Los sepíidos (Sepiida) son un orde de moluscos cefalópodos conocíos n'Asturies col nome de xibia, chocu o chopu. Son un exemplu de la modificación de la concha carauterística de la mayor parte de los cefalópodos: ye mui reducida y queda oculta debaxo la cara dorsal del cuerpu, cubierta polos pliegues llaterales del mantu. Nel casu de la xibia esa concha tien forma de cuyar. De los sos tabiques orixinales nun queden más qu'unes lámines calcárees, que parten de la capa córnea pa descender oblicuamente hacia la zona ventral del cuerpu.
Algama los 30 a 40 cm de lonxitú. Vive nel fondu de mares poco profundos, xeneralmente entre l'ocle. Ta bien adaptada pa nadar ente dos agües, actividá que practica intensamente. Desplázase mediante una ondulación progresiva de los pliegues llaterales del mantu. N'ocasiones tamién recurre a la enerxía reactiva, expulsando l'aire de la cavidá paleal pel tubu del embudu. En casu de peligru, esti modu de locomoción permite una rápida fuxida, efectuando verdaderos saltos nel agua. Ye una especie comestible.
Come pequeños moluscos, cámbaros, pexes y otros de la so mesma especie, que mastica gracies al so picu triturador, usado otres veces como defensa d'últimu remediu. Ente los sos predadores inclúyense les toliñes, tiburones, pexes, foques y otros de la so misma especie. Viven d'unu a dos años.
Les xibies tienen tres célules relacionaes colos colores y la reflexión de la lluz na so piel, los cromatóforos. Célules con forma d'estrella cuyos brazos son músculos y cuyu centro ye un saquín de pigmentu. Estos músculos tan direutamente conectaos al cerebru, lo que permite a la xibia un gran control sobre ellos y un cambiu de color en 2 segundos. Cuando los músculos s'exciten, dilaten el cromatóforu, y el pigmentu faise visible na piel de la sibia.
La estadística oficial de la pesca de la xibia n'Asturies, sofitada na venta realizada nes rules ye la que vien darréu (fonte: Direición Xeneral de Pesca Marítima[1]):
Estadística de la pesca de xibies Añu Pesu Importe Preciu Mediu 2004 20.672,05 Kg 52.132,23 € 2,52 €/Kg 2005 29.624,98 Kg 67.306,33 € 2,27 €/Kg 2006 21.178,00 Kg 59.019,55 € 2,79 €/Kg 2007 81.165,87 Kg 387.170,68 € 4,77 €/Kg 2008 80.573,73 Kg 323.084,74 € 4,01 €/Kg 2009 38.303,44 Kg 193.664,12 € 5,06 €/Kg 2010 95.330,60 Kg 473.838,96 € 4,97 €/Kg 2011 106.854,01 Kg 501.696,22 € 4,70 €/Kg 2012 63.562,71 Kg 252.409,10 € 3,97 €/Kg 2013 37.096,75 Kg 117.668,00 € 3,17 €/Kg 2014 19.658,25 Kg 79.668,00 € 4,05 €/Kg 2015 19.662,60 Kg 77.673,18 € 3,95 €/KgLos sepíidos (Sepiida) son un orde de moluscos cefalópodos conocíos n'Asturies col nome de xibia, chocu o chopu. Son un exemplu de la modificación de la concha carauterística de la mayor parte de los cefalópodos: ye mui reducida y queda oculta debaxo la cara dorsal del cuerpu, cubierta polos pliegues llaterales del mantu. Nel casu de la xibia esa concha tien forma de cuyar. De los sos tabiques orixinales nun queden más qu'unes lámines calcárees, que parten de la capa córnea pa descender oblicuamente hacia la zona ventral del cuerpu.
Algama los 30 a 40 cm de lonxitú. Vive nel fondu de mares poco profundos, xeneralmente entre l'ocle. Ta bien adaptada pa nadar ente dos agües, actividá que practica intensamente. Desplázase mediante una ondulación progresiva de los pliegues llaterales del mantu. N'ocasiones tamién recurre a la enerxía reactiva, expulsando l'aire de la cavidá paleal pel tubu del embudu. En casu de peligru, esti modu de locomoción permite una rápida fuxida, efectuando verdaderos saltos nel agua. Ye una especie comestible.
Come pequeños moluscos, cámbaros, pexes y otros de la so mesma especie, que mastica gracies al so picu triturador, usado otres veces como defensa d'últimu remediu. Ente los sos predadores inclúyense les toliñes, tiburones, pexes, foques y otros de la so misma especie. Viven d'unu a dos años.
Ar morgad a zo blotviled mor eus ar genad Sepia ha Sepiola. Anavezet eo o «askorn» (n'eo ket un askorn gwir), anvet "pibid" pe "gwerc'hez" a vez kavet war vord an aod. Gallout a reont ivez teuler un livaj du pa vezont trubuilhet pe en arvar.
Balakutak téh sato laut ordo Sepiida anggota kelas Cephalopoda (nu ogé ngawengku cumi-cumi, gurita, jeung nautilus). Ku kituna, balakutak teu kaasup kana golongan lauk. Di antara ciri-cirina anu penting, nyaéta boga cangkang jero, panon gedé, dalapan leungeun, sarta dua téntakel nu reunceum ku panyoco.
Balakutak boga struktur jero nu loba porina nu disebut cuttlebone, nu eusina kalsium karbonat, sangkan bisa ngambang. Ngambangna ieu diatur ku cara ngarobah babandingan cairan jeung gas nu aya di jerona. Unggal spésiés balakutak téh boga dedegan nu béda-béda, boh ukuran, kelir, atawa 'tulang'na. Tulangna ieu sok diparabkeun ka parkit atawa manuk kukutan lianna pikeun asupan kalsium.
Balakutak kadang disebut ogé londok laut, sabab pinter nyamur ngarobah kelir kulitna luyu jeung lingkunganana. Robahna kelir kulit ieu ogé dipaké salaku isarat pikeun balakutak lianna salaku iber ayana bahya. Kamonésan ieu téh dihasilkeun ku kromatofor sagolongan warna beureum, konéng, coklat, jeung hideung luhureun lapisan eunteung iridofor jeung leukofor, nu ngandung 200-an sél pigmén husus dina unggal samilliméter pasagi kulitna.
Panon balakutak téh kawilang pangmekarna dina karajaan sato mah. Panonna sarupa jeung panon manusa, ngan pupilna ngabentuk kurva "w". Najan teu bisa nénjo kelor, panonna bisa nampa polarisasi cahya nu penting pikeun ngaronjatkeun kontrasna. Dina rétinana aya dua titik sél sénsor (katelah fovea), nu gunana pikeun nempo leuwih ka hareup jeung ka tukang. Robahna fokus béda ti panon manusa nu ngatur lénsana, tapi ku jalan ngarobah panon sagemblengna.
Getih balakutak kelirna bulao semu héjo, ku sabab ayana protéin hémosianin nu ngandung tambaga, nu pancénna pikeun ngakut oksigén (sawanda jeung beusi dina hémoglobin dina getih manusa). Getihna dikompa ku tilu jantung nu misah; nu sapasang pikeun ngompa getih kana insang (masing-masing hiji), sedengkeun nu hiji deui pikeun ngompa getih ka sakujur awak lianna. Aliran getih balakutak leuwih gancang batan lolobana sato lianna, ku sabab kamampuh hémosianin pikeun ngabeungkeut oksigén leuwih leutik batan hémoglobin.
Balakutak boga mangsi kawas cumi-cumi jeung gurita. Baheula, mangsi ieu sok dipaké sakalu panyelup nu disebut sépia.
Kadaharan balakutak di antarana mangrupa moluska leutik, keuyeup, susuh, lauk, atawa balakutak lianna. Sedengkeun nu sok ngamangsa balakutak, nyaéta hiu, lauk, jeung balakutak lianna. Hirupna bisa nepi ka dua taun.
Aya 119 spésiés balakutak nu ayeuna geus dipikawanoh, digolongkeun kana lima genera. Sepiadariidae ngandung tujuh spésiés jeung 2 genera. Sésana kaasup Sepiidae.
Balakutak ilahar dituang ku masarakat Méditerania jeung Asia. Di Itali, balakutak dipaké dina Risotto Nero, atawa mun di Kroasia mah disebutna téh Crni Rižot. Ciri katuangan ieu taya lian ti rasa jeung panémbong tina 'mangsi'na anu hideung (nero jeung crni téh hartina 'hideung'). Kitu deui di Spanyol, ayana mangsi ieu nyiptakeun 'rasa laut' anu dipikaresep.
Dina dunya sastra, balakutak kawentar alatan judul kumpulan sajak Eugenio Montale nu judulna Tulang Balakutak (Ossi di seppia), medal di Turin taun 1925. Montale, nu gedé di Liguria, wewengkon basisir Laut Méditerania, dileler Hadiah Nobel widang Sastra taun 1975, pikeun ngahirup-huripkeun dunya sastra.
Balakutak téh sato laut ordo Sepiida anggota kelas Cephalopoda (nu ogé ngawengku cumi-cumi, gurita, jeung nautilus). Ku kituna, balakutak teu kaasup kana golongan lauk. Di antara ciri-cirina anu penting, nyaéta boga cangkang jero, panon gedé, dalapan leungeun, sarta dua téntakel nu reunceum ku panyoco.
Dome au mafuu ni wanyama wa bahari wa oda Sepiida katika ngeli Cephalopoda (kutoka Kiyunani: κεφαλος = kichwa, πους, ποδες = mguu, miguu). Ngisi, pweza, na pweza-kome wamo katika ngeli hii pia. Dome wana kome ya ndani ya kipekee iitwayo kifuu. Licha ya jina lao la Kiingereza, ambalo ni cuttlefish, dome si samaki bali moluska.
Dome wana mboni kubwa zenye umbo la W, mikono minane, na minyiri (tentacles) miwili iliyosamanishwa na vikombe vya kumung'unyia vyenye meno na ambayo hutumika kwa kukamata mawindo yao. Wao kwa ujumla wanakuwa na ukubwa kati ya sm 15 hadi 25 (inchi 5.9 - 9.8), ambapo walio wakubwa kabisa, dome mkubwa (Sepia apama), wanafikia urefu wa sm 50 (inchi 20) kwa urefu wa joho na zaidi ya kg 10.5 kwa uzito. [1]
Dome hula konokono wadogo, kaa, kamba, samaki, pweza, minyoo na dome wengine. Mahasimu wao ni pamoja na pomboo, papa, samaki, sili, ndege wa bahari na dome wengine. Wastani wa kuishi wa dome ni kati ya mwaka mmoja mpaka miaka miwili. Tafiti za hivi karibuni zinaonyesha dome ni mnyama mwenye akili zaidi miongoni mwa wanyama wasio na uti wa mgongo. [2] Dome pia ana moja kati ya wiano mikubwa zaidi katika mlingano wa ukubwa baina ya ubongo-na-mwili miongoni mwa wanyama wasio na uti wa mgongo. [2]
Dunia ya mataifa wafuatao mienendo, itikadi, na mifumo mchanganyiko kati ya Ugiriki na Waroma wa Kale (Greco-Roman world) walimthamini dome kama chanzo cha pekee cha pigmenti ya hudhurungi kiumbe hicho aachiayo kupitia mrija wake wakati amestushwa. [4]
Familia Sepiidae, ambayo ina dome wote, hukaa ndani ya bahari yenye maji ya kitropiki / baridi. Wengi wao ni wanyama wa maji ya kina kifupi, ingawa wanajulikana kwa kwenda kina cha kufikia m 600 (ft 2,000). [5]
Wana mpangilio wa ki-biojiografia usio wa kawaida: kutokuwepo kabisa katika Amerika, lakini kupatikana katika mwambao wa mashariki na kusini mwa Asia, Ulaya ya Magharibi na Mediteranea, pia pamoja na pwani ya Afrika na Australia. Kufikia kipindi familia imekua, katika Dunia ya Kale iliyobashiriwa, kuna uwezekano Atlantiki ya kaskazini ilikuwa na baridi ya kupita kiasi na kina kirefu cha maji kwa wanyama wa aina hii wa maji-joto kuvuka.[6]
Dome wa kawaida, Sepia officinalis, hupatikana katika Mediteranea, na Bahari ya Kaskazini na Baltiki, ingawa makundi yao yamependekezwa kutokea mpaka kufika kusini kama Afrika Kusini. Wao hupatikana katika vina vya sublittoral, baina ya mstari wa maji kupwa na kingo za rafu ya bara, kwa kiwango cha vipimo vya maji (fathoms) 100 (m 180). "[7]
Dome au mafuu ni wanyama wa bahari wa oda Sepiida katika ngeli Cephalopoda (kutoka Kiyunani: κεφαλος = kichwa, πους, ποδες = mguu, miguu). Ngisi, pweza, na pweza-kome wamo katika ngeli hii pia. Dome wana kome ya ndani ya kipekee iitwayo kifuu. Licha ya jina lao la Kiingereza, ambalo ni cuttlefish, dome si samaki bali moluska.
Dome wana mboni kubwa zenye umbo la W, mikono minane, na minyiri (tentacles) miwili iliyosamanishwa na vikombe vya kumung'unyia vyenye meno na ambayo hutumika kwa kukamata mawindo yao. Wao kwa ujumla wanakuwa na ukubwa kati ya sm 15 hadi 25 (inchi 5.9 - 9.8), ambapo walio wakubwa kabisa, dome mkubwa (Sepia apama), wanafikia urefu wa sm 50 (inchi 20) kwa urefu wa joho na zaidi ya kg 10.5 kwa uzito.
Dome hula konokono wadogo, kaa, kamba, samaki, pweza, minyoo na dome wengine. Mahasimu wao ni pamoja na pomboo, papa, samaki, sili, ndege wa bahari na dome wengine. Wastani wa kuishi wa dome ni kati ya mwaka mmoja mpaka miaka miwili. Tafiti za hivi karibuni zinaonyesha dome ni mnyama mwenye akili zaidi miongoni mwa wanyama wasio na uti wa mgongo. Dome pia ana moja kati ya wiano mikubwa zaidi katika mlingano wa ukubwa baina ya ubongo-na-mwili miongoni mwa wanyama wasio na uti wa mgongo.
Dunia ya mataifa wafuatao mienendo, itikadi, na mifumo mchanganyiko kati ya Ugiriki na Waroma wa Kale (Greco-Roman world) walimthamini dome kama chanzo cha pekee cha pigmenti ya hudhurungi kiumbe hicho aachiayo kupitia mrija wake wakati amestushwa.
Dĕ̤ng-kiĕ(冬鮭) sê siŏh cṳ̄ng niōng-tā̤ dông-ŭk(軟體動物), iâ sê hāi-chiĕng(海鮮) gì siŏh cṳ̄ng. Dĕ̤ng-kiĕ iâ â̤ sāi puŏh dă lā̤ siĕh, puŏh dă gì dĕ̤ng-kiĕ hô̤ lā̤ “mĕ̤k-ngṳ̀”(墨魚).
De Echten Dintenfische (Sepiida) oder Echten Enktfisken sünd en Ornen mank de Dintenfische (Coleoidea). Bi jem is dat „Huus“, dat ehre Vorwesers as en Butenskelett utbillt harrn, mit den Loop vun de Evolutschoon torüchbillt wurrn un „na binnen wannert“, wo dat as en Schulp Updrift un Stebigkeit gifft. De vörmoligen „Hüser“ finnt sik hüdigendags bloß noch bi de Parlboote.
De Mantel is bi de Echten Dintenfische normolerwiese stumper un nich so spitz, as bi de Pieldintenfische. Dat gifft avers Aarden mank de Pieldintenfische, de laat as Echte Dintenfische. An’n meisten verscheelt se sik bi dat Binnenskelett. Bi de Echten Dintenfische hannelt sik dat dor um en platten, breeden Schulp bi, man bi de Pieldintenfische sütt dat anners ut: bi jem gifft dat bloß noch en so nömmten „Gladius“. Dor hannelt sik dat um en platten Chitinstaff bi, de as Binnenskelett deent. Bi Kraken is vun dat vörmolige Huus meist gor nix mehr nableven. In de Echten Dintenfische ehren Schulp sitt allerhand Kamern in, dor is Gas in spiekert, so datt dat Deert Updrift hett. As de meisten annern Dintenfische ok, hefft de Echten Enktfisken en Snavel ut Hoorn. Um den Mund umto sitt tein Fangarms mit Suugproppens dor an, de sünd man wat kort. De Tentakels (1 Paar), de wat länger sünd, weert twuschen de annern Arms versteken, wenn de Deerter ruht. Bi de Jagd luert de Echten Dintenfische up ehre Büte. Se könnt nich so fix swemmen, as de Pieldintenfische. Andreven weert se sunnerlich dör en Flunkensuum. De loppt as en Band um dat Lief umto un sleiht as Wellen un sorgt dor for, datt dat vorut geiht. De Püster warrt ok insett, man meist bloß for korte Wege, wenn he utbüxt.
Anners, as de Pieldintenfische sünd de Echten Dintenfische nich anpasst an dat Leven in‘e free See. Se leevt sunnerlich an’n Grund un freet Fisch un Kreefte. De meisten Echten Dintenfische könnt slank de Farv wesseln un sik tarnen. Bovento buddelt se sik in’n Nu in. Vundeswegen mütt se nich utneihen, wenn Rövers kaamt. Dat gifft avers ok Deerter, de wesselt de Farv un wiest dormit, wie se sik föhlt. Kann angahn, se hefft Stress oder se wüllt sik paaren. Ok mit den Dintenbüdel könnt se sik tarnen. Dor sitt Dinte ut kunzentreert Melanin in.
In Dintenfische sitt Kraft in un se smeckt ok good, vundeswegen deent se for de Minschen as Spiese, sunnerlich in de Länner um de Middellannsche See un in Asien. De Schulp ut’n Ruggen warrt vun Goldsmeedlüde to’n Geten bruukt. Ok for Kanarienvagels to’n Freten warrt he nahmen. He is witt, porös un besteiht ut kalkhaftig Materiol. Ok to’n bannig fienen Sliepen kann he nahmen weern. He is nich bloß Büte bi’t Fangen vun de Dintenfische, man he warrt ok faken an’n Strand funnen.
Hier folgt nu en List mit de Familien un Geslechter mank de Ornen vun de Sepiida:
De Echten Dintenfische (Sepiida) oder Echten Enktfisken sünd en Ornen mank de Dintenfische (Coleoidea). Bi jem is dat „Huus“, dat ehre Vorwesers as en Butenskelett utbillt harrn, mit den Loop vun de Evolutschoon torüchbillt wurrn un „na binnen wannert“, wo dat as en Schulp Updrift un Stebigkeit gifft. De vörmoligen „Hüser“ finnt sik hüdigendags bloß noch bi de Parlboote.
Hoe-ki ia̍h Ba̍t-cha̍t (Sepiida) sī chi̍t-chéng tiàm hái-té seⁿ-thoàⁿ ê nńg-thé tōng-bu̍t, seng-bu̍t-ha̍k ê hun-lūi sio̍k Sepiida ba̍k, lóng-sī hoe-ki.
Intespugers of sepia's (Sepiida) zyn 'n orde van intevissn of koppootign (Cephalopoda). E bekende soorte is de geweunn intespuger (Sepia officinalis).
Intespugers hèn e kort, breed lyf met acht korte oarms en twêe veel langere tentoakels. Z' hèn gêen beenders, moar e platte inwendige schelpe, zeeschuum genoamd, die in de zomer vele anspoelt ip 't strange an de Vlamsche kust.
Sepia's kunn hunder styf goed camoufleern. Z' hèn pigmentcelln in hunder vel, woamee dan ze van kleur kunn verandern. Ze kunn ook de vorm van hunder vel verandern deur stekkers en tentoakels te vormn. De sifong is 'n orgoan die dient vor hunder voort te beweegn. Doamee wordt 't woater ipgezoogn in de mantelholte en met e krachtige stroale noa buutn gespootn. On z' hunder bedreygd foeln, speytn z' e zwarte vloeistoffe, vandoar de noame intespugers.
Intespugers vangn hunder prooie met hunder vangtentoakels en bytn 't deure met e snoavelvormige bek die tusschn hunder oarms ligt. Ze joagn surtout by nachte ip krabbn en geirnoars, moar ook ip vissn. De vintjes wordn nie ouder of 2 toet 3 joar. 't Wuuvetje leeft moar één joar.
Sepia is ook de noame van e kleurstoffe die gewonn wordt uut 't vel van de beeste.
Intespugers of sepia's (Sepiida) zyn 'n orde van intevissn of koppootign (Cephalopoda). E bekende soorte is de geweunn intespuger (Sepia officinalis).
Intespugers hèn e kort, breed lyf met acht korte oarms en twêe veel langere tentoakels. Z' hèn gêen beenders, moar e platte inwendige schelpe, zeeschuum genoamd, die in de zomer vele anspoelt ip 't strange an de Vlamsche kust.
Sepia's kunn hunder styf goed camoufleern. Z' hèn pigmentcelln in hunder vel, woamee dan ze van kleur kunn verandern. Ze kunn ook de vorm van hunder vel verandern deur stekkers en tentoakels te vormn. De sifong is 'n orgoan die dient vor hunder voort te beweegn. Doamee wordt 't woater ipgezoogn in de mantelholte en met e krachtige stroale noa buutn gespootn. On z' hunder bedreygd foeln, speytn z' e zwarte vloeistoffe, vandoar de noame intespugers.
Intespugers vangn hunder prooie met hunder vangtentoakels en bytn 't deure met e snoavelvormige bek die tusschn hunder oarms ligt. Ze joagn surtout by nachte ip krabbn en geirnoars, moar ook ip vissn. De vintjes wordn nie ouder of 2 toet 3 joar. 't Wuuvetje leeft moar één joar.
Sepio esas cefalopodo proxim kalmaro, di qua la korpo esas karnoza e depresita - qua havas sur sua dorso lamelo kalkoza, friabla (sepiosto) e difuzas cirkum su, kande lu timas atakeso, liquido nigratra quan onu uzas por facar farbi (sepio-koloro).
Ol esas nominita kameleono di maro.
Sotong utawa iwak nus ya iku kéwan kang urip ing banyu, khususé ing kali, segara, utawa tlaga. Sotong bisa tinemu ingmaneka warna jinis banyu kang ukurane gedhé ing banyu anta, banyu payau, utawa banyu asin kang jerone variasi saka cedhak dhuwur nganti ewunan mèter ing ngisor segara. Akèh wong kang nganggep sotong iku padha karo nus. Padahal sotong lan nus iku béda, sotong awake tipis yèn nus awake silinder. saliyané iku thothok sotong uga kasusun saka kapur kang atos, manawa cangkan nus empuk.
समुद्रफेनी (Cuttlefish) सेपाइडा जीववैज्ञानिक गण के समुद्री प्राणी होते हैं। ओक्टोपस, स्क्विड और नौटिलस के साथ समुद्रफेनियाँ शीर्षपाद (सेफ़ैलोपोड) जीववैज्ञानिक वर्ग के सदस्य हैं। समुद्रफेनियों की यह विषेशता है कि उनका शंख उनके शरीर के बाहर होने कि बजाये उनके शरीर के अंदर होता है। ऐरागोनाइट से बना यह भीतरी शंख खोखला होता है और समुद्रफेनी के शरीर को ढांचा प्रदान करने के साथ-साथ इसमें गैस भरकर समुद्रफेनी सहजता से समुद्र में ऊपर-नीचे की गहराईयों में जाने में सक्षम है।[1]
समुद्रफेनियों की आँख का भीतरी काला भाग W-आकार का होता है। ओक्टोपसों की तरह इनकी भी आठ भुजाएँ होती हैं और दो लम्बें टेंटेकल भुजाएँ होती हैं जिनसे यह अपने ग्रास को पकड़ सकते हैं। इनके मस्तिष्क और व्यवहार से यह अनुमान लगाया गया है कि यह सबसे बुद्धिमान अकशेरुकी (बिना रीढ़ वाले) प्राणियों में से एक हैं।[2]
समुद्रफेनी (Cuttlefish) सेपाइडा जीववैज्ञानिक गण के समुद्री प्राणी होते हैं। ओक्टोपस, स्क्विड और नौटिलस के साथ समुद्रफेनियाँ शीर्षपाद (सेफ़ैलोपोड) जीववैज्ञानिक वर्ग के सदस्य हैं। समुद्रफेनियों की यह विषेशता है कि उनका शंख उनके शरीर के बाहर होने कि बजाये उनके शरीर के अंदर होता है। ऐरागोनाइट से बना यह भीतरी शंख खोखला होता है और समुद्रफेनी के शरीर को ढांचा प्रदान करने के साथ-साथ इसमें गैस भरकर समुद्रफेनी सहजता से समुद्र में ऊपर-नीचे की गहराईयों में जाने में सक्षम है।
கணவாய் மீன் (Cuttlefish) என்பது ஒரு கடல் உயிரினமாகும். இது தலைக்காலி இன மீனாகும். இது மிகவும் பரந்தும் தட்டையாகவும் இருக்கும். இம்மீன் 15-25 செ.மீ நீளமும் 50செ.மீ அகலமும்.10.5 கிலோ எடையுடன் காணப்படும். [1]இதன் உள்தோட்டை கணவாய் எலும்பு என்பர். இந்த உள்தோடு உலோகங்களை மெருகிடுவதற்கு பயன்படுத்துகிறார்கள்.
கணவாய் மீன் (Cuttlefish) என்பது ஒரு கடல் உயிரினமாகும். இது தலைக்காலி இன மீனாகும். இது மிகவும் பரந்தும் தட்டையாகவும் இருக்கும். இம்மீன் 15-25 செ.மீ நீளமும் 50செ.மீ அகலமும்.10.5 கிலோ எடையுடன் காணப்படும். இதன் உள்தோட்டை கணவாய் எலும்பு என்பர். இந்த உள்தோடு உலோகங்களை மெருகிடுவதற்கு பயன்படுத்துகிறார்கள்.
鰂,或名烏賊[一],隸屬軟體動物門頭足綱墨魚目之動物也。以沫禦敵,其吐沫若玄雲[二],故又曰墨魚[三]。
鰂分五屬,凡百二十種:
Txibiak edo txokoak[1] Sepiida ordena osatzen duten itsas-zefalopodoak dira. Txipiroien senide hurbilak dira eta hauen antzera sukaldaritzan aintzat hartuak. Euskal Herrian espezierik ohikoena txibia arrunta (edo txibia soilik) da (Sepia officinalis).
Txibiek barne maskorra dute (txibia-hezurra izenekoa), W itxurako begi-nini handiak, zortzi beso eta bi garro. Ohiko tamaina 15 eta 25 cm luze da, baina espezie handiagoak, Sepia apama esaterako, 50 cm luze izan daitezke, eta 10,5 kg pisatu.
Txibiak haragijaleak dira, eta hainbat animalia jateko gai dira: moluskuak, karramarroak, izkirak, arrain txikiak, olagarroak, zizareak eta beste txibiak. Txibien harraparien artean daude izurdeak, marrazoak, arrain batzuk, itsas txakurrak eta beste txibia batzuk. Urte bat edo bi bizi dira.
Azal kolorea lasterren aldatzeko gai diren animaliak dira, olagarroekin eta txipiroiekin batera. Azala 2/3 segundotan egokitzen da ingurura: hondarra, arrokak, landareak... Molusku hauek kromatoforoak (hainbat pigmentuz beteriko zelula elastikoak) uzkurtu edo dilatatzen ditu, arriskua badago edo ehizan kamuflatu nahi badu. Homokromia arrain zapal batzuetan ere izaten da, hala nola, erreboilo edo mihi-arrainetan, baina baita ere itsas zaldi, izkira, kameleoi eta gekoetan.
Txibiek barne egitura gogorra dute, txibia hezur izenekoa, porotsua eta aragonitaz egina. Honek flotabilitatea ematen dio. Flotabilitatea erregulatzeko txibia hezurraren hustasunetan gas-likido erlazioa aldatzen du, hezur barneko hodi bati esker. Espezie bakoitzak itxura, tamaina eta uki desberdineko hezurra du. Txibia hezurra da bere senide hurbil txipiroietatik bereizten dituen ezaugarri nagusia. Bitxigile eta zilargileek txibia hezurrak erabili izan dituzte gauzaki txikien moldeak egiteko[2], baina agian txibia hezurrak ezagunagoak dira perikito eta beste kaiola txoriei kaltzio iturritzat ematen zaielako.
Txibiek, azalaren kolorea nahi ahala laster-laster aldatzeko duten ahalmena dela-eta, itsasoko kameleoi goitizena hartzen dute. Txibiek kolorea eta argi polaritatea aldatzen dute beste txibiekin komunikatzeko edo beste harraparietatik kamuflatzeko.
Kolore aldaketaren funtzioa kromatoforoek sortzen dute, pigmentu gorri, hori, arre eta beltzak dituztenak. Kromatoforo hauek leukoforo eta iridoforo islatzaileko geruza baten gainean daude, berrehunetik gora milimetro karratuko. Kromatoforo hauek pigmentu zakutxo bat dute eta mintz handi bat, biltzean tolestu egiten dena. 6-20 gihar zelula daude pigmentu zakutxoen aldeetan, uzkurtzean zakutxoa azalaren aurka estutzen dutenak. Kromatoforo horiak (xantoforoak) azalaren kanpoaldetik hurbilago daude, gorriak (eritoforoak) azpian eta arre eta beltzak (melanoforoak) doi-doi iridoforo geruzaren gainean. Iridoforoek argi urdina eta berdea islatzen dute. Iridoforoak kitinazko edo proteinazko plakak dira, txibiaren inguruak islatzeko gai direnak. Zelula mota guzti hauek batera erabili ditzakete. Adibidez, laranja lortzeko kromatoforo hori eta gorriak erabiltzen dituzte, eta morea lortzeko kromatoforo gorriak eta iridoforoak erabiliz.
Txibien begiak animalien artean garatuenetakoak dira. Berez, zefalopodoen begien organogenesia oso bestelakoa da ornodunenen aldean, gizakienak barne[3]. Txibien begi-niniek W leun itxura dute. Nahiz eta kolorerik ikusteko gai ez izan[4], argiaren polarizazioa ikus dezakete, kontrastearen pertzepzioa handituz. Erretinan bi puntu dituzte (foveak), sentsore zelulaz beteak, bata aurrerantz eta bestea atzerantz begiratzeko. Leiarrak, itxuraz aldatu ordez gizakiongan bezala, lekuz aldatzen dira begi osoaren itxura aldatuz.
Txibien odola ezohiko kolorea du, berde-urdina baita, oxigenoa garraiatzeko kobrea duen hemozianina erabiltzen baitu, burdina duen hemoglobinaren ordez. Odola ponpatzeko hiru bihotz bereiziz egiten da, horietako bi zakatzetara (bakoitzera bihotz bat) eta hirugarrena gainerako gorputzera. Txibiaren odola beste animaliena baino lasterrago ibili behar da, hemozianinak hemoglobinak baino oxigeno gutxiago eramateko gai baita.
Txibiek tinta jariatzen dute, txipiroi eta olagarroen antzera, harraparietatik ihes egiten laguntzeko.
Zefalopodo dekapodo ordena hau bi familiatan banatzen da:
Lehen Belosaepiidae familia ere bazuen, baina iraungi egin zen.
Txibiak edo txokoak Sepiida ordena osatzen duten itsas-zefalopodoak dira. Txipiroien senide hurbilak dira eta hauen antzera sukaldaritzan aintzat hartuak. Euskal Herrian espezierik ohikoena txibia arrunta (edo txibia soilik) da (Sepia officinalis).
Txibiek barne maskorra dute (txibia-hezurra izenekoa), W itxurako begi-nini handiak, zortzi beso eta bi garro. Ohiko tamaina 15 eta 25 cm luze da, baina espezie handiagoak, Sepia apama esaterako, 50 cm luze izan daitezke, eta 10,5 kg pisatu.
Txibiak haragijaleak dira, eta hainbat animalia jateko gai dira: moluskuak, karramarroak, izkirak, arrain txikiak, olagarroak, zizareak eta beste txibiak. Txibien harraparien artean daude izurdeak, marrazoak, arrain batzuk, itsas txakurrak eta beste txibia batzuk. Urte bat edo bi bizi dira.
Azal kolorea lasterren aldatzeko gai diren animaliak dira, olagarroekin eta txipiroiekin batera. Azala 2/3 segundotan egokitzen da ingurura: hondarra, arrokak, landareak... Molusku hauek kromatoforoak (hainbat pigmentuz beteriko zelula elastikoak) uzkurtu edo dilatatzen ditu, arriskua badago edo ehizan kamuflatu nahi badu. Homokromia arrain zapal batzuetan ere izaten da, hala nola, erreboilo edo mihi-arrainetan, baina baita ere itsas zaldi, izkira, kameleoi eta gekoetan.
Os sepideos ou, popularmente, xibas, chocos ou sepias, son moluscos mariños da orde Sepiida (Zittel, 1895), da infraclase Decapodiformes, da clase Cephalopoda.
Teñen unha cuncha interna reducida e oculta dentro do seu corpo, bolsa de tinta, e dez tentáculos (oito deles, máis curtos, son chamados brazos).
Posúen unha capacidade de camuflaxe considerada superior á dun camaleón; as súas gamas incríbeis de cores son debidas ás células especiais chamadas cromatóforos.
Chegan aos 30 ou 40 cm de lonxitude. Viven no fondo dos mares pouco fondos, xeralmente entre as herbas acuáticas e os argazos. Están moi ben adaptadas a nadar entre augas, e o seu desprazamento prodúcese mediante unha ondulación progresiva dos bordos do seu manto. Ás veces tamén poden desprazarse rapidamente para fuxir expulsando auga da cavidade do manto, o que lles permite efectuar verdadeiros saltos na auga.
Animais tímidos, as xibas teñen unha vida tanto diúrna como nocturna, alimentándose doutros pequenos seres como camaróns, peixes e outros. Despois de capturaren as súas presas, mátanas cun mecanismo semellante a un coitelo que teñen na súa boca, e que usan tamén para facer retallos delas. É unha especie comercial, por tratarse dun animal comestíbel.
A xiba ten unha cuncha interna porosa, feita de aragonita, que lle proporciona flotabilidade. A flotabilidade pode ser regulada cambiando a relación gas/líquido na chuncha. Cada especie ten unha cuncha con forma, tamaño e textura diferentes. Este tipo de cuncha de gas é único das xibas e distíngueas das luras.
As cunchas de xiba son usadas polos ourives para formas de fundición[1], e tamén como fonte de calcio na dieta dos paxaros domésticos.
Ás veces as xibas son chamadas os camaleóns do mar pola súa gran habilidade na alteración da cor. Son capaces de mudar a cor e a polaridade de luz para se comunicaren con outras xibas e para se camuflaren dos depredadores.
Os cambios de cor prodúcense por medio de grupos de cromatóforos vermellos, amarelos, castaños e negros acima dunha camada de iridóforos e leucóforos, cunha densidade de até 200 desas células pigmentarias especializadas.
Á par dos cambios de cor, as xibas son capaces de afectar tamén á polarización da luz reflectida na súa pel, o que lles serve de comunicación con outros animais mariños que poden sentir a polarización.
Os ollos das xibas están entre os máis desenvolvidos do reino animal. A organoxénese dos ollos dos cefalópodos difire fundamentalmente da dos vertebrados como os humanos.[2] Malia non poderen ver a cor,[3] poden percibir a polarización da luz, o que mellora a súa percepción do contraste.
O sangue dun choco ten unha cor inusual verde-azul polo cobre que contén a hemocianina, a súa proteína para carretar o osíxeno, en vez da hemoglobina que co seu ferro fai que o sangue dos vertebrados sexa vermello. O sangue bombéase con tres corazóns separados. Dous deles levan o sangue a cadansúa gala, e o terceiro ao resto do corpo. O sangue dos chocos ten que fluir máis rápido que no resto dos animais porque a hemocianina carreta substancialmente menos osíxeno que a hemoglobina
A tinta, como no caso da lura e o polbo, sérvelle ao choco para fuxir dos seus depredadores. Era usada antigamente para tinguir, uso do cal provén o nome de cor sepia.
Como os polbos e algunhas luras, todos os chocos teñen neurotoxinas producidas por bacterias no seu cuspe [4]
A dieta preferida do choco son os cangrexos e o peixe.
Usa a súa camuflaxe para se achegar ás súas presas. Entón abre os oito brazos e lanza os dous longos tentáculos para agarrar o alimento e levalo ao seu bico.[5].
A familia Sepiidae habita nas augas oceánicas temperadas e tropicais. Teñen un patrón bioxeográfico infrecuente: totalmente ausentes das costas do continente Americano, pero presentes nas do leste e sur de Asia, Europa ocidental, o Mediterráneo, África e Australia. A razón probablemente é que no tempo no que a familia evoluíu o Atlántico norte posiblemente era frío e fondo de máis para estas especies[6].
Son populares na gastronomía de Galicia, guisadas, grelladas ou fritidas. Tamén son populares como alimento nos países da ribeira mediterránea, Oriente Medio e nas costas do Golfo de Biscaia e do Canal da Mancha. Na Asia oriental consómense en forma desecada, como petisco.
En Portugal é o prato regional de Setúbal, onde se serve en tiras fritidas nunha variante da feijoada.
Os sepideos ou, popularmente, xibas, chocos ou sepias, son moluscos mariños da orde Sepiida (Zittel, 1895), da infraclase Decapodiformes, da clase Cephalopoda.
Teñen unha cuncha interna reducida e oculta dentro do seu corpo, bolsa de tinta, e dez tentáculos (oito deles, máis curtos, son chamados brazos).
Sipe su red morskih životinja iz razreda glavonožaca.
Njihov se plašt sastoji od tri mišićna sloja: vanjski i unutarnji su kružne građe i protežu se oko cijelog organizma, dok je srednji sloj građen od poprečnih vlakana okomitih na okolna dva.
Unutar tijela nalazi se kost koja se još naziva sipina kost ili sipovina. To je ostatak vanjske ljušture njenih predaka mekušaca. Na glavi ima krakove kojima hvata hranu, i to njih 10. Osam jednakih s prianjaljkama (adhezivnim organima) dok preostala dva služe za hvatanje plijena i znatno su duža od ostalih. Oni stoje smotani u kesici ispod očiju, a u vrijeme lova sipa ih je sposobna izbaciti velikom brzinom na lovinu. Na njima se osim prianjaljki nalaze i kukice koje smanjuju mogućnost bijega lovine. Ta dva kraka nazivamo tentakulima. Između krakova se nalaze usta s dva zuba karakterističnog izgleda u obliku kljuna. Hrani se ribama, rakovima, i drugim manjim organizmima.
Pri kretanju se koristi lijevkom kojim štrca mlazove vode prema naprijed. Bježeći od neprijatelja luči i posebnu vrstu tinte koja pomiješana s vodom postane neproziran oblak i tako omogući sipi da pobjegne. Do plijena dolazi lako jer je teško uočljiva, i to ne samo zbog promjenjive boje, veći i zbog sposobnosti nabiranja sluzave kože prilagođavajući je teksturi okoline. Naraste do 60 cm dužine i 3 kg težine. Srednja lovna težina joj iznosi oko 0.5 kg.
Sipe su red morskih životinja iz razreda glavonožaca.
Njihov se plašt sastoji od tri mišićna sloja: vanjski i unutarnji su kružne građe i protežu se oko cijelog organizma, dok je srednji sloj građen od poprečnih vlakana okomitih na okolna dva.
Mimikrija na pješčanom dnu. Mimikrija na šljunkovitom dnu.Unutar tijela nalazi se kost koja se još naziva sipina kost ili sipovina. To je ostatak vanjske ljušture njenih predaka mekušaca. Na glavi ima krakove kojima hvata hranu, i to njih 10. Osam jednakih s prianjaljkama (adhezivnim organima) dok preostala dva služe za hvatanje plijena i znatno su duža od ostalih. Oni stoje smotani u kesici ispod očiju, a u vrijeme lova sipa ih je sposobna izbaciti velikom brzinom na lovinu. Na njima se osim prianjaljki nalaze i kukice koje smanjuju mogućnost bijega lovine. Ta dva kraka nazivamo tentakulima. Između krakova se nalaze usta s dva zuba karakterističnog izgleda u obliku kljuna. Hrani se ribama, rakovima, i drugim manjim organizmima.
Pri kretanju se koristi lijevkom kojim štrca mlazove vode prema naprijed. Bježeći od neprijatelja luči i posebnu vrstu tinte koja pomiješana s vodom postane neproziran oblak i tako omogući sipi da pobjegne. Do plijena dolazi lako jer je teško uočljiva, i to ne samo zbog promjenjive boje, veći i zbog sposobnosti nabiranja sluzave kože prilagođavajući je teksturi okoline. Naraste do 60 cm dužine i 3 kg težine. Srednja lovna težina joj iznosi oko 0.5 kg.
Sotong atau "ikan" nus adalah binatang yang hidup di perairan, khususnya sungai maupun laut atau danau. Hewan ini dapat ditemukan di hampir semua perairan yang berukuran besar baik air tawar, air payau, maupun air asin pada kedalaman bervariasi, dari dekat permukaan hingga beberapa ribu meter di bawah permukaan. Sotong juga merupakan makanan sejenis seafood.
Sotong sering kali disalahtafsirkan sebagai cumi-cumi. Keduanya berbeda karena sotong bertubuh pipih, sementara cumi-cumi lebih berbentuk silinder. Selain itu, cangkang dalam sotong tersusun dari kapur yang keras, sedangkan pada cumi-cumi lunak.
Sotong merupakan makanan utama di wilayah Mediterania dan Asia Timur.
Sama seperti seafood lainnya, sotong kaya akan kalsium dan protein tetapi rendah energi. Makanan yang bahan utamanya sotong merupakan sumber kolesterol.
Cangkang dalam sotong biasa digunakan sebagai sumber kalsium bagi burung peliharaan.
Sotong atau "ikan" nus adalah binatang yang hidup di perairan, khususnya sungai maupun laut atau danau. Hewan ini dapat ditemukan di hampir semua perairan yang berukuran besar baik air tawar, air payau, maupun air asin pada kedalaman bervariasi, dari dekat permukaan hingga beberapa ribu meter di bawah permukaan. Sotong juga merupakan makanan sejenis seafood.
Sotong sering kali disalahtafsirkan sebagai cumi-cumi. Keduanya berbeda karena sotong bertubuh pipih, sementara cumi-cumi lebih berbentuk silinder. Selain itu, cangkang dalam sotong tersusun dari kapur yang keras, sedangkan pada cumi-cumi lunak.
Sepijos (lot. Sepiida, angl. Cuttlefish, vok. Tintenfische) – galvakojų (Cephalopoda) moliuskų būrys.
Būryje yra 2 šeimos ir 119 rūšių.
Paplitusios Atlanto vandenyne, Viduržemio jūroje, Raudonojoje jūroje. Užauga iki 30 cm ilgio. Sepijos turi 10 čiuopiklių, iš kurių 2 yra kiek ilgesni. Įsiraususios į smėlį ir iš ten akimirksniu išmesdamos čiuopiklius, jos gaudo grobį. Minta moliuskais ir nedidelėmis žuvimis. Jos turi kalkinę kriauklę – raginę nugarinę plokštelę. Sepijoms mirus, kriauklės dažnai išplaunamos į krantą. Priklausomai nuo dugno, dėl savo pigmentų sepijos gali keisti kūno spalvą ir taip pasislėpti nuo kitų grobuonių.
Iš rašalinės liaukos sekreto gaminami tamsiai rudi akvareliniai dažai (sepija, indiškas tušas).
Sotong Katak (bahasa Inggeris:Cuttlefish) ialah haiwan laut dalam order Sepiida. Sotong katak tergolong dalam kelas Cephalopoda (yang juga termasuk sotong, kurita, dan nautilus). Kajian terkini menunjukkan sotong katak merupakan antara invertebrata yang paling bijak.[1] Sotong katak juga mempunyai salah satu daripada kadar otak terbesar dalam semua invertebrata berbanding saiz badannya.[1]
Sotong katak mempunyai cangkerang dalaman (tulangnya), pupil berbentuk W yang besar, dan lapan lengan dan dua tentakel dengan penghisap bergigi kecil, digunakan untuk menangkap mangsanya. Sotong katak biasanya ada pelbagai saiz daripada 15 cm (5.9 in) hingga 25 cm (9.8 in), dengan spesies terbesar, Sepia apama, mencapai 50 cm (20 in) dalam panjang mantel dan beratnya melebihi 10.5 kg (23 lb).[2]
Sotong Katak (bahasa Inggeris:Cuttlefish) ialah haiwan laut dalam order Sepiida. Sotong katak tergolong dalam kelas Cephalopoda (yang juga termasuk sotong, kurita, dan nautilus). Kajian terkini menunjukkan sotong katak merupakan antara invertebrata yang paling bijak. Sotong katak juga mempunyai salah satu daripada kadar otak terbesar dalam semua invertebrata berbanding saiz badannya.
Sotong katak mempunyai cangkerang dalaman (tulangnya), pupil berbentuk W yang besar, dan lapan lengan dan dua tentakel dengan penghisap bergigi kecil, digunakan untuk menangkap mangsanya. Sotong katak biasanya ada pelbagai saiz daripada 15 cm (5.9 in) hingga 25 cm (9.8 in), dengan spesies terbesar, Sepia apama, mencapai 50 cm (20 in) dalam panjang mantel dan beratnya melebihi 10.5 kg (23 lb).
Sotong Katak Broadclub (Sepia latimanus) ini dapat bertukar warna daripada warna sawo matang dan perang (atas) ke kuning dengan gelap (bawah) dalam kurang daripada satu saat. Sotong Katak Pfeffer's Flamboyant dari Sipadan, Malaysia Sepia officinalis dari perairan Turki Gambar dekat mata sotong katak Anak sotong katak melindungi dirinya dengan penyamaranSépie (Sepioidea, Sepioida, Sepiida sensu lato) sú rad desaťramenných hlavonožcov.
Ich schránka má rudimentárne priehradky a zatáča sa smerom do tela. Žijú benticky, pri dne. Žijú vo väčších hĺbkach oceánov. Na európskych pobrežiach je častá sépia obyčajná (Sepia officinalis), v Stredomorí Sepiola rondeleti.
Existencia tohto taxónu je sporná, je možné, že ozajstné taxóny sú len Vasseurian, Sepiolida a Sepiida.
V niektorých starších systémoch sa do sépií (v širšom zmysle) zaraďoval aj dnešný rad Spirulida, v iných starších systémoch sa zas sépie zaraďovali pod kalmáry (Teuthida).
Nasleduje systematika podľa Tree of Life (stav 04/2007) a Current Classification of Recent Cephalopoda (máj 2001):
Rad sépie (Sepioidea, Sepioida, Sepiida sensu lato):
Sépie (Sepioidea, Sepioida, Sepiida sensu lato) sú rad desaťramenných hlavonožcov.
Sipe (znanstveno ime Sepiida) so morski glavonožci, sorodni hobotnicam in brodnikom. Njihovi plenilci so morski psi, druge ribe ter druge sipe. Živijo eno do dve leti.
Za red sip so značilni notranja lupina, velike oči ter deset lovk, med katerimi sta dve, namenjenimi pritrditvi na plen, daljši in pokriti s priseski.
Za sipe je značilna tudi sipina kost. Ta je zgrajena iz kalcijevega karbonata in je porozna. Sipa lahko s spreminjanjem razmerja med plinom in tekočino v kosti uravnava svojo plovnost in se, če želi, lahko tudi potopi. Vsaka vrsta sipe ima značilno velikost, obliko in teksturo kosti. Sipine kosti so se tradicionalno uporabljale kot kalup za ulivanje drobnega nakita. Danes pa jih bolj poznamo kot trd material za papige in druge ptice v kletkah; na njih si ostrijo kljun, služijo pa jim tudi kot vir kalcija.
Ker imajo sipe izredno sposobnost spreminjanja barve, jih včasih imenujemo tudi morski kameleon. Barva njihove kože se spreminja v hitrem vzorcu in jim omogoča sporazumevanje in kamuflažo. Poleg tega lahko sipe tudi vplivajo na polarizacijo svetlobe, kar je prav tako namenjeno signaliziranju drugim morskim živalim.
Tako kot za lignje in hobotnice je tudi za sipe značilno črnilo. To se je v preteklosti uporabljalo kot pomembno rjavkasto-črno barvilo, imenovano sepija. Danes so ga nadomestila umetna barvila.
Sipe se hranijo z drobnimi školjkami, rakovicami, rakci, ribami in drugimi sipami. Z dvema daljšima lovkama hrano nesejo do ust, kjer jo z močnimi kljunastimi čeljustmi prežveči.
Čeprav s precejšnjimi težavami, se da sipe tudi udomačiti. Kot hišni ljubljenčki precej spominjajo na mačke: veliko počivajo, lovijo gibajoči se plen, prosjačijo za hrano. Ne da se jih popolnoma ukrotiti in svoje lastnike prenašajo predvsem zaradi udobnega življenja. Vendar pa imajo to slabo lastnost, da jedo druge sipe.
V akvaristiki niso pogoste.
Trenutno poznamo 119 vrst sip. Razvrščamo jih v pet rodov. Družina Sepiadariidae zaobjema sedem vrst in dva rodova. Vse ostale so v družini Sepiidae.
Poglejte si besedo sipa ali Sipa v Wikislovarju, prostem slovarju.Sipe (znanstveno ime Sepiida) so morski glavonožci, sorodni hobotnicam in brodnikom. Njihovi plenilci so morski psi, druge ribe ter druge sipe. Živijo eno do dve leti.