Dónderpele of toorts (Verbascum thapsus; Nederlands: koningskaars) ies 'n plant oet de helmkroedfamilie. Zès soorte kómme in 't wild veur in Nederland en Belsj. De Thapsus ies 2-jaorig mèt viltige behaorde versjpreid sjtaonde blaar aan eine sjtengel, dae 2 m. hoag kèn weure. Liech-gael blome van juli tot okt. in aorvörmige bleuj. Kump veur in de duine en Zuud-Limburg. De plant ies 'n ónderdeil van de kroedwösj, dat verklaort 't woorddeil dónder.
In anger dialekte weurt 't ouch waal gael kaersj of paoskaersj geneump.
Ander toortse:
Φλόμος είναι η κοινή ονομασία στα ελληνικά του φυτού που φέρει το επιστημονικό όνομα Verbascum thapsus στα Λατινικά (Φλόμος ο θάψος) και ανήκει στην οικογένεια των Σκροφουλαριιδών (Scrophulariaceae). Πρόκειται για βότανο αυτοφυές και αρκετά κοινό σε Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και Ασία, ενώ έχει μεταφερθεί και στην Αμερική και την Ωκεανία. Στην Ελλάδα ευδοκιμεί σε όλες τις περιοχές και κατά τόπους είναι γνωστό με διάφορα ονόματα, όπως μελισσαντρό, βερμπάσκο, καλάνθρωπος, γλώσσα, σπλόνος, λαμπάδα του Αγίου Ιωάννη, αγκάθαρος, αλισφακιά, αλεπουκιά, αϊκέρι, ασπίωνας[1], λέπενο (Αρκαδία).
Ο φλόμος είναι φυτό διετές, δικοτυλήδονο που φυτρώνει σε εδάφη ακαλλιέργητα, πετρώδη, στις άκρες δρόμων, σε λιβάδια και σε όχθες. Το φυτό αποτελείται συνήθως από έναν κεντρικό κορμό, αν και μπορεί να διακλαδίζεται και φθάνει σε ύψος μέχρι τα 2 μέτρα. Τον πρώτο χρόνο βγάζει μόνο φύλλα και αναπτύσσει τον κορμό του. Γύρω από αυτόν αναπτύσσονται σε αστεροειδή διάταξη πολλά πράσινα λογχοειδή, παχιά και ελαφρώς τριχωτά φύλλα.[2] Το δεύτερο χρόνο της ζωής του, στην κορυφή του φυτού εμφανίζονται τα άνθη του που έχουν κίτρινο χρώμα, είναι μικρά με διάμετρο 1.5-3 εκατοστά, με πολύ μικρό μίσχο, ενώ διαθέτουν πέντε κάλυκες και πέντε στήμονες. Η εποχή της ανθοφορίας του είναι από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Ο καρπός του είναι σε κάψα με ωοειδή μορφή και οι σπόροι του είναι μικροί και ακανόνιστου σχήματος. Υπάρχουν πολλά είδη του φυτού και περίπου 44 από αυτά βρίσκονται στην Ελλάδα.[1]
Το φυτό φλόμος ήταν γνωστό από την αρχαιότητα και το χρησιμοποιούσαν για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. Στον Θεόφραστο οφείλει το επίθετο "θάψος", καθώς αυτός έγραψε για ένα απροσδιόριστο βότανο στην αρχαία ελληνική αποικία Θάψος, κοντά στις Συρακούσες.[3] Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως "βερμπάσκο το μέλαν", ενώ και ο Πλίνιος αναφέρεται στις θεραπευτικές του ιδιότητες.[1] Όταν τον 19ο αι. η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους στερούνταν αποχετευτικού δικτύου και στα λιμνάζοντα νερά φυόταν ο φλόμος σε μεγάλους αριθμούς και δημιουργούσε δυσάρεστη ατμόσφαιρα. Έτσι προήλθε η φράση "μας φλόμωσε", ενώ έχει και την έννοια του "ζαλίζω" καθώς χρησίμευε και στο ψάρεμα για να ζαλίζει τα ψάρια.[4]
Από την αρχαιότητα η κατ εξοχήν χρήση του φυτού ήταν η φαρμακευτική. Αλλά και η σύγχρονη βοτανολογία του αποδίδει θεραπευτικές ιδιότητες και για αυτό το σκοπό μάλιστα καλλιεργείται. Για την παρασκευή φυσικών φαρμακευτικών σκευασμάτων χρησιμοποιούνται κυρίως τα άνθη και τα φύλλα του φυτού αφού αποξηρανθούν. Παραδοσιακά η χρήση του, μετά από κατάλληλη επεξεργασία, αποσκοπούσε στη θεραπεία αναπνευστικών προβλημάτων, στην αντιμετώπιση του βήχα, αλλά και διάφορων γαστρεντερικών διαταραχών. Αναφέρεται επίσης ότι διαθέτει διουρητικές, μαλακτικές, καταπραϋντικές, αντιβιοτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.[1][2][5][6][7] Σύγχρονες μελέτες ενισχύουν τις παραδοσιακές απόψεις για τις φαρμακευτικές χρήσεις του φλόμου.[8]
Μία ακόμη ενδιαφέρουσα παραδοσιακή χρήση του φυτού αυτού ήταν κατά το ψάρεμα σε ποτάμια, αλλά και στη θάλασσα. Οι παραδοσιακοί ψαράδες κοπάνιζαν αποξηραμένα φύλλα και κορμούς του φλόμου και τα κατέβαζαν μέσα σε σάκους στο βυθό της θάλασσα, σε σημεία όπου υπήρχαν ψάρια, και αυτά ζαλίζονταν και είτε έπεφταν εύκολα στα δίχτυα ή αναδύονταν. Με παρόμοιο τρόπο και σε ποτάμιες περιοχές χτυπούσαν φυτά φλόμου σε πέτρες και τα έριχναν στο νερό με αποτέλεσμα τα ψάρια να ζαλίζονται και να συλλέγονται. Πρέπει να σημειωθεί ότι σήμερα απαγορεύεται η αυστηρά η χρήση φυτικών ή χημικών ή εκρηκτικών ουσιών στο ψάρεμα.[9][10]
|accessdate=, |date=
(βοήθεια); Εξωτερικός σύνδεσμος στο |website=
(βοήθεια) |accessdate=, |date=
(βοήθεια) |accessdate=, |date=
(βοήθεια) |accessdate=
(βοήθεια) |accessdate=, |date=
(βοήθεια) |accessdate=
(βοήθεια) |accessdate=, |date=
(βοήθεια) |accessdate=, |date=
(βοήθεια); Εξωτερικός σύνδεσμος στο |website=
(βοήθεια) Φλόμος είναι η κοινή ονομασία στα ελληνικά του φυτού που φέρει το επιστημονικό όνομα Verbascum thapsus στα Λατινικά (Φλόμος ο θάψος) και ανήκει στην οικογένεια των Σκροφουλαριιδών (Scrophulariaceae). Πρόκειται για βότανο αυτοφυές και αρκετά κοινό σε Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και Ασία, ενώ έχει μεταφερθεί και στην Αμερική και την Ωκεανία. Στην Ελλάδα ευδοκιμεί σε όλες τις περιοχές και κατά τόπους είναι γνωστό με διάφορα ονόματα, όπως μελισσαντρό, βερμπάσκο, καλάνθρωπος, γλώσσα, σπλόνος, λαμπάδα του Αγίου Ιωάννη, αγκάθαρος, αλισφακιά, αλεπουκιά, αϊκέρι, ασπίωνας, λέπενο (Αρκαδία).