြောက်လာသည့်အခါ အလယ်မှ သုံးမြေ|ာင့်ကွဲ၍ ထောင်ပေါင်းများစွာသော အစေ့များ ထွက်ကျသည်။ ထိုအစေ့များသည် အလွန်သေးငယ်သဖြင့် လေထဲတွင် လွင့်ပါနိုင်ရာ ဤနည်းအားဖြင့်လည်း သစ်ခွမျိုး ပြန့်ပွါးလေသည်။ များသောအားဖြင့် သစ်ခွတို့သည် သစ်ခွဟူသော အမည်နှင့် လျော်ညီစွာ သစ်ပင်များတွင် တွယ်ကပ်ပေါက် ကြသည်။ ယင်းတို့သည် တိုက်ရိုက် အလင်းရောင်ထက် ပျံ့နှံ့လာသောအလင်းရောင်ကိုကြိုက် နှစ်သက်ကြ၍ တစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုး ကြိုက်နှစ်သက်ပုံ ကွဲပြားသည်။ သစ်ခွနီ၊ ရိုးဆက်ကြီးတို့သည် တိုက်ရိုက်အလင်းရောင်ကို နှစ်သက်ကြ၍ သစ်ပင်ရွက်အုပ် ထိပ်ဖျား၌ ပေါက်ရောက်ကြသည်။ သရက်၊ သင်္ဘောကုက္ကို၊ ကျွန်း၊ အင်၊ သစ်ချ၊ ထင်းရူး အစရှိသည့် အပင်များ၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်ခြင်း များပြား၍ သစ်ပင်အခေါက် ချောမွေ့ခြင်း၊ ကြမ်းတမ်းခြင်းတို့၌လည်း သစ်ခွတစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုး နှစ်သက်ပုံ မတူချေ။ သစ်ပင်များ၌ တွယ်ကပ်ပေါက်ရောက်ကြသော်လည်း သစ်ခွပင် အများအပြား စိုက်ပျိုးလိုသူတို့ အတွက် ပန်းအိုးများဖြင့် ထည့်၍ စိုက်ပျိုးခြင်းသည် ပို၍အဆင်ပြေသည်။ သစ်ခွပင်တို့သည် အမြစ်ကို လေတိုက်နေမှ သာလျှင် ရှင်သန်ကြီးထွား၍ ဖူးပွင့်ကြလေရာ ရေဆင်းကောင်းပြီးလျှင် အမြစ်များ လေရနိုင်စေရန် နံဘေး၌ပါ အပေါက်ပါသော ပန်းအိုးများဖြင့် စိုက်ပျိုး ကြရသည်။ အချို့သော စိုက်ပျိုးသူတို့သည် လေဝင်ပေါက် များများပါသော ဝါးခြင်း၊ သစ်သားခြင်း၊ ဝါးဗူးတောင်းများဖြင့် စိုက်ပျိုးကြလေ သည်။
ပန်းအိုးထဲ၌ ထည့်၍ စိုက်ပျိုးသည့်အခါ အမြစ်များ အိုးထဲ၌ ချောင်ချောင်ချိချိရှိ၍ လေဝင်နိုင် ရန် အိုးခြမ်းကွဲများ ခံပေးရသည်။ အချို့ကမူ အုတ်ကျိုး အပိုင်းအစများကို ထည့်ပေးကြသည်။ ထိုပြင် အုန်းဆန်များ၊ မီးသွေးများကိုလည်း ထည့်၍ စိုက်ပျိုးကြသေးသည်။ နိုင်ငံခြား သစ်ခွဥယျာဉ်များ တွင် အော့စမန်ဒါဖန်းခေါ် ဍရင်ကောက် သစ်ပင်၏ ပင်စည်ကိုလည်း အသုံးပြုကြလေသည်။ သစ်ခွကို အစေ့စိုက်ပျိုးခြင်းသည် အထူးလုပ်ငန်း တစ်ရပ် ဖြစ်ပေသည်။ ပုလင်းထဲတွင်အေဂါခေါ် ကျောက်ကျောတမျိုး၊ သကြား၊ နိုက်တြိုဂျင်၊ ဖော့စဖောရပ်၊ ပိုတက်ဆီယမ်၊ သံ အစရှိသော အာဟာရ ဓာတ်များကို အချိုးကျထည့်၍ စိုက်ပျိုးကြရသည်။ ထိုသို့စိုက်ပျိုးခြင်းကို မှို အစရှိသော ဖျက်ဆီးတတ် သော သဘောရှိသည့် အပင်မျိုး ပုလင်းထဲမဝင်ရန် အထူးဓာတ်ခွဲခန်းများ၌ ဆောင်ရွက်ရပြီးလျှင် ပေါက်ရောက်လာသော အပင်ငယ်များ ကြီးထွားလာသည်နှင့် အမျှ အခြားပုလင်းများထဲသို့ ပြောင်းရွှေ့ စိုက်ပျိုးခြင်းကို ပြုကြရလေသည်။
သဇင်ပန်းနှင့် အချို့သစ်ခွမျိုး အနည်းငယ်မှလွဲလျှင် မြန်မာသစ်ခွတို့သည် များသော အားဖြင့် မတ်လ၊ ဧပြီလ၊ မေလတည်းဟူသော မိုးမကျမီ အချိန်များတွင်ဖူးပွင့်ကြသည်။ သို့သော် ဇူလိုင်၊ ဩဂုတ်၊ စက်တင်ဘာလများသည်မူ ကြောင်မြီးတူနှင့် စလဲထော်ဟုလည်း ခေါ်ကြသော သစ်ခွမျိုးတို့ ဒလှိုင်ဒသောအချိန် ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံခြားမျိုးစပ် သစ်ခွတို့ကား ပြုစုပျိုးထောင်မှုကိုလိုက်၍ အချိန်မရွေး ဖူးပွင့်ကြသည်။ သစ်ခွတို့သည် နုနယ်လှပစွာ ဖူးပွင့်ကြသော်လည်း အပွင့်များသည် မနွမ်းလွယ်၊ မကြေ လွယ်ဘဲ ရက်ကြာရှည် ခံလေသည်။သစ်ခွပန်းတစ်အုံတစ်ဖွဲ့ ဖူးပွင့်လျှင်ပင် ကြည့်မဝ၊ ရှုမဆုံး ရှိကြပေရာ စိမ့်ကြီး မြိုင်ကြီးများအတွင်း၌ သစ်ခွပန်းတို့ ဖူးပွင့်ချိန်သည် ရှုမငြီး အံ့မခန်းစရာ ရှိပေလိမ့်မည်။ သစ်ခွပင်တို့ကို အပွင့်အလို့ငှာ နိုင်ငံခြားများ၌ ကြီးကြီးကျယ်ကျယ် စိုက်ပျိုးလုပ်ကိုင်ကြသည်။ သစွ်မျိုးတို့မှ ရောင်းဝယ်ဖေါက်ကားနိုင်သော ပစ္စည်းထုတ်လုပ်နိုင်သည့် အပင်မျိုးရှားပါးသည်။ ဗနီလာ သစ်ခွမျိုးခွဲဝင် ဖြစ်သော ဗနီလာပင်မှ ဗနီလာ အမွှေးရည်သည် ထိုသစ်ခွပင်၏ အသီးတောင့်မှ ထုတ်လုပ်ရရှိ၍ ရောင်းဝယ်ဖေါက်ကားနိုင်သော ကုန်ပစ္စည်းတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။
သစ်ခွပင်မှ ထုတ်လုပ်ရရှိသော အခြား ကုန်ပစ္စည်းတစ်မျိုးမှာ ဆာလက်ခေါ် ကော်မှုန့်တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ထိုကော်မှုန့်သည် တောင်အမေရိက သစ်ခွအုပ်စုထဲမှ အော်ကစ္စမျိုးခွဲဝင်သစ်ခွများ၊ အရှေ့အိန္ဒိယကျွန်းစု အုပ်စုထဲမှ ယူလိုဖီးယားမျိုးခွဲဝင် သစ်ခွများ၏ အမြစ် ဥတက်များကို အခြောက်လှန်းပြီးလျှင် အမှုန့်ပြုထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုအမှုန့်သည် ကော်မှုန့်၊ ပလောပီနံမှုန့်တို့ကဲ့သို့ အစားအစာများ၌၎င်း၊ ဆေးဝါးဖေါ်စပ် ရာ၌၎င်း ထည့်သွင်း အသုံးပြုကြလေသည်။[၁]
သစ်ခွ (Orchidaceae) သည်ပန်းပွင့်သောအပင် မိသားစုများထဲတွင်အကြီးမားဆုံးနှင့် အကျယ်ပြန့်ဆုံး မိသားစုဖြစ်ပြီး မျိုးကွဲ (genera) ပေါင်း ၈၀၀ကျော်နှင့် မျိုးစိတ် (species) ပေါင်း ၁၅၀၀၀ကျော်ရှိသည်။ အချို့ကမျိုးစိတ်ပေါင်း ၃၀၀၀၀ ကျော်ရှိသည်ဟု ဆိုကြသည်။ သို့သော်ပညာရှင်အသိုင်းအဝိုင်းတွင်မျိုးခွဲစန်းဆစ်ခြင် (classification) အလွန်ပင်ကွဲပြားခြားနားလှသဖြင့် အရေအတွက်အတိအကျကို မသိရှိနိုင်ပါ။ မျိုးကွဲများကို ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်းမှာ လစဉ်လိုလို လုပ်ဆောင်လေ့ရှိပြီး ဂျင်နစ်တစ်သုတေသနနှင့်ဇီဝဓာတုဗေဒတို့ကို ပိုမိုအသုံးပြုလာခြင်းတို့ကြောင့် ၎င်းမှာ ပိုမိုများပြားလာသည်။
ကျားဂမုန်း (Paphiopedilum bellatulum) ကျေးနှုတ် (Aerides odoratum) ဂမုန်းအင်း ဂေါ်သဇင် ဆီမီးတောက် (Haemaria constricta) ဇလဲထော် ဖယောင်းပန်း (Dendrobium callipes) ဘီလူးဂမုန်း (Paphiopedilum parishii) ရွှေတူ သဇင် (Bulbophyllum auricomum)
An orkids (Ingles, Orchidaceae) manlaenlaen asin nalalakop na pamilya nin mga nagbubururak na mga tinanom, asin an mga burak kaini parati makolor, mahamot asin haloy magluyos. Kaiba an Asteraceae, iyo sinda an duwang pinakamahiwas na pamilya nin mga nagbuburak na tinanom, na sa pag'oltan ninda igwang 21,950 asin 26,049 na mga species na taranomon na gayo bilang mga ornamental, asin an mga ini nakukua sa 880 na genera.[2][3]
Mayormente, an mga orkids inaataman huli sa saindang magagayon na mga burak na mahayahay sa matang pagmasdan orog na ta an mga burak kaini haloy mag'alang asin magkurupos, asin an iba nganeng species nalawig nin sobra sa sambulan presko pa.
An orkids (Ingles, Orchidaceae) manlaenlaen asin nalalakop na pamilya nin mga nagbubururak na mga tinanom, asin an mga burak kaini parati makolor, mahamot asin haloy magluyos. Kaiba an Asteraceae, iyo sinda an duwang pinakamahiwas na pamilya nin mga nagbuburak na tinanom, na sa pag'oltan ninda igwang 21,950 asin 26,049 na mga species na taranomon na gayo bilang mga ornamental, asin an mga ini nakukua sa 880 na genera.
Mayormente, an mga orkids inaataman huli sa saindang magagayon na mga burak na mahayahay sa matang pagmasdan orog na ta an mga burak kaini haloy mag'alang asin magkurupos, asin an iba nganeng species nalawig nin sobra sa sambulan presko pa.
Orchidaceae (лат. Orchidaceae)
Cattleya labiata
Habenaria radiata
Epidendrum stamfordianum
Doritaenopsis
Chloraea crispa
Ansellia africana
Calanthe triplicata
Paphiopedilum victoria-regina
Epidendrum ibaguense
Disa cardinalis
Cephalanthera rubra var. alba
Cattleya warscewiczii
Orchids are plants that belong to the family Orchidaceae (/ˌɔːrkɪˈdeɪsi.iː, -si.aɪ/),[2] a diverse and widespread group of flowering plants with blooms that are often colourful and fragrant.
Orchidaceae is one of the two largest families of flowering plants, along with the Asteraceae. It contains about 28,000 currently accepted species, distributed across 763 genera.[3][4] Which of the two families is larger is still unclear, because new members of both of these enormous families are continually discovered. Regardless, the number of orchid species is nearly equal to the number of bony fishes, more than twice the number of bird species, and about four times the number of mammal species.
The family encompasses about 6–11% of all species of seed plants.[5] The largest genera are Bulbophyllum (2,000 species), Epidendrum (1,500 species), Dendrobium (1,400 species) and Pleurothallis (1,000 species). It also includes Vanilla (the genus of the vanilla plant), the type genus Orchis, and many commonly cultivated plants such as Phalaenopsis and Cattleya. Moreover, since the introduction of tropical species into cultivation in the 19th century, horticulturists have produced more than 100,000 hybrids and cultivars.
Orchids are easily distinguished from other plants, as they share some very evident derived characteristics or synapomorphies. Among these are: bilateral symmetry of the flower (zygomorphism), many resupinate flowers, a nearly always highly modified petal (labellum), fused stamens and carpels, and extremely small seeds.
All orchids are perennial herbs that lack any permanent woody structure. They can grow according to two patterns:
Terrestrial orchids may be rhizomatous or form corms or tubers. The root caps of terrestrial orchids are smooth and white.
Some sympodial terrestrial orchids, such as Orchis and Ophrys, have two subterranean tuberous roots. One is used as a food reserve for wintry periods, and provides for the development of the other one, from which visible growth develops.
In warm and constantly humid climates, many terrestrial orchids do not need pseudobulbs.
Epiphytic orchids, those that grow upon a support, have modified aerial roots that can sometimes be a few meters long. In the older parts of the roots, a modified spongy epidermis, called a velamen, has the function of absorbing humidity. It is made of dead cells and can have a silvery-grey, white or brown appearance. In some orchids, the velamen includes spongy and fibrous bodies near the passage cells, called tilosomes.
The cells of the root epidermis grow at a right angle to the axis of the root to allow them to get a firm grasp on their support. Nutrients for epiphytic orchids mainly come from mineral dust, organic detritus, animal droppings and other substances collecting among on their supporting surfaces.
The base of the stem of sympodial epiphytes, or in some species essentially the entire stem, may be thickened to form a pseudobulb that contains nutrients and water for drier periods.
The pseudobulb has a smooth surface with lengthwise grooves, and can have different shapes, often conical or oblong. Its size is very variable; in some small species of Bulbophyllum, it is no longer than two millimeters, while in the largest orchid in the world, Grammatophyllum speciosum (giant orchid), it can reach three meters. Some Dendrobium species have long, canelike pseudobulbs with short, rounded leaves over the whole length; some other orchids have hidden or extremely small pseudobulbs, completely included inside the leaves.
With ageing the pseudobulb sheds its leaves and becomes dormant. At this stage it is often called a backbulb. Backbulbs still hold nutrition for the plant, but then a pseudobulb usually takes over, exploiting the last reserves accumulated in the backbulb, which eventually dies off, too. A pseudobulb typically lives for about five years. Orchids without noticeable pseudobulbs are also said to have growths, an individual component of a sympodial plant.
Like most monocots, orchids generally have simple leaves with parallel veins, although some Vanilloideae have reticulate venation. Leaves may be ovate, lanceolate, or orbiculate, and very variable in size on the individual plant. Their characteristics are often diagnostic. They are normally alternate on the stem, often folded lengthwise along the centre ("plicate"), and have no stipules. Orchid leaves often have siliceous bodies called stegmata in the vascular bundle sheaths (not present in the Orchidoideae) and are fibrous.
The structure of the leaves corresponds to the specific habitat of the plant. Species that typically bask in sunlight, or grow on sites which can be occasionally very dry, have thick, leathery leaves and the laminae are covered by a waxy cuticle to retain their necessary water supply. Shade-loving species, on the other hand, have long, thin leaves.
The leaves of most orchids are perennial, that is, they live for several years, while others, especially those with plicate leaves as in Catasetum, shed them annually and develop new leaves together with new pseudobulbs.
The leaves of some orchids are considered ornamental. The leaves of Macodes sanderiana, a semiterrestrial or rock-hugging ("lithophyte") orchid, show a sparkling silver and gold veining on a light green background. The cordate leaves of Psychopsis limminghei are light brownish-green with maroon-puce markings, created by flower pigments. The attractive mottle of the leaves of lady's slippers from tropical and subtropical Asia (Paphiopedilum), is caused by uneven distribution of chlorophyll. Also, Phalaenopsis schilleriana is a pastel pink orchid with leaves spotted dark green and light green. The jewel orchid (Ludisia discolor) is grown more for its colorful leaves than its white flowers.
Some orchids, such as Dendrophylax lindenii (ghost orchid), Aphyllorchis and Taeniophyllum depend on their green roots for photosynthesis and lack normally developed leaves, as do all of the heterotrophic species.
Orchids of the genus Corallorhiza (coralroot orchids) lack leaves altogether and instead wrap their roots around the roots of mature trees and use specialized fungi to harvest sugars.[7]
Orchid flowers have three sepals, three petals and a three-chambered ovary. The three sepals and two of the petals are often similar to each other but one petal is usually highly modified, forming a "lip" or labellum. In most orchid genera, as the flower develops, it undergoes a twisting through 180°, called resupination, so that the labellum lies below the column. The labellum functions to attract insects, and in resupinate flowers, also acts as a landing stage, or sometimes a trap.[8][9][10][11]
.jpg)
.jpg)
The reproductive parts of an orchid flower are unique in that the stamens and style are joined to form a single structure, the column.[10][11][12] Instead of being released singly, thousands of pollen grains are contained in one or two bundles called pollinia that are attached to a sticky disc near the top of the column. Just below the pollinia is a second, larger sticky plate called the stigma.[8][9][10][11]
The complex mechanisms that orchids have evolved to achieve cross-pollination were investigated by Charles Darwin and described in Fertilisation of Orchids (1862). Orchids have developed highly specialized pollination systems, thus the chances of being pollinated are often scarce, so orchid flowers usually remain receptive for very long periods, rendering unpollinated flowers long-lasting in cultivation. Most orchids deliver pollen in a single mass. Each time pollination succeeds, thousands of ovules can be fertilized.
Pollinators are often visually attracted by the shape and colours of the labellum. However, some Bulbophyllum species attract male fruit flies (Bactrocera and Zeugodacus spp.) solely via a floral chemical which simultaneously acts as a floral reward (e.g. methyl eugenol, raspberry ketone, or zingerone) to perform pollination.[13] The flowers may produce attractive odours. Although absent in most species, nectar may be produced in a spur of the labellum (8 in the illustration above), or on the point of the sepals, or in the septa of the ovary, the most typical position amongst the Asparagales.
In orchids that produce pollinia, pollination happens as some variant of the following sequence: when the pollinator enters into the flower, it touches a viscidium, which promptly sticks to its body, generally on the head or abdomen. While leaving the flower, it pulls the pollinium out of the anther, as it is connected to the viscidium by the caudicle or stipe. The caudicle then bends and the pollinium is moved forwards and downwards. When the pollinator enters another flower of the same species, the pollinium has taken such position that it will stick to the stigma of the second flower, just below the rostellum, pollinating it. In horticulture, artificial orchid pollination is achieved by removing the pollinia with a small instrument such as a toothpick from the pollen parent and transferring them to the seed parent.
Some orchids mainly or totally rely on self-pollination, especially in colder regions where pollinators are particularly rare. The caudicles may dry up if the flower has not been visited by any pollinator, and the pollinia then fall directly on the stigma. Otherwise, the anther may rotate and then enter the stigma cavity of the flower (as in Holcoglossum amesianum).
The slipper orchid Paphiopedilum parishii reproduces by self-fertilization. This occurs when the anther changes from a solid to a liquid state and directly contacts the stigma surface without the aid of any pollinating agent or floral assembly.[14]
The labellum of the Cypripedioideae is poke bonnet-shaped, and has the function of trapping visiting insects. The only exit leads to the anthers that deposit pollen on the visitor.
In some extremely specialized orchids, such as the Eurasian genus Ophrys, the labellum is adapted to have a colour, shape, and odour which attracts male insects via mimicry of a receptive female. Pollination happens as the insect attempts to mate with flowers.
Many neotropical orchids are pollinated by male orchid bees, which visit the flowers to gather volatile chemicals they require to synthesize pheromonal attractants. Males of such species as Euglossa imperialis or Eulaema meriana have been observed to leave their territories periodically to forage for aromatic compounds, such as cineole, to synthesize pheromone for attracting and mating with females.[15][16] Each type of orchid places the pollinia on a different body part of a different species of bee, so as to enforce proper cross-pollination.
A rare achlorophyllous saprophytic orchid growing entirely underground in Australia, Rhizanthella slateri, is never exposed to light, and depends on ants and other terrestrial insects to pollinate it.
Catasetum, a genus discussed briefly by Darwin, actually launches its viscid pollinia with explosive force when an insect touches a seta, knocking the pollinator off the flower.
After pollination, the sepals and petals fade and wilt, but they usually remain attached to the ovary.
In 2011, Bulbophyllum nocturnum was discovered to flower nocturnally.[17]
Some species, such as in the genera Phalaenopsis, Dendrobium, and Vanda, produce offshoots or plantlets formed from one of the nodes along the stem, through the accumulation of growth hormones at that point. These shoots are known as keiki.[18]
The ovary typically develops into a capsule that is dehiscent by three or six longitudinal slits, while remaining closed at both ends.
The seeds are generally almost microscopic and very numerous, in some species over a million per capsule. After ripening, they blow off like dust particles or spores. Most orchid species lack endosperm in their seed and must enter symbiotic relationships with various mycorrhizal basidiomyceteous fungi that provide them the necessary nutrients to germinate, so almost all orchid species are mycoheterotrophic during germination and reliant upon fungi to complete their lifecycles. Only a handful of orchid species have seed that can germinate without mycorrhiza, namely the species within the genus Disa with hydrochorous seeds.[19][20]
As the chance for a seed to meet a suitable fungus is very small, only a minute fraction of all the seeds released grow into adult plants. In cultivation, germination typically takes weeks.
Horticultural techniques have been devised for germinating orchid seeds on an artificial nutrient medium, eliminating the requirement of the fungus for germination and greatly aiding the propagation of ornamental orchids. The usual medium for the sowing of orchids in artificial conditions is agar gel combined with a carbohydrate energy source. The carbohydrate source can be combinations of discrete sugars or can be derived from other sources such as banana, pineapple, peach, or even tomato puree or coconut water. After the preparation of the agar medium, it is poured into test tubes or jars which are then autoclaved (or cooked in a pressure cooker) to sterilize the medium. After cooking, the medium begins to gel as it cools.
The taxonomy of this family is in constant flux, as new studies continue to clarify the relationships between species and groups of species, allowing more taxa at several ranks to be recognized. The Orchidaceae is currently placed in the order Asparagales by the APG III system of 2009.[1]
Five subfamilies are recognised. The cladogram below was made according to the APG system of 1998. It represents the view that most botanists had held up to that time. It was supported by morphological studies, but never received strong support in molecular phylogenetic studies.
Apostasioideae: 2 genera and 16 species, south-eastern Asia
Cypripedioideae: 5 genera and 130 species, from the temperate regions of the world, as well as tropical America and tropical Asia
MonandraeVanilloideae: 15 genera and 180 species, humid tropical and subtropical regions, eastern North America
Epidendroideae: more than 500 genera and more or less 20,000 species, cosmopolitan
Orchidoideae: 208 genera and 3,630 species, cosmopolitan
In 2015, a phylogenetic study[21] showed strong statistical support for the following topology of the orchid tree, using 9 kb of plastid and nuclear DNA from 7 genes, a topology that was confirmed by a phylogenomic study in the same year.[22]
A study in the scientific journal Nature has hypothesised that the origin of orchids goes back much longer than originally expected.[23] An extinct species of stingless bee, Proplebeia dominicana, was found trapped in Miocene amber from about 15-20 million years ago. The bee was carrying pollen of a previously unknown orchid taxon, Meliorchis caribea, on its wings. This find is the first evidence of fossilised orchids to date[23] and shows insects were active pollinators of orchids then. This extinct orchid, M. caribea, has been placed within the extant tribe Cranichideae, subtribe Goodyerinae (subfamily Orchidoideae). An even older orchid species, Succinanthera baltica, was described from the Eocene Baltic amber by Poinar & Rasmussen (2017).[24]
Genetic sequencing indicates orchids may have arisen earlier, 76 to 84 million years ago during the Late Cretaceous.[25] According to Mark W. Chase et al. (2001), the overall biogeography and phylogenetic patterns of Orchidaceae show they are even older and may go back roughly 100 million years.[26]
Using the molecular clock method, it was possible to determine the age of the major branches of the orchid family. This also confirmed that the subfamily Vanilloideae is a branch at the basal dichotomy of the monandrous orchids, and must have evolved very early in the evolution of the family. Since this subfamily occurs worldwide in tropical and subtropical regions, from tropical America to tropical Asia, New Guinea and West Africa, and the continents began to split about 100 million years ago, significant biotic exchange must have occurred after this split (since the age of Vanilla is estimated at 60 to 70 million years).
Genome duplication occurred prior to the divergence of this taxon.[27]
There are around 800 genera of orchids. The following are amongst the most notable genera of the orchid family:
The type genus (i.e. the genus after which the family is named) is Orchis. The genus name comes from the Ancient Greek ὄρχις (órkhis), literally meaning "testicle", because of the shape of the twin tubers in some species of Orchis.[28][29][30] The term "orchid" was introduced in 1845 by John Lindley in School Botany,[31] as a shortened form of Orchidaceae.[32]
In Middle English, the name bollockwort was used for some orchids, based on "bollock" meaning testicle and "wort" meaning plant.[33]
Orchid species hybridize readily in cultivation, leading to a large number of hybrids with complex naming. Hybridization is possible across genera, and therefore many cultivated orchids are placed into nothogenera. For instance, the nothogenus × Brassocattleya is used for all hybrids of species from the genera Brassavola and Cattleya. Nothogenera based on at least three genera may have names based on a person's name with the suffix -ara, for instance × Colmanara = Miltonia × Odontoglossum × Oncidium. (The suffix is obligatory starting at four genera.[34])
Cultivated hybrids in the orchid family are also special in that they are named by using grex nomenclature, rather than nothospecies. For instance, hybrids between Brassavola nodosa and Brassavola acaulis are placed in the grex Brassavola Guiseppi.[35] The name of the grex ("Guiseppi" in this example) is written in a non-italic font without quotes.[36]
As a unique feature of the orchid family, a system of abbreviations exists that applies to names of genera and nothogenera. The system is maintained by the Royal Horticultural Society.[37] These abbreviations consist of at least one character, but may be longer. As opposed to the usual one-letter abbreviations used for names of genera, orchid abbreviations uniquely determine the (notho)genus. They are widely used in cultivation. Examples are Phal for Phalaenopsis, V for Vanda and Cleis for Cleisostoma.
Orchidaceae are cosmopolitan, occurring in almost every habitat apart from glaciers. The world's richest diversity of orchid genera and species is found in the tropics, but they are also found above the Arctic Circle, in southern Patagonia, and two species of Nematoceras on Macquarie Island at 54° south.
The following list gives a rough overview of their distribution:
A majority of orchids are perennial epiphytes, which grow anchored to trees or shrubs in the tropics and subtropics. Species such as Angraecum sororium are lithophytes,[38] growing on rocks or very rocky soil. Other orchids (including the majority of temperate Orchidaceae) are terrestrial and can be found in habitat areas such as grasslands or forest.
Some orchids, such as Neottia and Corallorhiza, lack chlorophyll, so are unable to photosynthesise. Instead, these species obtain energy and nutrients by parasitising soil fungi through the formation of orchid mycorrhizae. The fungi involved include those that form ectomycorrhizas with trees and other woody plants, parasites such as Armillaria, and saprotrophs.[39] These orchids are known as myco-heterotrophs, but were formerly (incorrectly) described as saprophytes as it was believed they gained their nutrition by breaking down organic matter. While only a few species are achlorophyllous holoparasites, all orchids are myco-heterotrophic during germination and seedling growth, and even photosynthetic adult plants may continue to obtain carbon from their mycorrhizal fungi.[40][41] The symbiosis is typically maintained throughout the lifetime of the orchid because they depend on the fungus for nutrients, sugars and minerals.[42]
The scent of orchids is frequently analysed by perfumers (using headspace technology and gas-liquid chromatography/mass spectrometry) to identify potential fragrance chemicals.[43]
The other important use of orchids is their cultivation for the enjoyment of the flowers. Most cultivated orchids are tropical or subtropical, but quite a few that grow in colder climates can be found on the market. Temperate species available at nurseries include Ophrys apifera (bee orchid), Gymnadenia conopsea (fragrant orchid), Anacamptis pyramidalis (pyramidal orchid) and Dactylorhiza fuchsii (common spotted orchid).
Orchids of all types have also often been sought by collectors of both species and hybrids. Many hundreds of societies and clubs worldwide have been established. These can be small, local clubs, or larger, national organisations such as the American Orchid Society. Both serve to encourage cultivation and collection of orchids, but some go further by concentrating on conservation or research.
The term "botanical orchid" loosely denotes those small-flowered, tropical orchids belonging to several genera that do not fit into the "florist" orchid category. A few of these genera contain enormous numbers of species. Some, such as Pleurothallis and Bulbophyllum, contain approximately 1700 and 2000 species, respectively, and are often extremely vegetatively diverse. The primary use of the term is among orchid hobbyists wishing to describe unusual species they grow, though it is also used to distinguish naturally occurring orchid species from horticulturally created hybrids.
New orchids are registered with the International Orchid Register, maintained by the Royal Horticultural Society.[44]
The dried seed pods of one orchid genus, Vanilla (especially Vanilla planifolia), are commercially important as a flavouring in baking, for perfume manufacture and aromatherapy.
The underground tubers of terrestrial orchids [mainly Orchis mascula (early purple orchid)] are ground to a powder and used for cooking, such as in the hot beverage salep or in the Turkish mastic ice cream dondurma. The name salep has been claimed to come from the Arabic expression ḥasyu al-tha‘lab, "fox testicles", but it appears more likely the name comes directly from the Arabic name saḥlab. The similarity in appearance to testes naturally accounts for salep being considered an aphrodisiac.
The dried leaves of Jumellea fragrans are used to flavour rum on Reunion Island.
Some saprophytic orchid species of the group Gastrodia produce potato-like tubers and were consumed as food by native peoples in Australia and can be successfully cultivated, notably Gastrodia sesamoides. Wild stands of these plants can still be found in the same areas as early Aboriginal settlements, such as Ku-ring-gai Chase National Park in Australia. Aboriginal peoples located the plants in habitat by observing where bandicoots had scratched in search of the tubers after detecting the plants underground by scent.[note 1]
Orchids have many associations with symbolic values. For example, the orchid is the City Flower of Shaoxing, China. Cattleya mossiae is the national Venezuelan flower, while Cattleya trianae is the national flower of Colombia. Vanda Miss Joaquim is the national flower of Singapore, Guarianthe skinneri is the national flower of Costa Rica and Rhyncholaelia digbyana is the national flower of Honduras.[46] Prosthechea cochleata is the national flower of Belize, where it is known as the black orchid.[47] Lycaste skinneri has a white variety (alba) that is the national flower of Guatemala, commonly known as Monja Blanca (White Nun). Panama's national flower is the Holy Ghost orchid (Peristeria elata), or 'the flor del Espiritu Santo'. Rhynchostylis retusa is the state flower of the Indian state of Assam where it is known as Kopou Phul.[48]
Orchids native to the Mediterranean are depicted on the Ara Pacis in Rome, until now the only known instance of orchids in ancient art, and the earliest in European art.[note 2] A French writer and agronomist, Louis Liger, invented a classical myth in his book Le Jardinier Fleuriste et Historiographe published in 1704, attributing it to the ancient Greeks and Romans, in which Orchis the son of a nymph and a satyr rapes a priestess of Bacchus during one of his festivals the Bacchanalia and is then killed and transformed into an orchid flower as punishment by the gods, paralleling the various myths of youths dying and becoming flowers, like Adonis and Narcisuss; this myth however does not appear any earlier than Liger, and is not part of traditional Greek and Roman mythologies.[50]
Cattleya Mrs. Mahler 'Mem. Fred Tompkins'
Cattleya Queen Sirikit 'Diamond Crown'
Cattleya Hawaiian Wedding Song 'Virgin'
Rhyncholaeliocattleya Chia Lin
Cattleya Hawaiian Variable 'Prasan'
Cattlianthe Barbara Belle
Cattleya Beaumesnil 'Parme'
Cattlianthe Chocolate Drop x Cattleya Pão de Açúcar
Cattleya mossiae 'Empress Frederick'
'Hermine'
Cattleya Little Angel
Cattleya Marjorie Hausermann 'York'
'Miva Breeze Alize'
Rhyncholaeliocattleya 'Nobile's carnival'
.jpg)
Cattleya Pernel George Barnett 'Yankee Clipper'
Cattlianthe Portia
Almost all orchids are included in Appendix II of the Convention on International Trade in Endangered Species (CITES), meaning that international trade (including in their parts/derivatives) is regulated by the CITES permit system.[51] A smaller number of orchids such as Paphiopedilum sp. are listed in CITES Appendix I meaning that commercial international trade in wild-sourced specimens is prohibited and all other trade is strictly controlled.[51]
In 2006 the Longtan Dam was constructed at the Hongshui River, near the Yachang Orchid Nature Reserve. In response to threats of inundation of wild orchids at lower altitudes (350-400 m above sea level), 1000 endangered orchid plants of 16 genera and 29 species were translocated to higher elevation (approximately 1000 m above sea level). After relocation the 5 year survival of low and wide elevation species did not significantly differ and the mortality due to transplant shock was at only 10%. From this it was concluded that assisted migration might be a viable conservation tool for orchid species endangered by climate change.[52]
Orchids are plants that belong to the family Orchidaceae (/ˌɔːrkɪˈdeɪsi.iː, -si.aɪ/), a diverse and widespread group of flowering plants with blooms that are often colourful and fragrant.
Orchidaceae is one of the two largest families of flowering plants, along with the Asteraceae. It contains about 28,000 currently accepted species, distributed across 763 genera. Which of the two families is larger is still unclear, because new members of both of these enormous families are continually discovered. Regardless, the number of orchid species is nearly equal to the number of bony fishes, more than twice the number of bird species, and about four times the number of mammal species.
The family encompasses about 6–11% of all species of seed plants. The largest genera are Bulbophyllum (2,000 species), Epidendrum (1,500 species), Dendrobium (1,400 species) and Pleurothallis (1,000 species). It also includes Vanilla (the genus of the vanilla plant), the type genus Orchis, and many commonly cultivated plants such as Phalaenopsis and Cattleya. Moreover, since the introduction of tropical species into cultivation in the 19th century, horticulturists have produced more than 100,000 hybrids and cultivars.
Orkideo estas iu ajn planto el familio orkidacoj (Orchidaceae). Ili estas (ĉ. 17.000) plurjaraj epifitaj aŭ surtere kreskantaj herboj kun duseksaj, epiginaj kuriozaj floroj, kiuj havas du verticilojn da petaloj, el kiuj la petaloj de la interna verticilo diferencas laŭ formo (unu estas ofte malpli granda ol la aliaj). Tiu petalo estas lipforma aŭ ŝuforma, ofte spronhava.
Multaj specioj estas subvitre kulturataj.
Laŭ PIV kaj PIV2 la genro Orchis havas la esperantan nomon de orkido.
Las orquídeas u orquidáceas (nombre científico Orchidaceae) son una familia de plantas monocotiledóneas que se distinguen por la complejidad de sus flores y por sus interacciones ecológicas con los agentes polinizadores y con los hongos con los que forman micorrizas.
La familia comprende aproximadamente 25 000 especies (algunas fuentes informan de 30 000), por lo que resulta ser una de las familias con mayor riqueza específica entre las angiospermas. A esta diversidad natural se le suman 60 000 híbridos y variedades producidas por los floricultores.
Las orquídeas pueden ser reconocidas por sus flores de simetría fuertemente bilateral, en las que la pieza media del verticilo interno de tépalos —llamada labelo— está profundamente modificada, y el o los estambres están fusionados al estilo, al menos en la base.[1]
Las orquídeas constituyen un grupo de plantas de morfología extremadamente diversa. Su tamaño varía desde unos pocos milímetros de longitud (ciertas especies de los géneros y especies Bulbophyllum y Platystele) hasta gigantescas agregaciones que pueden pesar varios cientos de kilogramos (algunas especies de Grammatophyllum) o longitudes de hasta 13,4 m (como Sobralia altissima).[2][3] Del mismo modo, varía el tamaño de sus flores, desde las diminutas del género Platystele —menores de 1 mm— pasando por las grandes flores de 15 a 20 cm de diámetro en muchas especies de los géneros Paphiopedilum, Phragmipedium y Cattleya, hasta los 76 cm de las flores de Phragmipedium caudatum. La fragancia de sus flores no es menos variable, desde el delicado aroma de Cattleya hasta el repulsivo hedor de las flores de ciertas especies de Bulbophyllum.[3]
Se encuentran en la mayor parte del mundo, excepto en las regiones de clima desértico o polar, si bien son especialmente abundantes en la zona intertropical, donde crecen la mayoría de las especies de flores más vistosas.[3]
La familia ha sido reconocida por los sistemas clásicos de clasificación de plantas, como el sistema de Cronquist,[4] así como por los más modernos, como el sistema de clasificación APG II y el sistema de clasificación APG III.[5][6]
Las orquídeas son plantas herbáceas, perennes —raramente anuales—, terrestres o epífitas, ocasionalmente trepadoras. Unas pocas especies carecen de clorofila, y son micoheterotróficas. Con respecto a las orquídeas epífitas, se dice que pueden llegar a ser eternas. De hecho, en la naturaleza, su supervivencia está ligada a la vida del árbol que las sostiene. Se conocen plantas recolectadas a mediados del siglo XIX que todavía están creciendo y floreciendo en muchas colecciones.[7]
Los tallos son rizomas o cormos en las especies terrestres. En las especies epífitas, en cambio, las hojas se hallan engrosadas en la base formando pseudobulbos que sirven para almacenar agua y nutrientes cumpliendo la función de órgano reservante; y que, por lo general, están recubiertos por las vainas foliares membranosas que se secan con la edad.[8]
Existen dos tipos básicos de crecimiento dentro de la familia: el tipo simpodial, que origina tallos múltiples, y el tipo monopodial, que origina un solo tallo.[9] El tipo simpodial de crecimiento es el más común dentro de la familia. La mayoría de estas orquídeas presentan pseudobulbos que funcionan como reservorios de agua y nutrientes. La planta sostiene los pseudobulbos casi verticalmente y el crecimiento y desarrollo posterior de nuevos tallos se produce horizontalmente, entre los pseudobulbos preexistentes. Cada nuevo pseudobulbo se origina en la base de los anteriores y, con su crecimiento, origina nuevas hojas y raíces. Las hojas originadas en cada pseudobulbo pueden durar muchos años, proveyendo nutrientes para toda la planta, hasta que se tornan marrones y mueren. Aún sin hojas, cada pseudobulbo continúa sosteniendo el crecimiento y suministrando la energía necesaria para el crecimiento del resto de la planta y para la floración. Algunos ejemplos de orquídeas con este tipo de crecimiento son los géneros Cattleya, Dendrobium y Oncidium.[9] Las orquídeas con crecimiento monopodial, a diferencia de las anteriores, presentan un solo tallo principal que crece erecto e indefinidamente desde el centro de la planta.[10] Normalmente, el tallo va creciendo hacia arriba y se originan raíces en los nudos, las cuales crecen hacia abajo. La planta, conforme va creciendo, pierde las hojas inferiores a medida que se forman nuevas hojas en el extremo superior. Algunas especies de orquídeas con este tipo de crecimiento son aquellas pertenecientes a los géneros Ascocentrum, Phalaenopsis y Vanda.[9]
Las orquídeas terrestres a veces presentan raíces tuberosas. En las orquídeas epífitas, en cambio, presentan raíces aéreas las cuales están muy desarrolladas,cuelgan de los árboles y son verdes y gruesas. Las raíces aéreas de las epífitas tienen una doble función, son las estructuras que se encargan de captar los nutrientes que la planta necesita y funcionan, además, como elementos de fijación. Las raíces en este tipo de orquídeas típicamente poseen una epidermis esponjosa, formado por muchas capas de células muertas a la madurez y con paredes celulares engrosadas, llamada velamen. El velamen constituye una vaina esponjosa y blanquecina que rodea por completo a la raíz. Si el tiempo está seco, sus células están llenas de aire; pero cuando llueve se llenan de agua.[7] Según algunos autores el velamen es un tejido que absorbe agua, según otros nunca se ha observado el paso de agua del velamen al córtex de la raíz. Su función principal parece ser la de protección mecánica, además de impedir la excesiva pérdida de agua de la raíz en períodos de deficiencia hídrica. Además, cuando el velamen se llena de agua se vuelve transparente permitiendo a la luz alcanzar el tejido verde de las raíces y, por ende, facilita la fotosíntesis.[11][12] [13]
Del rizoma o de los tallos aéreos nacen las hojas, las cuales son simples y de margen entero, generalmente alternas, espiraladas, dísticas o verticiladas, muchas veces plicadas, basales o a lo largo del tallo, a veces reducidas a vainas o a escamas, usualmente con venación paralela y envainadoras en la base. Pueden presentar pecíolo o ser sésiles y no presentan estípulas. Las especies adaptadas a períodos de sequía tienen hojas carnosas que cumplen la función de reserva de agua en épocas de escasez.[14][15][3]
Aun siendo una familia cuyas flores tienen un aspecto muy diferente entre géneros, su estructura es homogénea. Como en otras monocotiledóneas, el periantio es trímero. Está formado por tres piezas externas llamadas sépalos, dos laterales y uno dorsal, y tres elementos internos llamados pétalos, uno de ellos modificado en un labio o labelo de mayor tamaño y color más intenso que los demás. Esta modificación, junto con el fenómeno de resupinación o torsión que lo sitúa en posición inferior, cumple la función de atraer algún animal que es su polinizador. Hay variaciones estructurales que facilitan la polinización por una determinada especie de insecto, pájaro o murciélago. Algunos autores clasifican el perianto de las orquídeas como un perigonio, formado por seis tépalos dispuestos en dos verticilos.[16][17]
Las diferentes piezas del perianto pueden estar separadas entre sí o fusionadas en la base.
Los sépalos, o tépalos externos, son usualmente petaloideos (similares a pétalos), imbricados. A veces los dos sépalos laterales se encuentran fusionados en un solo elemento llamado «sinsépalo». Los pétalos, o tépalos internos, están siempre separados, a veces presentan puntos, manchas y colores muy variados. El llamado «labelo» es el pétalo medio, es de tamaño mayor que los dos pétalos laterales y su forma es extremadamente variable. Es la pieza más compleja y, en cierto modo, un órgano característico de las orquídeas. Puede ser lobulado, y entonces se dice que existe un lóbulo central y dos laterales (Orchis, Dactylorhiza). En otras oportunidades, como en Epipactis, se diferencian transversalmente dos partes que se denominan «hipoquilo» la basal y «epiquilo» la distal. Puede tener áreas brillantes, crestas, quillas u otras protuberancias que se suelen denominar como «callo» o «callus». También es frecuente que desarrolle un espolón dirigido hacia atrás o hacia abajo en donde se aloja un nectario. Este espolón puede ser largo y fino (Gymnadenia, Orchis), o como un saco redondeado (Coeloglossum viride). También hay especies en que el espolón no tiene néctar o puede haber nectarios no incluidos en el espolón.
El androceo está usualmente formado por uno o dos estambres (a veces tres), si es uno solo deriva del estambre medio del verticilo externo ancestral y usualmente con dos estaminodios vestigiales derivados de los estambres laterales de un verticilo interno ancestral. En algunas subfamilias, como en Apostasioideae o Cypripedioideae, hay dos o tres estambres fértiles. Cuando son dos, han derivado de los dos estambres laterales del verticilo interno ancestral, y cuando son tres, se han originado de los dos laterales del verticilo interno y del estambre medio del verticilo externo. El androceo se halla fusionado al estilo y al estigma, los cuales se hallan altamente modificados, formando una estructura conocida como «columna», «ginostemo» o «ginostegio». Las tecas de las anteras se disponen en la porción del ginostemo denominada «clinandro» o «androclino». El polen es granular, en tétradas o aglutinado en grupos de dos a ocho masas suaves o duras llamadas polinias. Estas polinias presentan un apéndice filiforme —llamado «caudícula»— que se une con una masa pegajosa —«retináculo» o «viscidium»— sobre el «rostelo», estructura derivada del estigma con forma de lóbulo alargado y que se sitúa sobre la porción receptiva del estigma. El conjunto de polinios, caudículas y retináculos se denomina «polinario», el cual es la unidad de transporte del polen durante la polinización. Las anteras son de dehiscencia longitudinal y su conectivo muchas veces se halla modificado en un «opérculo» que cubre la antera hasta la polinización.
El gineceo está formado por tres carpelos fusionados entre sí, con el ovario ínfero, que puede presentar un lóculo o tres, y numerosos óvulos (hasta millones) de placentación usualmente parietal, pero ocasionalmente de placentación axilar.
Las orquídeas son, en general, productoras de néctar, sustancia que utilizan como recompensa a los polinizadores. Los nectarios son variables en posición y tipo. Por ejemplo, se encuentran en el espolón del labelo, o en los ápices de los sépalos, o en las paredes internas del gineceo. Las especies que no producen néctar son autógamas o apomícticas, es decir, no necesitan de polinizadores para producir semillas.[18]
Las orquídeas llevan sus flores de diversos modos. Aún dentro del mismo género, las diferentes especies pueden tener distintos modos de disponer las flores en inflorescencias, las cuales son indeterminadas y, a veces, reducidas a una única flor, terminal o axilar. La mayoría de las orquídeas tienen inflorescencias que llevan dos o más flores, las que usualmente nacen de un eje floral más o menos alargado que comprende un tallo denominado pedúnculo y una porción que lleva las flores, llamada raquis. En la mayoría de las especies las flores se disponen en un racimo erecto y alargado, con las flores arregladas en una espiral laxa alrededor del raquis (como, por ejemplo, en Cymbidium). En esos racimos las flores individuales se enlazan con el eje floral a través de un corto tallito llamado pedicelo. Puede ser que las flores se articulen con el raquis directamente, sin pedicelo, y —en ese caso— la inflorescencia se denomina espiga, como puede observarse en los géneros Peristylus y Neuwiedia.
Un grupo de orquídeas pertenecientes al género Bulbophyllum, bastante espectacular por su floración, presenta el raquis tan contraído que todas las flores parecen salir del mismo punto, como en una umbela. Algunas otras orquídeas (Oncidium, Renanthera), finalmente, presentan inflorescencias ramificadas que se denominan panículas.[7][19]
El fruto es una cápsula loculícida, que se abre mediante tres o seis ranuras longitudinales (a veces una sola); en raras ocasiones, el fruto de las orquídeas es una baya.
Las semillas son diminutas y numerosas. El tegumento es crustoso o membranoso, sin fitomelaninas, con solo la capa externa persistente y los tejidos internos colapsados. Las semillas son muchas veces membranosas y aladas, los que les permite ser dispersadas por el viento. El embrión es muy pequeño y no se halla acompañado por endosperma, ya que este tejido aborta muy temprano en el desarrollo embrionario.
La palabra orquídea deriva del griego ὄρχις (órjis ‘testículo’) e ἰδέα (idéa ‘forma’). El vocablo hace referencia a la forma de los tubérculos de las especies del género Orchis, orquídeas de hábito terrestre cuyos tubérculos dobles parecen testículos,[20] como puede apreciarse en la imagen de la derecha. El vocablo se atestigua por primera vez en los manuscritos de la obra De causis plantarum del filósofo griego Teofrasto, que datan aproximadamente del año 375 antes de Cristo.[10]
Fueron conocidas y apreciadas por los seres humanos desde la Antigüedad. Existen escritos chinos de 1500 años de antigüedad donde se hace referencia al cultivo de las orquídeas. En la antigua Grecia se le atribuían propiedades curativas y afrodisíacas.[10] Los aztecas utilizaban una orquídea —la vainilla— para enriquecer una bebida espesa hecha a base de cacao, destinada a los nobles y a los guerreros y era conocida con el nombre de xocoatl.[21][22]
En Europa, el interés por ellas se despertó hacia 1731 cuando floreció la primera orquídea tropical del Nuevo Mundo, Bletia purpurea (sin. Bletia verecunda), en la colección del almirante inglés Charles Wager quien la obtuvo del Jardín Botánico de Chelsea.[23] Desde ese momento, se suscitó un interés sin igual por la adquisición y cultivo de orquídeas exóticas, en particular por los miembros de las clases sociales más acomodadas, quienes debían construir un orquideario como una obligación acorde con su estatus. De hecho, cuando una orquídea florecía en tales colecciones, el evento daba lugar a grandes fiestas y la noticia cubría las primeras planas de la prensa. Para satisfacer este consumo de orquídeas raras y exóticas, durante muchos años los recolectores profesionales provenientes en su mayoría de Francia e Inglaterra se dedicaron a saquear sin misericordia los bosques americanos, poniendo a muchas especies en peligro de extinción. A principios del siglo XX, no obstante, la era de la denominada «orquideomanía» llegaba a su fin. El costo para calefaccionar los invernaderos en los que se debían cultivar estas plantas era extremadamente alto y la carestía energética —agudizada por la primera guerra mundial— dificultó el mantenimiento de los orquidarios privados. Con la depresión de 1929, el cultivo de orquídeas a gran escala definitivamente pasó a manos de empresarios comerciales.[24] [25]
Las orquídeas conforman la familia más grande de las plantas con flores, con alrededor de 20 000 especies divididas en unos 800 géneros distribuidos por todo el mundo. Son una familia cosmopolita, que se halla distribuida desde dentro del círculo polar ártico hasta Tierra del Fuego y las islas al sur de Australia. Se hallan ausentes solamente en los desiertos verdaderos y en los polos. Son más diversas en las regiones tropicales, donde frecuentemente son epifitas.[26] No obstante, la mayoría de las especies se encuentran en los trópicos y subtrópicos, desde el nivel del mar hasta los 5000 msnm, en casi todos los ambientes. En algunos ecosistemas son el elemento dominante, particularmente en hábitats deficientes en nutrientes. Solamente existen dos ambientes en la tierra donde no prosperan estas plantas, los polos y los desiertos de arena. Son más diversas en las regiones tropicales, donde frecuentemente son epifitas.[27] La mayor cantidad de especies se distribuyen en las regiones tropicales, particularmente en áreas montañosas, las cuales representan barreras naturales y aíslan a las diversas poblaciones de plantas, lo que ocasiona la formación de un elevado número de endemismos. Algunas áreas con una marcada predominancia de orquídeas son las islas y el área continental del sudeste asiático, Ecuador, donde hay unas 3500 especies descritas[28] y Colombia, el país con mayor variedad de orquídeas, con alrededor de 4270 especies registradas. [29] La masa atlántica brasilera cuenta con, aproximadamente, 1500 especies descritas.[30] Otras áreas importantes son las montañas del sur del Himalaya en la India y China, las montañas de América Central y el sudeste africano, notablemente la isla de Madagascar.
Su capacidad para adaptarse es notable, ya que pueden crecer tanto a nivel del mar como en los páramos elevados. Muchas viven sobre los árboles (epifitas), otras lo hacen sobre las rocas (litófitas), otras sobre la tierra y algunas especies se desarrollan incluso en ambientes subterráneos. A pesar de lo que mucha gente cree, no son parásitas, ya que no se alimentan del árbol donde viven, sino que lo usan como medio de soporte y como vehículo para alcanzar la luz del sol. Algunas solo miden unos pocos centímetros y otras pueden tener el porte de un árbol. Sus flores pueden ser tan diminutas que resulta imposible observarlas a simple vista, mientras que otras llaman poderosamente la atención.[27]
Por lo general, las orquídeas florecen una sola vez al año, siempre por la misma época, la cual está determinada por factores ambientales tales como la disminución o elevación de la temperatura, el incremento de las horas de luz, los cambios de estación y las variaciones en la humedad ambiental. Las flores pueden permanecer abiertas desde un día (el caso de Sobralia) hasta más de tres meses (como en Paphiopedilum y Phalaenopsis). Los híbridos artificiales pueden florecer dos o más veces al año.[31]
El 97 % de las especies de orquídeas necesitan de un polinizador para que se lleve a cabo la transferencia de los granos de polen de una planta a los pistilos de otro individuo y, por ende, para que se produzca la fecundación y la formación de las semillas.[31] Se debe tener en cuenta que el polen de las orquídeas se halla agrupado en masas compactas llamadas polinias (singular: polinario), de tal modo que por sí solo, o por acción del viento, el polen no se puede dispersar de una flor a otra por lo que los polinizadores son imprescindibles para asegurar su reproducción sexual.[31] Estos polinizadores son muy variados y, según cuál sea la especie en cuestión, pueden ser moscas, mosquitos, abejas, avispas, coleópteros y aves (especialmente colibríes).[12][13][31]
La zoofilia que caracteriza a las orquídeas presupone que los animales polinizadores visiten las flores de manera regular y se detengan en ellas el tiempo suficiente; que las anteras y el estigma sean rozados o tocados con cierta frecuencia y que el primero quede adherido a los visitantes de modo tan perfecto que pueda llegar con la debida seguridad a los estigmas de otras flores. El resultado de la zoofilia depende esencialmente de que los animales puedan reconocer las flores desde una cierta distancia y de que se vean compelidos a visitar durante un cierto tiempo las flores de la misma especie. Las flores zoófilas, entonces, deben poseer productos atractivos (cebos, como el polen y el néctar), medios de reclamo (tales como olores y colores) y, además, polen viscoso o adherente.[12]
Muchas especies de orquídeas recompensan a los polinizadores con alimento (como por ejemplo, néctar, pelos alimenticios o aceites) y otros compuestos, tales como ceras, resinas y fragancias. Estas recompensas, a su vez, refuerzan la conducta de los polinizadores. No obstante, la especialización en un solo tipo de polinizador para asegurar una transferencia más eficiente de polen, determinó una creciente especialización morfológica y estructural en las flores de las orquídeas para garantizar la atracción de una sola especie de insecto.[31][32][33]
Por esa razón, las flores de las orquídeas son de formas extremadamente variadas y pueden atraer a una amplia variedad de insectos (abejas, avispas, moscas, mariposas, polillas) así como a pájaros, murciélagos o sapos para la polinización. Algunas atraen visitantes generalistas, pero muchas están bastante especializadas, atrayendo solo a una o unas pocas especies como polinizadores. Polen, néctar, o fragancias florales pueden ser empleadas como recompensadores de la polinización, mientras que algunas flores (por ejemplo Cypripedium) manipulan a sus polinizadores y no proveen ninguna recompensa, y algunas especies de Ophrys y Cryptostylis mimetizan la forma y el olor de las hembras de abejas, avispas, o moscas, y son polinizadas cuando los machos tratan de aparearse con la flor (fenómeno llamado pseudocopulación).[31]
Generalmente, el labelo funciona como una plataforma de aterrizaje y provee señales visuales o táctiles que orientan al polinizador. La polinia se adjunta al cuerpo del polinizador, y muchas veces es depositada en el estigma (usualmente una depresión en la parte de abajo de la columna) de la siguiente flor visitada. El género Coryanthes tiene un labelo como un bolsillo que se llena con un fluido secretado por la columna, una abeja que cae en este fluido debe viajar a través de un túnel, forzando la deposición del polinario en su cuerpo. La transferencia de polen dentro de la polinia es una aparente adaptación para asegurar la fertilización de muchos del tremendo número de óvulos. En algunas especies la polinización es un evento bastante poco común, y las flores pueden permanecer funcionales y vistosas por muchos días. El marchitamiento del perianto ocurre rápidamente solo después de la fertilización. Angraecum sesquipedale, una orquídea de Madagascar, también es conocida por su biología de la polinización. Esta especie presenta un espolón de 20 a 35 cm de largo, y es polinizada por una mariposa esfíngida, Xanthopan morganii praedicta con una probóscide de esa longitud, un hecho que Charles Darwin había predicho antes del descubrimiento de tal polinizador.[34][31]
En la mayoría de las especies las pequeñas semillas, que son como polvo, son dispersadas por el viento y requieren nutrientes provistos por un hongo micorrícico para poder germinar. Algunos miembros de Cypripedioideae y Vanilloideae poseen frutos carnosos que fermentan in situ liberando compuestos fragantes (por ejemplo la vainillina) que atraen a pájaros y mamíferos, que actúan como agentes de dispersión.[35]
Estas semillas están formadas por un embrión constituido por pocas células (entre 100 y 200), cubiertas por una testa muy dura. El número de semillas puede variar de 13 000 a 4 000 000 por cápsula. El rango de peso de una semilla de orquídea varía de 0,3 a 14 µg y miden de 0,25 a 1,2 mm de largo y 0,009 a 0,27 mm de ancho. Estas semillas no poseen endosperma y consisten de un pequeño embrión suspendido dentro de una membrana, comúnmente transparente, aunque en ocasiones pigmentada. Las formas de las semillas pueden ser muy variables, existiendo elípticas, filiformes, fusiformes, redondas, globulares o prominentemente aladas. Todas estas características aparentemente maximizan la fecundidad y la efectividad en la dispersión por el viento de las semillas de orquídeas.[36][35][37] La germinación de estas semillas tiene lugar por medio de un proceso que es diferente al de la mayor parte de las angiospermas, porque los embriones de orquídeas son, desde un punto de vista anatómico y estructural, extremadamente reducidos y simples. Los embriones de orquídeas germinan y crecen hasta producir una masa de células llamada «protocormo». Estos protocormos, con sus «rizoides» (estructuras en forma de raíces) pueden o no de inmediato comenzar a fotosintetizar. No obstante, para que el protocormo sobreviva, se desarrolle y se transforme en retoño, primero debe establecer una relación simbiótica con un hongo.[38]
El papel que desempeña el hongo es el de suministrar azúcares al protocormo (especialmente a aquellos que no poseen clorofila). El hongo obtiene el azúcar de secciones del substrato (suelo u otro objeto sólido que sirva de organismo huésped a la planta) de la orquídea, es decir, la corteza de un árbol o del suelo. El protocormo, a su vez, provee al hongo con ciertas vitaminas y un hábitat donde vivir. El hongo vive en área del protocormo y del substrato. Con el tiempo, el joven retoño comenzará a producir sus propios nutrientes y la simbiosis no será más necesaria.[39][40][41][42]
Se han sugerido muchos orígenes posibles para las orquídeas, no obstante, la familia de las hipoxidáceas (o plantas similares a ellas, ya extintas) parecen ser sus progenitores más probables. A pesar de ser la familia de angiospermas más diversa sobre la tierra, las orquídeas no poseen un registro fósil adecuado por lo que muchos aspectos de su historia evolutiva permanecen oscuros.[43] No obstante, en 2007 se ha informado el hallazgo en la República Dominicana del polinario de una orquídea (la que fue denominada Meliorchis caribea) preservado en ámbar y adherido al mesoescutelo de una especie extinta de abeja (Proplebeia dominicana). Ese fósil proviene del Mioceno, aproximadamente 15 a 20 millones de años atrás. Este descubrimiento constituye no solo el primer fósil de orquídea descubierto, sino también el primer antecedente fósil de las interacciones entre las plantas y sus polinizadores. Asimismo, este descubrimiento sumado a análisis cladísticos sobre datos de la morfología, indican que el ancestro más reciente de las orquídeas existentes vivió en el Cretácico superior, entre 76 a 84 millones de años atrás.[44]
La monofilia de las orquídeas está sustentada tanto por la morfología como por los análisis de secuencias de ADN (Dressler 1981,[45] 1993,[46] Dressler y Chase 1995,[47] Burns-Balogh y Funk 1986,[48] Judd et al. 1993,[49] Chase et al. 2000,[50] Fay et al. 2000,[51] Freudenstein et al. 2004[52]). Asimismo, las relaciones filogenéticas dentro de la familia, motivo de activas investigaciones en las últimas décadas que todavía continúan, han sido dilucidadas mediante análisis cladísticos de la morfología y de secuencias conservadas del ADN (Dressler 1983,[53] 1993,[46] Chase 1986,[54] 1988,[55] Chase y Hills 1992,[56] Chase y Palmer 1992,[57] Cameron et al. 1999,[58] Kores et al. 2000,[59] Whitten et al. 2000,[60] Salazar et al. 2003,[61] Burns-Balogh y Funk 1986,[48] Cameron 2006,[62] Dressler 1986,[63] 1993,[46] Judd et al. 1993,[49] Dressler y Chase 1995,[47] Cameron et al. 1999,[58] Freudenstein y Rasmussen 1999,[64] Cameron y Chase 2000,[65] Freudenstein et al. 2000,[66] 2004,[52] Molvray et al. 2000,[67] van den Berg et al. 2005[68]).
La filogenia de las orquídeas se halla suficientemente aclarada en la actualidad, lo que permite la reconstrucción de los estados ancestrales y el análisis de la evolución de varios caracteres adaptativos novedosos, los que incluyen los síndromes de polinización altamente especializados, la colonización de hábitats epifíticos y la presencia de metabolismo ácido de las crasuláceas.[69] El metabolismo ácido de las crasuláceas (conocido como CAM, acrónimo inglés para Crassulacean Acid Metabolism) es una ruta fotosintética, muy distribuida taxonómicamente, la cual ha evolucionado en plantas que habitan ambientes con limitaciones de agua y de dióxido de carbono, los cuales incluyen el dosel de los bosques tropicales con disponibilidad hídrica estacional o intermitente.[70] La fotosíntesis C3 es el estado ancestral de la familia y el metabolismo CAM ha evolucionado al menos diez veces de modo independiente, con varias reversiones al estado original. Un gran evento de radiación adaptativa hacia el metabolismo CAM ocurrió dentro de Epidendroideae, el clado con mayor riqueza de especies epífitas de todos los grupos de plantas conocidos, el cual estuvo ligado a la rápida evolución de una gran cantidad de especies durante el período Terciario. De hecho, se ha demostrado que existe una asociación muy estrecha entre el metabolismo CAM y el hábito epifítico, caracteres que habrían evolucionado paralelamente hace unos 65 millones de años, en correspondencia con la progresiva aridificación y reducción de la concentración de dióxido de carbono en la atmósfera durante el Terciario. Aparentemente, la riqueza de especies en las orquídeas está ligada a la colonización de hábitats epifíticos, y la capacidad para hacerlo estuvo relacionada con la adquisición del metabolismo CAM, como un medio de llevar a cabo la fotosíntesis con bajo consumo de agua.[71] No obstante, el cambio del hábito de crecimiento terrestre al hábito epifítico no solo requiere del metabolismo CAM, sino también de la presencia de varios otros atributos adaptativos. Así la presencia de raíces finas, pequeñas y trepadoras es esencial para la adhesión a un sustrato con escasa estabilidad, como las ramas de los árboles.[72] La suculencia y las raíces con velamen se requieren para soportar los períodos prolongados de deficiencia hídrica al estar fijadas a sustratos con escasa o nula capacidad de retención de agua.[73] Finalmente, la densidad poblacional de los organismos epifíticos es en general muy baja,[74] por lo que requieren de sistemas de polinización altamente especializados para lograr la transferencia eficiente del polen entre plantas diferentes.[75][76] Todas estas adaptaciones morfológicas y fisiológicas se han desarrollado en las orquídeas en múltiples ocasiones, lo que ha determinado la gran riqueza de especies de esta familia y que casi el 70 % de las mismas sean epífitas.[77]
Los géneros Apostasía y Neuwiedia (pertenecientes a la subfamilia Apostasioideae) son considerados hermanas del resto de los miembros de la familia (Dressler 1993,[46] Judd et al. 1993,[49] Dressler y Chase 1995,[47] Neyland y Urbatsch 1996,[78] Cameron et al. 1999,[58] Freudenstein y Rasmussen 1999[64]). Estos dos géneros, y especialmente Neuwiedia, han retenido muchos caracteres ancestrales, como por ejemplo la presencia de dos (Apostasia) o tres (Neuwiedia) estambres en sus flores, los que están sólo ligeramente fusionados al estilo y los granos de polen, independientes entre sí y no pegajosos. Las restantes orquídeas, en cambio, presentan polen pegajoso o con los granos de polen fusionados entre sí en el momento en el que son liberados de los estambres. Dentro del grupo de orquídeas con polen pegajoso, las subfamilias Cypripedioideae y Vanilloideae son los clados basales. La primera de ellas (que incluye, por ejemplo, a Cypripedium y Paphiopedilum) es claramente monofilética y sus miembros comparten algunos caracteres exclusivos, como su labelo en forma de saco (con la forma de una zapatilla) y la antera media modificada en un estaminodio con forma de escudo y dos estambres funcionales. Vanilloideae (que contiene por ejemplo a Vanilla, Pogonia y Cleistes) se distingue porque sus flores tienen sólo un estambre funcional y tampoco presentan polinias.
Las restantes subfamilias poseen un solo estambre funcional, los granos de polen se encuentran agrupados formando polinias y el filamento del estambre se encuentra completamente fusionado con el estilo (Dahlgren et al. 1985,[79] Burns-Balogh y Funk 1986,[48] Judd et al. 1993[49]). Este clado, que incluye a todas las especies con polen agrupado en polinias, tiene flores con solo un estambre funcional (se dicen monandras) y los dos estambres laterales están transformados en esbeltos estaminodios o faltan completamente).
Los análisis de morfología (Freudenstein y Rasmussen 1999[64]) y algunos análisis moleculares (Cameron et al. 1999,[58] Molvray et al. 2000[67]) indican que las orquídeas monandras son monofiléticas, No obstante, otros análisis moleculares (Cameron 2006,[62] Cameron y Chase 2000,[65] Freudenstein et al. 2004[52]), sostienen que la reducción del número de estambres funcionales ha ocurrido en dos oportunidades durante la evolución de la familia. Entre las orquídeas monandras con polinia se reconocen dos grandes subfamilias, Epidendroideae y Orchidoideae (incluyendo Spiranthoideae). Los miembros de Epidendroideae comparten la apomorfía de presentar una antera picuda e incumbente (es decir, la antera se halla curvada sobre el ápice de la columna), mientras que los integrantes de Orchidoideae comparten las apomorfías de un ápice de la antera agudo, tallos suaves y hojas convolutas.[80][46] El árbol filogenético de las subfamilias es el que sigue (Judd et al. 2007, modificado de Cameron et al. 1999,[58] Kocyan et al. 2004[81]):
Orchidaceae polen pegajoso poliniaOrchidoideae (incluyendo Spiranthoideae)
Algunos autores, como por ejemplo Dahlgren et al. (1985), reconocieron tres familias de orquídeas basándose en el número de anteras del androceo: Apostasiaceae, con dos o tres anteras sólo parcialmente fusionadas al gineceo; Cypripediaceae, con dos anteras fusionadas al gineceo y Orchidaceae, la familia más rica en cantidad de especies, las cuales presentan una única antera fusionada al gineceo.[79] No obstante, todas las evidencias moleculares hasta la fecha muestran que Orchidaceae definida o circunscripta de ese modo sería polifilética.[82] Los datos morfológicos y moleculares indican, en cambio, que Orchidaceae debería definirse en forma amplia, por lo que una nueva clasificación de la familia que se corresponde con la filogenia conocida fue publicada por Chase y colaboradores en 2003, en la que se reconocen cinco subfamilias,[82] las que se describen a continuación:
Las orquídeas apostasioides se consideran el grupo de orquídeas más primitivo. Presentan dos o tres estambres en sus flores, las cuales son «regulares» y se parecen a las del género Hypoxis (de la familia Hypoxidaceae). Las hojas se disponen en forma espiralada en los tallos, son plegadas, resupinadas (salvo en Apostasia). El saco embrionario es bispórico, del tipo Allium. El número cromosómico básico es x= 24. Incluye solo dos géneros (Apostasia y Neuwiedia) y aproximadamente 16 especies.[1][26][83]
Sinonimia: Apostasiaceae Lindley, Neuwiediaceae Reveal & Hoogland.
Este segundo grupo de orquídeas representan un linaje independiente, con categoría taxonómica de subfamilia: las cipripedióideas. También retienen características primitivas, tales como la presencia de dos estambres en las flores. Comprende cinco géneros: Cypripedium, Mexipedium, Paphiopedilum, Phragmipedium y Selenipedium y cerca de 150 especies, las cuales se distribuyen en cinco tribus monotípicas. Están ampliamente distribuidas en Eurasia y a través de América.[1][26]
Conocidas popularmente como «zapatillas de dama» debido a la abultada forma de zapatilla de su labelo que funciona como atrapa insectos, ya que el insecto es forzado a pasar con la espalda por el estaminodio, con lo que se recolectan o depositan los polinia. En estas orquídeas, dos anteras fértiles se disponen a cada lado de la columna. El estambre central es estéril y está curiosamente modificado como un escudo que impide el acceso directo de los polinizadores desde del frente de la flor a la parte central. Los otros dos estambres están escondidos detrás de este estaminodio. El labelo saculiforme ha evolucionado como una trampa para los polinizadores. Las paredes internas del labelo son muy resbalosas pero una escalera de pelos yace en el interior de la pared dorsal. Este conduce bajo el estigma ventral a una de las dos salidas en la base del labelo a cada lado de la columna.[84][85][19]
Sinonimia: Cypripediaceae Lindley.
Las orquídeas vanilóideas son un pequeño grupo que incluye a Vanilla, un género de aproximadamente 70 especies de lianas. Comprende 15 géneros y 180 especies que se distribuyen en la franja tropical y subtropical húmeda del globo y en los Estados Unidos de América.[86]
Esta subfamilia incluye en su mayoría orquídeas terrestres con tubérculos o rizomas carnosos. El género tipo Orchis y las "orquídeas abeja" (Ophrys, que se denominan así porque su labelo parece el abdomen de una abeja) pertenecen a este grupo. Comprende 208 géneros y 3630 especies distribuidas en todo el mundo, excepto en los desiertos más secos, en el círculo polar Ártico y en la Antártida. Los miembros representativos de Orchidoideae incluyen a Cynorkis, Diuris, Goodyera, Habenaria, Orchis, Platanthera, Spiranthes, y Zeuxine.[87]
Más de 500 géneros y cerca de 20 000 especies distribuidas en las mismas regiones de Orchidoideae, si bien incluyen algunas especies subterráneas del desierto australiano. Epidendroideae contiene numerosas epífitas tropicales, entre los géneros representativos se incluyen Bulbophyllum, Catasetum, Dendrobium, Epidendrum, Encyclia, Maxillaria, Oncidium, Pleurothallis y Vanda. La delimitación de los géneros en este grupo es notoriamente problemática, y los géneros más numerosos no son monofiléticos. La mayoría son epífitas tropicales (normalmente con pseudobulbos), pero algunas son terrestres e incluso unas pocas saprofitas.[88]
Tradicionalmente las orquídeas han sido utilizadas por distintos pueblos con fines ornamentales y medicinales. Los chinos fueron los primeros en cultivarlas desde, aproximadamente, el año 500 a. C. Más tarde, en el siglo V, los griegos las empleaban como plantas medicinales. En América, los aztecas las utilizaban como plantas medicinales, especias, alimenticias y ornamentales.[89] Una de las orquídeas empleadas por este pueblo fue la popular vainilla («tlilxóchitl» en náhuatl, nombre científico, Vanilla planifolia), usada para aromatizar el chocolate,[90] y llevada a Europa por los conquistadores españoles a principios del siglo XVI y desde ahí a regiones tropicales como Madagascar. Este país se ha convertido en el primer productor del mundo de esta especia, utilizada como saborizante y aromatizante en todo el mundo.[90]
A pesar de la gran diversidad de la familia, pocas orquídeas son cultivadas por otra razón que no sea la belleza de sus flores. Además del ya mencionado cultivo de Vanilla para producir vanillina, algunas pocas especies se utilizan para la producción de aromatizantes del té (Jumellea) o del tabaco (Vanilla). En Turquía se utilizan los tubérculos de Anacamptis morio para la preparación de una bebida típica caliente que se bebe en los días fríos del invierno conocida como salep.[91]
El cultivo de las orquídeas por la belleza de sus flores evolucionó lentamente desde un simple pasatiempo hasta la explotación comercial. Las primeras orquídeas ornamentales llegaron a Europa, procedentes del Nuevo Mundo, en 1731. Sin embargo, no fue sino hasta 1821 cuando se inició su cultivo comercial en invernaderos cerca de Londres. Para 1913 se inauguró en Singapur la compañía «Sun Kee» para producir y comercializar flores cortadas de orquídeas.[92] Actualmente, en Estados Unidos, Inglaterra, Francia, Taiwán, Japón, China, Tailandia, Australia, Hawái y Singapur se ha profundizado el interés por el cultivo y la explotación de orquídeas, con dos objetivos definidos. El primero es el de la producción de flor cortada para abastecer el mercado internacional de floricultura. El segundo objetivo es el de producir y comercializar plantas de diferentes tamaños, en particular las que se hallan cerca de la floración, para abastecer de plantas ornamentales el mercado interno de cada país.[89]
Tailandia es uno de los países más especializados en la producción de flores de orquídeas para abastecer la demanda de las principales ciudades alrededor del mundo,[93] con un monto de exportaciones de 40 millones de dólares para el año 2001.[94]
Entre los géneros de orquídeas más comúnmente cultivados para flor de corte o como plantas ornamentales se destacan Cattleya, Dendrobium, Epidendrum, Paphiopedilum, Phalaenopsis, Vanda, Brassia, Cymbidium, Laelia, Miltonia, Oncidium, Encyclia y Coelogyne. No obstante, la mayor proporción de cultivares actuales de orquídeas (los que se cuentan por más de 100 000) han surgido a través de hibridaciones artificiales entre dos o más especies, muchas veces de distintos géneros.[92]
El método más simple de multiplicación, a menudo utilizado por los coleccionistas y por los comerciantes de pequeña escala, es la división del tallo. En varias especies de orquídeas, como las pertenecientes al género Dendrobium, el pseudobulbo es largo y articulado, está formado por muchos nudos en los cuales se desarrollan hijuelos. Desde la base de estos hijuelos se desarrollan raíces. Para multiplicar este tipo de orquídeas, entonces, solo se deben cortar los hijuelos enraizados, separarlos de la planta madre y trasplantarlos a otro recipiente. Las especies de orquídeas de mayor importancia comercial, tales como Cattleya, Laelia, Miltonia y Odontoglossum, pueden propagarse por división del rizoma en secciones, las que deben llevar de tres a cuatro pseudobulbos. Los denominados «bulbos traseros», aquellos que ya han perdido el follaje, se usan comúnmente para propagar clones de Cymbidium. Estos bulbos se remueven de la planta y se colocan en otro recipiente con un sustrato adecuado para que formen raíces.[95]
Luz sí, pero no sol directo, la temperatura entre 18 y 25 °C., nunca inferior a 16 °C. pues moriría.
El riego debe ser una vez a la semana, se coloca la maceta en un plato y se llena el este de agua, después de un rato hay que quitarlo, pues las raíces se pudrirán.
Se abona una vez al mes, siguiendo las mismas instrucciones que para el riego, es decir, diluyes el abono en el agua del plato y al rato cuando haya absorbido toda la humedad que necesita lo retiras.
Para conseguir una mayor y mejor floración: cuando las flores se secan, hay que cortar por encima de la tercera yema (nodo), y en pocos meses volverá a brotar con más vigor.
La maceta, como en todas las plantas, se cambia cuando empiezan a asomar por debajo las raíces, esa es señal de que ya no le queda tierra, ni sitio para las raíces.
Debido a la gran cantidad de semillas que se producen en cada fruto y a la posibilidad de cultivar los meristemas in vitro, las orquídeas también pueden ser multiplicadas a gran escala.[96]
Las semillas de las orquídeas son muy pequeñas y las que se hallan en un solo fruto pueden generar miles de nuevas plantas, cada una con características diferente de la otra. No obstante, las semillas contienen escasas reservas y no pueden germinar con sus propios recursos. De hecho, en la naturaleza deben asociarse a un hongo durante la germinación, el cual le provee los nutrientes que requiere para su crecimiento y desarrollo. Por esta razón, la manera más simple —si bien la menos eficiente— de multiplicar orquídeas a través de semillas consiste en esparcir las semillas sobre y alrededor de las raíces de orquídeas cultivadas en maceta y asegurarse de que tengan humedad constante en el sustrato. Las semillas germinan en unas semanas y crecen muy lentamente, de manera que una planta obtenida de este modo florece por primera vez cuando alcanza de cinco a diez años.[96] Este proceso se denomina «germinación simbiótica» y, hasta 1922, era el único método de propagación de orquídeas a través de semillas. En ese año Lewis Knudson de la Universidad Cornell publicó un trabajo en el que describía un método artificial para hacer germinar a las orquídeas sin la participación de un hongo.[97] Este método, llamado de «germinación asimbiótica», hace uso de técnicas de micropropagación para lograr la germinación y establecimiento de las plántulas en un medio de cultivo artificial y bajo condiciones estériles.[98]
La reproducción a través del cultivo in vitro de meristemas, o clonación, es más eficiente y consiste en quitar la punta de la raíz o el extremo de un brote, situarlo en un medio de cultivo adecuado bajo condiciones estériles. Bajo la influencia de las fitohormonas los meristemas se convierten en una masa de tejido indiferenciado, capaces de dar lugar a nuevas plántulas. Las plántulas así obtenidas se separan unas de otras y se cultivan en tubos de ensayo independientes. Las plantas son clones perfectos de la planta original, por lo que este es el método más aplicable a la propagación masiva de una variedad particular o de híbridos estériles.[99]
.jpg)
_genummerd.jpg)
|coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda); |fechaacceso= requiere |url= (ayuda) |coautores= (ayuda) |coautores= (ayuda)
|coautores= (ayuda)
Las orquídeas u orquidáceas (nombre científico Orchidaceae) son una familia de plantas monocotiledóneas que se distinguen por la complejidad de sus flores y por sus interacciones ecológicas con los agentes polinizadores y con los hongos con los que forman micorrizas.
La familia comprende aproximadamente 25 000 especies (algunas fuentes informan de 30 000), por lo que resulta ser una de las familias con mayor riqueza específica entre las angiospermas. A esta diversidad natural se le suman 60 000 híbridos y variedades producidas por los floricultores.
Las orquídeas pueden ser reconocidas por sus flores de simetría fuertemente bilateral, en las que la pieza media del verticilo interno de tépalos —llamada labelo— está profundamente modificada, y el o los estambres están fusionados al estilo, al menos en la base.
Las orquídeas constituyen un grupo de plantas de morfología extremadamente diversa. Su tamaño varía desde unos pocos milímetros de longitud (ciertas especies de los géneros y especies Bulbophyllum y Platystele) hasta gigantescas agregaciones que pueden pesar varios cientos de kilogramos (algunas especies de Grammatophyllum) o longitudes de hasta 13,4 m (como Sobralia altissima). Del mismo modo, varía el tamaño de sus flores, desde las diminutas del género Platystele —menores de 1 mm— pasando por las grandes flores de 15 a 20 cm de diámetro en muchas especies de los géneros Paphiopedilum, Phragmipedium y Cattleya, hasta los 76 cm de las flores de Phragmipedium caudatum. La fragancia de sus flores no es menos variable, desde el delicado aroma de Cattleya hasta el repulsivo hedor de las flores de ciertas especies de Bulbophyllum.
Se encuentran en la mayor parte del mundo, excepto en las regiones de clima desértico o polar, si bien son especialmente abundantes en la zona intertropical, donde crecen la mayoría de las especies de flores más vistosas.
La familia ha sido reconocida por los sistemas clásicos de clasificación de plantas, como el sistema de Cronquist, así como por los más modernos, como el sistema de clasificación APG II y el sistema de clasificación APG III.
Käpalised ehk orhideelised (Orchidaceae) on morfoloogiliselt mitmekesine ja liigirohke üheiduleheliste sugukond, mis kuulub asparilaadsete seltsi.[1][2]
2010. aasta seisuga kuulub käpaliste sugukonda 21 950–26 049 liiki ehk kõigist seemnetaimedest ligikaudu 6–11%.[3]
Eestis leidub Keskkonnaregistri andmetel 35 liiki käpalisi üheksateistkümnest perekonnast.[4]
Käpalised said oma nimetuse kreeka keelest (ορχις orchis 'munand').[5]
Nimetust orchis kasutas esimesena Theophrastos (372/371–287/286 eKr) oma raamatus "De historia plantarum" ("Taimede looduslugu"). Ta oli Aristotelese õpilane ja teda peetakse botaanika ja ökoloogia rajajaks.
Pikemalt artiklis Käpaliste perekondade loend
Käpaliste sugukond jaotatakse viieks alamsugukonnaks: Apostasioideae, Cypripedioideae, Vanilloideae, Orchidoideae ja Epidendroideae.
Neisse kuulub maailmas kokku ligi tuhat perekonda.
Kui välja jätta Antarktika ja kõrbed, leidub käpalisi kõikjal maailmas. 90% käpalistest kasvab troopikas või lähistroopikas. Nad kasvavad peamiselt epifüütidena puudel, kinnitudes koorepragudesse. Troopiliste orhideede õied võivad olla väga suured, läbimõõduga üle 15 cm. Esineb ka väikesi, vaid paarimillimeetrisi õisi. Ka üldsuuruselt on taimed väga erinevad. Suurimaks orhideeks peetakse Kagu-Aasias kasvavat liiki Grammatophyllum speciosum, mille 3–4 m pikkused varred võivad kanda kuni sadakond õisikut. Ühes õisikus võib olla kuni sada õit. Selle taime lehed on kuni meetri pikkused.[6]
Kuigi orhideede peamiseks levilaks on troopika ja lähistroopika, võib neid leida ka parasvöötmes ja ülalpool polaarjoont. Mõne Eestis kasvava liigi levila ulatub Arktikasse, samuti üsna kaugele lõunasse – Pürenee poolsaareni ja Põhja-Aafrikasse.
Lubjarikkamate muldade ja merelisema kliimaga Lääne-Eestis on käpalisi rohkem ja tihedamalt kui Ida-Eestis. Suhteliselt orhideevaene on Kõrvemaa.
Järgnev loetelu annab ülevaate käpaliste levikust:
Soo-neiuvaip (Epipactis palustris) Osmussaarel
Käpaline kasvamas Sumatra vihmametsas
Eestis kasvavate käpaliste kasvukohanõuded on erinevad. Peamised mõjutajad on kasvukoha niiskus, varjulisus ning mulla happesus. Lagedates või hõredalt puudega kaetud madalsoodes, eriti allikalise toituvusega, kasvavad täpiline sõrmkäpp ja kahkjaspunane sõrmkäpp, kärbesõis, Russowi sõrmkäpp, harilik käoraamat ning soo-neiuvaip. Lääne-Eesti madalsood on käpaliste poolest suhteliselt rikkad. Nimetatutele lisanduvad sageli veel kahelehine käokeel, kuradi-sõrmkäpp ja vööthuul-sõrmkäpp ning suur käopõll. Lodudes, lodumetsades ja soodes võib mõnikord leida ainulehist sookäppa. Lagedatel turbasamblastel kõrgsoodel on käpalisi vähe või pole üldse. Sealse happelise keskkonnaga on kohanenud tilluke harilik sookäpp. Mõnikord võib seal kasvada ka soohiilakas.
Ka puisniidud on käpaliste poolest liigirikkad. Seal kasvavad Eesti suurimate õitega käpalised – kaunis kuldking ning valge ja punane tolmpea. Saaremaa kuivadel puisniitudel kasvab haruldus – arukäpp. Suurem osa puisniitude käpalistest suudab kasvada ka metsas.
Metsas kasvavad Eesti orhideedest neli liiki: samblastes palumetsades roomav öövilge, hämaras kuusikus pruunikas pesajuur, väike käopõll ja väga haruldane lehitu pisikäpp. Lageraiete puhul need liigid hukkuvad. Kõik käpalised on keskkonnamuutuste suhtes väga tundlikud.[6]
Tavaliselt on taime seeme varustatud toitekoega, mille energiavarudest piisab esimeste lehtede arenguks. Orhideeseeme on toitekoeta, seepärast on juure ning tavaliselt alles mõne aasta pärast maapealse võsu moodustumine üsna keerukas protsess. Seemne idanemiseks on vajalik sobiva sümbiontseene olemasolu. Seenel suudab lagundada orgaanilist ainet ja teha see taimele omastatavaks. Sellest saadava energia arvelt areneb juur. Läheb veel aastaid esimese õitsemiseni. Seen jääb juurerakkudesse kogu taime eluks. Ainult üksikud liigid suudavad täiskasvanult toituda täiesti iseseisvalt.
Õitsemise ajaks on juurealgest kujunenud täiskasvanud risoom või mugul. Risoom võib olla paljude juurtega, mugulad aga sõrmjalt lõhestunud või lõhestumata. Juuremugulaid on tavaliselt kaks – vanema (eelmise aasta) mugula varuainete arvel toimub noore taime kasv ja õitsemine, nooremasse mugulasse kogub taim varuaineid järgmiseks aastaks. Käpaliste juured on tavaliselt juurekarvakesteta ja kaetud mükoriisaga. Troopilistel orhideedel esineb sageli ka õhujuuri.
Käpalistel on lihtlehed. Varre külge kinnituvad lehed vahelduvalt või on koondunud varre alusel rosetiks. Lehed on enamasti rootsutud. Roodumine oleneb väga palju lehe kujust. Tavaliselt on käpaliste lehed rööp- või kaarroodsed, nagu üheiduleheliste taimede puhul tavaline, kuid võib esineda ka võrkroodseid lehti.[6]
Muguljate juurtega liikidel on üks vars. Risoomiga liikide puhul võib risoomil tekkida rohkem kui üks vars.[6]
Orhideeõite kuus õiekattelehte, neist kolm välimises ringis (analoogselt tupplehtedele), kolm sisemises (analoogselt kroonlehtedele), on sageli kõik kroonjalt värvunud. Nii pole värvuse ega ka tavaliselt kuju järgi tupp- ja kroonlehti võimalik eristada ning õigem oleks kasutada ühist nimetust õiekattelehed, vastavalt siis välimised ja sisemised. Sellist õiekattetüüpi nimetatakse perigooniks. Üks sisemistest õiekattelehtedest, huul, on teistest suuruselt ja kujult, sageli ka värvuselt erinev ning suunatud tavaliselt alla, mõnel liigil ka üles. Õiepungas asetseb huul üleval, õie avanedes aga keerdub olenevalt õisiku tüübist kas sigimik või õieraag 180° võrra ning huul asetub allapoole. Nii moodustub "maandumisrada" tolmeldavatele putukatele.[7]
Tolmukaid on üks või kaks. Nad on emakaga kokku kasvanud, moodustades omapärase organi günosteemiumi. Kahetolmukaliste õite puhul on üks kolmest tolmukast muundunud kõlutolmukaks (staminoodiks) ja kaotanud oma esialgse funktsiooni. Ühetolmukalistel liikidel on staminoodideks muunudnud kaks tolmukat. Kahetolmukalistel õitel on õietolm teradena ning putukad tolmeldavad neid nagu enamikul putuktolmlejatel – putukas määrdub õietolmuga ja kannab seda teiste taimede õitele. Ühetolmukaliste õitega taimede puhul on olukord keerukam ning omane ainult orhideedele – õietolm on kleepunud piklikele moodustistele, polliiniumidele. Polliiniumidel on ühes otsas varreke (jalake), varrekese teine ots on kleepuv, kas erilise kettakujulise või pikliku alusega või liimja limapiisakesega. Kogu seda kurikat meenutavat moodustist: polliinium, varreke ja kleepuv alus, nimetatakse pollinaariumiks. Neid on tolmukas kaks või neli. Pollinaariumid kleepuvad putuka pea ja suiste külge. Järgnev tolmeldamine toimub nagu kahetolmukaliste õite puhul.[6][8]
Orhideeõitel on alumine sigimik. Õitsemise lõpul hakkab viljastatud õie sigimik paisuma ning muutub piklikuks, mõnel liigil ka ümaraks kupraks. Kupar avaneb pikilõhedena, mille kaudu pisikesed seemned välja pudenevad. Seemneid on palju, näiteks kuradi-sõrmkäpal on neid igas kupras ligikaudu 6200. Troopilistel liikidel võib üks taim anda miljoneid seemneid. Kergus ja tiibjas kude tillukese embrüo ümber soodustab seemnete kandumist tuule abil. Orhideeseemned suudavad levida isegi üle viiesaja kilomeetri kaugusele.
Käpalised paljunevad seemnetega ja vegetatiivselt. Vegetatiivne paljunemine esineb suuremal või vähemal määral peaaegu kõigil Eestis kasvavatel käpalistel. Juuremugulaga liikidel kasvab mõnikord vana mugula asemele kaks noort juuremugulat ja nii hakkab järgmisel aastal kasvama kaks taime. Risoomiga liikidel suureneb varte arv risoomi harunemisel. Mõnedel liikidel arenevad noored taimed maa-aluste võsundite ehk stoolonite tippudes. Omapärane paljunemine lehe serval arenevate sigipungade abil esineb harilikul sookäpal.[9]
Käpaliste seemneproduktsioon on väga suur ja ühe taime seemnetoodang võib ulatuda miljonitesse. Käpalised on valdavalt putuktolmlejad, kuid esineb ka lindtolmlejaid ja isetolmlevaid liike. Putukaid meelitab käpaliste õitele nende värvus. Õied lõhnavad putukate jaoks ahvatlevalt toidu (nektar, raibe vms) või vastassoost liigikaaslase järele. Kuna käpaliste õites on ainult üks või kaks tolmukat, siis õietolmu kaotsimineku vältimiseks on see enamasti kokku kleepunud ja sageli varustatud ka kleepkattega. Esimesena õit külastav sobiva suurusega putukas viib kaasa kogu õietolmu. Enamasti tolmeldab kindlat orhideeliiki kindel putukaliik ja õie ehitus vastab täpselt selle putuka kehaehitusele. Õige tolmeldaja meelitatakse õie juurde spetsiifiliste lõhnadega, mis on sageli sarnased putukate liigiomaste feromoonidega.[9]
Viljastatud õie sigimikus arenevad arvukad seemned koosnevad nõrgalt arenenud varuaineteta idust ja avarast õhuga täidetud võrkjast kestast. Valminud seemned kanduvad tuulega laiali, kuid nendest idanevad vaid üksikud, mis satuvad kokku sobiva seeneniidiga.
Käpalised on mitmeaastased taimed ja nende eluiga on soodsate tingimuste püsimise korral hämmastavalt pikk, isegi sadu aastaid. Keskkonnatingimuste (niiskus- ja valgusrežiim jt) muutumisel võib tasakaal taime ja tema seensümbiondi vahel kaduda ning taim seepärast hukkuda. Hukkumise põhjuseks võivad olla ka parasiidid ja kahjurid ning mitmesugused juhuslikud mõjutused, rääkimata kogu kasvukoha hävimisest.
Siin on loetletud kõik Eestis teadaolevalt leiduvad käpalised, mida on 2015. seisuga kokku 35 liiki.[4] Loendis on veel leeder-sõrmkäpp (Dactylorhiza sambucina), mida loetakse hävinuks. Hiljaaegu on liigistaatus antud saaremaa sõrmkäpale (Dactylorhiza osiliensis).[10]
Lisaks kasvab Eestis ka neli alamliiki:
Eestis võimalikud, kuid praegu ühegi teadaoleva leiukohata liigid:
Kärbesõis Ophrys insectifera
Suur käopõll Listera ovata
Harilik vanill Vanilla planifolia
Käpalised ehk orhideelised (Orchidaceae) on morfoloogiliselt mitmekesine ja liigirohke üheiduleheliste sugukond, mis kuulub asparilaadsete seltsi.
2010. aasta seisuga kuulub käpaliste sugukonda 21 950–26 049 liiki ehk kõigist seemnetaimedest ligikaudu 6–11%.
Eestis leidub Keskkonnaregistri andmetel 35 liiki käpalisi üheksateistkümnest perekonnast.
Orkideak (Orchidaceae) landare loredunen lehenengo familiarik handiena da espezie kopuruari erreparatuta. 800 genero eta 25.000 espezie ditu. Orkidazeoak landare kosmopolitak dira, baina gehienbat eskualde tropikaletan egoten dira. Landare monokotiledoneoak dira.
Orkideen ezaugarri bereizgarria da lorearen petaloetako bat eraldatu egin dutela, eta animalien erreinuan ohikoak diren egiturak osatzen dituztela. Ophrys generokoek, esaterako, erle emea imitatzen dute; haren ile eta guzti. Eta, gainera, loreek erleen hormona sexualen antzeko usaina dute. Erle-orkidea hauei sagar-usaina hartzen diegu guk, baina intsektuari bere espezieko emea gogorarazten dio. Hain imitazio ona izanik, erle arrarentzat benetako sexu-deia izaten da, eta askotan hazia lorearen gainean botatzera iristen da. Orkidea guztiek, hala ere, ez dute sexua erabiltzen intsektuak erakartzeko.
Ez dago tropikoraino joan beharrik orkidea dotoreak ikusteko. Euskal Herrian ohikoak dira gure inguruko kareharrizko lurretan. Adibidez generoak Epipactis, Cephalantera, Limodorum, Neottia, Listera, Spiranthes, Orchis eta Ophrys hazten dira.
Orkidazeo landareek garrantzi komertzial handia dute munduan bereziki lorezaintzan eta gainera banilla (Vanilla fragrans) jangarri da.
Orkideak (Orchidaceae) landare loredunen lehenengo familiarik handiena da espezie kopuruari erreparatuta. 800 genero eta 25.000 espezie ditu. Orkidazeoak landare kosmopolitak dira, baina gehienbat eskualde tropikaletan egoten dira. Landare monokotiledoneoak dira.
Orkideen ezaugarri bereizgarria da lorearen petaloetako bat eraldatu egin dutela, eta animalien erreinuan ohikoak diren egiturak osatzen dituztela. Ophrys generokoek, esaterako, erle emea imitatzen dute; haren ile eta guzti. Eta, gainera, loreek erleen hormona sexualen antzeko usaina dute. Erle-orkidea hauei sagar-usaina hartzen diegu guk, baina intsektuari bere espezieko emea gogorarazten dio. Hain imitazio ona izanik, erle arrarentzat benetako sexu-deia izaten da, eta askotan hazia lorearen gainean botatzera iristen da. Orkidea guztiek, hala ere, ez dute sexua erabiltzen intsektuak erakartzeko.
Kämmekkäkasvit (Orchidaceae) on runsaslajisin yksisirkkaisten kasvien heimo ja yksi laajimmista ja monimuotoisimmista putkilokasvien heimoista,[1] johon kuuluu yli 800 sukua ja arviolta 15 000–35 000 lajia. Noin joka kymmenes kasvilaji kuuluu siten kämmekkäkasveihin. Niiden äärimmäisen kehittyneet, usein tiettyjen eläinlajien suorittamaan pölytykseen erikoistuneet kukat ja pitkälle viety symbioosi sienijuuren kanssa tekevät niistä eräässä mielessä kasvien evoluution huipentuman. Kaikki kämmekkäkasvit ovat ruohomaisia. Trooppisia, usein koristekasveinakin viljeltyjä kämmekkäkasveja kutsutaan myös orkideoiksi.
Nykyisten orkideoiden esi-isät olivat olemassa maapallolla jo noin 80 miljoonaa vuotta sitten myöhäisellä liitukaudella.[2][3]
Nimitys "orkidea" tulee kreikan kielen kiveksiä merkitsevästä sanasta ορχις, orkhis. Nimi viittaa eräiden orkideoiden parillisiin juurimukuloihin, jotka muistuttavat kiveksiä. Ensimmäisen kerran nimeä käytti Aristoteleen oppilas Theofrastos kirjassaan De historia plantarum ("Kasvien historiasta") eräistä Kreikassa kasvavista juurimukulallisista kämmeköistä. Ruotsalainen luonnontutkija Carl von Linné käytti Orchis-sukunimestä johdettua heimonimeä Orchidaceae ensimmäisen kerran vuonna 1735 ilmestyneessä teoksessa Genera Plantarum ("Kasvien suvut").[4]
Suomenkielinen nimi "kämmekkä" tulee kämmekkäkasvien, etenkin maariankämmekän liuskaisten juurimukuloiden kahta kämmentä muistuttavasta muodosta.[5]
Monet kämmekkäkasvit (orkideat) ovat CAM-kasveja, joten ne menestyvät myös kuivassa, kuumassa ympäristössä.[6]
Ainoa ominaisuus, joka on yhteinen kaikille kämmekkäkasveille, muttei yhdellekään muulle kasviheimolle, on niin kutsutun protokormin esiintyminen.[1] Protokormi on kasvin olotila siemenen itäessä, jolloin kasvi on vain hyvin heikosti erilaistuneista soluista muodostunut, yleensä pyöreä muodostelma.
Koska protokormin havaitseminen on monesti vaikeaa tai mahdotonta, myös seuraavat piirteet käyvät usein heimon tunnistukseen:
Kämmekkäkasvit ovat levinneet lähes kaikkialle maapallolle. Ainoastaan Etelämantereella ja aavikkoseuduilla niitä ei kasva. Myöskään vedessä pääsääntöisesti kasvavia lajeja ei tunneta. Valtaosa lajeista esiintyy trooppisilla ja subtrooppisilla alueilla, erityisesti Aasiassa sekä Etelä- ja Keski-Amerikassa.[7]
Suurin osa kämmekkäkasveista on epifyyttejä, jotka kasvavat tropiikin ja subtropiikin kosteilla seuduilla muiden kasvien, kuten puiden, kaktusten ja puusaniaisten varsilla. Ne eivät kuitenkaan ole loisia. Kaikki eurooppalaiset lajit ja suurin osa Australian, Pohjois-Amerikan, Etelä-Afrikan sekä joidenkin Aasian alueiden kämmeköistä ovat maakasveja, jotka saavat ravinteensa maaperästä. Muutamat ovat kivillä kasvavia litofyyttejä, jotkut taas "mykoheterotrofeja" (englanniksi mycoheterotroph), joilla ei ole riittävästi lehtivihreää tehokkaaseen yhteyttämiseen. Ne ovat täysin riippuvaisia sienijuuren antamasta ravinnosta. Termiä saprofyytti on usein käytetty näiden kasvien kuvaamiseen, mutta tämä termi viittaa kuollutta kasvi- ja eläinmateriaalia ravinnokseen käyttäviin eliöihin, esim. moniin sieniin
Kämmekkäkasvien kukat ovat erityisen tunnettuja pölytyssuhteidensa ansiosta (katso kämmekkäkasvien pölytys). Parhaiten tunnettuja esimerkkejä ovat lajit, joiden kukan rakenne on kehittynyt suosimaan tiettyä pölyttäjäeläintä, joka useimmiten on hyönteinen, mutta myös linnut pölyttävät useita lajeja, ja jopa lepakoita on ehdotettu yhden lajin pölyttäjäksi [8]. Yhtenä esimerkkinä ovat venuksenkengät (Paphiopedilum), jotka ovat vieneet pölyttämisen äärimmilleen: kukan huuli on kehittynyt pussimaiseksi, ja kukkaan saapuva hyönteinen putoaa siihen. Ainoan ansasta ulos johtavan käytävän läpi kulkemalla hyönteinen saa itseensä kukan siitepölyä siitepölymyhkyjen muodossa, joita se sitten kuljettaa seuraavaan kasviin. Orhojen (Ophrys) kukat puolestaan muistuttavat pölyttäjähyönteisen naaraita, jolloin koiraat parittelevat erehdyksessä kukan kanssa saaden siitepölymyhkyt ruumiiseensa.
Kämmekkäkasvien kukat ovat lähes aina vastakohtaisia, pystysuoran keskilinjan suhteen symmetrisiä. Kolmilukuisista kehäkiehkuroista sisemmän yksi lehti on kehittynyt huuleksi, joka on usein kannuksellinen. Emi ja heteet ovat kasvaneet ainakin osittain yhteen siitintukuksi, ja suurimmalla osalla lajeista vain yksi hede tuottaa siitepölyä.
Kämmekkäkasvit jaetaan kasvunsa mukaan joko haarajatkoisiksi (sympodiaalinen) tai varsijatkoisiksi (monopodiaalinen). Haarajatkoisilla kasveilla uusi kasvu alkaa edellisen verson tyveltä, kun taas varsijatkoisilla kasvu jatkuu normaalioloissa saman varren latvasta, toisinaan haarautuen.
Erityisesti monilla trooppisilla lajeilla turpoaa vuosiverso kasvukauden lopulla varsimukulaksi (kutsutaan myös nimellä "bulbi"). Mukula voi olla maanpäällinen tai maanalainen. Yleensä varsimukulan tarkoituksena on säilöä vettä ja ravinteita. Joillakin lajeilla on varsimukula joko ontto tai muutoin rakentunut niin, että muurahaisten on helppo kaivaa sen sisään pesänsä. Muurahaiset saavat näin asuinpaikan ja ne tarjoavat kasville suojaa tuhoeläimistä.
Kämmekkäkasvien lehdet ovat muutamaa poikkeusta lukuun ottamatta ehyet. Niiden muoto ja rakenne vaihtelee kuitenkin muilta osin suunnattomasti, myös lehtien väritys on joillakin lajeilla erityisen huomiota herättävä. Monilla useita vuosia lehtensä pitävillä lajeilla on hyvin paksut lehdet, jotka ehkäisevät liikaa haihtumista. Näihin mehikasvimaisiin ominaisuuksiin liittyy myös yöaikaan tapahtuva hengitys paksulehtisillä lajeilla.[9]
Kämmekkäkasvien juuret ovat usein vain heikosti haaroittuvia, ja juurikarvat – mikäli niitä lainkaan esiintyy – ovat melko lyhyitä. Erityisesti epifyyttilajeilla juurikarvojen vedenottoa on yleensä korvaamassa kuolleesta solukosta muodostunut juuripurje. Juuripurje kykenee hyvin nopeaan veden ottoon. Käytännössä tämä on havaittavissa juurta kasteltaessa: kuiva juuri on yleensä valkoinen tai harmahtava, mutta veden päästyä juuren elävän keskiosan ja kuolleen pintaosan väliin tulee juuren vihreä, yhteyttävä solukko selvästi näkyviin. Tämä ominaisuus on tärkein suoraan puun kaarnalla kasvavilla lajeilla, sillä tällaisilla paikoilla sateiden välinen kuivuminen voi olla voimakasta.
Monilla maassa kasvavilla kämmekkäkasveilla osa juurista on muodostunut versojuurimukuloiksi. Tämä mahdollistaa kuivasta kesästä selviytymisen esimerkiksi Australian ja Välimeren kuivilla seuduilla. Suurimmassa osassa Eurooppaa ja Pohjois-Amerikkaa kämmekät kasvavat kesällä ja juurimukulat toimivat kasvien talvehtimiseliminä. Juurimukuloiden rakenne voi vaihdella pyöreästä pitkulaiseen tai jopa kämmenmäisesti haaroittuneeseen, kuten liuskakämmeköillä (Dactylorhiza).
Monet sienirihmastosta voimakkaasti riippuvat lajit ovat täysin juurettomia, ja esimerkiksi suovalkun ainoa juuri toimii pelkästään sienirihmaston siirtäjänä edellisen vuoden varsimukulasta uuteen kasvuun.[10]
Kämmekkäkasvien siemenet ovat kasvikunnan pienimpien joukossa. Siemenalkion koko vaihtelee kahdeksasta solusta noin seitsemään sataan, ja minkäänlaisia alkion eri osia ei ole juuri koskaan havaittavissa (alle kymmenellä lajilla on havaittu osa, jota voitaisiin kutsua heikosti kehittyneeksi sirkkalehdeksi).[10] Siemenessä on pieniä määriä itämiseen tarvittavia ravintoaineita, mutta niitä on joko riittävästi vain hyvin pienen kasvumäärän tuottamiseen, tai ei edes tarpeeksi itämisen lähtemiseksi käyntiin.[10] Luonnon oloissa siemen kykenee itämään ainoastaan sienijuuren läsnä ollessa. Siemenen sanotaan kontrolloivan sienirihmaston kasvua, ja ainakin kehityksen alkuvaiheessa lienee kämmekkä sienen loinen. Joillakin kämmekkälajeilla suhde juurisienen kanssa säilyy läpi koko kasvin elämän, tosin juurisienen laji saattaa hyvinkin muuttua kehityksen eri vaiheissa.
Varsinkin monilla maaorkideoilla on siemenen alkion ympärillä vettä hylkivä kerros, jonka hajoaminen on vaatimuksena itämiselle. Tämän kerroksen tarkoitusta ei tarkoin tunneta. Saattaa olla, että se mahdollistaa siemenen joutumisen syvemmälle maaperään ennen itämistä, tarjoten siten siemenelle paremmat ja stabiilimmat olosuhteet kasvuun, tai ehkä sopiva juurisieni kykenee kalvon läpäisemiseen.[10]
Kämmekkäkasveja pidetään usein hyvin uhanalaisina lajeina, ja vaikka käsitys onkin osin heikosti perusteltu, ovat monet lajit uhatussa asemassa. Suurin uhka useimmille lajeille on kasvupaikkojen tuhoutuminen, ja myös ilmastonmuutos ja keräily lääkkeeksi tai koristekasveiksi uhkaavat ainakin joitakin lajeja.
Onneksi valtaosa lajeista kasvaa luonnossa vaikeapääsyisissä vuoristometsissä, joissa maan- tai metsänhoito ei onnistu. Monet uhatuista kämmekkälajeista on suojeltu paikallisilla laeilla, ja kaikkien kämmekkälajien ja useimpien risteymien kansainvälistä kauppaa on rajoitettu CITES-sopimuksen avulla.[11] Kämmekkäkasvit muodostavatkin suurimman osan sopimuksen alaisista eliölajeista. Vaikka mukana on monia yleisiäkin lajeja, jopa kansainvälisiä rikkaruohoja, on syynä kaikkien kämmekkälajien sisältämisessä sopimukseen se, että näin tullihenkilökunnan koulutus helpottuu.
Kämmekkäkasveista ainoat yleisesti ravinnoksi käytetyt lajit kuuluvat sukuun Vanilla. Joidenkin suvun lajien siemenkodista saadaan vaniljaa. Monet alkuperäiskulttuurit ympäri maailman ovat käyttäneet kämmekkäkasveja joko lääkintään tai ravinnoksi, mutta ravintokasveina niillä on arvoa vain keräily-yhteiskunnille ja lääkekasveiksi mahdollisesti soveltuvia lajeja ei ole vielä riittävästi tutkittu. Merkittävää on myrkyllisten lajien lähes täydellinen puuttuminen heimosta, mikä viittaa heikkoon lääkintäainearvoon. Paria lajia kasvatetaan kuitenkin perinteisen kiinalaisen lääkinnän tarpeisiin, ja erityisesti juuri Kiinassa myös luonnonvaraisia kasveja kerätään lääkekäyttöön.
Euroopassakin on mukulallisia lajeja kerätty toisinaan potenssilääkkeiksi. Näiden arvo perustuu kuitenkin vain kasvien ulkonäköön: erityisesti suvulla Orchis-mukulat muistuttavat pieniä kiveksiä (tästä tulee kreikan kielen kautta sekä suvun että koko heimon latinankielinen nimi). Turkissa mukulallisia kämmeköitä kerätään yhä suuriä määriä sekä juomien että jäätelön valmistukseen. Nämä tuotteet tunnetaan nimellä salep.
Suurin merkitys orkideoilla on kuitenkin koristekasveina. Valtaosa tarjolla olevista kasveista on risteymiä, joita onkin rekisteröity jo yli 100 000 (kämmekkäristeymien rekisteröinti poikkeaa muista kasveista niin, että risteymän vanhempina käytetyt lajit tulee olla selvillä kokonaisuudessaan ennen kuin se voidaan virallisesti nimetä). Tärkeimpinä leikkokukkina ja huonekasveina pidetään seuraavien sukujen lajeja: Cymbidium, Phalaenopsis, Paphiopedilum, Vanda, Cattleya, Dendrobium, Odontoglossum, Oncidium, Ludisia. Lukuisia muitakin sukuja on jopa säännöllisesti tarjolla pienkuluttajille, ja erikoisharrastajien kokoelmissa on huomattavasti suurempi valikoima kasveja. Suomessa on orkideoiden kasvatusta ja orkideatietämystä edistämään perustettu Suomen Orkideayhdistys.[12]
Kämmekkäkasvit (Orchidaceae) on runsaslajisin yksisirkkaisten kasvien heimo ja yksi laajimmista ja monimuotoisimmista putkilokasvien heimoista, johon kuuluu yli 800 sukua ja arviolta 15 000–35 000 lajia. Noin joka kymmenes kasvilaji kuuluu siten kämmekkäkasveihin. Niiden äärimmäisen kehittyneet, usein tiettyjen eläinlajien suorittamaan pölytykseen erikoistuneet kukat ja pitkälle viety symbioosi sienijuuren kanssa tekevät niistä eräässä mielessä kasvien evoluution huipentuman. Kaikki kämmekkäkasvit ovat ruohomaisia. Trooppisia, usein koristekasveinakin viljeltyjä kämmekkäkasveja kutsutaan myös orkideoiksi.
Nykyisten orkideoiden esi-isät olivat olemassa maapallolla jo noin 80 miljoonaa vuotta sitten myöhäisellä liitukaudella.
Les Orchidées ou Orchidacées (Orchidaceae), forment une grande famille de plantes monocotylédones. C'est une des familles les plus diversifiées, comptant plus de 25 000 espèces, réparties en 850 genres.
Ce sont des plantes herbacées, de type divers, autotrophes ou mycohétérotrophes, à feuilles réduites, à écailles, ou développées, terrestres ou épiphytes, pérennes, rhizomateuses ou tubéreuses, des régions tempérées à tropicales. La symbiose, qu'elle soit de type autotrophique, saprophytique, voire parasitique, se fait avec un champignon microscopique qui permet à la plante de pallier l'absence de toute réserve dans ses graines ainsi que l'absence de radicelles au niveau de ses racines. C'est une famille largement répandue ; la majorité des espèces se rencontrent dans les régions tropicales.
La classification phylogénétique situe aujourd'hui cette famille dans l'ordre des Asparagales.
Le nom vient du genre Orchis (Orchidée), mot latin dérivé du grec ancien ὄρχις / órkhis, « testicule », en référence à la forme des tubercules souterrains de certaines orchidées terrestres des régions tempérées, lorsque ces tubercules sont jumelés. C'est à Théophraste que l'on attribue cette dénomination.
Les données scientifiques obtenues grâce au pollen d'une orchidée éteinte retrouvé dans de l'ambre nous indiquent que cette famille serait âgée de 75 à 86 millions d'années. Les orchidées font partie des monocotylédones et la famille y étant la plus apparentée est celle des liliacées. Les orchidées ont notamment développé des caractéristiques rendant cette famille de plantes très économe en ressources : réduction du nombre d'étamines, symbiose avec un champignon, métabolisme de type CAM, etc. Leurs graines sont souvent minuscules. Leur taille et poids varie beaucoup selon l'espèce, les plus petites ne mesurant que de 1 à 5 millimètres (Bulbophyllum minutissimum en Australie, qui ne pèse probablement pas plus d'un gramme ou deux) alors que la plus grosse orchidée connue (Grammatophyllum speciosum) est une épiphyte qui peut peser plus d'une tonne et développer des tiges d'environ 3 mètres de long[1]. Selon les auteurs, le nombre d'espèces botaniques dans cette famille varie de 25 000 à 30 000. Ces chiffres en font l'une des plus importantes familles de plantes à fleurs, qui a pratiquement colonisé tous les milieux, à l'exception des déserts et des cours d'eau.
De nombreuses orchidées (dont 21 espèces dans le genre Ophrys)[2] attirent chacune un insecte spécifique (généralement des abeilles, des guêpes ou des mouches) par l'odeur ou par leur labelle mimant la morphologie du pollinisateur. Les mâles, lors de la visite des fleurs, adoptent face à ce leurre sexuel (leurre visuel et olfactif) un comportement d’accouplement, la pseudocopulation qui conduit à un dépôt de pollen sur leur corps.
La croissance des orchidées est sympodiale, le rhizome émettant des pousses dans plusieurs directions, ou monopodiale, avec une seule pousse.
Beaucoup d'orchidées tropicales sont épiphytes, et adaptées à l'ombre régnant dans la forêt tropicale. Elles présentent des tiges épaissies à leur base en pseudobulbes, avec des racines souvent pourvues d'un velamen, voile de radicelles devant capter l'humidité atmosphérique.
Épiphytes ou terrestres, les orchidées sont adaptées à des milieux difficiles, que bien souvent la symbiose avec des champignons permet d'exploiter. Cette spécificité leur permet de coloniser des milieux relativement peu occupés par d'autres espèces. Plantes se reproduisant par pollinisation entomophile, une grande partie d'entre elles montrent des relations de dépendance étroite avec des insectes pollinisateurs spécifiques, allant jusqu'à des stratégies de leurres visuels, olfactifs et sexuels.
Ces relations spécialisées en font des espèces particulièrement menacées en cas de perturbations brutales de leurs conditions environnementales.
Les semences des orchidées sont de très petite taille et sont produites en très grand nombre : de cette façon elles peuvent être facilement transportées par les vents. En fait, leurs semences sont si petites qu'elles ne possèdent pas les réserves nutritives suffisantes pour engendrer la germination. Des sucres fournis par un champignon symbiotique permettent au germe de se développer en protocorme puis en plantule. Il s'agit de mycohétérotrophie
De nombreuses espèces d'orchidées, majoritairement situées en zone tropicale ont disparu ou sont menacées. Ceci est principalement causé en premier lieu par la destruction de leur habitat: (déforestation, artificialisation des lisières forestières, fragmentation des forêts, drainage des zones humides pour la culture ou l'assainissement, etc.), de même que par la demande de certains collectionneurs (pression qui semble moins importante de nos jours alors que les techniques de reproductions des orchidées se spécialisent).
La régression et la disparition de pollinisateur (insecte, oiseau, chauve-souris) dont l'orchidée est souvent dépendante peut également être un facteur amenant une espèce sur la voie de la disparition.
À titre d'exemple, 226 espèces d'orchidées indigènes ont été découvertes et décrites à Singapour depuis trois siècles. Aujourd'hui, 178 de ces espèces sont considérées comme éteintes dans le pays, et seulement cinq sont encore communes[3].
Des programmes de conservation et plans de restauration des orchidées se mettent en place, ainsi que des programmes de monitoring visant à surveiller et évaluer l'état de conservation d'espèces existantes, leur diversité génétique. On cherche à augmenter leur nombre dans la nature ou en milieux semi-naturels, et urbains parfois par la culture des semis ex-situ à fin de leur réintroduction dans des habitats appropriés, y compris pour les épiphytes dans des arbres de bord de route, de parcs ou d'espaces naturels. Le caractère symbiotique de certaines orchidées, la régression de leurs pollinisateurs rend leur réintroduction parfois difficile.
À Singapour par exemple, cinq espèces d'orchidées indigènes (Grammatophyllum speciosum , la plus grande orchidée du monde, Bulbophyllum vaginatum, Bulbophyllum membranaceum, Cymbidium finlaysonianum et Cymbidium finlaysonianum bicolor) ont fait l'objet de mise en culture et expérimentation de réintroduction[3]. Le pourcentage de survie 8 ans après réintroduction varie de 10 % à 95 % pour G.speciosum, l'espèce-cible des premières expériences de réintroduction. La taille des plants réintroduits, le choix des arbres-hôtes, et la qualité du contexte thermo-hygrométrique semble jouer un rôle important dans le succès ou non des réintroductions[3].
La fièvre orchidophile est telle que des chasseurs d'orchidées n'hésitent pas à prélever illégalement des orchidées de leur site, telle Phragmipedium kovachii en 2002.
Toutes les espèces d'orchidées sont inscrites aux annexes de la CITES : celles qui sont inscrites à l'annexe II peuvent être commercialisées, qu'elles soient d'origine sauvage ou artificielle, après l'obtention d'un permis ; d'autres sont protégées par la CITES comme les Paphiopedilum et leur commerce est interdit[4] comme le montre par exemple l'arrestation puis la condamnation à quatre mois de prison pour trafic de plantes du docteur Sian Lim en 2006[5].
L'étude de la morphologie particulière des fleurs d'orchidées, des relations que ces plantes entretiennent avec les insectes, a d'ailleurs nourri au XIXe siècle les réflexions de Charles Darwin et lui a, en partie, permis d'établir son modèle théorique de l'évolution.
Majoritairement d'origine tropicale, ces plantes ont fait l'objet, de la part de riches amateurs, à l'époque de l'expansion des empires coloniaux européens, d'un engouement particulier[6]. Depuis, une meilleure connaissance de leur écologie, de la symbiose qui les unit à certains champignons spécifiques (du genre Rhizoctonia notamment) au cours du développement des embryons, la mise au point de milieux de cultures adaptés, stériles, ainsi que la création d'hybrides horticoles moins fragiles, ont démocratisé leur culture. La très grande variabilité génétique des orchidées, source de la richesse naturelle en espèces de ce taxon, la prête d'ailleurs à une hybridation artificielle: plus de cent mille hybrides horticoles ont été créés depuis la mise au point des méthodes de culture.
Les phalaenopsis comptent parmi les orchidées les plus cultivées du monde et certainement les plus communes en Europe comme plantes d'appartement.
Le genre x Oncostele est un genre hybride artificiel.
Peu d'orchidées sont utilisées dans l'alimentation. On relève toutefois le genre Vanilla, dont la gousse est la vanille. La vanille est cultivée dans les régions tropicales, et son besoin en ombre rend possible son exploitation en agroforesterie.
Le Faham (Jumellea fragrans) entre dans la confection du rhum arrangé, lui procurant son goût caramélisé. La cueillette se déroule dans la nature, sur les sites de production, et engendre une raréfaction progressive de la plante.
Les orchidées des régions tempérées et méditerranéennes, aux tubercules très suggestifs, ont inspiré aux adeptes de la théorie des signatures un éventuel aphrodisiaque: on sait aujourd'hui qu'il n'en est rien. Mais dans les régions du Maghreb, ces orchidées sont encore déterrées pour préparer le très populaire salep. En Turquie notamment, 36 espèces parmi 10 genres sont en conséquence menacées d'extinction, et on estime à 42 le nombre d'espèces ayant déjà disparu au cours de la dernière décennie.
D'un point de vue systématique, les auteurs ont considéré que les Orchidacées comportaient plusieurs lignées évolutives nettement différenciées, actuellement, au nombre de six. Celles-ci ont parfois été désignées comme cinq familles différentes. Certains auteurs ne les reconnaissaient pas toutes.
Les données actuelles montrent que la famille des Orchidaceae est monophylétique, avec cinq sous-familles : - les Apostasioideae (2 genres / 17 espèces), les plus « primitives », avec des fleurs à 6 tépales (3 externes et 3 internes) et 3 étamines), sans gynostème, - les Vanilloideae (15 g / 248 e), - les Cypripedioideae (5 g / 158 e), - les Orchidoideae (211 g / 4914 e) - et enfin les plus récentes Epidendroideae (578 g / 21268 e)
La classification phylogénétique APG III (2009), le standard actuel, reconnaît une seule famille, celle des Orchideaceae, et considère les six lignées comme six sous-familles :
Voir la liste des genres d'Orchidaceae
Outre les espèces botaniques et les hybrides naturels, le monde des orchidées comporte aussi d'innombrables variétés commerciales, le plus souvent hybrides. Beaucoup sont nommées d'après les définitions de la taxonomie (cymbidium, phalaenopsis, etc.), et il existe aussi des dénominations propres aux horticulteurs pour désigner les hybrides intergénériques (croisement entre deux genres proches afin d'obtenir un genre artificiel). Par exemple : Brassidium, Cambria, Laeliocattleya, etc. Les orchidées ont une facilité, unique dans le monde végétal, à produire facilement des hybrides entre espèces de genres différents. De plus, ces hybrides sont souvent fertiles.
Les noces d'orchidée symbolisent les 55 ans de mariage[réf. nécessaire].
Dans le langage des fleurs, l'orchidée symbolise la ferveur[7].
Les Orchidées ou Orchidacées (Orchidaceae), forment une grande famille de plantes monocotylédones. C'est une des familles les plus diversifiées, comptant plus de 25 000 espèces, réparties en 850 genres.
Ce sont des plantes herbacées, de type divers, autotrophes ou mycohétérotrophes, à feuilles réduites, à écailles, ou développées, terrestres ou épiphytes, pérennes, rhizomateuses ou tubéreuses, des régions tempérées à tropicales. La symbiose, qu'elle soit de type autotrophique, saprophytique, voire parasitique, se fait avec un champignon microscopique qui permet à la plante de pallier l'absence de toute réserve dans ses graines ainsi que l'absence de radicelles au niveau de ses racines. C'est une famille largement répandue ; la majorité des espèces se rencontrent dans les régions tropicales.
La classification phylogénétique situe aujourd'hui cette famille dans l'ordre des Asparagales.
Is planda ilbhliantiúil é an magairlín, agus é sa chlann Orchidaceae, ceann de na clanna bláfara is mó forbartha, ina bhfuil 17,000 speiceas. Faightear ar fud an Domhain iad, ach amháin san Antartach, agus is flúirsí sna trópaicí iad. Fásann leath díobh ar an talamh is an leath eile ar chrann nó planda eile mar thacaíocht, bíodh is nach seadáin iad. Fásann bréagbhleibí ar an ngas díreach os cionn talún, a stórálann cothuithe is uisce. Fásann duilleoga is bláthanna uathu siúd. Bíonn na duilleoga méith, breac nó smeartha go minic, ag cumhdach an ghais ag a mbun. Cáiliúil as a mbláthanna mórthaibhseacha coimhthíocha agus a modhanna an-fhorbartha pailnithe. Sa bhláth bíonn ubhagán caol le 3 sheipeal anuas air, agus dhá pheiteal den chruth céanna is an 3ú peiteal mar a bheadh liopa íochtarach ornáideach ar chruth is dath éagsúil ó na peitil eile. Istigh sa bhláth bíonn 3 stiogma agus staimín nó dhó, iad go léir cónasctha i gcolún. Braitheann cruth an cholúin seo ar an speiceas a dhéanann an pailniú ar an magairlín ar leith, feithid, frog, fiú ialtóg. In an-chuid cásanna bíonn an pailneoir sainiúil don mhagairlín. Mar sin féin, crosphailníonn cuid mhaith magairlíní freisin. Tógann sé bliain go leith air aibiú agus 4 bhliain bláthú. Braitheann an pórú trádálach go mór ar shaothrú fíochán is modhanna póraithe, mar sin. Planda an-mheallacach dá lán daoine.
As orquídeas ou orquidáceas (nome científico Orchidaceae) son unha familia de plantas monocotiledóneas que se distinguen pola complexidade das súas flores e polas súas interaccións ecolóxicas cos axentes polinizadores e cos fungos cos que forman micorrizas.
A familia comprende aproximadamente 25.000 (algunhas fontes informan de 30.000) especies, e quizais outros 60.000 híbridos e variedades producidas polos horticultores, polo que resulta ser unha das familias con maior riqueza de especies entre as anxiospermas. Poden ser recoñecidas polas súas flores de simetría fortemente bilateral, nas que a peza media do verticilo interno de tépalos -chamada labelo- está profundamente modificada, e o ou os estames están fusionados ó estilo, polo menos na base.[1]
As orquídeas constitúen un grupo extremadamente diverso de plantas, que poden ter desde uns poucos milímetros de lonxitude (certas especies dos xéneros Bulbophyllum e Platystele) até constituír xigantescas agregacións de varios centos de quilogramos de peso (algunhas especies de Grammatophyllum) ou presentar lonxitudes de até 13,4 m, como é o caso de Sobralia altissima, unha orquídea recentemente descrita en 1999 no Perú.[2][3] Do mesmo xeito, as flores das orquídeas varían en tamaño desde menos de 1 mm e dificilmente visibles dunha ollada (Platystele) pasando polas grandes flores de 15 a 20 cm de diámetro en moitas especies dos xéneros Paphiopedilum, Phragmipedium e Cattleya até os 76 cm das flores de Phragmipedium caudatum. A fragrancia das súas flores non é menos variable, desde o delicado aroma de Cattleya até o repulsivo fedor das flores de certas especies de Bulbophyllum .[3]
Atópanse na maior parte do mundo, aínda que son especialmente abundantes nos trópicos. No entanto, a súa capacidade de adaptación permitiulles conquistar un gran número de nichos ecolóxicos, desde os máis secos e quentes do planeta até os máis húmidos e fríos xa que, literalmente, distribúense desde as rexións polares até o ecuador.[3]
A familia foi recoñecida polos sistemas clásicos de clasificación de plantas, como o sistema de Cronquist,[4] así como polos máis modernos, como o sistema de clasificación APG II e o sistema de clasificación APG III.[5]<[6]
As orquídeas pertencen á orde Asparagales, á familia Orchidaceae, a maior de todas as familias botánicas, con números de especies estimados en 25.000 segundo algúns autores, 40.000 segundo outros. Eses impoñentes números desconsideran a enorme cantidade de híbridos e variedades producidos por orquidicultores todos os anos. A cantidade de xéneros coñecidos tamén é sorprendente, superando a marca dos 700.
A familia Orchidaceae subdivídese en 5 subfamilias (números estimados de xéneros e especies polo Angiosperm Phylog Group):
As especies de orquídeas son un desafío para os teóricos en Bioloxía, no que se refire ao propio concepto de especie. Hai moitas orquídeas, con características marcadamente propias e diferentes doutras "especies" que, cando se poñen en contacto con estoutras, poden efectuar cruzamentos e producir híbridos fértiles. Estes híbridos aínda poden cruzarse con outras especies, e producir novas xeracións de híbridos fértiles. Hai híbridos entre especies, e até mesmo entre xéneros. Hai híbridos obtidos a través do cruzamento de varias xeracións de híbridos de 4 ou máis xéneros distintos. Este fenómeno é un dos triunfos dos orquidicultores, que poden "mesturar" as súas especies e obter unha combinación case infinita de novas formas e cores, mais tamén pode ocorrer naturalmente. É posíbel que varias "especies" clasificadas polos botánicos sexan, na verdade, híbridos naturais estabelecidos na naturezadesde xa hai moito tempo.
Esta confusión certamente influencía nas flutuacións do número de especies de Orchidaceae mencionados enriba, unha vez que non hai sequera un consenso do que sería exactamente unha especie de orquídea.
De maneira xeral as orquídeas comparten características exclusivas marcantes. Son normalmente herbas epífitas, terrestres, litófitas, psamófitas, saprófitas ou raramente acuáticas, frecuentemente rizomatosas, con raíces robustas cubertas por un tecido esponxoso chamado velame. As follas presentan morfoloxía variada, mais son case sempre alternas e dísticas. O caule pode moitas veces presentarse coprimido verticalmente e espesado, e é a iso que chaman pseudobulbo. As inflorecencias poden ter de 1 a centenas de flores, de acordo coa especie, e poden ser apicais, laterais ou basais.
As flores son normalmente de simetría bilateral, con 3 sépalos e 3 pétalos, dos cales o dorsal é expandido, ou presenta calos, ou posúe padróns de cor diferentes, pétalo diferenciado este que chaman de labelo. Os órganos reprodutivos encóntranse reducidos e fundidos nunha estrutura central chamada columna. O número de estames varía entre as subfamilias: Apostasioidea posúe 3; Cypripedioidea 2, co estame central modificado; as demais presentan apenas o estame central funcional, cos 2 outros atrofiados ou ausentes. Os grans de pole encóntranse agrupados en masas cerosas chamadas polinias. O estigma é normalmente unha cavidade na columna onde as polinias son inseridas polo polinizador. O ovario é ínfero, e posúe até cerca de 1 millón de óvulos. O froito é unha cápsula, que se abre cando seca para liberar sementes minúsculas e leves, cuxo embrión non pasa dun aglomerado de células. As especies de Vanilla son as únicas con froitos carnosos e sementes grandes, os cales usanse para a obtención de vainilla.
Debido á gran distribución xeográfica, é natural que un grupo tan diverso tamén presente adaptacións das máis diversas aos seus ambientes.
Nas rexións tropicais húmidas, onde a luz e a humidade son abundantes, porén a competición con especies arbóreas é moi forte, as orquídeas asumen un hábito predominantemente epifítico. En busca de luz baixo a sombra de árbores de máis de 40 metros de altura, estas herbas crecen sobre os gallos e troncos, a alturas variadas de acordo coas necesidades de cada especie. As súas raíces, expostas ao ar, obteñen a maior parte dos nutrientes do material en decomposición ao seu redor, da auga da chuvia que lava as follas das árbores no alto, ou da poeira existente no ar. Mesturado co velame, existe un fungo chamado micorriza, que auxilia na descomposición de materia orgánica e transformación desta en sales minerais, para facilitar a súa absorción. En casos extremos de humidade, as orquídeas poden absorber toda auga e os nutrientes polos poros nas súas follas, relegando as raíces apenas a función de sustentar a planta sobre o substrato. Ningunha orquídea asume a función de parasita, ou sexa, a súa presenza non prexudica os seus hospedeiros (aínda que haxa casos excepcionais en que o gallo dunha árbore non soporte o peso dunha gran colonia de orquídeas e veña a quebrar).
En rexións de clima temperado, onde o panasco é predominante, así como nas áreas de sabana e campos rupestres, as orquídeas son basicamente plantas terrestres, con raíces subterráneas ben desenvolvidas, ás veces coa formación de tubérculos. Nestas áreas de clima sasonal, as plantas normalmente pasan por un estadio de dormencia, en que, moitas veces, a súa parte aérea seca para evitar danos á súa fisioloxía debido á seca, ou ao frío extremo.
De volta ás selvas tropicais, tamén hai moitas especies terrestres, mais estas manténse en desenvolvemento o ano enteiro. A gran cantidade de materia orgánica dispoñíbel no solo da selva favorece o surximento dalgunhas poucas especies saprófitas, orquídeas desprovidas de clorofila que obteñen toda a materia orgánica que precisan do material en descomposión ao seu redor.
Pola súa estrutura reprodutiva, as orquídeas obrigatoriamente necesitan do auxilio de animais para o transporte de pole ao órgano feminino das súas flores, unha vez que a masa polínica pesase demais para levarse polo vento, e a parte receptiva do órgano feminino non é exposta o suficiente para recibila. Así, as orquídeas seleccionaron as estratexias máis fascinantes para promover a polinización. As flores poden posuír cores e aromas que atraen a atención de polinizadores diversos, como abellas, bolboretas diúrnas e nocturnas, morcegos, abesouros e colibrís. A súa forma e tamaño tamén corresponden ao tipo de polinizador.
Algunhas flores poden asumir formas extremas. As orquídeas do xénero europeo Ophrys, por exemplo, presentan a cor e a forma do labelo, ornado por cerdas, de maneira tal que se asemellan a femias dunha certa especie de abellas. De forma que o macho, atraído pola feronoma producida pola propia flor e pola súa forma, copula con esta por engano, levando consigo as polinias, que depositará na próxima flor que visitar.
Outras, como o xénero Angraecun das Filipinas, con flores nocturnas, producen néctar en tubos extremamente longos na base dos labelos, de modo que soamente certas bolboretas nocturnas con probóscides igualmente longas, poden alcanzalo. Ao posicionarse diante das flores, as bolboretas baten a súa cabeza nas anteras, facendo que as polinias sexan tiradas e presas en si.
Algunhas orquídeas, aínda, non producen néctar, mais perfume. Algunhas abellas visitan as flores para recoller este perfume, que se cre que o poden usar elas para a síntese de feronomas.
Hai innúmeros exemplos de estratexias de polinización entre as orquídeas, e describilos todos transformaría esta páxina nun auténtico e-book.
Pola súa beleza única, as orquídeas son extensivamente cultivadas, e o seu comercio move fortunas todos os anos de maneira crecente. Mais como son tantas especies diferentes de ambientes diferentes, é imposíbel presentar os coidados básicos de cultivo para todas elas de maneira xeral. Así, o primeiro paso para cultivar unha orquídea con éxito é a identificación correcta da especie en cuestión. Ter contacto con outros orquidófilos máis expertos pode ser útil no caso de que surxa unha planta descoñecida que se queira cultivar. Desta forma pódese decidir con precisión a iluminación, o réxime de regas, o substrato, e outros factores necesarios para o éxito no cultivo.
Unha cousa é certa, as orquídeas de maneira xeral non son plantas delicadas e fráxiles como algúns consideran. Polo contrario, estas plantas (principalmente as providas de pseudobulbo) son extremamente resistentes, e poden sobrevivir durante días fóra dun substrato. A súa capacidade de supervivencia permítelles que teñan tempo para adaptar a súa fisioloxía a novas condicións despois do replantío. Os híbridos, pola súa vez, son de maneira xeral extremamente resistentes, e poden prosperar mesmo en condicións adversas de cultivo, crecendo máis rápido que as especies ditas "naturais".
As orquídeas poden ser producidas en larga escala grazas á resistencia das súas mudas na maioría das especies, á cantidade de sementes producidas en cada froito, e á posibilidade de reprodución de meristemas in vitro.
O método máis simple de reprodución é a división do rizoma. Tómase unha planta adulta con polo menos 6 pseudobulbos formados, de preferencia logo despois do término da floración, e, cunha navalla afiada e esterilizada, córtase o rizoma, de maneira que se separa a planta en dúas mudas con 3 pseudobulbos cada. En casos de plantas maiores, débese sempre manter as mudas cun mínimo de 3 ou 4 pseudobulbos para permitir o seu rebrotamento. O plantío debe ser feito no substrato adecuado á especie. A muda debe ficar fixa dalgunha forma para que as novas raíces poidan brotar e fixarse no substrato. Só cando as raíces estiveren restabelecidas, as plantas volverán a crecer.
As sementes son diminutas, e un único froito pode xerar millares de novas plantas, cada unha cunha característica diferente da outra. Mais as sementes son moi pequenas, e non conseguen xerminar por recursos propios. Elas precisan das condicións de acidez e da dispoñibilidade de nutrientes que o fungo micorriza dunha planta adulta fornece. Así, o modo máis simple (e menos eficiente) de reprodución por sementes é simplemente espallalas sobre e ao redor das raíces de orquídeas adultas, asegurándose de que teñan humidade constante.
O método máis eficiente consiste na preparación dun substrato de musgo Sphagnun. Este debe esterilizarse e deixado en repouso nun recipiente fechado para manter a súa humidade. Débense tamén adicionar pedazos saudábeis de raíces dunha orquídea adulta, de preferencia da especie que se desexa reproducir, para que o fungo poida reproducirse no propio Sphagnun. Despois dalgúns días de descanso, seméntanse as sementes, e consérvase o sistema nun recipiente transparente. As sementes xerminan nalgunhas semanas, e crecen moito devagar, de modo que unha planta só florece pola primeira vez con entre 5 e 10 anos de idade.
A reprodución por meristema, ou clonaxe, é máis eficiente, e consiste na retirada da punta das raíces. Colocada no medio do cultivo, e baixo a influencia de hormonas vexetais, o meristema transfórmase nunha masa de tecido indiferenciado, capaz de dar orixe a novas plántulas. As plántulas cultívanse en tubos de ensaio independentes, e en pouco máis de 1 ano, están listas para o cultivo no lugar definitivo. As mudas producidas son, loxicamente clons perfectos da planta orixinal, sendo este método o máis aplicado para a reprodución en masa dunha determinada variedade.
Estes son algúns dos xeneros máis cultivados de entre as orquídeas (hai de se lembrar que ao clima de cada rexión, certas especies de orquídea se adaptan mellor que outras, de forma que a lista seguinte contén xéneros que poden prosperar nunha rexión mais non noutra):
Hai aínda innúmeros híbridos, a maioría deles xerada polo cruzamento entre especies dos xéneros citados enriba.
As orquídeas ou orquidáceas (nome científico Orchidaceae) son unha familia de plantas monocotiledóneas que se distinguen pola complexidade das súas flores e polas súas interaccións ecolóxicas cos axentes polinizadores e cos fungos cos que forman micorrizas.
A familia comprende aproximadamente 25.000 (algunhas fontes informan de 30.000) especies, e quizais outros 60.000 híbridos e variedades producidas polos horticultores, polo que resulta ser unha das familias con maior riqueza de especies entre as anxiospermas. Poden ser recoñecidas polas súas flores de simetría fortemente bilateral, nas que a peza media do verticilo interno de tépalos -chamada labelo- está profundamente modificada, e o ou os estames están fusionados ó estilo, polo menos na base.
As orquídeas constitúen un grupo extremadamente diverso de plantas, que poden ter desde uns poucos milímetros de lonxitude (certas especies dos xéneros Bulbophyllum e Platystele) até constituír xigantescas agregacións de varios centos de quilogramos de peso (algunhas especies de Grammatophyllum) ou presentar lonxitudes de até 13,4 m, como é o caso de Sobralia altissima, unha orquídea recentemente descrita en 1999 no Perú. Do mesmo xeito, as flores das orquídeas varían en tamaño desde menos de 1 mm e dificilmente visibles dunha ollada (Platystele) pasando polas grandes flores de 15 a 20 cm de diámetro en moitas especies dos xéneros Paphiopedilum, Phragmipedium e Cattleya até os 76 cm das flores de Phragmipedium caudatum. A fragrancia das súas flores non é menos variable, desde o delicado aroma de Cattleya até o repulsivo fedor das flores de certas especies de Bulbophyllum .
Atópanse na maior parte do mundo, aínda que son especialmente abundantes nos trópicos. No entanto, a súa capacidade de adaptación permitiulles conquistar un gran número de nichos ecolóxicos, desde os máis secos e quentes do planeta até os máis húmidos e fríos xa que, literalmente, distribúense desde as rexións polares até o ecuador.
A familia foi recoñecida polos sistemas clásicos de clasificación de plantas, como o sistema de Cronquist, así como polos máis modernos, como o sistema de clasificación APG II e o sistema de clasificación APG III.
Orhideje (Kaćunovke, lat. Orchidaceae) naziv se sve biljke iz porodice Orchidaceae. Cijela porodica je dobila ime po dva gomoljasta korijena koja oblikom podsjećaju na mošnje (grčki όρχις „mošnje“). Nakon porodice Asteraceae, orhideje su druga po veličini porodica Anthophyta. Smatra ih se posebno lijepim, i za mnoge je orhideja kraljica cvijeća. Botaničari priznaju oko 1.000 rodova s 15.000 do 30.000 vrsta. Nema ih jedino na arktičkom ledu i pustinjama.
1. dobro prozračuje 2. lako se raspada 3. zadržava vlagu
Možemo uzgajati na uzgojnim stolovima, ali prednost imaju uzgojni lonci.
U lonce sadimo plitko, često se korijenje ili gomolj polažu neposredno na supstrat ili se rahlo prekriju.
Kada ćemo presađivati ovisi o razvoju biljke i sastavu supstrata. Biljke koje brzo rastu presađuju se u veću posudu i to kada prerastu rub stare. Također ju moramo presaditi i ako je supstrat porozan ili se slegnuo, a najpogodnije je u proljeće (neke vrste se presađuju nakon vremena mirovanja). Ako se supstrat slegnuo biljku presađujemo bez obzira na vrijeme. Korijenu treba obilje zraka tako da voda mora brzo otjecati.
Razmnožavaju se generativno i vegetativno. Vegetativno: dijeljenjem korijena i gomolja. Orhideje koje rastu samopodijalno razmnožavamo dijeljenjem tako da ostavljamo 3-5 gomolja s vodećim izbojkom, a preostale gomolje ponovno sadimo. Ako gomolji imaju pričuvne pupove regeneriraju se za 2-3 godine. Vrsta Dendrobium phalaenopsis lakše se vegetativno razmnožava i tako da se preostali gomolji vežu u 10-15 cm duge vezice i ulažu u zdjelu s mahovinom. Vrstu Paphiopedilum treba oprezno odjeljivati. Veći se primjerci pri vađenju iz lonca sami raspadaju u više komada. Srednje ili slabije biljke ne smiju se energično dijeliti jer se time mogu potpuno uništiti. Monopodijalne orhideje teže se razmnožavaju vegetativno, a za razmnožavanje koristimo stare biljke. Danas se orhideje uglavnom razmnožavaju merisistemom . Kao početni materijal za razmnožavanje upotrebljava se novonastali izbojak odraslih biljka, koji je dug 8-10 cm. Meristem uzimamo skalpelom iz vegetativnog vrha i prenosimo ga na pripremljeni hranjivi supstrat. Za uspjeh takvog načina razmnožavanja važna je potpuna sterilnost postupka.
Vanilla
Kultivirana
Epidendrum ciliare
Vanda tricolor
var. suavis
Phalaenopsis hibrid
Renanthera storei
Orhideje (Kaćunovke, lat. Orchidaceae) naziv se sve biljke iz porodice Orchidaceae. Cijela porodica je dobila ime po dva gomoljasta korijena koja oblikom podsjećaju na mošnje (grčki όρχις „mošnje“). Nakon porodice Asteraceae, orhideje su druga po veličini porodica Anthophyta. Smatra ih se posebno lijepim, i za mnoge je orhideja kraljica cvijeća. Botaničari priznaju oko 1.000 rodova s 15.000 do 30.000 vrsta. Nema ih jedino na arktičkom ledu i pustinjama.
Ophrys tenthredinifera (naprawo horjeka)
Paphiopedilum concolor (nalěwo deleka)
Maxillaria tenuifolia (naprawo deleka)
Orchidejowe rostliny (Orchidaceae) su swójba symjencowych rostlinow (Spermatophyta).
Wobsahuje sćěhowace rody:
Orchidejowe rostliny (Orchidaceae) su swójba symjencowych rostlinow (Spermatophyta).
Wobsahuje sćěhowace rody:
bjezwotrožka (Aceras) mužikowa bjezwotrožka (Aceras anthropophorum) błyšćawka (Liparis) bahnowa błyšćawka (Liparis loeselii) bletila (Bletilla) smužkata bletila (Bletilla striata) byklinka (Himantoglossum) wšědna byklinka (Himantoglossum hircinum) črijenk (Cypripedium) europski črijenk (Cypripedium calceolus) japanski črijenk (Cypripedium japonicum) dutyčka (Coeloglossum) zelena dutyčka (Coeloglossum viride) dwěnka (Listera) mała dwěnka (Listera cordata) wulka dwěnka (Listera ovata) dwojomudka (Chamorchis) alpska dwojomudka (Chamorchis alpina) hnězdowka (Neottia) wšědna hnězdowka (Neottia nidus-avis) jednolist (Malaxis) kwěćikaty jednolist (Malaxis monophyllos) jednomudka (Herminium) wšědna jednomudka (Herminium monorchis) kokulinda (Platanthera) dwułopjenata kokulinda (Platanthera bifolia) zelenojta kokulinda (Platanthera chlorantha) koralička (Corallorrhiza) trojodripkata koralička (Corallorrhiza trifida) kózlica (Goodyera) łažata kózlica (Goodyera repens) kukawka (Gymnadenia) čapkata kukawka (Gymnadenia cucullata) wonjata kukawka (Gymnadenia odoratissima) wulka kukawka (Gymnadenia conopsea) kukawka (Pseudorchis) naběl kukawka (Pseudorchis albida) njebródka (Epipogium) bjezłopjenata njebródka (Epipogium aphyllum) oncidium (Oncidium) orchija (Ophrys) čmjełowa orchija (Ophrys holoserica) mała pawkowa orchija (Ophrys araneola) muchowa orchija (Ophrys insectifera) pawkowa orchija (Ophrys sphegodes) pčołaca orchija (Ophrys apifera) phalaenopsis (Phalaenopsis) pihawka (Orchis) bahorowa pihawka (Orchis purpurea) blěda pihawka (Orchis pallens) łuhowa pihawka (Orchis palustris) mała pihawka (Orchis morio) mužska pihawka (Orchis mascula) nahłownicojta pihawka (Orchis militaris) smažna pihawka (Orchis ustulata) smjerdźaca pihawka (Orchis coriophora) třizubikata pihawka (Orchis tridentata) zapadna pihawka (Orchis simia) pihawka (Limodorum) fijałkowa pihawka (Limodorum abortivum) pihawka (Traunsteinera) kulojta pihawka (Traunsteinera globosa) ptačulinka (Cephalanthera) čerwjena ptačulinka (Cephalanthera rubra) mječikojta ptačulinka (Cephalanthera longifolia) wulka ptačulinka (Cephalanthera damasonium) smalnička (Nigritella) boranowa smalnička (Nigritella widderi) čerwjena smalnička (Nigritella rubra) čorna smalnička (Nigritella nigra) rhellicanowa smalnička (Nigritella rhellicani) stawač (Epipactis) běły stawač (Epipactis palustris) brunočerwjeny stawač (Epipactis atrorubens) fijałkowy stawač (Epipactis purpurata) greuterowy stawač (Epipactis greuteri) krótkołopjenaty stawač (Epipactis distans) łobjowy stawač (Epipactis albensis) łopješkaty stawač (Epipactis microphylla) muellerowy stawač (Epipactis muelleri) picnjoski stawač (Epipactis peitzii) šěroki stawač (Epipactis helleborine) šwižny stawač (Epipactis confusa) wuskohubičkaty stawač (Epipactis leptochila) zelenokwětny stawač (Epipactis phyllanthes) štomowa orchideja (Dendrobium) zažna štomowa orchideja (Dendrobium moniliforme) wanilija (Vanilla) prawa wanilija (Vanilla planifolia) wjertulka (Spiranthes) chinska wjertulka (Spiranthes sinensis) lěćna wjertulka (Spiranthes aestivalis) nazymska wjertulka (Spiranthes spiralis) wótromudka (Anacamptis) pyramidowa wótromudka (Anacamptis pyramidalis) wutlik (Hammarbya) bahnowy wutlik (Hammarbya paludosa)Suku anggrek-anggrekan (bahasa Latin: Orchidaceae) merupakan satu suku tumbuhan berbunga dengan anggota jenis terbanyak. Jenis-jenisnya tersebar luas dari daerah tropika basah hingga wilayah sirkumpolar, meskipun sebagian besar anggotanya ditemukan di daerah tropika. Kebanyakan anggota suku ini hidup sebagai epifit, terutama yang berasal dari daerah tropika. Anggrek di daerah beriklim sedang biasanya hidup di tanah dan membentuk umbi sebagai cara beradaptasi terhadap musim dingin. Organ-organnya yang cenderung tebal dan "berdaging" (sukulen) membuatnya tahan menghadapi tekanan ketersediaan air. Anggrek epifit dapat hidup dari embun dan udara lembap. Orchidaceae adalah sumber inspirasi dari nama kereta api Argo Anggrek, kereta api eksekutif yang melayani Surabaya Pasar Turi-Gambir.
Anggota pentingnya yang dikenal baik manusia adalah anggrek hias serta vanili.berkelopak bunga indah dan berwarna-warni
Anggota suku ini cenderung memiliki organ-organ yang sukulen atau "berdaging": tebal dengan kandungan air yang tinggi. Dengan demikian ia dapat hidup pada kondisi ketersediaan air yang rendah. Air diperoleh dari hujan, tetesan, embun, atau uap air di udara. Namun, anggrek tidak ditemukan di daerah gurun karena perakarannya tidak intensif. Anggrek menyukai cahaya matahari tetapi tidak langsung sehingga ia biasa ditemukan di alam sebagai tumbuhan lantai hutan atau di bawah naungan. Sebagai tanaman hias, anggrek tahan di dalam ruang.
Akar serabut, tidak dalam. Jenis-jenis epifit yaitu mengembangkan akar sukulen dan melekat pada batang pohon tempatnya tumbuh,namun tidak merugikan pohon inang. Ada pula yang tumbuh geofitis,dengan istilah lain terrestria artinya tumbuh di tanah dengan akar-akar di dalam tanah. Ada pula yang bersifat saprofit, tumbuh pada media daun-daun kering dan kayu-kayu lapuk yang telah membusuk menjadi humus. Pada permukaan akar seringkali ditemukan jamur akar (mikoriza) yang bersimbiosis dengan anggrek.
Batang anggrek beruas-ruas. Anggrek yang hidup di tanah ("anggrek tanah") batangnya pendek dan cenderung menyerupai umbi. Sementara itu, anggrek epifit batangnya tumbuh baik, seringkali menebal dan terlindungi lapisan lilin untuk mencegah penguapan berlebihan. Pertumbuhan batang dapat bersifat "memanjang" (monopodial) atau "melebar" (simpodial), tergantung genusnya.
Daun anggrek biasanya oval memanjang dengan tulang daun memanjang pula, khas daun monokotil. Daun dapat pula menebal dan berfungsi sebagai penyimpn air.
Bunga anggrek berbentuk khas dan menjadi penciri yang membedakannya dari anggota suku lain. Bunga-bunga anggrek tersusun majemuk, muncul dari tangkai bunga yang memanjang, muncul dari ketiak daun. Bunganya simetri bilateral. Helaian Kelopak bunga (sepal) biasanya berwarna mirip dengan mahkota bunga (sehingga disebut tepal). Satu helai mahkota bunga termodifikasi membentuk semacam "lidah" yang melindungi suatu struktur aksesoris yang membawa benang sari dan putik. Benang sari memiliki tangkai sangat pendek dengan dua kepala sari berbentuk cakram kecil (disebut "pollinia") dan terlindung oleh struktur kecil yang harus dibuka oleh serangga penyerbuk (atau manusia untuk vanili) dan membawa serbuk sari ke mulut putik. Tanpa bantuan organisme penyerbuk, tidak akan terjadi penyerbukan.
Buah anggrek berbentuk kapsul yang berwarna hijau dan jika masak mengering dan terbuka dari samping. Bijinya sangat kecil dan ringan, sehingga mudah terbawa angin. Biji anggrek tidak memiliki jaringan penyimpan cadangan makanan; bahkan embrionya belum mencapai kematangan sempurna. Perkecambahan baru terjadi jika biji jatuh pada medium yang sesuai dan melanjutkan perkembangannya hingga kemasakan.
Berdasarkan hasil analisis varian untuk karakter tinggi tanaman, panjang daun, lebar daun, perbandingan antara panjang daun dengan lebar daun, jumlah kuntum bunga, panjang tangkai bunga, diameter bunga dan panjang kelopak bunga dari keenambelas anggrek spesies yang diuji menunjukkan adanya perbedaan pengaruh yang nyata.
Tampak bahwa G. scriptum mempunyai panjang daun, lebar daun dan panjang tangkai bunga nyata paling tinggi di antara keenambelas anggrek spesies yang diuji. Namun, nilai diameter bunga (6,24 cm) spesies ini nyata lebih kecil dari D. stratiotes. Bunga D. stratiotes memiliki diameter yang nyata paling besar di antara spesies yang diuji, yaitu 9,27 cm. Demikian juga jumlah kuntum bunga yang dihasilkan oleh G. scriptum nyata lebih sedikit daripada D. secundum, masing-masing 27,75 dan 50. Hal ini menunjukkan bahwa panjang dan lebar daun yang besar tidak menjamin akan menghasilkan bunga yang besar dan banyak jumlahnya.
Tinggi tanaman D. anosmum memiliki nilai tertinggi, yaitu 118,40 cm, yang nyata berbeda dengan tinggi tanaman ke lima belas anggrek spesies lainnya. Batang anggrek ini berupa pseudobulb atau batang semu yang tumbuh menggantung ke bawah. Hanya pada saat tumbuhnya tunas baru saja, pertumbuhan pseudobulb dari anggrek ini ke arah atas. Pertumbuhan batang selanjutnya menggantung ke arah bawah, seiring dengan bertambah panjangnya pseudobulb.Tanaman anggrek yang terpendek adalah B. lobii (5,00 cm). Berbeda dengan D. anosmum, B. lobii memiliki batang berupa bulb. Nilai tinggi tanaman anggrek jenis ini tidak nyata berbeda dengan D. bracteosum (17,77 cm), D. capra (12,15 cm), D. johannis (34,48 cm), D. macrophyllum (31,12 cm), D. phalaenopsis (20,02 cm), P. amboinensis, P. violaceae, A. miniatum dan G. scriptum.
G. scriptum memiliki daun terpanjang dan terlebar. Lebar daun G. scriptum sama dengan lebar daun P. violaceae, P. amboinensis dan D. macrophyllum. Lebar daun terkecil dimiliki D. capra (1,09 cm) yang sama dengan D. bracteosum (1,56 cm), D. johannis (1,76 cm), D. phalaenopsis (2,36 cm) dan A. miniatum (1,52 cm).
Nilai perbandingan panjang dengan lebar daun terbesar dimiliki oleh V. tricolor, sebesar 10,48; yang tidak berbeda nyata dengan D. capra (9,55). Nilai perbandingan panjang dengan lebar daun terkecil dimiliki oleh D. stratiotes (2,20) yang tidak berbeda nyata dengan D. macrophyllum, D. secundum, D. undulatum, D. veratrifolium, P. amboinensis dan P. violaceae (masing-masing dengan nilai 3,05; 2,75; 2,25; 2,48; 2,73 dan 2,68).
Jumlah kuntum bunga yang terbanyak dimiliki oleh D. secundum (50 buah) dan paling sedikit dimiliki oleh B. lobii (1 buah) yang tidak nyata berbeda dengan D. anosmum, D. bracteosum, D. capra, D. johannis, D. phalaenopsis, D. stratiotes, P. amboinensis, P. violaceae dan A. miniatum. Karakteristik bunga B. lobii terletak pada labellumnya yang dapat bergoyang apabila ditiup angin. Dengan adanya ciri khas bunga yang seperti ini, anggrek B. lobii memiliki sebutan anggrek lidah bergoyang atau kembang goyang. G. scriptum memiliki tangkai bunga yang paling panjang di antara keenam belas anggrek spesies yang diuji, yaitu 92,27 cm. Panjang tangkai bunga terpendek dimiliki oleh anggrek D. anosmum (1,36 cm) yang sama dengan panjang tangkai bunga anggrek D. bracteosum, D. secundum, P. amboinensis, P. violaceae, A. miniatum dan B. lobii.
Diameter bunga anggrek yang paling besar, yaitu 9,27 cm dimiliki oleh D. stratiotes. D. stratiotes ini memiliki mahkota bunga (petala) yang panjang terpelintir tegak ke atas. Besarnya diameter bunga anggrek tersebut sama dengan besarnya diameter bunga D. anosmum. Diameter bunga terkecil dimiliki oleh anggrek D. secundum (0,74 cm). Ukuran diameter anggrek ini paling kecil disebabkan oleh bunga ini tidak dapat membuka atau mekar dengan maksimal. Ukuran bunga yang mini, tersusun sangat rapat, dan dalam satu tangkai bunga terdiri atas kuntum bunga yang banyak, merupakan ciri khas yang membuat D. secundum diberi sebutan sebagai anggrek sikat. Ukuran diameter bunga anggrek ini sama besarnya dengan anggrek A. miniatum (1,13 cm).
Kelopak bunga (sepala) terpanjang dimiliki oleh anggrek B. lobii (6 cm) yang nyata berbeda dengan kelima belas anggrek spesies lainnya. Anggrek ini memiliki sepala dorsale atau kelopak bunga bagian atas tegak, berwarna kuning dan panjang. Sepala paling pendek dimiliki oleh anggrek jenis A. miniatum (0,63 cm) yang sama ukurannya dengan anggrek D. secundum (0,92 cm). Dari keenambelas jenis anggrek yang diuji, hanya ada empat jenis yang mempunyai tipe pertumbuhan batang monopodial, yaitu P. amboinensis, P. violaceae, Vanda tricolor dan A. miniatum. Kedua belas jenis anggrek lainnya tipe pertumbuhan batangnya tergolong simpodial. Dari segi aroma bunga, terdapat keanekaragaman aroma bunga mulai dari tidak beraroma sampai sangat beraroma. Demikian pula dengan warna kehijauan daun, hanya Vanda tricolor yang warna daunnya berbeda dengan kelima belas jenis anggrek lainnya.
Masing-masing jenis memperlihatkan karakter yang berbeda satu dengan yang lainnya. Perbedaan tersebut dikarenakan perbedaan habitat asal diambilnya tanaman anggrek yang bersangkutan. Habitat asal tanaman anggrek memberikan pengaruh terhadap pertumbuhan anggrek melalui pengaruh sinar matahari, cuaca atau keadaan iklim, suhu udara, kelembapan udara serta tersedianya unsur hara yang dapat diserap oleh tanaman anggrek untuk mendukung pertumbuhan tanaman anggrek, yang pada akhirnya berpengaruh terhadap kualitas dan kuantitas bunga yang dihasilkannya. Meskipun terdapat keragaman karakter dari masing-masing jenis anggrek yang diuji, terdapat pula kesamaan karakter.
Monopodial
Anggrek ini hanya memiliki satu batang dan satu titik tumbuh saja. Bunganya tumbuh dari ujung batang. Anggrek ini dapat diperbanyak dengan stek batang dan biji. contoh: Vanda sp., dan Phalaenopsis sp. (Anggrek Bulan).
Simpodial
Anggek ini memiliki lebih dari satu titik tumbuh. Tunas baru muncul dari sekitar batang utama. Bunga bisa muncul di pucuk atau sisi batang, tetapi ada juga yang muncul dari akar tinggal. Batangnya menyimpan air cadangan makanan atau umbi semu. Anggrek ini dapat diperbanyak dengan cara split, pemisahan keiki, biji. Contoh: Dendrobium sp., Cattleya sp.
Anggrek Epifit
Anggrek yang tumbuh menumpang pada pohon lain tanpa merugikan tanaman inangnya dan membutuhkan naungan dari cahaya matahari. Akar anggrek menyerap makanan dari air hujan, kabut dan udara sekitar. Contoh: Cattleya sp., Dendrobium sp., Vanda sp. Phalaenopsis sp.
Anggrek Terestial
Anggrek yang tumbuh di tanah dan membutuhkan cahaya matahari langsung. akarnya mengambil makanan dari tanah. Contoh: Phaius sp.
Anggrek Saprofit.
Anggrek yang tumbuh pada media yang mengandung humus atau daun-daun kering, serta menbutuhkan sedikit cahaya matahari. Jenis ini tidak memiliki daun dan klorofil. Contoh: Goodyera sp.
Anggrek Litofit.
Anggrek yang tumbuh pada batu-batuan atau tanah berbatu, dan tahan terhadap cahaya matahari penuh. Anggek ini mengambil makanan dari hujan, udara, humus. Contoh: Paphiopedilum sp.
Anggrek dikenal sebagai tanaman hias populer yang dimanfaatkan bunganya. Bunga anggrek sangat indah dan variasinya hampir tidak terbatas. Anggrek biasa dijual sebagai tanaman pot maupun sebagai bunga potong. Indonesia memiliki kekayaan jenis anggrek yang sangat tinggi, terutama anggrek epifit yang hidup di pohon-pohon hutan, dari Sumatra hingga Papua. Anggrek bulan adalah bunga pesona bangsa Indonesia. Anggrek juga menjadi bunga nasional Singapura dan Thailand.
Anggrek sering dipergunakan sebagai simbol dari rasa cinta, kemewahan, dan keindahan selama berabad-abad. Bangsa Yunani menggunakan anggrek sebagai simbol kejantanan, sementara bangsa Tiongkok pada zaman dahulu kala mempercayai bahwa anggrek sebagai tanaman yang mengeluarkan aroma harum dari tubuh Kaisar Tiongkok.
Pada pertengahan zaman, anggrek mempunyai peran penting dalam pengembangan tehnik pengobatan menggunakan tumbuh-tumbuhan. Penggunaannya pun meluas sampai menjadi bahan ramu-ramuan dan bahkan sempat dipercaya sebagai bahan baku utama pembuatan ramuan ramuan cinta pada masa tertentu. Ketika anggrek muncul dalam mimpi seseorang, hal ini dipercaya sebagai simbol representasi dari kebutuhan yang mendalam akan kelembuatan, romantisme, dan kesetiaan dalam suatu hubungan. Akhirnya, pada permulaan abad ke-18, kegiatan mengkoleksi anggrek mulai menjadi kegiatan yang banyak dilakukan di segala penjuru dunia, terutama karena keindahan tanaman ini.
Vanili (Vanilla planifolia) juga merupakan anggota suku anggrek-anggrekan. Tumbuhan ini dimanfaatkan buahnya. Untuk menghasilkan buah, vanili harus "dikawinkan" oleh manusia, karena serangga penyerbuknya tidak mampu hidup di luar daerah asalnya, meskipun sekarang usaha-usaha ke arah pemanfaatan serangga mulai dilakukan.
Penyebutan jenis anggrek hias biasa disebutkan dengan nama genusnya saja karena banyak sekali hibrida antarspesies dan antargenus yang telah dibuat. Akibatnya, penamaan anggrek memiliki semacam aturan khusus yang agak "menyimpang" dari aturan penamaan botani biasa.
Berikut adalah nama-nama genus anggrek hias populer:
Difoto di Taman Nasional Gunung Halimun Salak
Dendrobium phalaenopsis
Phalaenopsis violacea
Anggrek bulan
Anggrek Bulan Ungu (Phalaenopsis amabilis)
Suku anggrek-anggrekan (bahasa Latin: Orchidaceae) merupakan satu suku tumbuhan berbunga dengan anggota jenis terbanyak. Jenis-jenisnya tersebar luas dari daerah tropika basah hingga wilayah sirkumpolar, meskipun sebagian besar anggotanya ditemukan di daerah tropika. Kebanyakan anggota suku ini hidup sebagai epifit, terutama yang berasal dari daerah tropika. Anggrek di daerah beriklim sedang biasanya hidup di tanah dan membentuk umbi sebagai cara beradaptasi terhadap musim dingin. Organ-organnya yang cenderung tebal dan "berdaging" (sukulen) membuatnya tahan menghadapi tekanan ketersediaan air. Anggrek epifit dapat hidup dari embun dan udara lembap. Orchidaceae adalah sumber inspirasi dari nama kereta api Argo Anggrek, kereta api eksekutif yang melayani Surabaya Pasar Turi-Gambir.
Anggota pentingnya yang dikenal baik manusia adalah anggrek hias serta vanili.berkelopak bunga indah dan berwarna-warni
Le Orchidacee (Orchidaceae Juss., 1789) sono una famiglia di piante monocotiledoni, appartenenti all'ordine Asparagales[1]. I loro fiori sono comunemente chiamati orchidee.
Questa famiglia è costituita da piante erbacee perenni, alcune delle quali sono in grado di assorbire dall'acqua presente nell'ambiente le sostanze necessarie alla loro sopravvivenza tramite le radici aeree (autotrofia) e capaci anche di nutrirsi assimilando sostanze da organismi in decomposizione (sapròfite).
La maggior parte delle specie è originaria delle zone tropicali o sub-tropicali di Asia, America centrale e Sudamerica; solo il 15% di esse cresce spontaneamente nelle zone temperate e fredde. Al di là di questo dato la famiglia può comunque ritenersi cosmopolita essendo diffusa nei cinque continenti, con un areale che si estende da alcuni territori a nord del circolo polare artico, sino alla Patagonia e all'Isola Macquarie, prossime all'Antartide.
Le Orchidaceae sono in grado di adattarsi a ogni genere di habitat fatta eccezione per i deserti e i ghiacciai. La maggior parte delle specie tropicali cresce sui tronchi degli alberi o sulle rocce (piante epifite). In Italia ne crescono spontaneamente circa 29 generi, per circa 189 tra specie e sottospecie.
Lo stesso argomento in dettaglio: Orchidee selvatiche in Italia. I fiori hanno una tipica struttura alata, con un perianzio di tre sepali superiori e tre petali inferiori; uno di questi, detto labello, si differenzia per formato dagli altri in modo da attirare gli insetti impollinatori. Le dimensioni e il colore del labello, unitamente alla forma dello sperone cavo in cui si prolunga la sua base, mutano a seconda delle diverse specie.
Ogni fiore possiede organi maschili (androceo) e femminili (gineceo), riuniti in un solo corpo colonnare detto ginostemio, talvolta prolungato in un rostello carnoso. Il polline è agglutinato in masse a forma di clava (pollinodi), che si attaccano mediante la base gelatinosa (retinacolo o viscidio) alla testa degli insetti pronubi, permettendo così l'impollinazione dei fiori successivamente visitati.
Quasi tutti i fiori di orchidea al momento dello sviluppo compiono una torsione di 180° (resupinazione), così che il petalo posteriore diviene inferiore e il sepalo anteriore diviene superiore. I sepali e i petali laterali sono quasi sempre uguali tra di loro, mentre il petalo centrale (il labello) è sempre diverso e può assumere svariate forme; nello stesso tempo può o meno contenere nettare.
Le foglie delle Orchidacee sono sempre intere e malgrado la loro natura polimorfa hanno una struttura lineare, che a volte può apparire carnosa e di forma tubolare; spesso alla base si sviluppano degli pseudobulbi i quali possono assumere forma corta e arrotondata, appiattita e ovoidale, oppure lunga e cilindrica; sono tutti organi questi che hanno una funzione di assimilatori di riserva.
La disposizione delle foglie è alternata o distica: solo di rado si presentano opposte. Possono presentarsi in coppia oppure solitarie e, all'apice degli pseudobulbi, a volte possono anche essere – specie nelle piante che crescono in piena terra - inguainate alla base; possono anche formare delle rosette basali da cui spunta il fiore. Nelle specie saprofitiche le foglie possono essere ridotte a semplici scaglie.
Le specie tropicali hanno spesso radici aeree carnose o fini, che si sviluppano alla base delle foglie o fra di esse, e che possono presentare differenti modificazioni e adattamenti alla vita epifitica o saprofitica. Le radici aeree sono rivestite da un tessuto mono- o pluristratificato costituito da cellule morte piene di aria, il Velamen, che svolge una funzione puramente meccanica di protezione, e non, come spesso viene descritto di assorbimento dell'umidità atmosferica. L'aria delle sue cellule conferisce alla radice un colore biancastro o traslucido, e una totale impermeabilità, mentre solo la parte terminale, la punta, per 1–2 cm, priva di questo tessuto, mostra un bel colore verde tipico dei cloroplasti della corteccia sottostante. Solo questa parte della radice può assorbire umidità atmosferica, anche se le orchidee epifite hanno altri meccanismi più efficienti per rifornirsi di acqua.
Le Orchidaceae europee e mediterranee sono invece, con poche eccezioni, specie terricole, con apparato radicale sotterraneo, costituito da rizotuberi o bulbi, da cui si dipartono radichette o radici filiformi. La forma dei rizotuberi può essere tondeggiante o ovaliforme (come per esempio nei generi Ophrys, Orchis e Serapias), o più o meno suddivisa in digitazioni (Dactylorhiza, Platanthera, Spiranthes); in alcune specie sono presenti dei veri e propri rizomi, con radici filamentose (Listeria, Epipactis), in altre possono essere presenti radici coralliformi (Corallorhiza).
La riproduzione delle Orchidaceae può essere sia sessuata sia asessuata[2].
La riproduzione sessuata può avvenire sia per impollinazione incrociata, cioè con trasporto del polline dall'antera di un fiore sullo stigma del fiore di un altro individuo, sia per autoimpollinazione, cioè il polline passa dall'antera allo stigma dello stesso fiore.
L'impollinazione incrociata è la modalità di riproduzione più frequente tra le Orchidaceae ed è prevalentemente entomofila, cioè affidata agli insetti. Molte specie di orchidee hanno un rapporto specie-specifico con il loro insetto impollinatore, o insetto pronubo. Paradigmatico di questa stretta interdipendenza è il caso della cosiddetta "orchidea di Darwin" (Angraecum sesquipedale), una specie caratterizzata da uno sperone lungo circa 30 cm, per la quale Charles Darwin postulò l'esistenza di un insetto impollinatore dotato di una spirotromba di analoghe dimensioni[3]. A distanza di circa 40 anni dalla formulazione di una tale ipotesi fu effettivamente scoperto che l'impollinatore era uno sfingide, Xanthopan morganii, dotato di una spirotromba di dimensioni corrispondenti[4].
Nonostante in casi sporadici si siano osservate impollinazioni da parte di coleotteri, ditteri, lepidotteri e ortotteri[5], la maggior parte degli insetti pronubi delle orchidee appartengono all'ordine degli Imenotteri, nella stragrande maggioranza dei casi alla superfamiglia degli Apoidei.
Gli insetti impollinatori possono essere attratti con tre differenti meccanismi:
La autoimpollinazione può avvenire con tre differenti modalità:
La riproduzione asessuata, ovvero senza necessità di fecondazione, può avvenire:
Altra caratteristica biologica importante è la necessità, per completare il ciclo biologico di alcune orchidee, della presenza di una micorriza endotrofica che collabori in simbiosi per lo sviluppo del loro seme, il quale al momento della dispersione è privo di albume e con embrione appena abbozzato.
Lo stesso argomento in dettaglio: Tassonomia delle Orchidaceae. La famiglia delle Orchidacee veniva suddivisa in passato in due sottofamiglie:
Il Sistema Cronquist (1981) assegnava la famiglia all'ordine Orchidales[7], raggruppamento non riconosciuto dalla moderna classificazione filogenetica che assegna le Orchidacee all'ordine Asparagales.[1]
Attualmente le sottofamiglie riconosciute sono cinque[8][9][10], i cui rapporti filogenetici sono riassunti schematicamente dal seguente cladogramma:
Apostasioideae Horan., 1847
Vanilloideae Szlach., 1995
Cypripedioideae Kostel., 1831
Orchidoideae Eaton, 1836
Epidendroideae Lindl., 1821
All'interno di ciascuna sottofamiglia si distinguono differenti tribù e sottotribù[11][12]:
Phalaenopsis sanderiana, ibrido
Per la maggior parte piante epifite, le orchidacee sono coltivate in particolare nei paesi tropicali e sub-tropicali. Le specie cosiddette terricole (cioè che crescono su un substrato terroso) possono essere coltivate anche nelle zone temperate ma necessitano di particolari cure e strutture, come serre caldo-umide.
Orchidofilia e orchidologia sono considerati dei "quasi sinonimi": talvolta usati in maniera interscambiabile, talvolta usati nel senso etimologico del termine, dove per "orchidofilia" si intende la semplice "passione" per le orchidee (che sia semplice interesse o vero e proprio collezionismo), mentre per "orchidologia" si intende lo studio scientifico delle piante in senso stretto. Il fatto che molti orchidologi siano spesso anche ferventi orchidofili contribuisce alla relativa labilità del confine fra i due termini.
Esistono gruppi o associazioni le cui finalità statutarie comprendono la divulgazione e lo studio delle Orchidaceae, sia informalmente, sia una vera e propria attività didattico/editoriale, quando non di ricerca scientifica vera e propria. Alcune associazioni inoltre si occupano anche di valutare e premiare le piante, spesso durante concorsi, mostre, esposizioni o incontri più o meno informali. Esistono una pluralità di approcci e di metodi di giudizio, alcuni dei quali molto famosi e dalla lunga storia, come quello della britannica Royal Horticultural Society (R.H.S.) di origine ottocentesca ma con rivisitazioni e aggiornamenti nel corso del tempo[13] o dell'American Orchid Society (A.O.S.), le cui origini risalgono agli anni venti del Novecento, anch'esso rivisitato e aggiornato più volte[14]. In ambito europeo è da menzionare inoltre il metodo di giudizio della Deutsche Orchideen Gesellschaft (D.O.G.), anch'esso dalla lunga storia[15].
Va inoltre detto che quasi sempre le associazioni di orchidee tengono regolari registri (anche fotografici) delle piante premiate e ciò si rivela fondamentale sia per perfezionare nel tempo i propri metodi di giudizio, sia per preservare la conoscenza e per studiare ulteriormente le piante premiate, che siano specie botaniche o ibridi. Una lista particolarmente famosa, non di piante premiate ma degli ibridi selezionati dall'uomo, è la Sander's Complete List of Orchid Hybrids (o, in breve, Sander's List) istituita originariamente dal noto coltivatore e orchidologo Henry Frederick Conrad Sander, in seguito mantenuta e aggiornata dalla Royal Horticultural Society[16].
Sin dall'antichità dai tuberi radicali delle orchidee, bolliti, seccati e polverizzati, si ricava il "salep", ossia una farina commestibile, una specie di fecola, ricca di amidi, proteine, zuccheri e cumarina, che nella credenza popolare si pensava avesse proprietà contro la infertilità maschile e femminile, proprio per le sembianze conformazionali dei tuberi con gli organi riproduttivi maschili. Si usava anche come emolliente e veniva consigliato nelle infiammazioni della mucosa e nelle diarree infantili[17]. Nella medicina popolare inoltre si credeva che la "scarpetta di Venere" (Cypripedium calceolus) avesse proprietà antispasmodiche[17]. Oggi è stato appurato che i reali poteri terapeutici delle Orchidaceae sono scarsi o nulli, inoltre si tratta di una famiglia di piante protette a livello internazionale e in via di estinzione, per cui ne è vietata la raccolta.
Le Orchidacee (Orchidaceae Juss., 1789) sono una famiglia di piante monocotiledoni, appartenenti all'ordine Asparagales. I loro fiori sono comunemente chiamati orchidee.
Questa famiglia è costituita da piante erbacee perenni, alcune delle quali sono in grado di assorbire dall'acqua presente nell'ambiente le sostanze necessarie alla loro sopravvivenza tramite le radici aeree (autotrofia) e capaci anche di nutrirsi assimilando sostanze da organismi in decomposizione (sapròfite).
Orchidaceae sunt monocotyledonum familia forma diversa et late dispersa ordinis Asparagalium.[1][2] Cum Asteraceis faciunt maximam plantarum florentium familiam, quibus sunt inter 21 950 et 26 049 species nunc acceptae, in 880 genera digestae.[3][4]
Orchidaceae sunt plantae cosmopolitanae, quae in paene omni habitatione vigent, desertis glaciebus exceptis. Permultae inveniuntur in zonis tropicis, plerumque Asia et America Australi et Media, sed eae supra Circulum Arcticum, in Patagonia australissima, usque adeo Insulae Macquarie prope Antarcticam etiam inveniuntur.
Hic index earum distributionis adumbrationem dat:
Haec familia omnino agnoscitur, et Systema APG II anni 2003 eam in ordine Asparagalium ponit. Taxinomia familiae semper mutatur, quia novae investigationes pluria classificationis elementa perpetuo agnoscunt. Quinque subfamiliae nunc agnoscuntur, in cladogramma secundum Systema APG facta:
Apostasioideae: 2 genera and 16 species, south-western Asia
Cypripedioideae: 5 genera and 130 species, from the temperate regions of the world, as well as tropical America and tropical Asia
Vanilloideae: 15 genera and 180 species, humid tropical and subtropical regions, eastern North America
Epidendroideae: more than 500 genera and more or less 20,000 species, cosmopolitan
Orchidoideae: 208 genera and 3,630 species, cosmopolitan
Plurimae Orchidaceae sunt epiphyta perennia, quae ad arbores fruticesve adfictae in zonis tropicis et subtropicis crescunt. Aliae species sunt lithophyta, quae ad saxa vel in solo saxoso crescunt, vel sunt terrestres. Paene omnes zonarum temperatarum Orchidaceae sunt terrestres.
Aliquae Orchidaceae, sicut Neottia et Corallorhiza, chlorophyllo carent, et non possunt photosynthesizare; nihilominus, hae species alimenta energiamque a soli fungis parasitizatis per formationem mycorrhizarum orchidacearum capiunt. Hi fungi comprehendunt fungos qui ectomycorrhizas formant cum arboribus et aliis plantis ligneis, parasitae sicut Armillaria et saprotropha?.[5] Hae Orchidaceae myco-heterotropha appellantur, sed olim descriptae sunt (falso) saprophyta quia botanistae habuerunt eas alimentum cepisse ex materie organica confracta. Paucae species sunt holoparasitae achlorophyllae, sed omnes Orchidaceae sunt myco-heterotrophicae per germinationem et auctum plantularum, et etiam photosyntheticae plantae maturae possunt carbonium ex earum fungis mycorrhicicis capere.
Orchidaceae facillime agnoscuntur quia omnes habent apertissimas apomorphias, inter quas symmetria bilateralis (zygomorphismus), multa resupinatio, unum petalum (labellum) semper modificatum, stamina carpellaque coalita, et semina minutissima.
Sicut plurimes monocotyledones, Orchidaceae folia simplicia cum venis parallelis habere solent, cum aliquae Vanilloideae venationem reticulatam habeant. Folia sint ovata, lanceolata, vel orbiculata, magnitudine inconstantissima. Earum proprietates saepe sunt diagnostica. Folia ferme sunt alterna super caulem, saepe plicata, et nullas stipulas habent. Eis saepe sunt corpora silicea, stegmata appellata, in vaginis fasciculi vascularis (in Orchidoideis absentibus), et sunt fibrosa.
Conformatio foliorum habitationi plantae convenit: speciebus quae ferme apricantur, vel in locis aliquando aridissimis crescunt, sunt folia crassa coriaceaque, et earum laminae a cuticula ceracea teguntur ad aquam necessariam retinendam; speciebus autem quae in locis umbrosis crescunt sunt folia longa tenuiaque habent.
Folia plurimarum Orchidacearum sunt perennes, nonnullos annos viventes; alia genera, praecipue plantae folia plicata habentes, folia quotannis demittunt et nova folia evolvunt, cum novis pseudobulbis, sicut in Cataseto.
Folia aliquarum Orchidacearum habentur pro ornamento esse.
Aliquae orchides, sicut Dendrophylax lindenii, Aphyllorchis, et Taeniophyllum, ex eorum radicibus viridibus pro photosynthesi dependent, et ferme evolutis foliis carent, quasi omnes species heterotrophicae.
Omnes Orchidaceae sunt herbae perennes, qualibet permanenti structura lignea carentes. Eae secundum utrum duorum exemplarium possunt crescere:
Orchidaceae terrestres sint rhizomatae, vel cormos tuberesve faciunt. Capita radicum plantarum terrestrialium sunt levia et alba.
Aliquae sympodiales terrestres, sicut Orchis et Ophrys, habent duas radices tuberosas subterraneas.
In climatibus calidis humidisque, multis Orchidaceis terrestribus pseudobulbi non necesse sunt.
Basis caulis epiphytorum sympodialium, vel in aliquibus speciebus re non verbo omnis caulis, potest incrassatus fieri ad pseudobulbum conformandum, quod alimenta aquamque temporibus siccioribus continet.
Aetate provectus, pseudobulbus folia demittit et dormiens fit. Pseudobulbus usitate circa quinque annos vivit.
Orchidaceae propter fabricam multarum variationum in earum floribus agnoscuntur.
Aliquibus Orchidaceis sunt flores singulares, sed plurimis est inflorescentia recemosa, aliquando cum multis floribus. Caulis florescens sit basalis (hoc est, ex basi tuberis productus, sicut in Cymbidio), apicalis (quod significat eum ex apice caulis principali crescere, sicut in Cattleya), vel axillarius (ex axilla, sicut in Vanda).
Flos, sicut plurimis monocotyledonum floribus, habet duo verticillos elementorum sterilium.
Flores Orchidacearum cui sunt abnormes? petalorum labiorumve numeri pelorici appellantur. Pelorismus est proprietas genetica, sed eius expressio ab habitatione movetur et videat fortuita.
Ovarium semper est inferior, pone florem situm.
Orchidaceae habent egregissima pollinationis systemata et perpaucas opportunitates pollinationis; ergo earum flores plerumque fertiles diu manent, et plerumque pollen in unica massula emittunt; quandocumque pollinatio bene procedit, milia ovulorum possunt fertilizari.
Pollinatores a forma et coloribus labelli saepe attrahuntur. Aliqui flores blandos producunt odores. Nectar, in plurimis speciebus absens, in calcare (8) labelli producatur, ad punctum sepalorum, vel in septo ovarii, usitatissima positione inter Asparagales.
Rhizanthella slateri, orchis subterranea in Australia, lucem numquam videt, et ex formicis et aliis insectis terrestribus pollinatione dependet.
Catasetum, genus breviter a Darwin descriptum, revera pollinia viscida vi dirupta emittit cum insectum setam tangat, pollinatore ex flore statim eiecto.
Post pollinationem, sepala et petala pallescunt conciduntque, sed ea ferme ad ovarium adficta manent.
Aliquae species, sicut aliquae Phalaenopses, Dendrobia, et Vandae, progenies plantulasve producunt ex uno nodo per caulem facto, per accumulationen hormonum auctus. Hae progenies keiki (Havaiane, 'filius') appellantur.
Ovarium solet fieri capsula dehiscens per tres vel sex fissuras longas, ambobus extremis clausis. Maturatio capsulae potest a duobus ad duodeviginti menses durare.
Semina ferme sunt paene "microscopica" et permulta, in aliquibus speciebus plus quam decies centena milia per capsulam. Post maturationem, sicut particulae pulvis vel sporae avolant. Endospermio carent. In cultura, germinatio typice spatia septem dierum requirit; est in litteris relatio unius paphiopedili quod quindecim annos requisiit.
Investigatio in Nature diurno academico relata[6] opinatur originem Orchidacearum coepisse antequam olim notam. Proplebeia dominicana, exstincta apis sine acumine species, in electro ex Aevo Miocaeno inventa est, abhinc annorum circa 15–20 decies centena milia. Apis pollen ignoti Orchidacearum taxonis, Meliorchidis caribeae, super alas ferebat.
Aliquae Orchidaceae in cultura communi sunt:
Orchidaceae, sicut Tulipae, factae sunt maior orbis terrarum mercatus.
Haec sunt celeberrima familiae Orchidacearum genera:
Cephalanthera longifolia, orchis terrestris
Folia variarum specierum
Habenaria radiata; vide labium.
Neuwiedia griffithii, Apostasioideae; vide tres stamina usitata.
Cypripedium acaule habet duo stamina, quorum alium videtur in pictura; alium est pone florem.
Catasetum fimbriatum; seta est aperta.
Vanilla (scandens)
Cultivated Epidendrum ciliare
Listera ovata minus speciosa orchis
Vanda tricolor cultivarietatis 'Suavis'
Phalaenopsis hybrida
Orchidae apud spectaculum florium in Tatton Park, Cheshire Angliae, 24 Iulii 2008
Cattleya aclandiae. Vide typicus florem. zygomorphicum tribus sepalis quasi petala et labellum.
Orchis apud American Orchid Society
Orchides purpurea apud American Orchid Society
Orchid apud American Orchid Society
Orchidaceae sunt monocotyledonum familia forma diversa et late dispersa ordinis Asparagalium. Cum Asteraceis faciunt maximam plantarum florentium familiam, quibus sunt inter 21 950 et 26 049 species nunc acceptae, in 880 genera digestae.
Gegužraibiniai (Orchidaceae) – magnolijūnų (Manoliophyta) augalų šeima, Augalai žoliniai, daugiamečiai, su šakniagumbiais arba su šakniastiebiais. Stiebas paprastas, nešakotas. Lapai sveiki, žali, išsidėstę pražangiai. Žiedai dvilyčiai, netaisyklingi, su pažiedėmis. Žiedai sukrauti varpose, kekėse, šluotelėse arba pavieniai. Vaisius – dėžutė. Sėklos labai smulkios, aptrauktos plėvele. Šeimoje yra vaistinių, dekoratyvinių augalų, nemažai rūšių auginama šiltnamiuose.
Gegužraibinių žiedai netaisyklingi (zigomorfiniai). Turi tris vienodos formos taurėlapius ir stambią lūpą, kuri yra vienas iš pakitusių vainiklapių. Lūpa išskiria nektarą ir kvapniąsias medžiagas, be to, ji sudaro savotiškas talpyklas joms kauptis. Lūpa gali būti įvairių formų ir spalvų, priviliojanti vabzdžius.
Šeimoje yra virš 800 genčių ir virš 25000 rūšių; kasmet aprašoma iki 800 naujų rūšių (žr. Pasaulio gegužraibinių šeimos augalų gentys).
Garbenio žiedas
Gegužraibiniai (Orchidaceae) – magnolijūnų (Manoliophyta) augalų šeima, Augalai žoliniai, daugiamečiai, su šakniagumbiais arba su šakniastiebiais. Stiebas paprastas, nešakotas. Lapai sveiki, žali, išsidėstę pražangiai. Žiedai dvilyčiai, netaisyklingi, su pažiedėmis. Žiedai sukrauti varpose, kekėse, šluotelėse arba pavieniai. Vaisius – dėžutė. Sėklos labai smulkios, aptrauktos plėvele. Šeimoje yra vaistinių, dekoratyvinių augalų, nemažai rūšių auginama šiltnamiuose.
Orhideju dzimta (Orchidaceae) ir plaša viendīgļlapju augu dzimta, sastopama gandrīz visā pasaulē. Zināmas līdz 24500 orhideju sugām.[1] Vairākums sugu sastopamas tropos, lietus mežos.
Tagad orhideju dzimta ietilpst sparģeļu rindā (Asparagales). Agrāk un citās sistemātikās tā pieder pie orhideju rindas (Orchidales)[2] vai sīksēklu augiem (Microspermae)[3].
Orhideju dzimtā ir šādas apakšdzimtas:
Orhidejām ir tikai sekundāras saknes, augošas no stublāja vai gumiem. Uz zemes augošajām orhidejām parasti ir gan saknenis, gan sakņu gumi. Dažreiz pazemes orgāns sastāv no viena guma, kas apakšdaļā atgādina sakni. Ik gadus izveidojas jauns gums, kur uzkrājas barības vielas nākamā gada stumbram, lapām. Citām orhidejām ir tikai daudz sakņu, bet nav gumu. Piemēram, ligzdenei ir tikai saknes un tā barību saņem ar sēnes palīdzību. Epifītiskajām orhidejām saknēs var būt arī hlorofils. To saknes veidotas tā, lai augs varētu augt uz kokiem.
Stublājs parasti vienkāršs, bet retāk stumbrs vai ziedkopa ir sazarojis. Dažreiz stublājs caurs.
Lapas var būt dažāda veida, bet parasti veselas. Tās sakārtotas rozetē stublāja pamatā vai pa vienai stublāja augšdaļā. Dzīslojums līdztekus, lokveidīgs, retāk tīklveidīgs (piem., Goodyera repens).
Ziedi divdzimumu, seglapu žāklēs vārpās vai ķekaros, retāk pa vienam. Apziednim ir 6 vainagveida lapas, kas sakārtotas 2 gredzenos. 3 ārējā gredzena lapas parasti gandrīz vienādas. Apziedņa iekšējā gredzena lapas atšķirīgas, 2 lapas līdzīgas ārējā gredzena lapām.
Trešā - lūpa, atšķiras no visām pārējām apziedņa lapām pēc formas, krāsas un lieluma. Ziedam plaukstot, sēklotne vai ziedkāts pagriežas pa 180°, retāk pa 360°. Tāpēc lūpa parasti vērsta uz leju. Pie lūpas pamata bieži ir caurs pagarinājums - piesis, kur uzkrājas nektārs. Parasti attīstīta ir tikai viena putekšņlapa, retāk 2. Tā ir saaugusi ar irbuli un veido kolonu. Putekšņi ligzdās saķepuši ķīļveida vai vālesveida masā, polinijā.
Auglis - pogaļa, kas atveras ar 6 gareniskām plaisām. Sēklas ļoti sīkas, bez endospermas. Tās dīgst tikai mikorizas sēņu klātbūtnē.
Aug uz zemes, kā arī kokos (tādas orhidejas sauc arī par epifītiskajām orhidejām). Visām orhideju sugām jābūt mikorizai, lai varētu uzdīgt sēklas. Dažiem saprofītiem augiem mikoriza vajadzīga vienmēr. Dažas sugas ir specializējušās un ieņem šauras ekoloģiskās nišas, gan pēc augsnes, gan pēc mikorizas biedra, gan pēc kukaiņa, kas to apaugļo.
Viszināmākā orhideju suga, ko izmanto garšvielas iegūšanai, ir vaniļa Vanilla planifolia.
Orhidejas dzimtas sugām ir liela dekoratīvā nozīme. Dažas sugas vai jaunos hibrīdus audzē kā istabaugus. Citas sugas izmanto par grieztajām puķēm.
Dzegužpuķu, gimnadēniju un naktsvijoļu jaunos gumus izmanto kā zāles (tuber salep). Gumos ir ciete un gļotas. Tās bieži tika izmantotas tautas medicīnā kā universālas zāles pret vīriešu slimībām, sevišķi pret impotenci; cietes dēļ arī pret caureju. Eiropā ļoti plaši sastopams bija ticējums: "ja ēd gumu, tad dzims puika", no kurienes nosaukums "puiku zāles" jeb Orchis morio. Bet arī: “piegulē̦tām meitām jāē̦d orchis moris (puiku zāles, dze̦guzes kumoss) saknes, tad viņu kauns nenāks gaismā”[4] Mūsdienu medicīna noliedz šāda pielietojuma efektivitāti.
Latvijā sastopamas 33 savvaļas orhideju sugas. Vairākums ir valsts aizsardzībā. Latvijā tās aug tikai uz zemes, pļavās, mežos un purvos.
Orhideju dzimta (Orchidaceae) ir plaša viendīgļlapju augu dzimta, sastopama gandrīz visā pasaulē. Zināmas līdz 24500 orhideju sugām. Vairākums sugu sastopamas tropos, lietus mežos.
Bunga anggerik (bahasa Inggeris: Orchid, daripada Orchidaceae) ialah famili terbesar pohon berbunga (Angiosperma).[1][2]. Anggerik merupakan bunga kebangsaan bagi negara Singapura. Kini nama Inggeris digunakan secara meluas dengan ejaan Orkid.
Taman Botani Diraja Kew menyenaraikan 880 genus dan hampir 22,000 spesies, akan tetapi jumlah yang tepat tidak diketahui (mungkin sehingga 25,000)[3] disebabkan pertikaian taksonomi.
Bunga anggerik merupakan sejenis tumbuhan berbunga yang sering di tanam sebagai pokok hiasan. Tumbuhan berbunga mula muncul pada zaman Cretaceous. Pokok berbunga pertama adalah angiosperma.
Berikut merupakan antara genus paling terkenal keluarga anggerik:
Bunga anggerik (bahasa Inggeris: Orchid, daripada Orchidaceae) ialah famili terbesar pohon berbunga (Angiosperma).. Anggerik merupakan bunga kebangsaan bagi negara Singapura. Kini nama Inggeris digunakan secara meluas dengan ejaan Orkid.
Taman Botani Diraja Kew menyenaraikan 880 genus dan hampir 22,000 spesies, akan tetapi jumlah yang tepat tidak diketahui (mungkin sehingga 25,000) disebabkan pertikaian taksonomi.
Bunga anggerik merupakan sejenis tumbuhan berbunga yang sering di tanam sebagai pokok hiasan. Tumbuhan berbunga mula muncul pada zaman Cretaceous. Pokok berbunga pertama adalah angiosperma.
De orchideeënfamilie (Orchidaceae) is een van de grootste plantenfamilies op aarde. Het aantal soorten wordt op zo rond de 20.000 geschat. Wereldwijd zijn meer dan duizend geslachten bekend welke verdeeld worden over tientallen subfamilies. Orchideeën worden ook weleens kort orchis genoemd, wat ook de naam van een specifiek geslacht is.
De naam 'orchidee' is afgeleid van Orchis. De Griekse filosoof Theophrastus was in 300 v.Chr. de eerste die het geslacht beschreef. De naam Orchis (όρχις) heeft mogelijk betrekking op de dubbele wortelknol: het Griekse 'orchis' betekent ook teelbal.
Orchideeën staan bekend om hun bloemen, die er soms vreemd uit kunnen zien. Ook de wilde flora in de Benelux kent soorten met opvallende bloemen. Vaak zijn er speciale aanpassingen aan bepaalde soorten dieren en dan met name insecten. Vele soorten zijn in de twintigste eeuw achteruitgegaan in deze regio. Waar eertijds vele graslanden in mei en juni werden gekleurd door de orchideeën zijn ze nu vaak beperkt tot natuurreservaten.
Orchideeën hebben doorgaans stoffijn zaad. Deze heel kleine zaden kunnen gemakkelijk door de wind over grote afstanden worden vervoerd. En zo kunnen ze relatief gemakkelijk nieuwe geschikte groeiplaatsen koloniseren. Op die plaats moet dan wel de voor de kieming noodzakelijke schimmel aanwezig zijn, omdat het zaad zonder de schimmel niet kan uitgroeien. Voorts kost het vaak vele jaren om tot een volwassen vruchtdragend exemplaar uit te groeien. In de Benelux staan vele orchideeën bekend als fijnproever. Ze stellen gemiddeld hoge eisen aan hun groeiplaats. Ze leven vaak in mutualistische symbiose met een schimmel (in de vorm van een mycorrhiza) waarmee ze voedingsstoffen uitwisselen.
In regenwouden groeien bepaalde soorten als epifyt hoog in de bomen. Sommige van deze epifyten worden tegenwoordig als kamerplant gehouden. Ook andere soorten zijn populair als kamerplant. Diverse soorten zijn met elkaar te kruisen en dit gebeurt dan ook veel. Omdat een soort voor de bestuiving afhankelijk is van een specifiek insect of vogel hebben ze geen andere barrières ontwikkeld. De bestuiving verloopt vaak via een complex mechanisme, bijvoorbeeld door bij een insect de hele meeldraden op het lijf vast te plakken en deze te laten meevoeren naar een andere bloem.
De bloem van een orchidee is meestal eenvoudig te onderscheiden van een andere bloem. De bloem is opgebouwd uit drie kelkbladen en drie kroonbladen. Het middelste kroonblad is afwijkend qua vorm en vergroot (de lip), zodat het een platform voor insecten vormt om makkelijker het centrum van de bloem te bereiken.
Oorspronkelijk was de lip van een orchidee opwaarts gericht en vormde zo een afdakje boven het gynostemium. Bij een aantal soorten, zoals de spookorchis (Epipogium aphyllum) en de vanilleorchis (Nigritella), is dit nog steeds het geval. Bij de meeste soorten echter draait de bloem zich bij het openen 180°, waardoor de lip neerwaarts wijst. Dit verschijnsel wordt resupinatie genoemd en zorgt ervoor dat de bloem zijn kenmerkende vorm krijgt.
Zie Taxonomie en fylogenie van de orchideeënfamilie voor het hoofdartikel over dit onderwerp. De orchideeënfamilie is een monofyletische groep die door het APG III-systeem van 2009 tot de orde Asparagales wordt gerekend.
De indeling van deze familie is echter continu in beweging, zolang er studies lopen die nieuwe elementen voor classificatie aanbrengen.
Er worden momenteel vijf onderfamilies erkend, wat het volgende cladogram geeft:
Familie OrchidaceaeFylogenie:
Taxonomie:
Deze onderfamilies zijn op hun beurt nog eens onderverdeeld in takken of tribus, subtribus, geslachtengroepen en ten slotte geslachten.
Zie Stamboom van Nederlandse en Belgische orchideeën voor het hoofdartikel over dit onderwerp. In België en Nederland komen volgens de laatste nieuwe systematiek een 40-tal soorten orchideeën van 18 verschillende geslachten voor, alle in de onderfamilies Epidendroideae en Orchidoideae.
De volgende geslachten en soorten worden verder in Wikipedia in detail beschreven.
Hieronder een lijst van geslachten en soorten die in West- en Midden-Europa voorkomen en die in detail behandeld worden in Wikipedia:
Er zijn diverse organisaties die zich richten op de promotie van orchideeën, waaronder de Royal Horticultural Society en de American Orchid Society.
De orchideeënfamilie (Orchidaceae) is een van de grootste plantenfamilies op aarde. Het aantal soorten wordt op zo rond de 20.000 geschat. Wereldwijd zijn meer dan duizend geslachten bekend welke verdeeld worden over tientallen subfamilies. Orchideeën worden ook weleens kort orchis genoemd, wat ook de naam van een specifiek geslacht is.
Orkidéfamilien (eller marihandfamilien) er ein familie i aspargesordenen. Han er den største familien med blomstrande plantar, som omfattar om lag 22-25 000 artar i nesten 900 slekter.[1] Han er utbreidd over heile verda og har representantar i alle habitattypar bortsett frå på isbrear. Fleire av slektene har meir enn 1000 artar. Vaniljeslekta er medlem av familien.
Orkidear finst overalt i verda. Hovudvekta av orkideane finst i tropiske strok, men dei finst overalt frå øyer nær Antarktis til Nord-Europa.
I Noreg finn ein 36 artar, i 23 slekter. Dei finst i heile landet.
Orkideane utgjer familien Orchidaceae, i orden Asparagales. Av di familien er so stor er det noko usemje om dei innbyrdes tilhøva i familien, men i dag er det fem underfamiliar (sjå taksoboks). Underfamilie Epidendroidea er den største, med ca. 15 000 artar i 400 slekter.
Orkideane utgjer familien Orchidaceae, i orden Asparagales. Den fyrste som klassifiserte orkidear var Carl von Linné som registrerte åtte slekter i 1753. Orkideane vart plasserte i sin eigen familie av de Jussieu i 1789, og fire av underfamiliane kom på 1830-talet, klassifisert av John Lindley, orkideklassifiseringas far. Den seinste store klassifiseringa er gjort av Robert Louis Dressier, og det er denne me fylgjer her. Det er seks underfamiliar, some alle er monofyletiske. Utover det er mykje usikkert. Dressier si klassifisering er basert på utsjånad, og genetikk har synt at mange av dei lågare inngrupperingane er parafyletiske. Attåt vert meir enn hundre nye artar skildra i året, som gjer arbeidet enno vanskelegare.
Underfamiliane over står i tilhøve til einannan som spesifisert i APG-systemet. Hugs at alle underfamiliane ligg på same «nivå». Di mindre intendert ein familie er, di tidlegare skilde han seg frå dei andre utviklingsmessig.
Alle orkidear er eittfrøblada, slik liljer og alle typar gras òg er. Difor går alle nervane i blada parallelt frå bladfestet og møtest i spissen av bladet.
Alle orkideblomar er symmetriske om ein vertikal akse. Dei har fem kronblad, ofte med sterke fargar, pluss ei «leppe», som er eit omdanna kronblad. Utsjånaden kan variera enormt, og mange orkideblomar vert rekna som svært vakre.
Som alle plantar har orkidear generasjonsveksling mellom ein haploid gametofyttgenerasjon, og ein diploid sporofyttgenerasjon. Orkidear er karplantar, so det er sporofytten som er den synlege planten.
Alle artar lever i symbiose med sopp i minsto ein del av livssyklusen. Hjå alle artar treng frøet næring frå sopp.
Orkideane har veldig ulike og spesialiserte pollineringsstrategiar, men hovudvekta nyttar insekt pollinering. Mange artar er avhengige av ein einaste insektart. Dei slepp difor alt pollenet på ein gong, sidan det kan gå lenge mellom kvar vitjing.
Dei fleste insektpollinerande artane lokkar insekt med fargar og lukt, men få har nektar.
Hjå slekta Ophrys liknar blomen på hoa i arten, og produserer ofte holege kjønnsferomonar. Pollenet vert overført medan hannen freistar para seg. Arten Ophrys insectifera (flugeblom) liknar på ei ho-fluge, og finst i Nordland og på Søraustlandet.
Somme artar vert vitja av orkidefluger, som treng stoff som orkideen skil ut for å produsera feromon.
Somme artar fangar insektet inni blomen. Pollen vert overført når insektet forlèt planten.
Somme artar sjølvpollinerer, og somme forplantar seg ukjøna.
Flestalle orkideartar er epifyttar (veks på andre plantar), og somme av desse er heilt eller delvis parasittiske. Somme artar driv ikkje fotosyntese. Desse er heilt parasittiske, anten på høgare plantar eller på sopp.
Somme artar veks i mose på steinar, og somme er terrale (veks på jord).
Orkidear finst i heile Noreg. Totalt er det 36 artar, frå 23 ulike slekter.
Liste over orkideartar i Noreg. Slekt og artnamn på latin står i kursiv, norske namn i klammer:
Denne klassifiseringa er henta frå den norske nettstaden ArtsDatabanken.[2] Fylgjande skil seg frå ein del andre klassifiseringer:
¹ Slekta Hammarbya er ogso vanleg kjend som Malaxis. Altso Malaxis paludosa
² Slekta Nigritella ligg nær slekta Gymnadenia, og er ofte rekna som del av henne. Altso Gymnadenia nigra.
Bilete av dei fleste norske orkideartane.
Narrmarihand
Raud skogfrue
Fjellkurle
Korallrot
Engmarihand
Flekkmarihand
Stormarihand
Purpurmarihand
Søstermarihand
Raudflangre
Breiflangre
Myrflangre
Huldreblom
Knerot
Myggblom
Honningblom
Fettblad
Småtviblad
Stortviblad
Fuglereir
Knottblom
Flueblom
Vårmarihand
Nattfiol
Grov nattfiol
Kvitkurle
Orkidéfamilien (eller marihandfamilien) er ein familie i aspargesordenen. Han er den største familien med blomstrande plantar, som omfattar om lag 22-25 000 artar i nesten 900 slekter. Han er utbreidd over heile verda og har representantar i alle habitattypar bortsett frå på isbrear. Fleire av slektene har meir enn 1000 artar. Vaniljeslekta er medlem av familien.
Orkidéfamilien eller marihandfamilien (Orchidaceae) er en av de største plantefamiliene. Familien består av ca. 880 slekter og rundt 22-25 000 arter.[1] Den er dermed verdens største plantefamilie, foran hnhv Kurvplantefamilien (Asteraceae) med 1 600 slekter og om lag 22 000 arter, og Erteblomstfamilien (Fabaceae) med 730 slekter og drøye 19 400 kjente arter.
Orkidéer har flere fellestrekk som gjør de greie å kjenne igjen som tilhørende familien: De er flerårige urter, som regel med parallell bladnervatur og ofte med basal bladrosett. Blomstene hos de ulike artene varierer mye i utseende og farge, men de kjennes igjen på felles grunnstruktur: Blomsten er tosymmetrisk og det er seks blomsterdekkblader i to kretser (3 + 3). I den indre kretsen er en av blomsterdekkbladene som regel sterkt omdannet (labellum) og fungerer ofte som landingsplattform for pollinatoren.
De opprinnelige tre pollenknappene er hos de fleste orkidéer redusert til én og denne er som regel vokst sammen med griffel og arr til en griffelsøyle (column). Pollenknappen er som regel delt i to pollinier som er "pakker" av pollen som avsettes på pollinatoren og dermed fraktes samlet til neste blomst. De fleste orkidéarter pollineres av insekter. Den store variasjonen i blomsterutseende hos orkidéene er trolig resultat av tilpasninger til ulike pollinatorer og pollinatoratferd.
De fleste artene vokser i tropiske strøk. Mange av orkidéene er truet av utryddelse, også noen i Norge.
Darwin, Charles 1877. The Various Contrivances by Which Orchids Are Fertilised by Insects. Murray, London (2. utg)
Orkidéfamilien eller marihandfamilien (Orchidaceae) er en av de største plantefamiliene. Familien består av ca. 880 slekter og rundt 22-25 000 arter. Den er dermed verdens største plantefamilie, foran hnhv Kurvplantefamilien (Asteraceae) med 1 600 slekter og om lag 22 000 arter, og Erteblomstfamilien (Fabaceae) med 730 slekter og drøye 19 400 kjente arter.
Orkidéer har flere fellestrekk som gjør de greie å kjenne igjen som tilhørende familien: De er flerårige urter, som regel med parallell bladnervatur og ofte med basal bladrosett. Blomstene hos de ulike artene varierer mye i utseende og farge, men de kjennes igjen på felles grunnstruktur: Blomsten er tosymmetrisk og det er seks blomsterdekkblader i to kretser (3 + 3). I den indre kretsen er en av blomsterdekkbladene som regel sterkt omdannet (labellum) og fungerer ofte som landingsplattform for pollinatoren.
De opprinnelige tre pollenknappene er hos de fleste orkidéer redusert til én og denne er som regel vokst sammen med griffel og arr til en griffelsøyle (column). Pollenknappen er som regel delt i to pollinier som er "pakker" av pollen som avsettes på pollinatoren og dermed fraktes samlet til neste blomst. De fleste orkidéarter pollineres av insekter. Den store variasjonen i blomsterutseende hos orkidéene er trolig resultat av tilpasninger til ulike pollinatorer og pollinatoratferd.
De fleste artene vokser i tropiske strøk. Mange av orkidéene er truet av utryddelse, også noen i Norge.
Multimedia w Wikimedia Commons Storczykowate (Orchidaceae Juss.) – rodzina roślin z grupy okrytozalążkowych obejmująca około 21950–26049 zaakceptowanych gatunków bylin (samożywnych i myko-heterotroficznych), zgrupowanych w 880 rodzajach[2][3]. Jest jedną z dwóch najbogatszych w gatunki rodzin roślin wyższych, na równi z rodziną astrowatych (Asteraceae). Obecnie nie jest rozstrzygnięte, która z tych dwóch rodzin jest liczniejsza, ze względu na ciągłe zmiany w ich klasyfikacji. Jednakże bez względu na dokładną liczbę gatunków storczykowatych – jest ich dwa razy więcej od liczby gatunków ptaków oraz cztery razy więcej od liczby gatunków ssaków. Do najbardziej zróżnicowanych rodzajów należą: bulbofylum (ok. 2000 gatunków), epidendrum (ok. 1500 gatunków), dendrobium (ok. 1400 gatunków) oraz Pleurothallis (ok. 1000 gatunków). W Polsce, w stanie dzikim, występuje około 50 gatunków z 24 rodzajów i wszystkie one podlegają ochronie gatunkowej.
Stosunkowo nieliczni przedstawiciele rodziny mają znaczenie użytkowe, jak np. wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia). Bardzo rozpowszechniona jest jednak uprawa wielu gatunków jako roślin ozdobnych. W wyniku rozwoju hodowli storczykowatych od XIX wieku, ogrodnicy stworzyli ponad 100 tysięcy różnych odmian ozdobnych, w tym wiele mieszańców, także międzyrodzajowych. Rośliny z rodziny storczykowatych o efektownych i oryginalnych kwiatach są potocznie nazywane orchideami. Popularne w uprawie jako rośliny doniczkowe są storczyki z rodzajów falenopsis i cymbidium, poza tym katleja, celogyne, dendrobium, miltonia, odontoglossum, oncidium i pafiopedilum[4].
Nazwa pochodzi z języka greckiego ὄρχις (órkhis), które oznacza jądra, i nadana została tym roślinom z powodu kształtu ich korzeni (u niektórych przedstawicieli)[5][6]. Karol Linneusz sklasyfikował rodzinę jako Orchidaceae. Orchidea została oficjalnie przedstawiona w 1845 roku przez botanika Johna Lindleya w School Botany, z powodu błędnej próby wyodrębnienia trzonu (orchis) z łacińskiego słowa Orchidaceae.
Grecki mit o orchidei wyjaśnia powstanie tej rośliny. Orchis, syn nimfy oraz satyra, natknął się na festiwal Dionizosa (Bachus) w lesie. W czasie tego festiwalu wypił za dużo trunków i próbował zgwałcić kapłankę Dionizosa. Za tę zniewagę został rozszarpany na kawałki przez Bachanalian. Jego ojciec modlił się do bogów o jego odkupienie, jednakże ci - zamiast przywrócenia go do życia - przemienili go w kwiat. Te kwiaty wcześniej były nazywane Orchis, Satyrion (Satyrion femina).
Storczykowate są rodziną kosmopolityczną, występującą w prawie każdym środowisku oprócz lodowców i na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy. Największe zróżnicowanie gatunkowe storczyków występuje w strefie tropikalnej, zwłaszcza w Azji, Ameryce Południowej oraz Ameryce Środkowej. Można je znaleźć także poniżej koła podbiegunowego w południowej Patagonii. Dwa gatunki Nematoceras występują na Wyspie Macuarie poniżej południowego równoleżnika 54°.
Poniższa lista przedstawia zróżnicowanie rodzajowe różnych obszarów:
Klad bazalny (najstarsza linia rozwojowa) w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych.
Pozycja filogenetyczna rodziny w obrębie rzędu szparagowców:
←storczykowate Orchidaceae
asteliowate Asteliaceae
przyklękowate Hypoxidaceae
kosaćcowate Iridaceae
złotogłowowate Asphodelaceae
amarylkowate Amaryllidaceae
szparagowate Asparagaceae
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd storczykowce (Orchidales Raf), podrząd Orchidineae Rchb., rodzina storczykowate (Orchidaceae Juss.)[7].
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), klasa jednoliścienne (Liliopsida Scop. 1760), podklasa Liliidae, rząd storczykowce.
waniliowe Vanilloideae
obuwikowe Cypripedioideae
epidendronowe Epidendroideae
storczykowe Orchidoideae
Należą tu tylko dwa rodzaje – Apostasia i Neuwiedia obejmujące 16–17 gatunków występujących głównie w Azji południowo-wschodniej.
Obejmuje 180 gatunków skupionych w 15 rodzajach, występujących na wszystkich kontynentach w strefie tropikalnej oraz w strefie umiarkowanej we wschodniej części Ameryki Północnej i Azji. Najbardziej zróżnicowane rodzaje to wanilia (Vanilla) – 100 gatunków oraz Epistephium – 12 gatunków. Najważniejszym gatunkiem użytkowym jest wanilia płaskolistna (V. planifolia), której owoce są używane jako przyprawa (tzw. laski wanilii).
Należy tu 130 gatunków skupionych w 5 rodzajach występujących w strefie umiarkowanej półkuli północnej oraz w tropikach Azji południowo-wschodniej i Ameryki Południowej. W Europie środkowej jedynym przedstawicielem jest obuwik pospolity (Cypripedium calceolus).
Grupa składająca się z ok. 650 rodzajów liczących ok. 18 tysięcy gatunków występujących na wszystkich kontynentach. Zaliczane tu rośliny są często epifityczne, nierzadko myko-heterotroficzne. Przedstawicielami w polskiej florze są: buławnik (Cephalanthera), kruszczyk (Epipactis), gnieźnik (Neottia), storzan (Epipogium), żłobik (Corallorhiza), lipiennik (Liparis), wyblin (Malaxis), listera (Listera), gołek (Leucorchis). Do tej podrodziny należy też szereg rodzajów storczyków często uprawianych, takich jak: falenopsis (Phalaenopsis), katleja (Cattleya), dendrobium (Dendrobium), cymbidium (Cymbidium), zygopetalum (Zygopetalum).
Grupa składająca się z 208 rodzajów liczących ok. 3755 gatunków, występujących na wszystkich kontynentach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych i pustyń. Zaliczane tu rośliny są sympodialne, bardzo rzadko myko-heterotroficzne, częste są bulwy na korzeniach lub łodydze. Przedstawicielami w polskiej florze są: tajęża (Goodyera), kręczynka (Spiranthes), koślaczek (Anacamptis), kukułka (Dactylorhiza), gółka (Gymnadenia), miodokwiat (Herminium), kukuczka (Neottianthe), dwulistnik (Ophrys), storczyk (Orchis), podkolan (Platanthera), storczyca (Traunsteinera), potrostek (Chamorchis), ozorka (Coeloglossum).
Większość storczyków jest roślinami wieloletnimi, rosnącymi jako epifity na drzewach, głównie w strefie międzyzwrotnikowej. Niektóre rosną na skałach, liczne gatunki strefy umiarkowanej rosną w ziemi, na łąkach i w lasach.
Niektóre storczyki, jakie jak Neottia i Corallorhiza, pozbawione są chlorofilu, przez co są niezdolne do samodzielnej fotosyntezy. Rośliny te są myko-heterotrofami, wcześniej mylnie opisywanymi jako saprofity.
Zapach storczykowatych jest analizowany przez producentów perfum (przy pomocy technologii gazowo-cieczowej) w celu zidentyfikowania potencjalnych chemikaliów zapachowych. Rośliny te uprawiane są jako ozdobne ze względu na dekoracyjne kwiaty.
Wysuszone strąki nasiona jednego rodzaju orchidei, wanilii, są komercyjnie używane jako aromat do pieczenia, do produkcji perfum i aromaterapii.
Podziemne bulwy orchidei naziemnych (głównie męskich roślin) są mielone na proszek i używane do gotowania, na przykład w gorącym napoju salepu lub w tureckim napoju leczniczym dondurma.
Wysuszone liście Jumellea fragrans są dodawane do rumu na wyspie Reunion.
Niektóre saprofityczne gatunki storczyki z grupy Gastrodia wytwarzają bulwy wykorzystywane jako pożywienie przez rdzenne ludy Australii, zwłaszcza powszechne w uprawie jest Gastrodia sesamoides[potrzebny przypis].
Storczyki są stosowane w medycynie tradycyjnej w celu leczenia wielu chorób i dolegliwości. Były one wykorzystywane jako źródło preparatów ziołowych w Chinach od roku 2 800 p.n.e. Gastrodia elata jest jednym z trzech storczyków wymienionych w najwcześniejszym znanym chińskim dokumencie poświęconemu medycynie (Shennon bencaojing – ok. 100 n.e.)[8].
Dla wielu storczyków korzystne jest wyniesienie latem na balkon lub taras. Rośliny umieszcza się na wolnym powietrzu, kiedy jest pewność, że nocne spadki temperatury nie spowodują żadnych szkód. Należy przy tym szczególnie zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo poparzenia storczyków[9]. Jesienią trzeba odpowiednio wcześnie zabrać je do domu, dokładnie przy tym oglądając roślinę pod kątem szkodników. Pobyt na świeżym powietrzu wzmacnia storczyki i wpływa na poprawę kwitnienia. Bardzo dobrze działa zwłaszcza na Cymbidium, Zygopetalum, Dendrobium nobile i Cattleya[potrzebny przypis].
Rekomendowane jest stosowanie w uprawie także nawożenia, zwłaszcza w czasie kwitnienia. Popularne są zwłaszcza nawozy w formie pałeczek[10].
Ważnym warunkiem kwitnienia wielu gatunków jest zachowanie ich specyficznych okresów spoczynku, w których rośliny te w warunkach naturalnych zredukują swój metabolizm, by przetrwać kolejne okresy suszy lub chłodu, a zatem i w warunkach domowych wymagają np. zaprzestania nawożenia i podlewania. Storczyki tego typu na ogól rosną w sposób sympodialny, tworząc pseudobulwy jako organy spichrzowe do przetrwania niekorzystnych okresów klimatycznych, podczas gdy storczyki niewymagające okresów spoczynkowych, tj. mniej więcej ciągle rosnących, przeważnie należą do roślin monopodialnych[9].
W zależności od ich pochodzenia geograficznego storczyki pod kątem ich okresów spoczynkowych można podzielić na trzy grupy:
Cykl roczny storczyków sympodialnych z okresem spoczynkowym po kwitnieniu, np. Cycnoches ventricosum, Dendrobium nobile lub Laelia
Cykl roczny storczyków sympodialnych z okresem spoczynkowym po wytwarzaniu nowego pędu rocznego, n.p. Miltonia lub Odontoglossum
Storczyki mają wiele skojarzeń z wartościami symbolicznymi. Dla przykładu orchidea jest symbolem miasta Shaoxing w Chinach. Cattleya mossiae jest kwiatem narodowym Wenezueli, zaś Cattleya trianae jest narodowym kwiatem Kolumbii. Hybryda Vanda 'Miss Joaquim' jest narodowym kwiatem Singapuru. Orchidee występujące w basenie Morza Śródziemnego są przedstawione na Ara Pacis[11] w Rzymie i są to jedyne znane przykłady wystąpienia tych kwiatów w najwcześniejszej sztuce europejskiej.
Storczykowate (Orchidaceae Juss.) – rodzina roślin z grupy okrytozalążkowych obejmująca około 21950–26049 zaakceptowanych gatunków bylin (samożywnych i myko-heterotroficznych), zgrupowanych w 880 rodzajach. Jest jedną z dwóch najbogatszych w gatunki rodzin roślin wyższych, na równi z rodziną astrowatych (Asteraceae). Obecnie nie jest rozstrzygnięte, która z tych dwóch rodzin jest liczniejsza, ze względu na ciągłe zmiany w ich klasyfikacji. Jednakże bez względu na dokładną liczbę gatunków storczykowatych – jest ich dwa razy więcej od liczby gatunków ptaków oraz cztery razy więcej od liczby gatunków ssaków. Do najbardziej zróżnicowanych rodzajów należą: bulbofylum (ok. 2000 gatunków), epidendrum (ok. 1500 gatunków), dendrobium (ok. 1400 gatunków) oraz Pleurothallis (ok. 1000 gatunków). W Polsce, w stanie dzikim, występuje około 50 gatunków z 24 rodzajów i wszystkie one podlegają ochronie gatunkowej.
Stosunkowo nieliczni przedstawiciele rodziny mają znaczenie użytkowe, jak np. wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia). Bardzo rozpowszechniona jest jednak uprawa wielu gatunków jako roślin ozdobnych. W wyniku rozwoju hodowli storczykowatych od XIX wieku, ogrodnicy stworzyli ponad 100 tysięcy różnych odmian ozdobnych, w tym wiele mieszańców, także międzyrodzajowych. Rośliny z rodziny storczykowatych o efektownych i oryginalnych kwiatach są potocznie nazywane orchideami. Popularne w uprawie jako rośliny doniczkowe są storczyki z rodzajów falenopsis i cymbidium, poza tym katleja, celogyne, dendrobium, miltonia, odontoglossum, oncidium i pafiopedilum.
Orquídeas são todas as plantas que compõem a família Orchidaceae, pertencente à ordem Asparagales, uma das maiores famílias de plantas existentes. Apresentam muitíssimas e variadas formas, cores e tamanhos e existem em todos os continentes, exceto na Antártida, predominando nas áreas tropicais. Não são plantas parasitas, nutrindo-se apenas de material em decomposição que cai das árvores e acumula-se ao emaranhar-se em suas raízes. Elas encontram muitas formas de reprodução: na natureza, principalmente pela dispersão das sementes, mas em cultivo pela divisão de touceiras, semeadura in-vitro ou meristemagem.
A respeito da enorme variedade de espécies, pouquíssimos são os casos em que se encontrou utilidade comercial para as orquídeas além do uso ornamental. Entre seus poucos usos, o único amplamente difundido é a produção de baunilha a partir dos frutos de algumas espécies do gênero Vanilla, mas mesmo este limitado pela produção de um composto artificial similar de custo muito inferior. Mesmo para ornamentação, apenas uma pequena parcela das espécies é utilizada, pois a grande maioria apresenta flores pequenas e folhagens pouco atrativas. Por outro lado, das espécies vistosas, os orquidicultores vêm obtendo milhares de diferentes híbridos de grande efeito e apelo comercial.
Apesar da grande maioria das espécies não serem vistosas, o formato intrigante de suas flores é muito atrativo aos aficcionados que prestam atenção às mini orquídeas. Como nenhuma outra família de plantas, as orquídeas despertam interesse em colecionadores que ajuntam-se em associações orquidófilas, presentes em grande parte das cidades por todo o mundo. Estas sociedades geralmente apresentam palestras frequentes e exposições de orquídeas periódicas, contribuindo muito para a difusão do interesse por estas plantas e induzindo os cultivadores profissionais a reproduzir artificialmente até espécies que poucos julgariam ter algum valor ornamental, contribuindo para diminuir a pressão sobre a coleta das plantas ainda presentes na natureza.
Embora sua distribuição seja bastante irregular, as orquídeas são encontradas praticamente em todas as regiões do planeta, com exceção da Antártida. Devido a grande distribuição geográfica, é natural que um grupo tão diverso também apresente adaptações aos mais diferentes climas, bem como a multiplicidade dos agentes polinizadores presentes em cada região.[1] Trata-se de uma família em ativo ciclo evolutivo e seus gêneros mais próximos cruzam-se com certa facilidade na natureza, desafiando o antigo conceito botânico em que uma espécie é formada por todos os indivíduos capazes de cruzar com a produção de descendentes férteis.[2][3]
A predominância das espécies ocorre nas regiões tropicais, notavelmente nas áreas montanhosas, que representam barreiras naturais e isolam as diversas populações de plantas. Algumas áreas principais são as ilhas e a área continental do sudeste asiático e as regiões montanhosas e Andina da Colômbia e Equador onde se pode encontrar um grande número de espécies, devido ao isolamento das espécies pelas diversas ilhas ou separadas pelas cadeias de montanhas, ocasionando elevado número de endemismos. O terceiro local em diversidade possivelmente seria o Escudo das Guianas na Venezuela ou mesmo a mata Atlântica brasileira com pouco mais de mil e quinhentas espécies[4]. A Região Amazônia com a maior diversidade biológica do planeta abriga uma rica flora orquidológica com mais de 134 gêneros e 709 espécies de orquídeas.[5] Outras áreas importantes são as montanhas ao sul do Himalaia na Índia e China, as montanhas da América Central e o sudeste africano, notadamente a ilha de Madagascar.[6][7][8][9][10]
A Colômbia é o país onde existe o maior número de espécies registradas, chegando ao número de 4 010,[11], imediatamente seguido pelo Equador, com 3 549,[12], Nova Guiné, com 2 717,[12] e Brasil, que totaliza 2 590.[12] Entre outros, Borneu, Sumatra, Madagascar, Venezuela, Costa Rica, Perú e Bolívia são países com elevado número de espécies.[13]
A presença de orquídeas pelos continente pode ser dividida de maneira grosseira do seguinte modo: Eurásia entre 40 e 60 gêneros; América do Norte entre 20 e 30 gêneros; América Latina entre 300 e 350 gêneros; África tropical entre 125 e 150 gêneros; Ásia tropical entre 250 e 300 gêneros e Oceania entre 50 e 70 gêneros.[14][15]
Os tipos de orquídeas que predominam em cada uma dessas áreas também são muito variáveis. Nas regiões tropicais úmidas, onde a luz e a umidade são abundantes, porém a competição com espécies arbóreas é muito forte, as orquídeas assumem um hábito predominantemente epifítico.[16] Em busca de luz sob a sombra de árvores de mais de até 40 metros de altura, estas ervas crescem sobre os galhos e troncos, a alturas variadas de acordo com as necessidades de cada espécie. Suas raízes, expostas ao ar, obtêm a maior parte dos nutrientes do material em decomposição ao seu redor, da água da chuva que lava as folhas das árvores no alto, ou da poeira existente no ar. Entremeado ao velame, existe um fungo chamado micorriza que auxilia na decomposição de matéria orgânica e na transformação desta em sais minerais, para facilitar sua absorção. Em casos extremos de umidade, as orquídeas podem absorver a água e os nutrientes pelos poros em suas folhas, relegando as raízes apenas a função de sustentar a planta sobre o substrato. Nenhuma orquídea assume a função de parasita, ou seja, sua presença não prejudica seus hospedeiros embora haja casos excepcionais em que o galho de uma árvore não suporte o peso de uma grande colônia de orquídeas e venha a quebrar.[17] Há também muitas espécies terrestres, algumas destas, nas regiões tropicais, mantêm-se em desenvolvimento constante durante todo o ano.[16] A grande quantidade de matéria orgânica disponível no solo da floresta favorece o surgimento de algumas poucas espécies saprófitas, orquídeas desprovidas de clorofila que obtêm toda a matéria orgânica de que precisam do material em decomposição ao seu redor.[18]
Em regiões de clima temperado, onde a relva é predominante, ou em regiões de secas como as áreas de savana e os campos rupestres, as orquídeas são basicamente plantas terrestres, com raízes subterrâneas bem desenvolvidas, às vezes com a formação de tubérculos equipando-as para resistirem ao frio e à neve, ou à seca prolongada e ao fogo. O frio congelaria as espécies epífitas que não têm raízes abrigadas para armazenarem os nutrientes necessários para a brotação na primavera. Também o fogo consumiria inteiramente as plantas epífitas. Nestas áreas de clima sazonal, as plantas normalmente passam por um estágio de dormência, em que, muitas vezes, sua parte aérea seca para evitar danos à sua fisiologia devido à seca, ou ao frio extremo.[19]
Algumas espécies são consideradas ameaçadas de extinção na natureza, tanto pelas coletas indiscriminadas como pelo corte das florestas para agricultura e mesmo pela utilização de agentes desfoliantes em guerras ocorridas no passado.[20] Surpreendentemente, a maioria das espécies consideradas ameaçadas de extinção estão entre as mais comuns em cultivo e das quais há maior produção comercial.[21] A maioria das espécies realmente raras não está presente nestas listas por não apresentarem verdadeiro valor comercial e pouco interesse despertarem. De modo geral, pelo seu baixo valor comercial, os governos não fazem levantamentos sobre a população de orquídeas presentes na natureza e os que existem são apenas resultado de estudos acadêmicos pontuais.[22]
É interessante ressaltar ainda o fato de que um único fruto de orquídea carrega centenas de milhares de sementes e que a existência de dois ou três indivíduos em cultivo pode produzir no espaço de poucos anos elevadíssima quantidade de plantas, tornando a ameaça de extinção desta planta muito diferente da ameaça de extinção de uma animal, que produz apenas poucos filhos por gestação.[23][24]
O nome orquídea vem do grego όρχις (órkhis) que significa testículo e ειδος (eidos) que significa: aspecto, forma; em referência ao formato dos dois pequenos tubérculos que as espécies do gênero Orchis apresentam.[25] Como este gênero foi o primeiro gênero de orquídeas a ser formalmente descrito, dele derivou o nome de toda a família.[26]
Orchidaceae é considerada uma das maiores, senão a maior entre todas as famílias botânicas.[14] O número de espécies de orquídeas é próximo a vinte cinco mil, correspondendo a cerca de 8% de todas as plantas com sementes.[13] A quantidade de espécies aceitas é quatro vezes maior que a soma do número de mamíferos e o dobro das espécies de aves.[27] Esses imponentes números desconsideram a enorme quantidade de híbridos e variedades produzidos por orquidicultores todos os anos. Além disso, anualmente centenas de espécies novas são descritas, tanto fruto de revisões de gêneros há muito estabelecidos, mas cujas espécies não se encontravam bem determinadas, como novas espécies encontradas na natureza.[28]
A família Orchidaceae foi estabelecida em 1789 por Antoine Laurent de Jussieu ao publicar seu Genera Plantarum.[26] Antes de Jussieu classificar a família, Linnaeus já havia descrito oito gêneros de orquídeas que, no entanto, não se constituíam em uma família à parte. Todas as espécies epífitas então pertenciam ao gênero Epidendrum.[29]
Desde a criação da Orchidaceae a pesquisa sobre estas espécies tem sido ininterrupta. Sua classificação sofreu diversas revisões e o número de gêneros conhecidos em que se dividem vem aumentando ao longo dos anos, atualmente elevando-se a mais de 800.[30] O número exato é incerto, pois não há consenso sobre a melhor maneira de dividir os gêneros. Conforme a referência consultada, os gêneros aceitos são diferentes ocasionando esta grande variação numérica, basta comparar a quantidade de gêneros publicados desde 2002 para classificação das espécies anteriormente subordinadas ao gênero Dendrobium[31] e os gêneros aceitos pelo banco de dados do Royal Botanic Garden.[13] A tendência mais recente é a classificação filogenética, baseada em caracteres moleculares, ou genéticos, que teoricamente reflete as relações evolutivas entre os grupos de espécies, no entanto, este sistema ainda é novo e nem todos os estudiosos aceitam-no plenamente, muitos ainda preferindo a classificação filogenética baseada em caracteres morfológicos. Grande debate ocorre pelos membros de ambas as tendências como se conclui pelas palavras do filogenista Mark Chase, que relega a morfologia a plano secundário,[32] e impacientes palavras de Carlyle August Luer, um morfologista que há trinta anos vem se dedicando às espécies da subtribo Pleurothallidinae,[33] com as regras de Mark Wayne Chase.[27][34] Mesmo com as mais variadas ferramentas disponíveis ainda se discute quais caracteres são mais informativo e que podem ser aceitos para circunscrever cada grupo taxonômico.
As espécies de orquídeas são um desafio para os teóricos em Biologia, no que diz respeito ao próprio conceito de espécie, aquela formada por indivíduos capazes de reproduzirem-se produzindo descendentes férteis. A maioria das espécies de orquídeas é capaz de cruzar com as espécies próximas e produzir híbridos férteis. Estes híbridos ainda podem ser cruzados com outras espécies, e produzir novas gerações de híbridos férteis. Mesmo a maioria dos gêneros próximos pode cruzar produzindo descendentes férteis. Há inumeráveis híbridos entre espécies, e milhares mesmo entre gêneros. Há híbridos obtidos através do cruzamento de várias gerações de híbridos de quatro ou mais gêneros distintos. Este fenômeno é um dos trunfos dos orquidicultores, que podem misturar suas espécies e obter uma combinação quase infinita de novas formas e cores, mas híbridos ocorrem também naturalmente sem a intervenção humana.[16] É possível que várias espécies classificadas pelos botânicos sejam, na verdade, híbridos naturais há muito estabelecidos na natureza.[35]
Como o conceito tradicional de espécie, não se aplica às orquídeas, a delimitação exata de cada espécie de orquídea também muitas vezes é bastante complicada. Muitos grupos encontram-se isolados e apresentam pequenas diferenças morfológicas que alguns estudiosos julgam suficientes para o estabelecimento de espécies independentes enquanto outros julgam estas variações apenas como características normais de endemismos, sem importância suficiente para caracterizar uma espécie à parte.[22] Assim também o número exato de espécies de orquídeas aceito pela comunidade científica é altamente variável conforme a referência consultada. É estimado que existam 50 mil espécies de orquídea, sendo que 20 mil delas são encontradas na natureza e outras 30 mil foram criadas a partir do cruzamento de espécies diferentes. No meio científico é estimado que mais de 5 mil orquídeas nativas ainda serão descobertas.[36][37]
Há ainda complicadores em que espécies próximas cruzam-se habitualmente, produzindo grupos de plantas levemente diferentes e mesmo novas espécies muito próximas a uma das espécies originais, ou casos em que as espécies originais acabam por mesclarem-se totalmente aos descendentes produzindo grupos de plantas muito variáveis.[38] A tendência moderna é a de se classificar estas espécies de difícil delimitação em complexos que algumas vezes de fato constituem-se por muitas espécies intermediárias de difícil separação. Nestes casos, nota-se claramente a diferença entre alguns indivíduos extremos, mas a maioria é de difícil identificação. Há muitos exemplos, dentre os quais citamos os complexos da Brasiliorchis picta,[39] do Anacheilium vespa,[40] da Heterotaxis crassifolia,[41] e inumeráveis outros.
Orchidaceae é família de plantas que se divide em cinco subfamílias de acordo com o Angiosperm Phylogeny Group, um grupo de biólogos baseados nos Estados Unidos dedicados à classificação filogenética das Angiospermas.[42] A classificação é apresentada segundo a série de livros Genera Orchidacearum para as primeiras quatro subfamílias e para a subfamília Epidendroidae foi utilizado em parte a classificação do botânico estadunidense Robert Louis Dressler.[43]
Cladograma mostrando a relação evolucionária das subfamílias de orquídeas:
AsparagalesOutras famílias de Asparagales
Apostasioideae é uma subfamília de Orchidaceae estudada pelo botânico alemão Heinrich Gustav Reichenbach. São plantas com pólen pastoso ou farinoso, que geralmente não formam polínias, com duas ou três anteras férteis linear-lanceoladas, folhas de bases embainhadas, estaminóide alongado e labelo similar às pétalas. São 2 gêneros e 16 espécies do Sudeste Asiático.[44][45]
Cypripedioideae é uma subfamília de Orchidaceae foi descrita pelo botânico inglês John Lindley em 1840. São plantas com pólen pastoso ou farinoso, que geralmente não formam polínias, com duas anteras férteis oblongas ou ovais, folhas de bases embainhadas, estaminóde em formato de escudo e labelo geralmente saquiforme. São 5 gêneros e 170 espécies das regiões temperadas do mundo, poucas na América tropical.[44][45]
Cypripedioideae é uma subfamília de Orchidaceae foi estudada pelo botânico polonês Dariusz Szlachetko. São plantas com pólen pastoso ou farinoso, que geralmente não formam polínias, com uma antera fértil incumbente e folhas sem bases embainhadas. São 15 gêneros e 250 espécies na faixa tropical e subtropical úmida do globo, e leste dos Estados Unidos.[44]
Orchidoideae é uma subfamília de Orchidaceae foi descrita pelo botânico inglês John Lindley. São plantas com pólen coeso formando polínias, uma antera fértil ereta ou tombada para trás e folhas enroladas claramente plicadas, raízes frequentemente carnosas. São 208 gêneros e 3630 espécies distribuídas em todo mundo, exceto nos desertos mais secos, no círculo Ártico e na Antártida.[44]
Epidendroideae é uma subfamília de Orchidaceae foi descrita pelo botânico inglês John Lindley. São plantas com pólen coeso formando polínias, com antera incumbente, ou tombada para trás mas então com folhas claramente plicadas e raízes raramente carnosas. Formada por mais de 500 gêneros e cerca de 20 000 espécies distribuídas sobre as mesmas regiões de Orchidoideae, embora existam algumas espécies subterrâneas no deserto australiano.[44]
Representando cerca de 7% das angiospermas, a família apresenta aproximadamente 850 gêneros e 20 000 espécies distribuídas por todo o mundo com maior diversidade na região dos trópicos. No Brasil ocorrem cerca de 2 300 espécies distribuídas em 191 gêneros.[46]
A divisão das espécies pelos gêneros é muito irregular. Há grande quantidade de gêneros com apenas uma espécie e alguns com mais de mil. Apesar de muitos destes grandes gêneros estarem passando por processos de revisão e divisão em gêneros menores e mais manejáveis, citamos aqui alguns como estavam até recentemente.[13] Bulbophyllum com quase duas mil espécies; Lepanthes, Stelis, Epidendrum, Pleurothallis, e Dendrobium com mais de mil; Oncidium, Habenaria e Maxillaria com cerca de 700, e Masdevallia com mais de 500.
Índice de géneros de Orchidaceae Índice: A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y ZEntre todas as características distintivas da família Orchidaceae, muito poucas são compartilhadas por todas as espécies devido ao fato destas encontrarem-se em diferentes estágios evolucionários. Alguns grupos divergiram do grupo principal nos primeiros estágios evolutivos da família, enquanto outros permaneceram constantes por muito tempo.[47]
Entre as características que distinguem esta família as mais importantes são: a presença da coluna, estrutura originada pela fusão de seus órgãos sexuais masculinos e femininos; grãos de pólen agrupados em estruturas cartilaginosas chamadas polínias; sementes muito pequenas, quase sem nutrientes, formada por agrupamentos com poucas células, as quais somente germinam na presença de certos fungos; flores de simetria lateral, não radial, constituídas por seis segmentos, três externos chamados sépalas e três internos, chamados pétalas. Das pétalas, uma bastante diferenciada, chama labelo, normalmente responsável pela atração de agentes polinizadores para a coluna da flor. As flores das orquídeas costumam apresentar-se invertidas de sua posição normal devido à torção do ovário em 180º durante o crescimento dos botões, em um processo chamado ressupinação; a maioria das espécies epífitas apresenta as raízes cobertas por estrutura esponjosa chamada velame.[1]
São plantas de duração indeterminada pois crescem indefinidamente, de modo contínuo ou em surtos anuais, teoricamente por tempo ilimitado.[48] Muito pouco se sabe sobre a idade que uma orquídea pode alcançar porém há registros de sua longevidade no Royal Botanic Garden de Sydney, onde um Dendrobium teretifolium com mais de 60 anos continua florindo.[49]
Para todas as características citadas acima há abundantes exceções, no entanto todas as orquídeas compartilham em diferente grau diversas destas qualidades.[1]
As orquídeas adaptaram-se aos mais variados ambientes. Podem ser terrestres como a Eulophia alta, crescendo tanto em campinas e savanas em meio à relva, como sobre o solo de florestas sombrias; epífitas sobre árvores ou arbustos, próximas ao solo abrigadas da luz, ou perto do topo das árvores e cactos, submetidas à bastante luz; litófitas crescendo sobre solos rochosos ou apoiadas diretamente nas pedras, psamófitas sobre a areia das praias, saprófitas em turfa e elementos em decomposição no solo, ou raramente aquáticas em brejos e áreas pantanosas. Um caso extremo é uma espécie subterrânea da Austrália da qual apenas ocasionalmente emergem as flores.[50][51][52]
Apresentam crescimento contínuo ou sazonal, simpodial ou monopodial, agrupado ou espaçado, ascendente ou pendente, aéreo ou subterrâneo, o crescimento das orquídeas dá-se de maneiras muito diversas.[53] Conforme o ambiente predominam certas formas de crescimento. Nas áreas tropicais o crescimento contínuo é mais comum, porém existem espécies de crescimento sazonal. Em áreas sujeitas a secas ou frio intenso o crescimento costuma ser sazonal. As orquídeas monopodiais costumam crescer de maneira contínua. As simpodiais apresentam certa sazonalidade.[16][54]
As orquídeas não apresentam raízes primárias, que são raízes centrais principais de onde brotam outras raízes secundárias, mas apenas as raízes secundárias as quais brotam diretamente do caule e ocasionalmente de outras raízes. Frequentemente servem de depósitos de nutrientes e água e ajudam as plantas a reterem e acumularem de material nutritivo, que se deposita em suas bases. Em alguns casos são também órgãos clorofilados capazes de realizarem fotossíntese durante os períodos em que as plantas perdem as folhas. Variam em espessura, de muito finas a extremamente grossas. A estrutura das raízes diferencia-se muito entre as orquídeas, conforme a maneira e local onde crescem.[53] Portanto, trata-se mais de um rizoma do que propriamente de uma raiz estruturada.[55]
As espécies epífitas geralmente apresentam robustas raízes, cilíndricas enquanto aéreas, as quais assumem formato achatado após aderirem ao substrato. Em regra são recobertas por espessa superfície esponjosa e porosa denominada velame, tecido altamente especializado na absorção de água ou umidade do ar.[47][55]
As espécies terrestres normalmente encontram-se espessadas em pequenas ou grandes estruturas parecidas com tubérculos de esféricos a longamente cilíndricos que servem de reserva de nutrientes e água e substituem os pseudobulbos presentes nas espécies epífitas. Ocasionalmente estes tubérculos separam-se da planta principal originando novas plantas.[47][55]
A durabilidade das raízes varia em função dos fatores ambientais e geralmente é inferior à duração dos caules. Novas raízes costumam brotar durante ou no final do período de crescimento vegetativo da planta.[47][55]
Apesar de geralmente não ser a fonte principal de nutrientes das orquídeas, estas geralmente valem-se da associação com um fungo chamado Micorriza que se aloja nas células exteriores do velame de suas raízes e excreta diversos nutrientes então diretamente absorvidos por suas raízes.[47][55]
Nas espécies epífitas de crescimento simpodial o caule geralmente é composto por parte reptante, curta ou longa, fina ou espessa, chamada rizoma e parte aérea que pode ou não encontrar-se espessada em estrutura para reserva de água e nutrientes conhecida como pseudobulbo. Em alguns gêneros epífitas, particularmente em alguns gêneros relacionados às Huntleya o caule secundário aéreo encontra-se reduzido a um nódulo ínfimo que origina as folhas.[56]
Nas espécies epífitas de crescimento monopodial o caule é único e aéreo, ereto ou pendente, e não se encontra espessado em pseudobulbos, sendo ajudado no armazenamento de nutrientes pelas folhas e raízes que brotam continuamente ao longo de todo o caule.[53]
As espécies terrestres podem ou não apresentar caules desenvolvidos e estes, diferente das epífitas, que sempre apresentam caules perenes, podem ser parcialmente decíduos. Algumas das orquídeas terrestres apresentam caules muito longos, que podem chegar a mais de seis metros de comprimento.[53]
É através da folha que as orquídeas absorvem os nutrientes e realizam a fotossíntese permitindo também que a planta transpire e faça a captação da luz solar.[57]
A grande maioria das orquídeas apresenta folhas com enervação paralela de cruzamentos dificilmente visíveis. Usualmente dispostas em duas carreiras opostas e alternadas em ambos os lados do caule. Muitas espécies apresentam apenas uma folha terminal. O formato, espessura, estrutura, quantidade, cor e tamanho e maneira de crescimento das folhas varia enormemente.[53]
A forma das lâminas foliares pode ser circular, elíptica, lanceolada, obovada, linear, espatulada, oblonga, além infindável variedade de outras formas intermediárias destas e a ponta pode ser arredondada, reta, acuminada, fina ou espessa, radial, ou desigual sendo que as bordas são geralmente suaves, parcialmente curvas, raramente denticuladas. A estrutura das folhas pode apresentar pecíolo ou não, com diferente número de enervações longitudinais paralelas, bastante visíveis ou quase imperceptíveis a olho nu e a espessura varia de muito finas e maleáveis ou carnosas, firmes e quebradiças até inteiramente suculentas. Quanto a coloração as folhas são geralmente verdes nas mais diversas gradações e suas cores podem ainda variar completamente conforme a face, de vermelho a marrom escuro, tons acinzentados, azulados ou amarelados. Algumas espécies apresentam folhas maculadas, estriadas ou pintalgadas por cores diversas e a sua superfície na maioria das vezes brilhante, podem ainda apresentar-se foscas ou com aparência farinosa.[53][58][59]
Algumas espécies são desprovidas de clorofila nas folhas. A maioria das espécies conserva suas folhas por alguns anos mas algumas perdem as folhas logo após o período de crescimento e outras apenas em condições ambientais desfavoráveis. Existem ainda alguns gêneros nos quais as folhas são apenas rudimentares, dando a impressão de serem constituídas apenas pelas raízes e flores. Nestes casos as raízes são responsáveis pela fotossíntese.[47]
As inflorescências, de acordo com a espécie, podem ter de uma a algumas centenas de flores, e podem ser apicais, laterais ou basais, racemosas ou paniculadas, formando ramos, corimbos ou umbelas, com flores simultâneas ou abrindo em sucessão, ao longo da inflorescência ou brotando sempre no mesmo local. Algumas espécies apresentam estruturas perenes que servem apenas para floração como no caso das espécies do gênero Psychopsis e algumas das Masdevallia. As flores geralmente apresentam brácteas em sua base, muitas vezes extremamente reduzidas em tamanho, ou bastante grandes e até mais vistosas que as flores, como em algumas espécies do gênero Eria e Cyrtopodium. A inflorescência das espécies do gênero Dimorphorchis pode estender-se por quase cinco metros com flores espaçadas em quase um metro. A inflorescência das Octomeria mede poucos milímetros de comprimento.[53]
Dentre todas as famílias de plantas possivelmente as orquídeas é a família que apresenta maior espectro de variação floral. Geralmente apresentam flores hermafroditas mas, além destas, em alguns gêneros podem apresentar flores exclusivamente masculinas ou femininas.[53]
O tamanho das flores varia de dois milímetros a mais de vinte centímetros. Suas cores vão de quase transparentes ao branco, com tons esverdeados, rosados ou azulados até cores intensas, amarelos, vermelhos ou púrpura escuro. Muitas flores são multicoloridas.[53]
As flores normalmente apresentam simetria bilateral, com seis tépalas divididas em duas camadas, três externas chamadas sépalas e três internas denominadas pétalas. Tanto as sépalas como as pétalas são grandemente variáveis em formato e tamanho e podem ocasionalmente apresentar-se parcialmente ou inteiramente soldadas. A pétala inferior das orquídeas a que chamam labelo, sempre é diferenciada, ou expandida, podendo ser bastante simples e parecida com as outras pétalas ou apresentar calos, lamelas ou verrugas, formatos e tamanhos muito variados até bastante intrincados com cores diversas e contrastantes. Em muitos gêneros o labelo apresenta um prolongamento tubular oco ou um nectário próximo ao local em que se fixa à coluna, o qual recebe o nome de calcar. A observação das estruturas e padrões do labelo é uma das maneiras mais simples de reconhecer as diferentes espécies de orquídeas.[53]
Os órgãos reprodutivos (androceu e gineceu) encontram-se reduzidos e fundidos em uma estrutura central chamada coluna, ginostêmio ou androstilo. O número de estames varia entre as subfamílias: Apostasioideae possui três; Cypripedioideae dois, com o estame central modificado; as demais apresentam apenas o estame central funcional, com os dois outros atrofiados ou ausentes. Também a observação das características da coluna ocupa posição importante na identificação das orquídeas.[53]
Os grãos de pólen quase sempre encontram-se aglutinados em massas cerosas chamadas polínias, mas podem encontrar-se também agrupados em massa pastosa, ou rarissimamente soltos. As polínias ficam penduradas em uma haste chamada caudículo ou estipe, conforme sua estrutura, presas por um disco viscoso chamado viscídio, coladas por um líquido espesso secretado pelo rostelo. A maioria das espécies epífitas apresenta uma pequena capa recobrindo as polínias, denominada antera. O estigma é normalmente uma cavidade na coluna, onde as polínias são inseridas pelo agente polinizador. O ovário é ínfero, tricarpelar e possui até cerca de um milhão de óvulos.[53]
Praticamente todas as orquídeas apresentam frutos capsulares. Eles claramente diferem em tamanhos, formas e cores. As epífitas apresentam frutos muito mais espessos com paredes carnosas, espécies terrestres apresentam frutos mais finos com paredes mais delicadas. Geralmente são triangulares, mais ou menos arredondados, com números de lamelas que variam de três a nove. Alguns são lisos outros rugosos ou mesmo cheios de tricomas, verrugas ou protuberâncias em sua superfície. Os frutos desenvolvem-se com o engrossamento do ovário na base da flor, o qual geralmente é dividido em três câmaras. Quando maduro o fruto seca e abre-se em três ou seis partes ao longo do comprimento, embora não inteiramente, mantendo-se sempre preso à inflorescência. Boa parte das sementes logo cai, depositando-se entre as raízes da planta mãe, as sementes são também amplamente dispersas com o vento por longas distâncias.[53]
Quase todas as orquídeas apresentam sementes minúsculas e leves, constituídas por um pequeno aglomerado de células de cobertura abrigando um embrião. Cada planta produz de centenas de milhares de sementes em cada uma de suas cápsulas. Ao contrário da maioria das plantas, as quais produzem um endosperma capaz de alimentar o desenvolvimento do embrião em seus primeiros estágios, as orquídeas utilizam-se de um processo simbiótico o fungo Micorriza que excreta os nutrientes utilizados pela jovem orquídea a partir da decomposição pelo fungo do material encontrado próximo à semente. Tão logo o embrião é capaz de realizar a fotossíntese, este processo torna-se responsável pela alimentação da planta e a Micorriza não é mais necessária, no entanto, algumas espécies de orquídeas saprófitas nunca serão capazes de realizar a fotossíntese plenamente e permanecem dependentes do fungo por toda a vida. Algumas espécies de orquídeas, por exemplo as do gênero Bletilla, apresentam alguma quantidade de endosperma. Poucas espécies de orquídeas têm sementes grandes, estas são representadas principalmente pelos membros da subfamília Vanilloideae.[47]
A maioria das flores de outras plantas utiliza-se de ofertas de alimento aos agentes polinizadores para atraí-los. As orquídeas, sendo plantas tão econômicas, que vivem de recursos tão esparsos, desenvolveram outras técnicas de atração que raramente incluem estes prêmios em forma de alimento. As formas mais comuns são o mimetismo a alguma forma que interesse aos insetos, cores, perfumes ou cera. Adaptaram-se também em sua forma de modo a forçar os agentes polinizadores a carregarem o pólen ao visitarem as flores, porém de maneira tão completa que somente o agente polinizador correto ajusta-se ao mecanismo da flor, outros visitantes não carregam o pólen. Isto ocorre devido ao fato de todo o polén estar condensado em somente um polinário e este ser removido completo de uma vez, ou seja, a chance de polinização da flor é única. Da mesma forma o labelo de suas flores apresenta grande variedade de estruturas que objetivam colocar o agente polinizador na posição correta para que as polínias aderidas a ele alojem-se na posição exata no estigma da flor.[47]
Por serem plantas geralmente epífitas, o material disponível para sua nutrição é limitado e a água disponível somente a partir das chuvas ou umidade presente no ar, assim as orquídeas aprenderam a tirar o maior proveito possível dos poucos recursos disponíveis. Adaptaram-se para o armazenamento de água em caules espessados, quase suculentos, chamados pseudobulbos, ou em raízes altamente porosas revestidas de uma camada esponjosa capaz de absorver umidade do ar, conhecida como velame, ou em folhas bastante espessas, ou ainda, quando terrestres, em pequenos tubérculos radiculares. Pela mesma razão, geralmente são plantas que apresentam longo período de repouso com baixo metabolismo, e rápido crescimento ou floração somente durante a estação em que os recursos são mais abundantes. Muitas perdem as folhas para evitar a desidratação nos períodos mais secos ou durante o período de repouso.[16]
Pela sua estrutura reprodutiva, as orquídeas obrigatoriamente necessitam do auxílio de agentes externos para o transporte de pólen ao órgão feminino de suas flores, uma vez que a massa polínica é pesada demais para ser levada pelo vento, e a parte receptiva do órgão feminino não é exposta o suficiente para recebê-la. Assim, as orquídeas selecionaram as estratégias mais fascinantes para promover a polinização. As flores podem possuir cores e aromas que atraem a atenção de polinizadores diversos, como abelhas, borboletas, mariposas diurnas e noturnas, besouros e beija-flores. Sua forma e tamanho também correspondem ao tipo de polinizador.[47]
Algumas flores podem assumir formas extremas. Orquídeas do gênero europeu Ophrys, por exemplo, apresentam a cor e a forma do labelo, ornado por cerdas, de maneira tal que se assemelham a fêmeas de uma certa espécie de abelhas. De forma que o macho, atraído pelo feromônio produzido pela própria flor e pela sua forma, copula com esta por engano, levando consigo as polínias, que depositará na próxima flor que visitar.[60]
Outras, como o gênero africano Angraecum, com flores noturnas, produzem néctar em tubos extremamente longos na base dos labelos, de modo que somente certas mariposas noturnas com probóscides igualmente longas, podem alcançá-lo. Ao posicionar-se diante das flores, as mariposas esbarram sua cabeça nas anteras, fazendo com que as polínias sejam atiradas e presas em si.[61]
As flores das orquídeas do gênero Coryanthes, contínuamente secretam um líquido que se deposita em um recipiente formado por seu labelo. Ao tentar coletar este líquido os insetos caem dentro do labelo e somente podem sair por pequena abertura. Ao passar por este estreito espaço levam as polínias em suas costas.[62]
O labelo das flores do gênero Bulbophyllum são presos à coluna por uma estrutura muito delicada que permite que ele balance com o vento mimetizando o movimento dos insetos.[63]
As flores do gênero Catasetum podem ser masculinas, femininas ou hermafroditas. As flores masculinas são mais vistosas que as femininas e apresentam duas antenas muito sensíveis próximas ao labelo, as quais, quando tocadas pelos agentes polinizadores, ejetam o polinário com força suficiente para, se não atingirem o inseto, percorrerem mais dois metros de distância em uma fração de segundo.[62]
Algumas orquídeas, ainda, não produzem néctar, mas perfume. Certas abelhas visitam suas flores para recolherem este perfume, que se acredita ser usado por elas para a síntese de feromônios.[64]
Algumas espécies auto polinizam-se com facilidade em um processo chamado cleistogamia.[65]
Até recentemente não se sabia o momento exato em que as orquídeas separaram-se dos ancestrais comuns que tem com as outras Asparagales, no entanto, a descoberta do primeiro fóssil destas plantas na República Dominicana em 2007, fez retroceder as estimativas anteriores de que as orquídeas teriam 45 ou 50 milhões de anos para a estimativa atual de 84 milhões de anos. O fóssil descoberto é de uma espécie terrestre similar às espécies hoje classificadas no gênero Microchilus. Trata-se apenas das polínias de uma flor aderidas às costas de uma abelha que ficou presa e conservada em âmbar desde então.[67][66]
A dispersão pantropical de certos gêneros primitivos como Corymborkis e Vanilla parece indicar que isto ocorreu antes que os continentes se separassem inteiramente. No entanto a evolução mais ativa das orquideas ocorreu após esta separação e as diversas áreas tropicais já estavam bem estabelecidas, há cerca de 55 milhôes de anos. Aceita-se também a presunção de que por esta data as cinco espécies de subfamílias já encontravam-se estabelecidas e seus mais primitivos ancestrais bem desenvolvidos.[68]
O epifitismo de todas as orquídeas decorre de ajustamento às condições ambientais presentes ao longo de sua evolução não se constituindo em caracter ancestral. O desenvolvimento do velame, diminuição das sementes de maneira a poderem ser levadas pelo vento, e associação com a micorriza devem ter ocorrido ao mesmo tempo que esta migração do solo para as árvores. Características compartilhadas pelas orquídeas modernas indicam que o ancestral primitivo destas plantas deveria ser uma planta pequena de crescimento simpodial, rizoma delicado, raízes carnosas, folhas dobradas e inflorescências terminais.[69]
As flores desenvolveram-se a partir de uma espécie de lírio, aos poucos adaptando-se a cada um dos polinizadores, eliminando estruturas desnecessárias e acrescentando elementos estruturais facilitadores da polinização por agentes específicos. A pétala inferior, por ser o local de pouso dos insetos adaptou-se e diferenciou-se cada vez mais das outras duas pétalas, tornando-se cada vez mais atrativa.[69]
As orquídeas têm fascinado os homens por mais de dois mil e quinhentos anos. Foram utilizadas no passado em poções curativas, afrodisíacos, para decoração e ocuparam grande papel nas superstições.[71] Na China antiga, por exemplo, eram associadas às festas da primavera, onde as utilizavam para a expulsão de influências perniciosas, principalmente a esterilidade.[72] Há diversas referências na internet ao interesse do filósofo Chinês Confúcio por estas plantas no entanto a maioria das menções sobre Confúcio e estas flores, em que ressaltava as propriedades de seu perfume ao qual atribuía o caráter Lán, que significa beleza, delicadeza, amor, pureza e elegância, vem de textos publicados por seus seguidores e admiradores. Há pelo menos uma referência às orquídeas feita pelo filósofo em Kongzi Jiayu (Os ditados escolares de Confúcio) no entanto mesmo este possivelmente é um texto apócrifo. O fato de seus seguidores atribuírem a Confúcio as mais diversas citações sobre estas plantas apenas confirma o interesse que já despertavam nesta época. A China tem longa história na apreciação destas flores. Orquídeas são citadas pela literatura antiga e retratadas pela arte chinesa desde o décimo século antes de Cristo, pinturas do começo de dinastia Song, entre 960 e 1127 chegaram até os nossos dias. Todavia, investigações recentes revelam que o cultivo de Cymbidium começou apenas no final da dinastia Tang entre 860 e 890 e não nos tempos de Confúcio como se pensava antes. Possivelmente a primeira publicação exclusivamente sobre orquídeas é uma monografia de sobre a cultura extensiva de destas plantas, no final da dinastia Song, entre 1128 e 1283. Pelo trabalho percebe-se que seu cultivo estava já bem estabelecido na China por esta época.[73]
Na Europa existem registros do período clássico grego de Teofrasto de Lesbos, cerca de 300 AC. Em seu trabalho Historia Plantarum, volume 9, descreve uma planta com dois pequenos tubérculos subterrâneos aos quais chama orchis, que corresponde à palavra testículos, possivelmente um exemplar de Anacamptis morio.[74]
Antes dos espanhóis conquistarem o México a fruta de Tlilxochitl, uma espécie de Vanilla, era a mais estimada dentre as especiarias astecas. Este povo admirava também as Coatzontecomaxochitl, Stanhopea, como flores sagradas as quais cultivavam em seus jardins.[75] Os astecas utilizavam também algumas espécies de orquídeas para fabricação de cola.[76]
A partir do século XVI diversos trabalhos foram publicados na Europa: Leonhart Fuchs em De historia stirpium commentarii insignes (1542),[77] Hieronymus Bock[78] em suas anotações New Kreuterbuch von Underscheidt, Würckung und Namen der Kreuter, so in teutschen Landen wachsen volume 2 (1546), Jacques Daléchamps em Historia Generalis Plantarum (1586).[79] Após a publicação de Species Plantarum[80] por Lineu, em 1753, os registros sobre orquídeas ficaram cada vez mais abundantes. Breve resumo da história de sua classificação encontra-se no artigo sobre a taxonomia da família Orchidaceae.
Antes de introdução de espécies exóticas na Europa, as orquídeas eram há muito cultivadas como plantas de jardim. A primeira orquídea introduzida na Europa foi um exemplar de Brassavola nodosa que chegou na Holanda em 1615. Em 1688 desembarcaram as Disa uniflora vindas da África do Sul.[19]
Provavelmente devido à sua supremacia, diversas coleções importantes formaram-se na Inglaterra durante o século XIX. Em 1818 chegaram os primeiros exemplares de Cattleya labiata provenientes do Brasil, causando grande sensação e reforçando ainda mais o interesse pelas espécies tropicais destas plantas.[81]
Com o advento dos primeiros vistosos híbridos, no final do século XIX, o interesse por novas plantas provenientes dos trópicos diminuiu um pouco por algumas décadas, até que o interesse científico pela descrição de novas espécies no início do século XX, aumentasse a coleta de plantas e seu envio à Europa, principalmente para jardins botânicos e amadores interessados na recomposição de suas coleções.[82]
A oferta de híbridos tem aumentado constantemente e as técnicas de semeadura modernas desenvolveram-se muito diminuindo bastante o preço destas plantas, outrora caras. As técnicas de seleção também aprimoraram-se e mesmo espécies naturais de difícil cultivo tem sido selecionadas de modo a tornar viável a cultura doméstica. A oferta de variedade raras de espécies naturais, com cores e formas selecionadas, vem também possibilitando a quase todos a aquisição de plantas antes apenas cultivadas por ricas. Em poucos anos qualquer planta altamente desejável pode ser reproduzida aos milhares.[83] Vale notar o exemplo do Phragmipedium kovachii, espécie raríssima, desconhecida da ciência até 2002, hoje comum em coleções ao redor do mundo.[84]
Apesar de sua grande variedade, poucas orquídeas são cultivadas pela sua utilidade. Além da já citada Vanilla, para produção de baunilha, algumas espécies são localmente utilizadas para produção de aromatizantes de chá, por exemplo, espécies perfumadas de Jumellea, perfumes ou tabaco. Na Turquia usa-se salepo, uma farinha feita dos tubérculos da Anacamptis morio, na preparação de um sorvete conhecido como dondurma. No século XIX pseudobulbos de Cyrtopodium eram utilizados como adesivos domésticos no Brasil e atualmente o Cyrtopodium punctatum que é empregado pela indústria farmacêutica no preparo de medicamentos contra a tosse e pomadas cicatrizante e antiinflamatória.[16][85]
Devido à suas propriedades adstringentes, analgésicas, antipiréticas e anti-inflamatórias,[86] a espécie Dendrodium nobile é classificada como uma das 50 ervas fundamentais para a medicina tradicional chinesa.[87]
O verdadeiro valor das orquídeas hoje provém da produção de flores para corte,[88] principalmente híbridos dos gêneros Phalaenopsis, Cattleya, Dendrobium, Paphiopedilum e Cymbidium. As mesmas espécies são também bastante vendidas em vasos para ornamentação e cultivo doméstico.[89]
A Tailândia tem especializado-se na produção de flores de orquídeas para exportação para grandes cidades ao redor do mundo.[90] Em 2001 exportou mais de 3 milhões de plantas vendidas por cerca de 40 milhões de dólares.[91] Desde então o ministério da agricultura da Tailândia reconheceu o potencial desta produção e tem procurado melhorar a qualidade e atratividade de seus clones concedendo certificados aos melhores produtores.[92]
Nos Países Baixos são produzidas grandes quantidades de híbridos, foi registrado um crescimento de 33% na produção de orquídeas em vasos entre os anos de 2002 e 2003. Nos Estados Unidos estima-se que em 2003 o mercado de plantas envasadas girou cerca de 121 milhões de dólares. Na Tailândia em 2001, 2 240 hectares eram dedicados à produção de orquídeas.[93] Em 2008 foram produzidas cerca de 200 milhões de orquídeas em vasos originárias da Alemanha e dos Países Baixos, principalmente híbridos, particularmente de Phalaenopsis.[94]
Como são tantas espécies diferentes de ambientes diferentes, é impossível apresentar os cuidados básicos de cultivo para todas elas. Assim, o primeiro passo para cultivar uma orquídea com sucesso é a identificação correta da espécie. Consultar orquidófilos mais experientes pode ser útil caso surja uma planta desconhecida que se queira cultivar. Desta forma pode-se decidir com precisão a iluminação, o regime de regas, o substrato, e outros fatores necessários para o êxito no cultivo.[95]
O erro mais comum é plantar orquídeas na terra. Apesar de algumas espécies desenvolverem-se bem neste tipo de substrato (orquídeas terrestres), mais de setenta por cento das espécies são epífitas e não se adaptam à umidade excessiva proporcionada pela terra, morrendo em poucos meses. Existem muitos substratos adequados a estas plantas no mercado. Outro erro comum é a colocação de prato sob os vasos, resultando também em umidade excessiva. De modo geral não se devem colocar pratos nos vasos mas sim regá-las com maior frequência deixando então que o substrato seque completamente e suas raízes possam respirar.[96][97] Uma coisa é certa, as orquídeas de maneira geral não são plantas delicadas e frágeis como alguns acreditam. Pelo contrário, estas plantas (principalmente as providas de pseudobulbo) são extremamente resistentes, e podem sobreviver durante dias fora de um substrato.[95]
Sua capacidade de sobrevivência lhes permite que tenham tempo para adaptar sua fisiologia a novas condições após o replantio. Os híbridos, por sua vez, são de maneira geral extremamente resistentes, e podem prosperar mesmo em condições adversas de cultivo, crescendo mais rápido que as espécies ditas "naturais".[96][97]
Em boa parte das grandes cidades ao redor do mundo existem associações orquidófilas formadas pelos amadores e profissionais locais. Estas sociedades fazem reuniões periódicas em que se discutem as últimas novidades, trocam-se informações de cultivo, plantas são expostas, avaliadas, trocados ou sorteadas. Realizam palestras e quando há diversas associações similares na redondeza, organizam exposições e campeonatos de cultivo e raridade. A maioria dos países possui uma coordenadoria das associações responsável pela organização e criação de regras para estas exposições e pelo bom funcionamento de cada uma das associações, resolução de disputas, registros em geral, premiações, criação de regras, seleção de juízes, etc. Dois bons exemplos de associações deste tipo são a American Orchid Society (AOS)[98] e a Coordenadoria das Associações Orquidófilas do Brasil (CAOB).[99] Ambas organizações de utilidade pública, mantém endereço eletrônico na internet e são boas referências para aqueles que procuram informações sobre orquidófilos em sua região.[98][99]
O cultivo de orquídeas no sudeste brasileiro é muito comum. São tantas a associações orquidófilas que a cada final de semana há pelo menos duas, por vezes quatro exposições de orquídeas acontecendo ao mesmo tempo em cidades diversas.[95] Frequentar estas associações e exposições é o melhor o melhor modo de aprender sobre o cultivo das orquídeas.[95][99][100]
O método mais simples de reprodução, muito utilizado por colecionadores e comerciantes em pequena escala, é a divisão do rizoma. Toma-se uma planta adulta com pelo menos 6 pseudobulbos formados, de preferência logo após o término da floração, e, com uma faca afiada e esterilizada, corta-se o rizoma, de maneira a separar a planta em duas mudas com três pseudobulbos cada. Em casos de plantas maiores, deve-se sempre manter as mudas com o mínimo de 3 ou 4 pseudobulbos para permitir seu rebrotamento. O plantio deve ser feito no substrato adequado à espécie. A muda deve ficar fixa de alguma forma para que as novas raízes possam brotar e se fixar no substrato. Só quando as raízes estiverem restabelecidas as plantas voltarão a crescer.[101]
Mas as orquídeas podem ser produzidas em larga escala. Graças à quantidade de sementes produzidas em cada fruto, e à possibilidade de reprodução de meristemas in vitro.[102]
As sementes são diminutas, e um único fruto pode gerar milhares de novas plantas, cada uma com uma característica diferente da outra. Mas as sementes são muito pequenas, e não conseguem germinar por recursos próprios. Elas precisam das condições de acidez e da disponibilidade de nutrientes que o fungo micorriza de uma planta adulta fornece. Assim, o modo mais simples (e menos eficiente) de reprodução por sementes é simplesmente espalhá-las sobre e ao redor das raízes de orquídeas adultas, assegurando-se de que tenham umidade constante.[102]
Uma forma mais eficiente consiste no preparo de um substrato de musgo Sphagnum. Este deve ser esterilizado e deixado em repouso em um recipiente fechado para manter sua umidade. Deve-se também adicionar pedaços saudáveis de raízes de uma orquídea adulta, de preferência da espécie que deseja-se reproduzir, para que o fungo possa se reproduzir no próprio Sphagnum. Após alguns dias de descanso, semeia-se as sementes, e conserva-se o sistema em um recipiente transparente. As sementes germinam em algumas semanas, e crescem muito devagar, de modo que uma planta só floresce pela primeira vez após alguns anos idade.[103]
Outro método caseiro de se obter mudas de orquídeas a partir de sementes é através de um processo que utiliza um tomate livre de agrotóxicos, um saco plástico, uma placa de fibra de coco, água, raízes da planta e sementes da cápsula. Descasca-se o tomate, macere-o, misture algumas raízes da orquídea a ser reproduzida e as sementes que estão na cápsula macere-as junto com o tomate e em seguida espalhe sobre a placa de fibra de coco que já deverá estar umedecida com a água. Em seguida coloque a placa dentro do saco plástico e o encha de ar amare-o bem e dependure-o em um local seco, fresco e a meia sombra e espere de cinco a sete meses e as primeiras plântulas já estarão germinadas.[104]
A reprodução por meristema, ou clonagem, é mais eficiente, e consiste na retirada da ponta das raízes ou miolo de um broto. Colocada em meio de cultura, e sob a influência de hormônios vegetais, o meristema transforma-se numa massa de tecido indiferenciado, capaz de dar origem a novas plântulas. As plântulas são destacadas e cultivadas em tubos de ensaio independentes, e em pouco mais de um ano, estão prontas para o cultivo em local definitivo. As mudas produzidas são, logicamente clones perfeitos da planta original, sendo este método o mais aplicado para a reprodução em massa de uma determinada variedade. Este sistema é utilizado também para semeadura simples, quando o meristema é substituído pelas sementes e produz resultados muito eficientes.[105]
A produção clonal de orquídeas usando a cultura de tecidos vegetais já é uma realidade usada comercialmente. Novas tecnologias estão sendo constantemente desenvolvidas para reduzir os custos de produção. A mais recente é a formulação de um meio de cultura desenvolvido usando a vinhaça (efluente da produção de etanol da cana-de-açucar), além de promover a redução de custos, pois utiliza grande parte dos nutrientes minerais da vinhaça, também é ecologicamente correto devido a ser uma nova forma racional de descartar a vinhaça, a qual é um resíduo extremamente poluente ao meio ambiente.[106]
A produção de híbridos artificiais de orquídeas vem ocorrendo há mais de um século. Estima-se que sejam hoje mais de cem mil híbridos. A Royal Horticultural Society é responsável pelo registro oficial de híbridos, no entanto, a produção doméstica e por pequenos produtores locais é bastante grande e só pequena parte destes híbridos caseiros é registrada, de modo que o número total de híbridos já produzidos pelo homem permanecerá sempre apenas uma suposição[107]
De acordo com as regras do Código Internacional de Nomenclatura de Plantas Cultivadas, os híbridos de espécies de um mesmo gênero são sempre classificados com nomes pertencentes ao mesmo gênero, por exemplo o híbrido entre duas Cattleya ainda é uma Cattleya. Quando são dois os gêneros utilizados, cunha-se um nome utilizando-se os nomes originais, por exemplo o híbrido entre uma Brassavola e uma Cattleya é uma Brassocattleya. Quando são três ou mais os gêneros envolvidos, o produtor pode criar um nome novo para o gênero resultante, desde que nenhum tenha sido registrado anteriormente.[108]
Os híbridos naturais de orquídeas são comuns também, no entanto, apesar de serem em sua grande maioria plantas férteis, apenas pequena parcela deles é capaz de reproduzir-se naturalmente. Isto decorre do fato que espécies tão especializadas como as orquídeas necessitam de um polinizador em particular para cada uma. Os híbridos naturais geralmente são plantas que não se ajustam aos agentes polinizadores existentes exatamente por serem mesclas de espécies estabelecidas a milhares de anos e com polinizadores diferentes. Seus tamanhos cores e medidas são diferentes do necessário para obter sucesso reprodutivo natural.[16]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_pl._8312_(1910).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_genummerd.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
|coautor= (ajuda)
Orquídeas são todas as plantas que compõem a família Orchidaceae, pertencente à ordem Asparagales, uma das maiores famílias de plantas existentes. Apresentam muitíssimas e variadas formas, cores e tamanhos e existem em todos os continentes, exceto na Antártida, predominando nas áreas tropicais. Não são plantas parasitas, nutrindo-se apenas de material em decomposição que cai das árvores e acumula-se ao emaranhar-se em suas raízes. Elas encontram muitas formas de reprodução: na natureza, principalmente pela dispersão das sementes, mas em cultivo pela divisão de touceiras, semeadura in-vitro ou meristemagem.
A respeito da enorme variedade de espécies, pouquíssimos são os casos em que se encontrou utilidade comercial para as orquídeas além do uso ornamental. Entre seus poucos usos, o único amplamente difundido é a produção de baunilha a partir dos frutos de algumas espécies do gênero Vanilla, mas mesmo este limitado pela produção de um composto artificial similar de custo muito inferior. Mesmo para ornamentação, apenas uma pequena parcela das espécies é utilizada, pois a grande maioria apresenta flores pequenas e folhagens pouco atrativas. Por outro lado, das espécies vistosas, os orquidicultores vêm obtendo milhares de diferentes híbridos de grande efeito e apelo comercial.
Apesar da grande maioria das espécies não serem vistosas, o formato intrigante de suas flores é muito atrativo aos aficcionados que prestam atenção às mini orquídeas. Como nenhuma outra família de plantas, as orquídeas despertam interesse em colecionadores que ajuntam-se em associações orquidófilas, presentes em grande parte das cidades por todo o mundo. Estas sociedades geralmente apresentam palestras frequentes e exposições de orquídeas periódicas, contribuindo muito para a difusão do interesse por estas plantas e induzindo os cultivadores profissionais a reproduzir artificialmente até espécies que poucos julgariam ter algum valor ornamental, contribuindo para diminuir a pressão sobre a coleta das plantas ainda presentes na natureza.
Orchidaceae este o familie de plante monocotiledonate din clasa Liliopsida, ordinul Asparagales.
Toate plantele care au fost încadrate în această familie au următoarele caracteristici comune.
Aceste plante trăiesc fie pe sol fie sunt epifite.
Populează toate continentele exceptând Antarctica. Cel mai mare număr de orhidacee se găsesc la tropice dar există și numeroase specii de orhidee în Europa și România.
O altă caracteristică a familiei Orchidaceae este numărul mare de specii care sunt cuprinse în această categorie sistematică, peste 20.000. În România sunt 25 de genuri cu 54 de specii. Acestea se întâlnesc prin păduri și pajiști de la șes sau de la munte. Unii autori încadrează Familia Orchidaceae în Ordinul Orchidales iar alții în Ordinul Asparagales.
Aceste plante prezintă atât rădăcini principale cât și rădăcini adventive. Rădăcinile adventive pot fi atât subterane cât și aeriene. Rădăcinile aeriene prezintă velamen adesea prevăzute cu micorize endofite.
Plantele din această familie au frunzele întregi, alterne, simple pețiolate sau sesile.
Florile plantelor din această familie sunt bracteate, înalt specializate la polenizarea entomofilă.
Simetria florilor este zigomorfă.
Perigonul este petaloid.
Dintre petale, labelul, prin forma sa adesea sofisticată, dă corolei originalitatea, grația și frumusețea, de multe ori și numele speciei.
Androceul este adesea redus la o singură stamină concrescută cu stigmatul, alcătuind un ginostem.
Ovarul este inferior și tricarpelar. Ovulele sunt anatrope.
Orhidaceele au fie flori solitare, fie grupate în inflorescențe racemoase.
Florile orhideelor atrag insectele prin parfumul, forma și culoarea lor. Sunt specii care pot fi polenizate doar de o singură specie de insecte.
P3+3 A1;2;5 G‾(3)
Fructele sunt capsule.
Semințele sunt mici și exalbuminate. Germinația nu poate avea loc decât în prezența unor anumite ciuperci cu care în simbioză are loc dezvoltarea plantei până la maturitate.
Dintre cele peste 800 de genuri cunoscute ale familiei Orchidaceae, în lista următoare sunt enumerate circa 170:
Abdominea; Acampe; Acanthephippium; Aceratorchis; Acianthus; Acineta; Acrorchis; Ada; Aerangis; Aeranthes; Aerides; Aganisia; Agrostophyllum; Amitostigma; Anacamptis; Ancistrochilus; Angraecum; Anguloa; Anoectochilus; Anota; Ansellia; Aorchis; Aplectrum; Arethusa; Armodorum; Arpophyllum; Ascocenda; Ascocentrum; Ascoglossum; Aspasia; Australorchis; Auxopus; Baptistonia; Barbrodia; Barkeria; Barlia; Bartholina; Beloglottis; Biermannia; Bifrenaria; Bletia; Bletilla; Bollea; Brassavola; Brassia; Broughtonia; Bulbophyllum; Calanthe; Calypso; Catasetum; Cattleya; Cephalanthera; Chondrorrhyncha; Chysis; Cibotium; Cirrhopethalum; Cleisostoma; Clowesia; Cochlioda; Coelia; Coelogyne; Comparettia; Coryanthes; Corybas; Cycnoches; Cymbidium; Cynosorchis; Cypripedium; Cyrtopodium; Cyrtorchis; Dactylorhiza; Dendrobium; Dendrochilum; Diacrum; Diaphananthe; Disa; Dossinia; Dracula; Encyclia; Epidendrum; Epipactis; Eria; Esmeralda; Eulophia; Eulophidium; Eulophiella; Galeandra; Galeottia; Gastrochilus; Gomesa; Gongora; Goodyera; Goodyera; Grammatophyllum; Gymnadenia; Habenaria; Haemaria; Herschelia; Houlletia; Huntleya; Isabelia; Jonopsis; Lacaena; Laelia; Lepanthes; Leptotes; Liparis; Lissochilus; Lockhartia; Ludisia; Lycaste; Malaxis; Masdevallia; Maxillaria; Mexipedium; Miltonia; Mormodes; Mormolyca; Neogyna; Octomeria; Odontoglossum; Oncidium; Ophrys; Orchis; Ornithidium; Paphinia; Paphiopedilum; Paraphalaenopsis; Peristeria; Phaius; Phalaenopsis; Pholidota; Phragmipedium; Platanthera; Pleione; Pleurothallis; Promenaea; Pterostylis; Renanthera; Renantherella; Restrepia; Restrepiella; Rhynchostylis; Rodriguezia; Saccolabium; Sarcochilus; Satyrium; Schomburgkia; Selenipedium; Serapias; Sobralia; Sophronitis; Spiranthes; Stanhopea; Stelis; Stenoglottis; Thrixspermum; Thunia; Trias; Trichocentrum; Trichoglottis; Trichophilia; Vanda; Vanilla; Xylobium; Zeuxine; Zygopetalum.
Pentru informații legate de statutul orhideelor în lume și în România (protecție-amenințări, istorie, artă, etc.) accesați Orhidee.
Orchidaceae este o familie de plante monocotiledonate din clasa Liliopsida, ordinul Asparagales.
Vstavačovité (Orchidaceae Juss. 1789) alebo neformálne orchidey sú čeľaď krytosemenných rastlín, ktorá zahrňuje vyše 800–1 000 opísaných rodov a 25–30 000 druhov.
Názov čeľade vznikol z gréckeho slova ὄόρχις / orchis (mužský semenník) na základe podobnosti dvoch oválnych pahľúz vstavača vojenského (Orchis militaris) so samčími semenníkmi. Viera v afrodiziakálne účinky hľuznatých orchideí pretrváva dodnes. Nominálnym rodom čeľade je rod Orchis.
Okrem botanických druhov je známych vyše 100 000 rôznych kultivarov a hybridov. Rastliny tejto čeľade sa vyznačujú značnou genetickou nestálosťou, čo umožňuje medzidruhové a dokonca medzirodové kríženie. Hybridy sú medzi pestovateľmi veľmi populárne a neustále vytvárajú nové formy.
Všetky (prirodzené) druhy sú pod ochranou CITES.
Kvety vstavačovitých sú zygomorfné, ich stavba zodpovedá kvetom iných jednoklíčnolistých rastlín, napríklad ľalií. Anatomické štruktúry sú však u orchideí charakteristicky metamorfované. Semenník je spodný, na jeho konci sa nachádza šesť okvetných lístkov (tepaly) rozdelených na tri kališné lístky (sepaly) a tri korunné lístky (petaly).
Kalich tvoria tri sepaly. Vrchná sepala sa nazýva dorzálna alebo mediálna, dve spodné sú laterálne. Pri niektorých druhoch (Bubophyllum, Dendrobium) tvoria laterálne sepaly na báze predĺženú ostrohu (mentum).
Koruna je zložená z troch petál, spodná petala je vždy zväčšená a modifikovaná, nazýva sa pysk (labellum). Zvyšné dve petaly sú často podobné dorzálnej sepale a nazývajú sa laterálne. Pri niektorých druhoch sú obe laterálne petaly (Paphiopedilum) alebo všetky (Masdevallia) petaly zrastené.
Pysk sa rozdeľuje na tri laloky, prostredný tvorí samotný výrazný pysk a po stranách sú bočné (laterálne) laloky. Na báze môže byť výraznejší váčok alebo ostroha. Prostredný lalok môže mať na povrchu ryhy alebo výrastky (kalusy).
Peľové zrnká sú spojené do peľových zhlukov (polínium) s ohľadom na špecifický spôsob opeľovania hmyzom.
Niektoré druhy majú jednotlivé kvety, ale väčšinou majú orchidey strapcovité súkvetie vyrastajúce bazálne (odspodu pahľuzy), axilárne (z listovej pazuchy) alebo apikálne (na konci stonky).
Semená rastlín sú mikroskopicky malé, a nedisponujú zásobnými orgánmi. Semenníky obsahujú až niekoľko miliónov semien.
Klíčenie semien prebieha v symbiotickej súčinnosti s hubou.
Orchidey sa rozdeľujú do dvoch hlavných skupín podľa morfológie stonky:
Orchidey tvoria dve základné skupiny podľa typu osídleného habitatu:
Rozmnožovanie orchideí je závislé od dômyselnej symbiózy so špecializovanými opeľovačmi a klíčenie ich semien je závislé od symbiotických mykoríznych húb. To z nich robí na jednej strane spolu s trávami vysoko vyvinuté a špecializované rastliny z evolučného hľadiska. Na druhej strane ich prežitie závisí na prežití symbiotických opeľovačov, mykoríznych húb a v neposlednom rade na prežití probiotických drevín, na ktorých sú prichytené.
Medzi pestovateľsky zaujímavé rody tropických orchideí patria napríklad:
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Vstavačovité
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Vstavačovité
Vstavačovité (Orchidaceae Juss. 1789) alebo neformálne orchidey sú čeľaď krytosemenných rastlín, ktorá zahrňuje vyše 800–1 000 opísaných rodov a 25–30 000 druhov.
Názov čeľade vznikol z gréckeho slova ὄόρχις / orchis (mužský semenník) na základe podobnosti dvoch oválnych pahľúz vstavača vojenského (Orchis militaris) so samčími semenníkmi. Viera v afrodiziakálne účinky hľuznatých orchideí pretrváva dodnes. Nominálnym rodom čeľade je rod Orchis.
Okrem botanických druhov je známych vyše 100 000 rôznych kultivarov a hybridov. Rastliny tejto čeľade sa vyznačujú značnou genetickou nestálosťou, čo umožňuje medzidruhové a dokonca medzirodové kríženie. Hybridy sú medzi pestovateľmi veľmi populárne a neustále vytvárajú nové formy.
Všetky (prirodzené) druhy sú pod ochranou CITES.
Kukavičevke ali orhideje (znanstveno ime Orchidaceae) so botanična družina, ki obsega okoli 20.000 različnih vrst in podvrst. Največ vrst najdemo v tropskih predelih Južne Amerike in jugovzhodne Azije. V Evropi raste okoli 300 vrst, v Sloveniji pa je bilo do sedaj najdenih 83 vrst in podvrst.
Mnoge od kukavičevk zaradi pomanjkanja svetlobe na gozdnih tleh rastejo na deblih in vejah dreves. Takim rastlinam pravimo epifiti. Za življenje jim zadošča zračna vlaga in deževnica.
Nekatere kukavice rastejo na tleh in jih imenujemo terestrične (zemeljske) orhideje. Take so vse vrste, ki rastejo v Sloveniji. Rezervo hranil za svojo spomladansko rast shranjujejo v podzemnih organih različnih oblik.
Cvet kukavičevk je someren in sestavljen iz šestih cvetnih listov, ki so razvrščeni v dveh vretencih: zunanjem vretencu treh listov (sepal) in notranjem vretencu treh listov (petal), od katerih največjemu srednjemu listu pravimo medena ustna (labelum). Medena ustna je navadno podaljšana v ostrogo, v katerih se nahajajo žleze.
Nekatere vrste orhidej (predvsem vrste iz rodu Ophrys) imajo cvetove podobne samicam žuželk, zato privabljajo le samce, ki so edini opraševalci. Poleg oblike in barve, ki spominja na samico, izločajo cvetovi tudi podobne snovi, kot jih izločajo samice v času parjenja. S temi snovmi privabljajo opraševalce na daljavo. Na cvetu se opraševalci usmerjajo po optičnih znakih. Dlakavost ustne in vzorci izzovejo ob dotiku pri samcih paritveni nagon; pri tem samci prevzamejo cvetni prah pelod in ga nato odnesejo na drug cvet.
Pri lepem čeveljcu (Cypripedium calceolus L.) avtosterilnost ali navzkrižno opraševanje zagotavija poseben mehanizem. Na napihnjeni medeni ustni so posebna mesta, na katera se lovijo žuželke (zlasti zemeljske čebele). Rob medne ustne je izjemno gladek, oljnat in žuželke padejo v notranjost medene ustne. Tudi notranje stene medene ustne so gladke, tako da žuželka ne more iz ne. Ujeta zemeljska čebela lahko pride iz medene ustne le skozi stranski izhod. Pri tem mora mimo lepljive brazde, na kateri odloži pelod, ki ga je prinesla iz drugih cvetov. Na svoji poti mora tudi mimo prašnikov in iz cveta odnese pelod. Tako je samooprašitev cvetov povsem izključena.
Semena kukavičevk nimajo rezervnih snovi, zato po kalitvi ne morejo hraniti rastlinsko zasnovo. Vlogo prehranjevanja opravljajo glive pestunje in mlade rastlinice postanejo odvisne od gljive pestunje. Šele po nekaj letih se razvijejo prvi zeleni listi, cveteti pa pričnejo šele po nekaj letih. Odrasle rastline ostanejo v tesni povezavi s hifami gliv (endotropna mikoriza), ki orhidejo oskrbuje z vodo in hranilnimi rudninskimi snovmi, v zamenjavo pa gliva črpa iz orhideje organske hranilne snovi. Obe, orhideja in gliva imata pri term korist — tak odnos imenujemo simbioza. Rjava gnezdovnica (Neottia nidus - avis (L.) Rich.), ki je ena redkih vrst kukavičevk, ki nima klorofila, je razvila poseben odnos z glivami, ki močno spominja na parazitizem oziroma na saprofitizem, ker ima v term odnosu korist le gnezdovnica.
Zelo zapleten razvoj in velike občutljivosti na gnojila povzroča, da so kukavičevke zelo ogrožena družina rastlin v Sloveniji. Večina vrst je zaščitenih.
Ena najbolj znanih vrst orhidej je vanilija, ki je tudi ena redkih uporabnih vrst orhidej. V Sloveniji pa so najbolj znane Orhideje zagotovo murke (Nigritella sp.), ki imajo pomembno mesto v pesmi Tam kjer murke cveto Slavka Avsenika.
Fuchsova prstasta kukavica - Dactylorhiza maculata ssp. fuchsii
Rjava gnezdovnica - Neottia nidus - avis
Zvezdnata kukavica - Orchis mascula subsp. speciosa
Cvet vanilije - Vanilla sp.
Socvetje relikanove murke - Nigritella rhellicani
Lepi čeveljci - Cypripedium calceolus
Kukavičevke ali orhideje (znanstveno ime Orchidaceae) so botanična družina, ki obsega okoli 20.000 različnih vrst in podvrst. Največ vrst najdemo v tropskih predelih Južne Amerike in jugovzhodne Azije. V Evropi raste okoli 300 vrst, v Sloveniji pa je bilo do sedaj najdenih 83 vrst in podvrst.
Orkidéer (Orchidaceae) [1] är en familj av enhjärtbladiga växter som beskrevs av Antoine Laurent de Jussieu. Orkidéer ingår i sparrisordningen.[1][2] Enligt Catalogue of Life omfattar familjen Orchidaceae 27 234 arter[1].
Orkidéer är fleråriga örter med underjordiska jordstammar eller knöllika, näringslagrande rötter (amrötter); sällan utan klorofyll. Stjälk upprätt. Blad strödda eller sällan nästan motsatta, parallellnerviga, helbräddade. Blommor tvåkönade, oftast samlade i toppställda gles- eller mångblommiga ax eller klasar, någon gång ensamma.
Familjen är en av jordens artrikaste med nästan 800 släkten och omkring 30 000 arter. I Sverige har man funnit 44 arter fördelade på 23 släkten. Samtliga svenska orkidéer är fridlysta i hela landet.
De som i äldre tider samlade och pressade växter erfor att orkidéer i likhet med suckulenta växter, till exempel sedum, var mycket svåra att få torra. Hela ståndet är nämligen ofta rikt på slem, och man var därför tvungen att döda växten genom att under några minuter hålla den (utom blommorna) i kokhett vatten, varefter man med lätthet kunde få den torr med bibehållna färger genom vanlig pressning. Samma resultat vanns genom att med en nål tätt pricka blad och stjälk före pressningen. I dagsläget är dock samtliga orkidéarter i Sverige fridlysta, och sådan verksamhet är alltså förbjuden enligt svensk lag. Moderna botaniker använder sig hellre av fotografering för att dokumentera sina fynd.
Orkidéer är numera vanliga krukväxter i svenska hem, särskilt den så kallade brudorkidén (Phalaenopsis). Orkidéer skall inte planteras i vanlig krukväxtjord, utan i luftig kompost (särskild orkidéjord finns att köpa). De behöver inte vattnas ofta, någon gång varannan vecka räcker bra. Vid vattning sänks orkidén med odlingskrukan ner i rumstempererat vatten i ca fem min och får därefter droppa av ordentligt innan den sätts tillbaka i ytterkrukan. Viktigt att tänka på är att det absolut inte får komma vatten i bladrosetten då detta lätt förorsakar röta, speciellt viktigt under de kalla årstiderna med sämre avdunstning.[3]
Sedan brudorkidén har blommat, kan stängeln lämnas orörd. Ofta kommer då nya förgreningar och nya blommor. Först när en stängel vissnat och torkat in, tas den bort. Se också Semi-hydroponic för odling av orkideer. Detta gäller framförallt när blomstjälken saknar förgreningar, underarter med förgrenade blomstjälkar blommar mer sällan om på gamla stjälkar. Grundregeln får dock vara att inte klippa bort en stjälk helt förrän den är helt intorkad.[4]
Enligt Catalogue of Life ingår följande släkten i familjen:
Anacamptis
Calypso
Cephalanthera
Chamorchis
Coeloglossum
Corallorhiza
Cypripedium
Dactylorhiza
Epiogium
Epipactis
Goodyera
Gymnadenia
Hammarbya
Herminium
Leucorchis
Liparis
Listera
Microstylis
Neotinea
Neottia
Ophrys
Orchis
Platanthera
Spiranthes
Wikimedia Commons har media som rör Orchidaceae.
Wikispecies har information om Orchidaceae.
Orkidéer (Orchidaceae) är en familj av enhjärtbladiga växter som beskrevs av Antoine Laurent de Jussieu. Orkidéer ingår i sparrisordningen. Enligt Catalogue of Life omfattar familjen Orchidaceae 27 234 arter.
Salepgiller veya Orkidegiller (Orchidaceae), Asparagales takımına ait bir familyadır.
Salepgiller (Orchidaceae) familyası çiçekli bitkilerin ikinci büyük familyasıdır. Dünyada yaklaşık 880 cins ve 22 binden fazla tür ihtiva etmektedir. Geniş yayılışlıdır, çoğunluğu tropiklerde yayılmış, soğuk ılıman ve subarktik bölgelerde daha az yayılmıştır, tropiklerdeki türlerden bazıları epifittir.
Türkiye'de 24 cins ve 60'tan fazla türü bulunmaktadır.
Yumrulu, rizomlu çok yıllık otsu bitkiler, bazen epifit, bazen saprofit ya da parazit halindedirler. Bunların çok küçük olan tohumları ancak belirli mantarlar tarafından aşılandıktan sonra çimlenir.
Vanda tricolor var. suavis
Salepgiller veya Orkidegiller (Orchidaceae), Asparagales takımına ait bir familyadır.
Salepgiller (Orchidaceae) familyası çiçekli bitkilerin ikinci büyük familyasıdır. Dünyada yaklaşık 880 cins ve 22 binden fazla tür ihtiva etmektedir. Geniş yayılışlıdır, çoğunluğu tropiklerde yayılmış, soğuk ılıman ve subarktik bölgelerde daha az yayılmıştır, tropiklerdeki türlerden bazıları epifittir.
Орхідеї є однією з найчисленніших груп рослин на Землі[10]. Представників цієї родини можна знайти практично в будь-якій точці земної кулі окрім Антарктики[10]: в дощових тропічних лісах, в саванах і в степах, в жарких низовинах і в холодних гірських областях, на висоті до 5000 метрів. Проте, найбільшу різноманітність видів родини зозулинцевих (орхідних) можна побачити в тропічній та субтропічній зонах Східної Азії, а також у Центральній і Південній Америці. Саме ці регіони — батьківщина більшості орхідей, у нас орхідеї розводяться, як кімнатні рослини.
Для флори України наводиться від 66 до 70 видів родини Зозулинцевих. Більшість з них включена до Червоної книги України[11]. У третьому виданні Червоної книги України перераховано 68 видів родини Зозулинцеві Orchidaceae[12]
Інтерес до орхідей виник дуже давно і це обумовлено їхньою надзвичайною витонченістю і красою. У Китаї орхідеї були введені в культуру понад 1000 років тому, а в науковій літературі вони згадуються вже в III ст. н. е. На Сході орхідеї займали особливе місце — виступали в ролі рослин-символів. Так, в Японії неофінетію серповидну вважали символом достатку і гідності, в Китаї цимбідіум служив символом хорошого художнього смаку, витонченості і дружби.
Орхідеями захоплювалися і їх збирали ще в древньому Китаї.
Зародження орхідології як науки прийнято датувати 370-285 роками до н. е., коли за 300 років до різдва Христового грецький філософ Теофраст у манускрипті «Дослідження рослин» описав групу рослин, які назвав орхідеями. Він дав цим рослинам ім'я «орхіс» (лат. orchis), що означає «яєчка», за схожістю парних потовщених кореневих бульб на сім'яники тварин, які є в європейського зозулинця. Пізніше цю назву перенесли на всю родину рослин у цілому.
Інтерес до орхідей в Європі, де вони не відрізнялися особливою красою, тривалий час був обумовлений їх лікувальними властивостями. І лише в XVI–XVIII ст., з початком розвитку мореплавання, європейці дізналися про орхідеї, що відрізняються екзотичною красою. Більшість перших описів тропічних рослин, включаючи орхідеї, — як правило, заслуга лікарів і священиків-місіонерів, які проповідували Євангеліє в колоніях. Уражені небаченим рослинним світом тропічних країн, вони описували і малювали представників аборигенної флори і викликали такий величезний інтерес до орхідей, що до кінця XVIII ст. в багатьох європейських країнах намагалися вирощувати ці екзотичні рослини. Відомо, що першою тропічною орхідеєю, яка зацвіла в оранжереї в голландському місті Лейдені (кінець XVIII ст.), була брассавола вузлувата.
У 1731 році в Європі розквітла перша тропічна орхідея, привезена з Багамських островів якимось місіонером. Однак пройшло ще майже ціле століття, перш ніж почалося справжнє полювання за цими екзотичними насіннєвими рослинами.
З самого початку ввезення тропічних орхідей в Англію Королівський ботанічний сад К'ю, заснований 1759 року, став центром їх накопичення та вирощування. 1841 року Королівський сад став державним, а першим директором був призначений професор ботаніки університету в Глазго В. Гукер. Нині в ботанічному саду в К'ю представлена найбільша в світі колекція тропічних і субтропічних орхідей.
На початку XIX століття орхідеї з'явилися в Англії — їх використовували як пакувальний матеріал для інших тропічних рослин. Пагін та корінь рослини використовували, як мотузку для зв'язування пакунків.
До початку XIX ст. вирощування орхідей в Європі не було популярним і масовим. Ботаніки вважали їх не більш ніж екзотами, а культивуванням займалися лише поодинокі любителі — власники оранжерей, історії часто відомі відкриття, що були зроблені абсолютно випадково. Так і сталося з початком «Орхідейної лихоманки», яка охопила Європу та США в XIX ст.
У 1818 році з Південної Америки до Англії був відправлений багаж садівнику і імпортеру В. Каттлею — одному з перших колекціонерів тропічних рослин в Європі. Щоб надійно упакувати екзотичні новинки, були використані рослини з міцними стеблами, жорсткими листям і корінням, які нагадували шпагат. Своєрідний «пакувальний» матеріал зацікавив В. Каттлея, і він висадив рослини в окремий горщик. У листопаді того ж року перший екземпляр зацвів, і його великі, дивовижно красиві квіти стали справжньою сенсацією. Це була орхідея. На честь людини, котра відкрила орхідеї Європі, рід, до якого відносилася вирощена ним квітка, був названий Джоном Ліндлі, відомим як «батько» сучасної орхідології, на честь імені В. Каттлея — Катлея (лат. Cattleya).
Після цієї незвичайної знахідки багато садівничих господарств відправили своїх «мисливців за орхідеями» в тропічні регіони Азії, Америки та Африки. Ці люди знайшли і зібрали безліч нових видів дорогоцінних видів, але часто вони просто по-варварськи розкрадали орхідеї з місць їхнього природного поширення.
Тривалий час місце точного збору екземплярів рослини залишалося невідомим, і лише в 1836 році поодинокі рослини цього виду були виявлені в горах біля Ріо-де-Жанейро (Бразилія). Були відкриті місця зростання й інших видів орхідей, і перші збирачі почали збирати тисячі рослин і відправляти їх до Європи. В результаті неправильного догляду більшість з них гинуло ще на кораблях. Тим дорожче цінувалися ті поодинокі екземпляри, які нерозцвілими досягали берегів Англії, їх вартість іноді дорівнювала ціні чистокровних коней-скакунів. Але навіть ті рослини, які потрапляли в оранжереї Європи, часто гинули, тому що практично були відсутні відомості про кліматичні умови місць їх зростання. У перші 100 років вирощування орхідей тільки в Англії загинули сотні тисяч екземплярів. Перші кроки до успіху були зроблені в середині XIX ст., коли стало відомо, що достатній рівень освітленості і вентиляції приміщень надзвичайно важливі при вирощуванні рослин.
Довгий час екзотичні рослини продавалися за надмірною мало доступною ціною, вартість деяких екземплярів доходила до марок 12 000 німецьких. І тільки коли садівникам вдалося, нарешті, успішно розмножувати ці рослини, торгівля квітами відійшла на другий план.
Вирощування орхідей стало модним серед знаті, і багаті родини змагалися за право володіння найбільшою колекцією рослин. Першість у цьому «змаганні» належало Вільяму Кавендішу, герцогу Девонширскому, який в 1833 році побудував величезну оранжерею і витрачав великі суми на спорядження експедицій в різні куточки земної кулі для збору екзотичних рослин, у результаті чого за 10 років він став власником найбільшої приватної колекції тропічних орхідей.
У 30-ті роки XIX ст. в Європі почали з'являтися комерційні фірми, для яких орхідеї стали товаром, що приносили величезні прибутки. Однією з перших була англійська фірма «James Veitch and Son», яка посилала своїх співробітників у тропіки за новими рослинами. До Європи привозили десятки тисяч найкращих екземплярів одного виду, при отриманні яких, як правило, повністю знищувалися природні популяції.
Серед «мисливців» за орхідеями, які відправлялися в тропічні ліси Південної Америки, Індії та Австралії, були відомі географи, екологи та ботаніки: А. Гумбольдт, А. Куннінгам, Ф. Вельвічія, Ч. Париш, Г. Скіннер, Дж. Варшевіч, Дж. Лінден, С. Лоу, Д. Бенкс, Г. Валліс. Їх імена увічнені в назвах видів орхідей.
У наші дні орхідеї, як і раніше викликають величезний інтерес і незмінно є одними з найпопулярніших кімнатних рослин, пробуджуючи найкращі романтичні почуття і естетичні переживання.
Сьогодні відомо майже 30000 дикорослих видів орхідей і 150000 схрещувань, так званих гібридів. Втім, і в наші дні відкривають нові види орхідей. На початку 80-х років у Китаї виявили невідомі види зозулиного черевичка з великими квітами дуже яскравого забарвлення. У наш час всі дикорослі орхідеї знаходяться під захистом законів охорони природи. Сьогодні завдання садівників і селекціонерів, розвідних орхідеї — отримати безліч нових видів.
Більшість тропічних орхідей у природних місцях зростання є так званими епіфітами: вони поселяються на інших рослинах, у розвилках і кронах дерев. Причина вибору такого місця своєрідного проживання в тому, що на кронах дерев орхідеї можуть отримати більше світла, ніж на тінистому ґрунті тропічного лісу. Орхідеї не забирають у рослин-носіїв ні води, ні поживних речовин, і тому не є рослинами-паразитами. Поживні речовини вони отримують за допомогою особливо сформованих коренів, з вологого тропічного повітря, а також із тонкого рослинного шару ґрунту (гумусу) дерев, який накопичується на гілках і корі. Епіфітний спосіб життя обумовлює деякі своєрідні потреби орхідей до клімату та догляду, які потрібно знати і виконувати, щоб успішно вирощувати ці рослини.
Крім рослин-епіфітів, є ще багато видів орхідей, зокрема і тропічних, які ростуть корінням у землі. Це, наприклад, більшість видів Пафіопеділумів (лат. Paphiopedilum), Цимбідіумів (лат. Cymbidium) і Калант (лат. Calanthe). Їх називають ще ґрунтовими, земними або наземними орхідеями. Ще одна група орхідей, дещо менша за чисельністю, для свого проживання обирає камені і скелі. Найвідоміші представники цієї групи рослин — їх також називають літофітами — це деякі види Лелії (лат. Laelia), так звані каменеві лелії (лат. Steinlaelien).
Сьогодні найвідоміша з, так би мовити, «корисних орхідей» — це Ваніль плосколиста, лат. Vanilla Planifolia. Без цієї рослини, з його незрівнянним ароматом, сьогодні неможливо уявити ні харчову, ні косметичну промисловість.
Орхідні — одна з найбільших за числом видів родин рослин. Загальне число родів оцінюють приблизно у 800, а число видів — у 50 000, з них детально описано тільки 20 000 видів. На додаток до генетичного різноманіття, орхідеї відрізняються різноманіттям колірних забарвлень, ароматів і розмірів. Ці квіти можна зустріти практично у всіх земних екосистемах, але все-таки більшість з них росте в тропіках. Всі орхідеї — багаторічні трав'янисті рослини, що ростуть на ґрунті, каменях і деревах. За типом розгалуження паростків орхідеї зазвичай підрозділяють на дві основні групи: симподіальні і моноподіальні.
Орхідеї, з їх витонченим умінням пристосовуватися до будь-якого місця існування та способу запилення, показали себе справжніми віртуозами у вмінні вижити в самих різних умовах.
Стебла справжніх «лазячих» орхідей (арахніс, клейсостома, пелатантерія, ванда) піднімаються вгору на значну висоту, утворюючи величезну кількість повітряних коренів, які надійно прикріплюють рослину до опори. Таким чином, рослини-епіфіт, досягаючи верхівок дерев, «виносять» свої квітки до світла.
На відміну від вищезгаданих видів, у фаленопсисів, дорітісів і черевичків стебло укорочене, а листя зібране в розетку.
Листя орхідей, як і квіти, можуть бути найрізноманітнішої форми та забарвлення. Вони можуть бути як великими, ременеподібними, довжиною до 1 м (ангрекум слонячий), або майже циліндровими (онцидіум цеболетта), так і дуже маленькими, лускоподібними, майже непомітними (теніофіллюм (лат. Taeniophyllum)).
Однак існує ознака загальна для всіх орхідей — це паралельні жилки на листі, які свідчать про те, що орхідеї, як пальми і лілії, відносяться до однодольних рослин.
Листя більшості орхідей просте, цільнокрайне, у багатьох епіфітніх видів — шкірясте. Листя, так само як і бульби, є резервуарами води і поживних речовин. Наявність бульб і м'ясистого листя пов'язане з умовами існування орхідей. Так, у рослин з постійно вологих місцеіснувань (наприклад, з гірських лісів) листя тонке.
Будова і зовнішній вигляд листя орхідей — прекрасна ілюстрація успішного пристосовування цих рослин до довкілля. У посушливих умовах вони перетворюються в соковиті сукулентні органи (служать накопичувачами вологи), наприклад, в багатьох австралійських видів дендробіумів, брассавол з Південної Америки і деяких видів роду ванд з Південно-Східної Азії.
У орхідей, які ростуть на яскравому сонці, листя потовщене, шкірясте, а у рослин, що віддають перевагу тіні (каланта, фаюс), листя, як правило, тонке, складчасте, що дає можливість уловлювати більше світла.
В одних видів листки не мають черешка (онцидіум, фаленопсис), у інших він слабо (бульбофіллюм) або сильно (стангопея) виражений.
Листя орхідей в основному зелене, але зустрічаються дво- і триколірні або так звані рядолисті види (анектохілюс, макодес, гемарія).
Тропічні орхідеї зазвичай зберігають своє листя протягом багатьох років. Однак ряд рослин, що мають особливо чітко виражену фазу спокою, наприклад, деякі види орхідей Каланта (лат. Calanthe) незадовго до періоду спокою або під час нього скидають своє листя. Пізніше, під час фази розвитку, ці рослини швидко утворюють велику кількість нового листя.
Серед епіфітніх орхідей зустрічаються як вічнозелені, так і листопадні рослини. У перших листя може зберігатися декілька років, другі скидають листя після визрівання паростка.
Сильні, товсті корені орхідей добре пристосовані до умов їх природного місця існування. Вони оточені губчастою тканиною — веламеном (так званим покривом повітряних коренів), яка складається з мертвих клітин, заповнених повітрям, і протягом декількох секунд повністю наповнюється дощовою водою, росою, а потім повільно передає цю вологу всередину власного коріння. Так орхідеї, які в тропіках ростуть зазвичай на деревах, можуть отримати необхідну їм рідину прямо з повітря. Веламен захищає коріння від висихання, механічних ушкоджень, накопичує воду і мінеральні речовини. Повітряні корені слугують ще й для того, аби рослина могла закріпитися на корі дерева. Але якщо орхідеї в природі ростуть на деревах, а їх вирощувати в горщику, то їхні повітряні корені, входячи в субстрат, перетворюються на звичайні ґрунтові коріння.
У моноподіальних орхідей придаткові корені утворюються вздовж всього пагона, а у симподіальних — корені формуються тільки на корневищній частині пагона.
Функції коренів орхідей надзвичайно різноманітні — прикріплення до субстрату, фотосинтез (у багатьох видів вони містять хлорофіл і тому мають зелене забарвлення), всмоктування і накопичення води та поживних речовин. Особливий інтерес представляють так звані повітряні корені епіфітів, специфічну будову яких вчені-орхідологи вважають одним з найважливіших пристосувань до епіфітного способу життя.
Коренева система онцидіумів, стангопей, катазетумів утворює своєрідні «щітки», «бороди», які сприяють захопленню і накопиченню опалого листя та інших органічних залишків, які використовуються, як поживні речовини.
Суцвіття орхідних — верхівкова або бічна китиця. При сильному вкороченні осі утворюється плейохазій (несправжній зонтик) (бульбофіллюм), при вкороченні квітконіжок — колосовидні суцвіття (дендрохілюм), потовщення осі призводить до формування головковидних суцвіть (м'якотниця), гвинтоподібне скручування осі — спіралеподібних суцвіть (спірантес). Деякі види родів онцидіума і граматофілюма мають розгалужені суцвіття, що нагадують волоті й досягають довжини 2-3 м.
Квітки орхідей шестичленні (елементи розташовані у два кола).
Перший (зовнішній) утворений трьома чашолистками, які, як правило, схожі між собою, іноді середній (дорсальний) відрізняється від бічних (латеральних); рідше 2 або всі 3 пелюстки зростаються.
Друге (внутрішнє) коло утворений трьома пелюстками, з яких середня сильно відрізняється за формою, забарвленням і називається губою (лабеллум). Губа може бути цільною (пафіопедилюм), лопатевою (цимбідіум), торочкуватою (дендробіум), розсіченою на безліч тонких ниток (епідендрум); трубчастою, чашовидною, шлемовидною, воронковидною, язиковидною. Крім того, вона може мати вирости, потовщення, волоски, плями і штрихи найрізноманітнішої форми та забарвлення. Нерідко губа несе нектарник у вигляді короткого, до 3-4 см (Каланта) або дуже довгого — до 35 см (ангрекум півторафутовий (Angraecurn sesquipedale)) порожнистого подовженого виросту чашолистка або пелюстки квітки. У орхідних тичинка зростається з маточкою в структуру, яку називають колонкою, а на її вершині розташовуються пиляки з полініями — грудочки склеєного пилку.
Листочки чашечки квітки (зовнішнє коло) називаються чашолистками, а листочки внутрішнього кола квітки — пелюстками віночка. Особливу роль відіграє середня пелюстка віночка. Вона утворює воронкоподібну або трубчасту, часто розплющену, губу, яка зазвичай розкішно забарвлена.
Величина квіток варіює від декількох міліметрів до 20-25 см. Вони найчастіше зібрані в суцвіття, але інколи бувають і поодинокими. Квітки неправильної форми.
Квітки орхідей вражають різноманітністю забарвлення, форми, аромату. Вони виробляють дещо незвичне, дивне враження, і одна з причин цього в тому, що вони мають тільки одну вісь симетрії, яка ділить кожну квітку на 2 симетричні половини. Оцвітина яскрава, подвійна (складається з зовнішнього і внутрішнього кіл (про що сказано вище)). Чашолистки (сепалії) у багатьох видів однакового розміру і форми. Пелюстки різної форми. Дві з них (петалії) однакові, третя (губа) зазвичай химерної форми і яскраво забарвлена. У багатьох орхідей є нектарники і різноманітні вирости.
Формула квітки: 
↑ C a 3 C o 3 A 3 − 1 G ( 3 ) ¯ {displaystyle uparrow Ca_{3};Co_{3};A_{3-1};G_{overline {(3)}}} 
Більшість орхідей запилюється комахами, а деякі — птахами. Комаха, що прилетіла за нектаром, зазвичай сідає на губу квітки. При цьому до тіла комахи липким прилипальцем приклеюється поліній. На наступній квітці поліній потрапляє на приймочки, таким чином самозапилення майже повністю виключається. Значна частина епіфітніх орхідей має захист від природної гібридизації: різні види зацвітають в різний час, рослини одного виду — синхронно.
Цвітіння частіше спостерігається в сухий сезон, коли активніші комахи. Іноді стимулювати його може різка зміна умов (температури, вологості). У культурі більшість видів квітнуть протягом 2-3 місяців.
Інші особливості квітів орхідей:
Група орхідей зозулині черевички будовою своєї квітки відрізняється від інших родів орхідей. У цих рослин верхня пелюстка чашечки квітки (чашолистки) утворює ефектний «прапор». Нижні, зрощені разом пелюстки чашечки майже приховані губою квітки, яка утворює характерну порожнину у вигляді черевичка. Цей красивий «черевичок» — пастка для комах. Якщо комаха попадає всередину порожнини, йому потрібно докласти певні зусилля, щоб вирватися назовні повз колони (гіностемія). При цьому комасі доводиться мимоволі або скинути пилок, який вона несе на собі, або отримати нову.
Орхідеї запилюються різними комахами (мухами, метеликами, бджолами, жуками) або птахами (колібрі, нектарниками і медососи).
Система запилення у орхідних відрізняється високою розмаїтістю як по агентам запилення (запилювачів), так і за способами залучення (аттрактаціі) останніх на квітки. Основну роль у запиленні орхідних грають комахи. Головна відмінна риса системи запилення орхідних — агрегація всій пилку пиляка в компактні маси поліній. Для надійного прикріплення поліній до тіла запилювачів і успішного їх перенесення на рильце в орхідних виробилися різноманітні механізми. Основні їх типи були детально вивчені і викладені Чарльзом Дарвіном (1884) у його чудовому праці «Різні пристосування, за допомогою яких орхідеї запилюються комахами».
Особливий інтерес для дослідників системи запилення у орхідних представляють способи залучення (атрактації) запилювачів на квітки. Пилок, зібрана в поліній, не може бути використана комахами для вигодовування потомства. До того ж у переважної більшості видів орхідних в нектарі-збирають структурах (шпорца) нектар відсутня. Тому на безнектарні квітки орхідних комахи-запилювачі залучаються різними способами шахрайським аттрактації. У орхідних прийнято виділяти такі основні синдроми шахрайським аттрактаціі: сексуальне залучення (pseudocopulation), квіткова мімікрія (flower mimicry), обман недосвідчених запилювачів. Це розділення вельми умовно, оскільки у багатьох видів орхідних нерідко бувають задіяні відразу кілька способів обману.
Сексуальний синдром залучення запилювачів в наш час[коли?] відомий у ряду родів орхідних Євразії (Ophrys), Австралії (Каладенія, Chiloglottis, Cryptostylis, Drakaea та ін) і Центральної Америки. Найбільш детально він вивчений у видів роду Ophrys.
Квіткова мімікрія ширше розповсюджена серед безнектарних орхідних. У орхідних з цим синдромом залучення запилювачів квітки або їх окремі частини імітують за забарвленням/формі/текстурі поверхні нектароносні квітки інших рослин або інші харчові субстрати, які використовуються потенційними обпилювачами.
Цей синдром в явній формі вперше був описаний LA Nilsson (1980) у Dactylorhiza sambucina. Його характерними особливостями є: яскравий пошуковий образ квіток/суцвіть, наявність на губі яскравих помилкових покажчиків нектару (у вигляді контрастного малюнка або/і забарвлених папілярних виростів), глибокий добре розвинений шпорець.
Після перших ембріологічних досліджень орхідних була висунута гіпотеза відсутності у них подвійного запліднення. Поширенню цієї гіпотези сприяв той факт, що в зрілому насінні орхідних повністю відсутній ендосперм. У орхідних неодноразово відзначені випадки невходження другого спермія в центральну клітину зародкового мішка. Нерідко другий спермій входить в контакт з полярними ядрами і утворює разом з ними в центральній або базальній частині зародкового мішка ядерний комплекс (Навашин, 1951; Савіна, 1972). Однак приблизно в третини видів орхідних спостерігається злиття другого спермія з центральною клітиною зародкового мішка та утворення первинної клітини ендосперму.
Залежно від форми орхідей, від того, як вони ростуть, всі їх можна розділити на 2 групи: рослини моноподіальних форм (з одним пагоном) та симподіальної форми (з декількома пагонами).
Симподіальні рослини
У цих орхідей кожен рік на кінці повзучого кореневища утворюється один або кілька нових паростків, у той час як старі пагони висихають і з часом відмирають. Горизонтальні частини пагонів утворюють кореневище, а вертикальні розташовуються над субстратом і утворюють потовщення — псевдобульби (інші назви: бульби, псевдоцибулини, туберідії). Псевдобульби утворені м'якими тканинами з високим вмістом слизу. Основна їх функція полягає в накопиченні води і поживних речовин. Зверху вони вкриті товстостінною епідермою, що запобігає випаровуванню. Псевдобульби сприяють виживанню рослин в екстремальних умовах, наприклад, під час тривалого посушливого періоду. Саме наявність запасаючого органу свідчить про те, що в умовах природного ареалу протягом року відбувається чергування сухого і вологого сезонів. Крім того, псевдобульби часто зеленого кольору і виконують фотосинтетичну функцію. Псевдобульба може бути утворена одним або кількома потовщеними міжвузлями, іноді товщає майже вся вертикальна частина паростка. Залежно від напрямку росту серед представників родини орхідних розрізняють прямостоячі (анзеллія, лелія, собралія), схилені (деякі види дендробіума і хізіса) і кучеряві (ваніль) рослини.
Форма і розміри псевдобульб значно варіюють. Вони бувають округлі, овальні, циліндричні, веретеноподібні, але частіше зустрічаються яйцеподібні псевдобульби. Утворюються також псевдобульби, сплощені з боків (онцидіум), грушоподібні або майже сферичні (енциклопедії). У лікасти, цимбідіума і одонтоглосума псевдобульби можуть мати висоту від декількох міліметрів до 15-20 см. Крім того, існують види, у яких висота псевдобульби досягає 2-3 м при діаметрі 3-4 см (дендробіум, епідендрум).
У симподіальних орхідей новий пагін, як правило, розвивається з бруньки, розташованої біля основи попереднього паростка, проте в інших вузлах також є бруньки, що забезпечують відновлення виду в екстремальних умовах. Так, у рослин деяких дендробіумів і туній на псевдобульб розвиваються 11-25, у цимбідіумів — 7-13 сплячих бруньок, які залишаються життєздатними протягом багатьох років.
Новий пагін, як правило, розвивається з бруньки, розташованої біля основи попереднього пагона, проте в інших вузлах також є бруньки, що забезпечують відновлення виду в екстремальних умовах. Коріння формуються тільки на кореневищній частини пагона.
До групи симподіальних належить більшість родів орхідей, наприклад, Катлея (лат. Cattleya), Мільтонія (лат. Miltonia) і Одонтоглосум (лат. Odontoglossum).
Моноподіальні рослини
У цих рослин один головний пагін, який постійно росте вгору, тобто річний приріст є продовженням попереднього, утворюючи зверху нові листи, квіти і корені. У цей час нижня частину пагона повільно засихає і відмирає. У моноподіальних орхідей додаткові корені утворюються вздовж всього пагона.
Розміри моноподіальних орхідей варіюють від декількох сантиметрів (у видів ангрекума) до десятків метрів (у видів арахніса), довжина пагонів яких досягає 20 м. Такі рослини втрачають здатність до вертикального росту і переходять до повзучого способу життя. Листя у моноподіальних орхідей розташоване дворядно-супротивно.
Приклади моноподіальних рослин — рід Ванда (лат. Vanda) і Фаленопсис (лат. Phalaenopsis).
Псевдобульба, псевдоцибулина, повітряна бульба, туберидія — бульбова потовщена частина пагона, в якій орхідеї симподіальних форм накопичують поживні речовини і воду. Це допомагає їм без проблем витримати посушливі періоди в тропіках і субтропіках. Залежно від виду орхідей, ці органи-накопичувачі можуть мати довгасту, круглу або овальну форму. На відміну від цих рослин, у орхідей моноподіальних форм немає видимих спеціальних органів для накопичення поживних речовин. У них цю функцію беруть на себе м'ясисте листя і коріння.
Плід — суха коробочка різної форми і розміру, дозріває протягом 2 — 12 (і більше) місяців, розкривається 3 (6) стулками, або ягода; крайнє спрощення будови насіння при значному збільшенні їх числа. Коробочка містить безліч пиловидних насінин, що поширюються за допомогою вітру, вони не містять запасу поживних речовин. В одній коробочці епіфітних видів може бути кілька мільйонів, у наземних — кілька тисяч насіння. Подвійного запліднення в орхідних немає, ендосперм не утворюються, і тому для проростання насіння обов'язково необхідно їх зараження мікоризним грибом. Оскільки ймовірність цього для кожного окремо взятого насіння мізерно мала, то підтримку чисельності популяції кожного виду здійснюється завдяки величезній кількості насіння. Для-забезпечення продовження виду необхідно, щоб проросла і пройшла всі етапи росту і розвитку хоча б одне насіння від кожної рослини.
Орхідеї мають крихітне пилоподібне насіння. Розміри насінини коливаються в межах 0,35-3,30 мм у довжину і 0,08-0,30 мм завширшки. Ще дрібніший зародок — 0,05-0,26 мм у довжину і 0,04-0,19 мм завширшки.
Ендосперм в орхідних зазнав сильних редукційних змін. Він повністю відсутній у зрілому насінні, ймовірно, у всіх представників цієї родини. Деякі зачатки ендосперму можна знайти лише на ранніх стадіях ембріогенезу. Тільки в однієї третини з ембріологічних вивчених видів спостерігається утворення багатоклітинного (до 2-10 ядер) ендосперму. У багатьох видів утворюється тільки первинне ядро ендосперму, яке дегенерує без подальшого поділу і абсорбується зародком, що розвивається.
Орхідеї є безперечними лідерами серед квіткових рослин за рівнем насіннєвої продуктивності. В одній коробочці у них може утворюватися до чотирьох мільйонів насінин.
З життєвих форм домінують багаторічні трави, рідше зустрічаються невеликі чагарники і великі здерев'янілі ліани. Поряд з автотрофними нерідко зустрічаються сапрофітні форми.
Серед тропічних видів у оранжерейних умовах вирощування нерідко спостерігаються «довгожителі» по 70 і більше років. Розміри в орхідних коливаються від декількох міліметрів до 35 метрів (лат. Vanilla planifolia).
За характером субстрату зростання розрізняють епіфіти, літофітів і наземні орхідні. Більшість орхідей — епіфіти. Літофітів і наземні життєві форми становлять значно меншу групу. Вони поширені переважно в помірних широтах.
Всі орхідні вступають у симбіоз з мікоризоутворюючими грибами, які постачають рослині воду і мінеральні солі, отримуючи натомість органічні речовини. Є також мікотрофні орхідні, позбавлені хлорофілу і фактично паразитують на грибі-симбіонті (наприклад, гніздівка, а також австралійська орхідея кріптантеміс, квітуча під землею). Епіфітні орхідні, як правило, розвивають численні повітряні корені, позбавлені волосків, зате забезпечені спеціалізованою всмоктуючою тканиною — веламеном. У деяких епіфітних орхідних листя редукуються, а функцію фотосинтезу беруть на себе сплощені зелені коріння (фаленопсис).
Багато епіфітних орхідей, мешкаючи в досить важких умовах, виробили в ході еволюції складні захисні пристосування. Одним з них є сам-обмін (кислотний метаболізм красулацієвих).
В різний час доби співвідношення процесів фотосинтезу і дихання більшості рослин змінюється. Вдень переважає процес фотосинтезу, в ході якого рослини засвоюють вуглекислий газ і воду, перетворюючи їх в органічні речовини і виділяючи кисень. Вночі переважає процес дихання, що супроводжується витрачанням органічних речовин і виділенням вуглекислоти. В умовах тропічного лісу вдень створюється дефіцит вуглекислого газу, а вночі — концентрація його підвищується, тому в процесі еволюції деякі рослини набули САМ-обмін — здатність у нічний час запасати вуглекислий газ, необхідний для побудови вуглеводів. Відмітною особливістю орхідей з таким типом обміну є м'ясисте листя. У сухий період устя у них закриті і вдень, і вночі, рослина живе за рахунок раніше накопиченої вуглекислоти.
Залежно від положення на дереві розрізняють гілкові, корові і гумусові епіфіти.
Влаштувати рослині тінь можна за допомогою штори або маркізи, крім того, можна поставити на підвіконня світлолюбні рослини, щоб вони захищали Вашу орхідею. Якщо балкон або дерево створюють тінь, додаткове затінення звичайно не потрібно, інакше Ваше вікно може стати дуже темним. Під час темної зими, навпаки, додаткове освітлення необхідно в будь-якому випадку.
Часто виникає питання, чи не шкідливі для орхідей радіатори під вікном. У принципі ні, оскільки батареї, що отоплюють, забезпечують орхідеям «теплі ноги», які ці рослини особливо цінують. Однак Ви повинні взяти до уваги такі чинники:
Ви можете відповідним чином обладнати акваріум і поселити в нього орхідеї. Можливо також, що у Вас є вітрина, що підходить для рослин: в таких резервуарах для розведення квітів особливо просто і зручно встановити температуру, освітлення і вологість, що підходять для даної конкретної рослини. При цьому, звичайно, виникає проблема надходження свіжого повітря, але її можна вирішити, встановивши вентилятори.
Хоча більшість орхідей у своїх рідних місцях існування ростуть на інших рослинах, в розвилках і крони дерев, в кімнаті їх можна вирощувати просто-напросто в горщиках. Перевага цього способу в тому, що коріння рослин не буде постійно висихати, перебуваючи в повітрі. Замість цього воно буде оточене трохи вологим субстратом і зможе так само добре рости і в наших житлових приміщеннях з досить сухим повітрям. Для вирощування орхідей сьогодні використовують виключно пластикові горщики. Глиняні горщики мають такі недоліки:
Пластмасові горщики, навпаки, найкраще підходять для орхідей. Особливо рекомендуються так звані контейнери, які зовсім мало звужуються донизу, мають на дні кілька отворів для стоку води і стоять на дерев'яних «ніжках» заввишки до 5 мм. При поливі рослин зайва вода може безперешкодно витікати з горщика, а коріння орхідеї добре провітрюється знизу.
Цей спосіб розведення орхідей найкраще відповідає їх епіфітному способу життя в природі. При цьому необхідно мати місце з високою вологістю повітря, наприклад, спеціальне кондиціоноване вікно для вирощування квітів, вітрину або зимовий сад. Рослини потрібно прикріпити (прив'язати) на шматок кори або дерева. Для блочного розведення підходять всі тверді сорти дерев, наприклад, більшість фруктових дерев або виноградна лоза, а також акація і корковий дуб. Не можна використовувати деревину, яка містить смолисті або дубильні речовини.
У поєднанні з іншими кімнатними рослинами орхідеї зазвичай краще ростуть і розвиваються. Особливо, якщо поряд з ними знаходяться рослини з листям, що пишно розрослось, які випаровують досить багато рідини і, отже, збільшують вологість повітря навколо себе. Прекрасно покращують мікроклімат в будинку, наприклад, папороті, всі види Фікусів (лат. Ficus), Монстера (лат. Monstera) і Філодендрон. Для сусідства з орхідеями також підходять горшкові бромелії, а також листяні рослини з строкатим листям, такі як маранта (лат. Maranta), дифенбахія (лат. Dieffenbachia), драцена південна (або кордилина, лат. Cordyline), каськаріли (лат. Codiaeum) і Калатея (лат. Calathea).
Китиці квітів Фаленопсису філіппінського (Phalaenopsis philippinensis Golamco ex Fowlie & C. Z. Tang)
Сорт Vanda Pakchong Blue
Họ Lan (danh pháp khoa học: Orchidaceae) là một họ thực vật có hoa, thuộc bộ Măng tây, lớp thực vật một lá mầm.[2] Đây là một trong những họ lớn nhất[3] của thực vật, và chúng phân bổ nhiều nơi trên thế giới.
Vườn thực vật hoàng gia Kew liệt kê 880 chi và gần 22.000 loài được chấp nhận, nhưng số lượng chính xác vẫn không rõ (có thể nhiều tới 25.000 loài)[4] do các tranh chấp phân loại học. Số lượng loài lan cao gấp 4 lần số lượng loài động vật có vú hay hơn 2 lần số lượng loài chim. Nó chiếm khoảng 6–11% số lượng loài thực vật có hoa[5]. Khoảng 800 loài lan mới được bổ sung thêm mỗi năm. Các chi lớn nhất là Bulbophyllum (khoảng 2.000 loài), Epidendrum (khoảng 1.500 loài), Dendrobium (khoảng 1.400 loài) và Pleurothallis (khoảng 1.000 loài). Họ này cũng bao gồm chi Vanilla (chi chứa loài cây vani), Orchis (chi điển hình) và nhiều loài được trồng phổ biến như Phalaenopsis hay Cattleya.
Ngoài ra, kể từ khi du nhập các loài từ khu vực nhiệt đới vào trong thế kỷ XIX thì các nhà làm vườn châu Âu và Bắc Mỹ đã bổ sung thêm khoảng 100.000 loại cây lai ghép và giống cây trồng.
Hoa lan được người tiêu dùng ưa chuộng vì vẻ đẹp đặc sắc và các hình thức đa dạng của chúng. Cũng giống như cây lan, hoa lan hầu như có tất cả các màu trong cầu vồng và những kết hợp của các màu đó. Hoa lan nhỏ nhất chỉ bằng hạt gạo trong khi hoa lan lớn nhất có đường kính khoảng 1 m.
Đa số các loại hoa lan được bán rộng rãi trên thị trường thường không có hương thơm nhưng trong tự nhiên có rất nhiều loại hoa lan có mùi thơm đặc trưng. Vanilla là một loại hoa lan mà hương thơm được dùng trong các loại ẩm thực của thế giới và có nguồn gốc từ México; trong khi đó có các loại hoa lan tỏa ra mùi như thịt bị hỏng để hấp dẫn các côn trùng.
Họ Orchidaceae phân bổ rộng khắp thế giới, gần như có thể có mặt trong mọi môi trường sống, ngoại trừ các sa mạc và sông băng. Phần lớn các loài được tìm thấy trong khu vực nhiệt đới, chủ yếu là châu Á, Nam Mỹ và Trung Mỹ. Chúng cũng được tìm thấy tại các vĩ độ cao hơn vòng Bắc cực, ở miền nam Patagonia và thậm chí trên đảo Macquarie, gần với châu Nam Cực.
Danh sách dưới đây liệt kê gần đúng sự phân bổ của họ này:
Cây phát sinh chủng loài dưới đây lấy theo APG III.
Asparagales
Orchidaceae
Xanthorrhoeaceae s. l.
Hemerocallidoideae (Hemerocallidaceae)
Xanthorrhoeoideae (Xanthorrhoeaceae s. s.)
Asphodeloideae (Asphodelaceae)
Amaryllidaceae s. l.
Agapanthoideae (Agapanthaceae)
Amaryllidoideae (Amaryllidaceae s. s.)
Asparagaceae s. l.
Aphyllanthoideae (Aphyllanthaceae)
Asparagoideae (Asparagaceae s. s.)
Họ này được công nhận trong mọi hệ thống phân loại và hệ thống APG II năm 2003 đặt nó trong bộ Asparagales.
Phân loại họ này luôn luôn thay đổi, do các nghiên cứu mới vẫn tiếp tục nhận dạng nhiều yếu tố phân loại mới.
Hiện tại người ta công nhận 5 phân họ. Biểu đồ dưới đây được lập theo hệ thống APG[6]:
Apostasioideae: 2 chi và 16 loài, tây nam châu Á
Cypripedioideae: 5 chi và 130 loài, khu vực ôn đới của thế giới cũng như nhiệt đới châu Mỹ và châu Á
Vanilloideae: 15 chi và 180 loài, khu vực cận nhiệt đới và ôn đới ẩm ướt, miền đông Bắc Mỹ
Epidendroideae: khoảng 650 chi và khoảng 18.000 loài, khắp thế giới
Orchidoideae: 208 chi và khoảng 3.755 loài, khắp thế giới
Một nghiên cứu đăng trong tạp chí Nature[7] đã chỉ ra rằng nguồn gốc họ Lan có xuất phát điểm lâu đời hơn so với dự tính ban đầu, có lẽ khoảng 76-84 triệu năm trước[8]. Một con ong của loài ong không ngòi tuyệt chủng, với danh pháp Proplebeia dominicana, được tìm thấy bị mắc trong hổ phách thế Miocen khoảng 15-20 triệu năm trước[8]. Con ong này mang phấn hoa của một loài lan trước đây không rõ, Meliorchis caribea, trên các cánh của nó. Đây là chứng cứ đầu tiên về lan hóa thạch cho tới nay[7][8]. Loài lan tuyệt chủng M. caribea này được đặt trong tông Cranichideae, phân tông Goodyerinae (phân họ Orchidoideae).
Điều này chỉ ra rằng họ Lan có thể có nguồn gốc cổ đại và đã phát sinh khoảng 76-84 triệu năm trước trong thời kỳ Hậu Creta. Nói cách khác, các loài lan có thể cùng tồn tại với khủng long. Nó cũng chỉ ra rằng vào thời gian đó côn trùng là các sinh vật thụ phấn tích cực cho các loài lan. Theo M.W. Chase và ctv. (2001) thì địa lý sinh học chung và mô hình phát sinh loài của họ Orchidaceae chỉ ra rằng chúng thậm chs còn cổ hơn và có thể đã phát sinh khoảng 100 triệu năm trước[9].
Sử dụng phương pháp đồng hồ phân tử, người ta có thể xác định niên đại của các nhánh chính trong họ Lan. Điều này cũng xác nhận rằng phân họ Vanilloideae là nhánh tại sự phân đôi cơ sở của lan với nhị đơn, và phải tiến hóa rất sớm trong sự tiến hóa của họ này. Do chi Vanilla trong phân họ này có mặt tại nhiều nơi trên thế giới trong các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, từ châu Mỹ qua châu Á, New Guinea và Tây Phi, và các lục địa đã bắt đầu tách ra khoảng 100 triệu năm trước, nên trao đổi quần sinh vật đáng kể phải xảy ra sau sự chia tách này (do niên đại của Vanilla được ước tính khoảng 60-70 triệu năm trước).
Các chi dưới đây là đáng chú ý nhất trong họ Lan.
(tiếng Anh)
Họ Lan (danh pháp khoa học: Orchidaceae) là một họ thực vật có hoa, thuộc bộ Măng tây, lớp thực vật một lá mầm. Đây là một trong những họ lớn nhất của thực vật, và chúng phân bổ nhiều nơi trên thế giới.
Vườn thực vật hoàng gia Kew liệt kê 880 chi và gần 22.000 loài được chấp nhận, nhưng số lượng chính xác vẫn không rõ (có thể nhiều tới 25.000 loài) do các tranh chấp phân loại học. Số lượng loài lan cao gấp 4 lần số lượng loài động vật có vú hay hơn 2 lần số lượng loài chim. Nó chiếm khoảng 6–11% số lượng loài thực vật có hoa. Khoảng 800 loài lan mới được bổ sung thêm mỗi năm. Các chi lớn nhất là Bulbophyllum (khoảng 2.000 loài), Epidendrum (khoảng 1.500 loài), Dendrobium (khoảng 1.400 loài) và Pleurothallis (khoảng 1.000 loài). Họ này cũng bao gồm chi Vanilla (chi chứa loài cây vani), Orchis (chi điển hình) và nhiều loài được trồng phổ biến như Phalaenopsis hay Cattleya.
Ngoài ra, kể từ khi du nhập các loài từ khu vực nhiệt đới vào trong thế kỷ XIX thì các nhà làm vườn châu Âu và Bắc Mỹ đã bổ sung thêm khoảng 100.000 loại cây lai ghép và giống cây trồng.
Hoa lan được người tiêu dùng ưa chuộng vì vẻ đẹp đặc sắc và các hình thức đa dạng của chúng. Cũng giống như cây lan, hoa lan hầu như có tất cả các màu trong cầu vồng và những kết hợp của các màu đó. Hoa lan nhỏ nhất chỉ bằng hạt gạo trong khi hoa lan lớn nhất có đường kính khoảng 1 m.
Đa số các loại hoa lan được bán rộng rãi trên thị trường thường không có hương thơm nhưng trong tự nhiên có rất nhiều loại hoa lan có mùi thơm đặc trưng. Vanilla là một loại hoa lan mà hương thơm được dùng trong các loại ẩm thực của thế giới và có nguồn gốc từ México; trong khi đó có các loại hoa lan tỏa ra mùi như thịt bị hỏng để hấp dẫn các côn trùng.
Механизмы опыления у орхидных отличаются большим разнообразием и оригинальностью. Как правило, целью опыления является прикрепление к насекомому-опылителю поллиниев, которые затем переносятся на другие цветки. У башмачков губа устроена по типу ловушки, попав в которую насекомое невольно производит опыление. У ятрышников и любок насекомое в поисках нектара натыкается на липкие ножки поллиниев, которые прикрепляются к его голове в виде рожек. Эти рожки за несколько минут загибаются так, что при следующем посещении цветка попадают точно на рыльце пестика. У офрис цветки имитируют вид и запах самок одиночных пчёл, привлекая в качестве опылителей самцов этих насекомых. У тропических катасетумов поллинии выстреливаются в сторону насекомого-опылителя, как только оно задевает за выросты колонки. Цветки некоторых орхидей дрожат при порыве ветра, имитируя насекомых-жертв для опыляющих их цветки насекомых-хищников; у других подвижна губа, опрокидывающая опылителя на пыльник; третьи одурманивают насекомых специфическим запахом и т. п. Цветение орхидных продолжается, как правило, несколько месяцев[5].
Плод — сухая коробочка, раскрывающаяся 3 (6) створками, или ягода; крайнее упрощение строения семян при значительном увеличении их числа. Коробочка содержит множество пылевидных семян, распространяющихся при помощи ветра. Двойного оплодотворения у орхидных нет, эндосперм не образуется, и поэтому для прорастания семян обязательно необходимо их заражение микоризным грибом.
Очень характерно формирование суккулентных, более или менее укороченных стеблей — так называемых псевдобульб, или туберидиев[8].
Гинецей орхидных состоит из трёх плодолистиков. Они образуют нижнюю завязь. У большинства видов она паракарпная, однокамерная, с париэтальной плацентацией. У наиболее примитивных орхидных — Apostasia, Neuwiedia (Apostasioideae) и некоторых более продвинутых таксонов из подсемейства Cypripedioideae — Phragmipedium, Selenipedium обнаружена синкарпная трёхгнёздная завязь с аксиальной плацентацией[8].
В основе андроцея орхидных лежит трёхчленный двухкруговой «лилейный» тип. Андроцей у ныне живущих орхидных претерпел кардинальные изменения по нескольким параметрам от этого исходного типа.
Число фертильных тычинок. Из шести фертильных тычинок андроцея лилейных лишь у наиболее примитивных орхидных осталось три: одна — из внешнего и две — из внутреннего кругов андроцея (Neuwiedia, Apostasioideae). Две фертильные тычинки внутреннего круга имеют виды подсемейства Cypripedioideae. У подавляющего большинства остальных видов семейства имеется лишь одна фертильная тычинка внутреннего круга.
Орхидеи имеют крошечные пылевидные семена. Их размеры колеблются в пределах 0,35—3,30 мм в длину и 0,08—0,30 мм в ширину. Ещё мельче зародыш — 0,05—0,26 мм в длину и 0,04—0,19 мм в ширину.
Эндосперм у орхидных претерпел сильные редукционные изменения. Он полностью отсутствует в зрелых семенах, вероятно, у всех представителей этого семейства. Некоторые зачатки эндосперма можно обнаружить лишь на ранних стадиях эмбриогенеза. Только у одной трети из эмбриологически изученных видов наблюдается образование многоклеточного (до 2—10 ядер) эндосперма. У многих видов образуется только первичное ядро эндосперма, которое дегенерирует без дальнейшего деления и абсорбируется развивающимся зародышем.
Орхидеи являются бесспорными лидерами среди цветковых растений по уровню семенной продуктивности. В одной коробочке у них может образовываться до четырёх миллионов семян.
Из жизненных форм доминируют многолетние травы, реже встречаются небольшие кустарники и крупные одревесневающие лианы. Наряду с автотрофными нередко встречаются сапрофитные формы.[8]
Среди тропических видов в оранжерейных условиях выращивания нередко наблюдаются «долгожители» по 70 и более лет. Размеры у орхидных колеблются от нескольких миллиметров до 35 метров (Vanilla planifolia).
По характеру субстрата произрастания различают эпифиты, литофиты и наземные орхидные. Большинство орхидей — эпифиты. Литофиты и наземные жизненные формы составляют значительно меньшую группу. Они распространены преимущественно в умеренных широтах.
Все орхидные вступают в симбиоз с микоризообразующими грибами, которые поставляют растению воду и минеральные соли, получая взамен органические вещества. Есть также микотрофные орхидные, лишённые хлорофилла и фактически паразитирующие на грибе-симбионте (например, гнездовка, а также австралийская орхидея криптантемис, цветущая под землёй). Эпифитные орхидные, как правило, развивают многочисленные воздушные корни, лишённые волосков, зато снабжённые специализированной всасывающей тканью — веламеном. У некоторых эпифитных орхидных листья редуцируются, а функцию фотосинтеза принимают на себя уплощённые зелёные корни (фаленопсис)[5].
Зародыш в зрелых семенах орхидных полностью лишён эндосперма. Клетки зрелого зародыша содержат только белки и жироподобные вещества. Крахмальные зёрна полностью исчезают из клеток зародыша ко времени его созревания (Андронова, 1988). Таким образом, в зрелых семенах орхидных отсутствуют запасы углеводов, обеспечивающих энергетику делящихся клеток. Это обусловливает неспособность семян у подавляющего большинства видов орхидных к самостоятельному прорастанию без притока органических веществ извне.
Его прорастание и дальнейшее постсеменное развитие полностью обеспечивается за счёт определённых микоризообразующих грибов, которые проникают в семена. Иногда, если гриб окажется «сильнее» семечка орхидеи, он убивает его, но чаще орхидея и гриб живут в симбиозе. Некоторые орхидеи так приспособились к грибам, что могут жить без света под землёй, например, гнездовка.
Система опыления у орхидных отличается высоким разнообразием как по агентам опыления (опылителям), так и по способам привлечения (аттрактации) последних на цветки. Основную роль в опылении орхидных играют насекомые. Главная отличительная особенность системы опыления орхидных — агрегация всей пыльцы пыльника в компактные массы поллинии. Для надёжного прикрепления поллиниев к телу опылителей и успешного их переноса на рыльце у орхидных выработались разнообразные механизмы. Основные их типы были детально изучены и изложены Ч. Дарвином (1884) в его замечательном труде «Различные приспособления, при помощи которых орхидеи опыляются насекомыми».
Особый интерес для исследователей системы опыления у орхидных представляют способы привлечения (аттрактации) опылителей на цветки. Пыльца, собранная в поллиниях, не может быть использована насекомыми для выкармливания потомства. К тому же у подавляющего большинства видов орхидных в нектаро-собирающих структурах (шпорцах) отсутствует нектар. Поэтому на безнектарные цветки орхидных насекомые-опылители привлекаются различными способами обманной аттрактации. У орхидных принято выделять следующие основные синдромы обманной аттрактации: сексуальное привлечение (pseudocopulation), цветковая мимикрия (flower mimicry), обман неопытных опылителей. Это разделение весьма условно, так как у многих видов орхидных нередко бывают задействованы сразу несколько способов обмана.
Сексуальный синдром привлечения опылителей в настоящее время известен у ряда родов орхидных Евро-Азии (Ophrys), Австралии (Caladenia , Chiloglottis, Cryptostylis, Drakaea и др.) и Центральной Америки. Наиболее детально он изучен у видов рода Ophrys.
Цветковая мимикрия более широко распространена среди безнектарных орхидных. У орхидных с этим синдромом привлечения опылителей цветки или их отдельные части имитируют по окраске/форме/текстуре поверхности нектароносные цветки других растений или другие пищевые субстраты, используемые потенциальными опылителями.
Этот синдром в явной форме впервые был описан L. A. Nilsson (1980) у Dactylorhiza sambucina. Его характерными особенностями являются: яркий поисковый облик цветков/соцветий, наличие на губе ярких ложных указателей нектара (в виде контрастного рисунка или/и окрашенных папиллярных выростов), глубокий хорошо развитый шпорец.
После первых эмбриологических исследований орхидных была выдвинута гипотеза отсутствия у них двойного оплодотворения. Распространению этой гипотезы способствовал тот факт, что в зрелых семенах орхидных полностью отсутствует эндосперм. У орхидных неоднократно отмечены случаи невхождения второго спермия в центральную клетку зародышевого мешка. Нередко второй спермий входит в контакт с полярными ядрами и образует вместе с ними в центральной или базальной части зародышевого мешка ядерный комплекс (Навашин,1951; Савина, 1972). Однако примерно у одной трети видов орхидных наблюдается слияние второго спермия с центральной клеткой зародышевого мешка и образование первичной клетки эндосперма.
В коллекции орхидных Королевского ботанического сада Кью содержатся 24 образца орхидей, сохранившихся с начала XX века (их возраст около 100 лет); возраст растений 130 видов превышает 50 лет, а возраст растений 500 видов превышает, по крайней мере, 20 лет[9].
Многие виды одного рода и даже представители различных родов легко скрещиваются между собой, образуя многочисленные гибриды, способные к дальнейшему размножению. Большинство гибридов, появившихся за последние 100 лет, создано искусственно с помощью целенаправленной селекционной работы[10].
Первое искусственное межвидовое опыление произвёл Джон Домини. В 1856 году была создана первая гибридная орхидея Calanthe dominii (Calanthe masuca × Calanthe furcata). Джон Домини работал в течение двадцати лет и произвёл около 25 гибридов, в том числе, в 1863 году, первый межродовый гибрид Laeliocattleya exoniensis (Cattleya mossiae × Laelia crispa)[11].
На 2000 год существовало около 250 000 искусственных гибридов орхидей[12].
Правила и рекомендации по номенклатуре и регистрации гибридов и сортов орхидей основаны на положениях Международного кодекса ботанической номенклатуры и опубликованы в справочнике Номенклатура и регистрация орхидей[13].
Название гибрида состоит из трёх частей — родового названия (рода или гибридного рода), названия грекса (англ. grex) и названия культивара (клона)[12] (пишется в кавычках). Например: Paphiopedilum maudiae «Queen» (Paphiopedilum lawrenceanum var. hyeanum × Paphiopedilum callosum var. sanderae).
Клоном в цветоводстве называется конкретный представитель грекса, а также его вегетативное потомство (в том числе полученное при помощи массового меристемного клонирования). Официальной международной регистрации подлежат именно грексы, в то время как клонам присуждаются различные награды многими национальными орхидными обществами. На клоны орхидей распространяются международные соглашения о сортах растений, в частности, преследуется фальсификация при продаже[14].
Названия межродовых гибридов создают из названий родов — партнёров по скрещиванию: Odontonia = Odontoglossum × Miltonia. Гибриды, созданные с использованием большого количества родов, иногда называют по имени селекционера: Vuylstekeara = Cochlioda × Miltonia × Odontoglossum (гибрид, зарегистрированный в 1911 году, назван в честь бельгийского садовода-селекционера C. Vuylsteke).
Аббревиатуры гибридных родов, используемых в промышленном и любительском цветоводстве, публикуются на сайте The Royal Horticultural Society. Последние изменения отражены в документе Alphabetical list of standard abbreviations of all generic names. occurring in current use in orchid hybrid registration as at 31st December 2007.
Одним из направлений селекционной работы является получение полиплоидных гибридов, для которых характерен относительно большой размер цветков. Наибольшее число полиплоидных гибридов зарегистрировано среди каттлей, ванд, фаленопсисов, цимбидиумов и у Dendrobium bigibbum[15].
Орхидеи известны в первую очередь как красивоцветущие декоративные растения, являются излюбленными оранжерейными растениями. Особую популярность снискали виды родов Каттлея, Дендробиум, Фаленопсис.
Плоды лианы ванили плосколистной (Vanilla planifolia) используются как ценная пряность («палочки ванили»).
Мясистые клубнекорни ряда орхидей (например, пальчатокоренника крапчатого (Dactylorhiza maculata), любки двулистной (Platanthera bifolia), кокушника длиннорогого (Gymnadenia conopsea), анакамптиса пирамидального (Anacamptis pyramidalis) и других) содержат крахмал и применяются в медицине под наименованием клубней салепа (или салепа) (лат. Tuber Salep) как обволакивающее средство и для питания ослабленных больных. В зависимости от морфологических особенностей клубнекорней различают круглый салеп и пальчатый салеп[16].
Механизмы опыления у орхидных отличаются большим разнообразием и оригинальностью. Как правило, целью опыления является прикрепление к насекомому-опылителю поллиниев, которые затем переносятся на другие цветки. У башмачков губа устроена по типу ловушки, попав в которую насекомое невольно производит опыление. У ятрышников и любок насекомое в поисках нектара натыкается на липкие ножки поллиниев, которые прикрепляются к его голове в виде рожек. Эти рожки за несколько минут загибаются так, что при следующем посещении цветка попадают точно на рыльце пестика. У офрис цветки имитируют вид и запах самок одиночных пчёл, привлекая в качестве опылителей самцов этих насекомых. У тропических катасетумов поллинии выстреливаются в сторону насекомого-опылителя, как только оно задевает за выросты колонки. Цветки некоторых орхидей дрожат при порыве ветра, имитируя насекомых-жертв для опыляющих их цветки насекомых-хищников; у других подвижна губа, опрокидывающая опылителя на пыльник; третьи одурманивают насекомых специфическим запахом и т. п. Цветение орхидных продолжается, как правило, несколько месяцев.
Плод — сухая коробочка, раскрывающаяся 3 (6) створками, или ягода; крайнее упрощение строения семян при значительном увеличении их числа. Коробочка содержит множество пылевидных семян, распространяющихся при помощи ветра. Двойного оплодотворения у орхидных нет, эндосперм не образуется, и поэтому для прорастания семян обязательно необходимо их заражение микоризным грибом.
Очень характерно формирование суккулентных, более или менее укороченных стеблей — так называемых псевдобульб, или туберидиев.
Особенности организации гинецеяГинецей орхидных состоит из трёх плодолистиков. Они образуют нижнюю завязь. У большинства видов она паракарпная, однокамерная, с париэтальной плацентацией. У наиболее примитивных орхидных — Apostasia, Neuwiedia (Apostasioideae) и некоторых более продвинутых таксонов из подсемейства Cypripedioideae — Phragmipedium, Selenipedium обнаружена синкарпная трёхгнёздная завязь с аксиальной плацентацией.
Особенности организации андроцеяВ основе андроцея орхидных лежит трёхчленный двухкруговой «лилейный» тип. Андроцей у ныне живущих орхидных претерпел кардинальные изменения по нескольким параметрам от этого исходного типа.
Число фертильных тычинок. Из шести фертильных тычинок андроцея лилейных лишь у наиболее примитивных орхидных осталось три: одна — из внешнего и две — из внутреннего кругов андроцея (Neuwiedia, Apostasioideae). Две фертильные тычинки внутреннего круга имеют виды подсемейства Cypripedioideae. У подавляющего большинства остальных видов семейства имеется лишь одна фертильная тычинка внутреннего круга.
Особенности строения семениОрхидеи имеют крошечные пылевидные семена. Их размеры колеблются в пределах 0,35—3,30 мм в длину и 0,08—0,30 мм в ширину. Ещё мельче зародыш — 0,05—0,26 мм в длину и 0,04—0,19 мм в ширину.
Эндосперм у орхидных претерпел сильные редукционные изменения. Он полностью отсутствует в зрелых семенах, вероятно, у всех представителей этого семейства. Некоторые зачатки эндосперма можно обнаружить лишь на ранних стадиях эмбриогенеза. Только у одной трети из эмбриологически изученных видов наблюдается образование многоклеточного (до 2—10 ядер) эндосперма. У многих видов образуется только первичное ядро эндосперма, которое дегенерирует без дальнейшего деления и абсорбируется развивающимся зародышем.
Семенная продуктивностьОрхидеи являются бесспорными лидерами среди цветковых растений по уровню семенной продуктивности. В одной коробочке у них может образовываться до четырёх миллионов семян.
Жизненные формыИз жизненных форм доминируют многолетние травы, реже встречаются небольшие кустарники и крупные одревесневающие лианы. Наряду с автотрофными нередко встречаются сапрофитные формы.
Среди тропических видов в оранжерейных условиях выращивания нередко наблюдаются «долгожители» по 70 и более лет. Размеры у орхидных колеблются от нескольких миллиметров до 35 метров (Vanilla planifolia).
По характеру субстрата произрастания различают эпифиты, литофиты и наземные орхидные. Большинство орхидей — эпифиты. Литофиты и наземные жизненные формы составляют значительно меньшую группу. Они распространены преимущественно в умеренных широтах.
Все орхидные вступают в симбиоз с микоризообразующими грибами, которые поставляют растению воду и минеральные соли, получая взамен органические вещества. Есть также микотрофные орхидные, лишённые хлорофилла и фактически паразитирующие на грибе-симбионте (например, гнездовка, а также австралийская орхидея криптантемис, цветущая под землёй). Эпифитные орхидные, как правило, развивают многочисленные воздушные корни, лишённые волосков, зато снабжённые специализированной всасывающей тканью — веламеном. У некоторых эпифитных орхидных листья редуцируются, а функцию фотосинтеза принимают на себя уплощённые зелёные корни (фаленопсис).
蘭科（学名：Orchidaceae）植物俗称蘭花，亦叫胡姬花，是開花植物中世界性分布和具多樣性的科，与开花常常是五颜六色的和常常芬芳的，通常俗名称为蘭花科。
蘭科现在大约有已经接受的28,000个物種，分布在有736屬中[2][3][4]，和另外100,000餘個園藝家培養的交配種和變種。所有的野生兰科植物均被列为《野生动植物濒危物种国际贸易公约》(CITES)的保护范围[4]。与菊科一起，它们是开花植物的两个最大的科之一。确定哪个科更大仍然是在争论中，因为这些巨大科的已被验证成员的数据不断变化。无论如何，兰花的物种数量几乎与真骨鱼类相等，是鸟类的两倍多，更是哺乳动物的四倍，大约占了所有种子植物物种总数的约6-11％。最大的属是石豆兰属（Bulbophyllum）（约2000种），然後依序為树兰属（英语：Epidendrum）（Epidendrum）（约1500种），石斛蘭屬（Dendrobium）（约1400种）和腋花兰属（英语：Pleurothallis）（Pleurothallis）（约1000种）。
蘭花由於植物區系的極度複雜性，花的所有特征都充分表现对昆虫授粉的高度适应性，並與真菌建立共生關係，蘭科和菊科常被認為是植物演化的頂點。而蘭花在中國常被稱為王者之香，擁有別於牡丹或玫瑰等濃艷的名花的獨特鑑賞價值。
蘭科植物都是多年生草本，生活方式有地生（如紅門蘭、白芨、綬草等）、附生（或有岩生，絕大部分蘭花皆有附生習性）和最奇特的腐生（如天麻、山珊瑚、上鬚蘭、蕙蘭屬的大根蘭和多根蘭等等），也有少数为攀缘藤本（如香草蘭），有须根，附生的有气根；茎直立、悬垂或攀缘；单叶互生，有叶鞘；花因與昆蟲的授粉模式而特化出唇瓣，花器構造複雜；假鳞茎是兰科植物特有的器官，主要见於附生兰。有些品種的花朵大型而美丽，而且具有不同的颜色和形状，因此常作为花卉栽培观赏。
除了南北二極外，蘭科植物廣泛分佈於全世界，尤以亚洲和南美洲的热带地区的物种多样性最为丰富。常見的栽培品種有蕙蘭、春蘭、寒蘭、建蘭、墨蘭、石斛蘭、兜蘭、蝴蝶蘭、萬代蘭、文心蘭與嘉德麗雅蘭等，而常见野生兰花包括绶草、石豆兰、石斛蘭、兜蘭、春蘭、萬代蘭、杓兰、贝母兰、独蒜兰、石仙桃、鹤顶兰、虾脊兰、指甲兰等，中药中天麻、石斛、白及、山慈菇的基原植物都来自兰科。
早期的分類系統（克朗奎斯特分类法）將蘭科與水玉簪科分類於微子目內，在1998年發表的APG 分類法中歸於仙茅目中，而2009年经过改进的以基因亲缘关系分类的被子植物APG III分类法則將其列於天門冬目下[1]。
五个亚科已经被识别。下面的分类是根据1998年的被子植物APG分类法制定的。它代表了到那个时候大多数植物学家已经持有的观点。它是被植物形態學研究支持，但从未在分子系统发育学研究中得到强烈支持。
擬蘭亞科（英语：Apostasioideae）: 2属和16种, 亚洲西南部
杓蘭亞科（英语：Cypripedioideae）: 5属和130种, 从世界温带地区, 还热带美洲和热带亚洲
Monandrae香莢蘭亞科（英语：Vanilloideae）: 15属和180种, 潮湿的热带和亚热带地区, 北美洲东部
樹蘭亞科: 超过500属和大约20,000种，世界性
蘭亞科: 208属和3,630种，世界性
在2015年，一项系统发生学研究[5]显示强大的统计学支持兰花系統發生樹的以下拓扑结构，使用来自7个基因的9kb的质体和核DNA，并在同一年通过系统发生学研究确认了的拓扑结构[6]。
擬蘭亞科（英语：Apostasioideae）
香莢蘭亞科（英语：Vanilloideae）
杓蘭亞科（英语：Cypripedioideae）
超過800個屬。以下列表是蘭科主要的屬：
蘭花與象徵價值有許多聯繫。
中國很早就有蘭花的概念。《詩經·鄭風·溱洧》有：“溱與洧，方渙渙兮，仕與女，方秉蕑兮。”《離騷》吟：“ 余既滋蘭之九畹，又樹蕙之百畝。”中國的蘭科植物計有6個亞科、17個族、26個亞族及173個屬大约1000余种，主要分布在长江流域及以南各地，而臺灣原生蘭約有95個屬。其中，蕙兰属中有8种兰在大中华地区被称为国兰。
蘭科（学名：Orchidaceae）植物俗称蘭花，亦叫胡姬花，是開花植物中世界性分布和具多樣性的科，与开花常常是五颜六色的和常常芬芳的，通常俗名称为蘭花科。
蘭科现在大约有已经接受的28,000个物種，分布在有736屬中，和另外100,000餘個園藝家培養的交配種和變種。所有的野生兰科植物均被列为《野生动植物濒危物种国际贸易公约》(CITES)的保护范围。与菊科一起，它们是开花植物的两个最大的科之一。确定哪个科更大仍然是在争论中，因为这些巨大科的已被验证成员的数据不断变化。无论如何，兰花的物种数量几乎与真骨鱼类相等，是鸟类的两倍多，更是哺乳动物的四倍，大约占了所有种子植物物种总数的约6-11％。最大的属是石豆兰属（Bulbophyllum）（约2000种），然後依序為树兰属（英语：Epidendrum）（Epidendrum）（约1500种），石斛蘭屬（Dendrobium）（约1400种）和腋花兰属（英语：Pleurothallis）（Pleurothallis）（约1000种）。
蘭花由於植物區系的極度複雜性，花的所有特征都充分表现对昆虫授粉的高度适应性，並與真菌建立共生關係，蘭科和菊科常被認為是植物演化的頂點。而蘭花在中國常被稱為王者之香，擁有別於牡丹或玫瑰等濃艷的名花的獨特鑑賞價值。
蘭科植物都是多年生草本，生活方式有地生（如紅門蘭、白芨、綬草等）、附生（或有岩生，絕大部分蘭花皆有附生習性）和最奇特的腐生（如天麻、山珊瑚、上鬚蘭、蕙蘭屬的大根蘭和多根蘭等等），也有少数为攀缘藤本（如香草蘭），有须根，附生的有气根；茎直立、悬垂或攀缘；单叶互生，有叶鞘；花因與昆蟲的授粉模式而特化出唇瓣，花器構造複雜；假鳞茎是兰科植物特有的器官，主要见於附生兰。有些品種的花朵大型而美丽，而且具有不同的颜色和形状，因此常作为花卉栽培观赏。
除了南北二極外，蘭科植物廣泛分佈於全世界，尤以亚洲和南美洲的热带地区的物种多样性最为丰富。常見的栽培品種有蕙蘭、春蘭、寒蘭、建蘭、墨蘭、石斛蘭、兜蘭、蝴蝶蘭、萬代蘭、文心蘭與嘉德麗雅蘭等，而常见野生兰花包括绶草、石豆兰、石斛蘭、兜蘭、春蘭、萬代蘭、杓兰、贝母兰、独蒜兰、石仙桃、鹤顶兰、虾脊兰、指甲兰等，中药中天麻、石斛、白及、山慈菇的基原植物都来自兰科。
ラン科（蘭科、Orchidaceae）は、単子葉植物の科のひとつで、その多くが美しく、独特の形の花を咲かせる。世界に700属以上15000種、日本に75属230種がある。鑑賞価値の高いものが多く、栽培や品種改良が進められている。他方、採取のために絶滅に瀕している種も少なくない。
ラン科の種はラン（蘭）と総称される。英語では「Orchid（オーキッド）」で、ギリシア語の睾丸を意味する「ορχις (orchis)」が語源であるが、これはランの塊茎（バルブ）が睾丸に似ていることに由来する。
南極をのぞくすべての大陸の熱帯から亜寒帯に自生する。被子植物の中では最も後に地球上に現れた植物である。被子植物の中で、もっとも種数の多い科となっている。
植物体は偽鱗茎（バルブ）を持つものなど独特の部分が多く、また、花は左右対称で、虫媒花の中では特異なほど効率の良い花形を発達させ、特定の昆虫との共進化を見せるものも知られている。また根や種子の発芽では菌との共生が大きな役割を担う。
短期間に急速に適応放散してきたため種の間の遺伝学的隔たりが小さく、種間雑種や属間雑種ができやすい。また、媒介昆虫との共進化の例が知られており、現在においてもなお急速な進化を続けていると考えられている。
花の美しさや姿のおもしろさから、多くのものが観賞用とされており、またそのための採集圧から絶滅の危機が問題になっているものも多い。
ラン科の花は、昆虫による受粉のために特別に進化した構造をもつ虫媒花をつけるものが多い。かなり限定された昆虫を対象にした特殊な適応が見られるものも多く、共進化の結果と見られる。
ラン科植物はすべて草本で、若干の登はん性のもの（例、バニラ属）がある以外のものは、それほど大きくはならない。茎が大きな塊となって偽球茎（ぎきゅうけい）を形成するものや、そのうえに少数の葉をつける独特な形のものが色々とある。多くのものが厚く硬い葉をもつ。また、着生植物となるものが非常に多く、地上に生えるものをわざわざ“地生ラン”と呼ぶほどである。
また、根が太く、発泡スチロールのように膨らんだ感じのものが多い。根の細胞には菌類が共生して菌根を形成しており、ラン科独特の構造からラン菌根と呼ばれる。なお、かつては一部の植物のみが菌根を作るとされてきたが、現在では陸上植物のほとんどが菌類と共生していることが知られる。ただし、そのほとんどがグロムス類であるのに対して、ラン科のものは担子菌類と共生している点が独特である[1]。
ラン科植物の種子はほこりのように細かく、未成熟な胚のみで胚乳もなく、ほとんど貯蔵養分を持っていない。自然下では発芽の際に菌類が共生して栄養を供給する。さらに菌類への依存を強め、自分自身は光合成をせず菌類にたよって生きる、腐生植物になっているものがいくつもの群に見られる。ラン科植物の種子は、その内部に未分化な細胞塊があるだけで子葉を退化させている。例外的に子葉を持つものとしてシラン属、プレティア属、ナリヤラン属、ソブラリア属などが知られている。これらの属は、外形的にササやヨシに似た姿で、多くが日当たりのよい場所の地面に生える点でも共通しており、これはラン科の起源を考える上で興味深い点との指摘がある[2]。
上記のように、ラン科植物は発芽初期には、共生能力を有する特定種の菌類から養分を提供されなければ通常は発育できない。そのためランは共生菌が存在しにくい栽培下では、親株なら栽培できても種子から育成することは（一部の例外的な種類を除いて）難しい。これを克服する方法として、糖含有培地に播種して初期生育に必要な養分を幼植物に供給し、共生菌を利用することなく種子の発芽・生長を可能にする無菌播種という技法が考案されている。ほとんどの着生ランの種子は、その種にとって好適な養分を含んだ培地に播種して適温に保てば容易に発芽・生育する。一方で多くの地生ラン（温帯以北に分布する種類ではほとんど全種類）では種子に休眠性があったり、菌依存性が強く発芽・生育に特殊な発芽条件、あるいは複雑な栄養要求性をもつ場合があり、着生ランと同じ播種方法・培地組成では育成できない場合が多い。腐生植物である腐生ランにいたっては栽培、移植技術がそもそも研究されていない種類も多数ある。
近年は、シュート先端にある生長点を切り出して培養するメリクロンなど、組織培養で増殖する技術も進歩してきている。これは、種子で殖やす場合と異なり、優良な個体を大量に増殖することができるため、いわゆる「洋ラン」の営利栽培では欠かすことのできない技術となっている。しかし、この技法も温帯以北産の地生蘭の場合には技術的に確立されていない種類が大部分を占め、それらのランでは主要な生産技術になりえていない。
森林性や湿地性のものが多いが、草原に生息するもの、乾燥地に生息するもの、極地や高山にも分布するものがある。しかし分布の中心はやはり熱帯の湿潤な地域で、熱帯雨林では一本の木に何十種類ものランが着生する例がある。蘭の多くは特に夏場の強い直射日光に弱く、とりわけ胡蝶蘭などの園芸においては直接の日光は避けることが求められる。
欧米では18世紀以降、熱帯性のランが多数持ち込まれ、鑑賞用として栽培されてきた。着生種はヘゴ板（木生シダ類の幹を切り出したもの）やミズゴケ類を使うなどの工夫がされた。さらに、より美しいものを求めて交配が行われた。ラン科では種間だけでなく属間でも雑種ができる例があり、多くの交配種が作られた。日本ではそれらを“洋ラン”と呼んでいる。現在では、それらは東南アジアなどでも栽培され、重要な産業となっている。これらは、栽培目的の他に、切り花としても売買される。
また、中国や日本では、古くから何種かのランを珍重する伝統があり、それらは“東洋ラン”と呼ばれる。東洋ランの世界では、交配はほとんど行われず、栽培中に出現する、あるいは野外で発見される個体変異の中から特殊なものを選び出して命名し栽培することを基本にしていた。近年では東洋ランも交配育種の対象となっているが、野生採集個体を珍重する傾向が強く残っている。そのため人工交配個体や種間交雑種が「天然採取」として販売される事例がしばしばあり、時には第三者がそれに気づかぬまま増殖転売してしまうなどして品種混乱の原因となっている。また、戦後には山野草の栽培がブームになり、野生ランもその対象になった。
しかし、そのために野生ランの乱獲が進み、絶滅に瀕することになった種が多数ある。他方、洋ランの世界では現有品種の供給は十分に行われている。しかしながら、新たな品種を求める動きや野生のものを珍重する動きなどがあり、ラン科植物の乱獲は世界的に問題となっている。現在では野生ランの国際間移動は「絶滅のおそれのある野生動植物の種の国際取引に関する条約」（略称CITES、通称ワシントン条約）で規制されている。熱帯雨林の開発の進行で生息環境を失って絶滅したものも少なくないと思われる。
バニラは香料の材料として栽培されている。他に、薬草として使われる例もある。
以下は、Robert Louis Dresslerによる1993年の分類である。古くはヤクシマラン亜科をヤクシマラン科とすることもあった。詳細はラン科の属一覧を参照されたい。
ラン科以外の植物にも、その花や姿の美しさ等から名称に「らん」と付くものがある。下記にその例を記載する。
ラン科の種のうち、下記の種はワシントン条約の附属書I類に、その他の全種は附属書II類に指定されている。
グラマトフィルム・スペキオスム。世界最大のラン
ミヤマウズラ
ラン科（蘭科、Orchidaceae）は、単子葉植物の科のひとつで、その多くが美しく、独特の形の花を咲かせる。世界に700属以上15000種、日本に75属230種がある。鑑賞価値の高いものが多く、栽培や品種改良が進められている。他方、採取のために絶滅に瀕している種も少なくない。
ラン科の種はラン（蘭）と総称される。英語では「Orchid（オーキッド）」で、ギリシア語の睾丸を意味する「ορχις (orchis)」が語源であるが、これはランの塊茎（バルブ）が睾丸に似ていることに由来する。
난초과(蘭草科, 학명: Orchidaceae 오르키다케아이[*])는 비짜루목의 과이다.[1] 속씨식물 중 가장 큰 식물군이다. 5개 아과로 나뉘며, 약 739속, 22,000여 종을 포함한다. 세계 각지에 널리 분포하지만 특히 안개가 많은 열대권 산지에 많이 분포한다. 난초(蘭草, 문화어: 란초)는 원예상 중요한 것이 많으며, 속간 잡종(자연, 인공 모두)도 적지 않다. 종자식물 중에서도 가장 번성한 과의 하나로 생각되고 있는데, 속 중에는 그 분류가 어려운 것이 많다.
1,000종 이상이 주로 아시아의 열대에 분포하는 석곡속(Dendrobium), 전 세계의 열대·아열대에 분포하는 콩짜개란속(Bulbophyllum), 아메리카 대륙의 열대에서 자라는 플레우로탈리스속에 포함된다. 여러해살이풀로서 열대에서는 착생란, 온대에서는 자생란이 많다.
꽃은 바깥쪽 꽃받침조각이 3개이고 안쪽 꽃잎도 3개인데, 그중 1개는 보통 크며 순판으로 변형되어 있다. 수술과 암술이 붙어서 술 기등을 형성하며, 꽃가루는 1-8개의 꽃가루덩이를 형성한다. 씨방은 하위로 1개의 방을 가지는데, 익으면 3개의 모서리가 있는 삭과 또는 꼬투리가 되며, 그 안에는 가루 같은 수많은 작은 씨가 만들어진다.
난초는 사군자의 하나이다.
난초과 분류는 매우 유동적이며, 새로운 연구가 계속되고 있다. 2009년의 APG III 분류 체계는 난초과를 비짜루목으로 분류한다.[2] 5개의 아과를 인정하고 있다. 1998년 APG 분류 체계에 의한 분지도는 아래와 같다.
난초과복주머니란아과: 5개 속, 130종 - 전 세계 온대 지역, 그리고 열대 아메리카 및 열대 아시아
Monandrae바닐라아과: 15개 속, 180종 - 습윤 열대 및 아열대 지역, 북아메리카 동부
석곡아과: 500여 속 이상, 최소 20,000여 종 또는 그 이상 - 전 세계적 분포
난초아과: 208개 속, 3,630종 - 전 세계적 분포
2015년 계통학 연구에 의한 분지도는 아래와 같다.[3][4]
난초과
.jpg)
