Honeysuckle Family

Przewiertniowate (Caprifoliaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu szczeciowców (Dipsacales). We współczesnym, szerokim ujęciu zalicza się tu 31 rodzajów z 890 gatunkami. Należą tu zarówno rośliny zielne, jak i krzewy i drzewa. Występują one głównie w Eurazji (Morinioideae, Zabelia) w Eurazji i Ameryce Północnej (Diervilloideaea, Caprifolioideae, Linnaeoideae), w Eurazji i Afryce (Dipsacoideae). Na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy rosną przedstawiciele podrodziny Valerianoideae^[1]. Do rodziny należy kilka gatunków jadalnych (roszpunka warzywna, jagoda kamczacka, Fedia cornucopiae), stosowanych w przemyśle perfumeryjnym (nardostachys, wiciokrzew), w ziołolecznictwie (kozłek lekarski, nardostachys), liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny ozdobne, ze względu na efektowne i wonne kwiaty, czasem także barwne owoce (np. wiciokrzew, śnieguliczka, krzewuszka, kolkwicja, świerzbnica, szczeć, pierzogłówka, driakiew, ostrogowiec)^[2].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny), także pnącza, krzewy i drzewa^[2].

Liście

Pojedyncze, pierzasto wcinane i pierzasto złożone, wyrastające naprzeciwlegle lub w okółkach, o nasadzie siedzącej, czasem obejmującej łodygę, lub ogonkowe. Przylistków zwykle brak (wyjątkiem jest Leycesteria). Często występuje zróżnicowanie kształtu liści rozwijających się na pędach wegetatywnych i generatywnych^[2].

Kwiaty

Zebrane we wsparte przysadkami wierzchotkowe kwiatostany proste lub złożone, nierzadko skupione w główki. Często występują listki okrywy. Kwiaty zwykle mniej lub bardziej grzbieciste, rzadziej promieniste. Zwykle obupłciowe, choć czasem funkcjonalnie jednopłciowe. Kielich jest zrosłodziałkowy i zwykle trwały, złożony z 4–5 działek (rzadko 2 lub 3). Korona kwiatu składa się zwykle z 5 zrośniętych płatków (rzadko bywa ich 3 lub 4)^[2]. Na płatkach znajdują się miodniki^[1]. Pręciki w liczbie od 1 do 5 przyrośnięte są do rurki korony. Czasem dwa pręciki są dłuższe od innych (są dwusilne), czasem dwa pręciki wykształcają się jako płonne prątniczki (Morina). Pylniki łączą się z nitką pręcika od tyłu i otwierają podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest dolna, czasem wpół dolna i tworzy ją najczęściej 5 (rzadko od 2 do 8) owocolistków. Szyjka słupka jest pojedyncza. Znamię jest główkowate, ścięte, z jedną do pięciu łatek^[2].

Owoce

Niełupki, torebki, jagody lub pestkowce^[2].

Systematyka

Przez długi czas w systemie Cronquista (1981) wyodrębniane były w rzędzie szczeciowców Dipsacales dobrze rozpoznawalne i odrębne rodziny: piżmaczkowate Adoxaceae, przewiertniowate Caprifoliaceae sensu stricto, szczeciowate Dipsacaceae i kozłkowate Valerianaceae. Badania molekularne wykazały jednak, że dwie ostatnie z tych rodzin są zagnieżdżone w obrębie parafiletycznych w tradycyjnym ujęciu przewiertniowatych. Dla uzyskania monofiletycznych rodzin z przewiertniowatych wyodrębniono w osobne rodziny dierwillowate Diervillaceae, raźniowate Morinaceae i zimoziołowate Linnaeaceae. Takie ujęcie obowiązywało w systemie APG I (1998). W systemie APG II (2003) dopuszczono opcjonalnie połączenie wszystkich rodzin z wyjątkiem piżmaczkowatych w przewiertniowate Caprifoliaceae sensu lato. W systemie APG III z 2008 i APG IV z 2016 występuje już tylko rodzina Caprifoliaceae w szerokim ujęciu. Za takim rozwiązaniem przemiawia m.in. problematyczna pozycja niektórych rodzajów (zwłaszcza Heptacodium łączonego prowizorycznie z Caprifolioideae i Zabelia sytuowanego blisko Morina)^[2].

Pozycja systematyczne w rzędzie szczeciowców^[1]

szczeciowce

piżmaczkowate Adoxaceae

przewiertniowate Caprifoliaceae

Klasyfikacja systematyczna w obrębie rodziny^[1][3]

przewiertniowate

Diervilloideae

Caprifolioideae

Linnaeoideae

Morinoideae

Zabelia

Dipsacoideae

Valerianoideae

Diervilloideae Rafinesque

• Diervilla Miller – zadrzewnia
• Weigela Thunberg – krzewuszka

Caprifolioideae Eaton – przewiertniowe

• Heptacodium Rehder – heptakodium
• Leycesteria Wallich
• Lonicera L. – wiciokrzew
• Symphoricarpos Duhamel – śnieguliczka
• Triosteum L. – goryczyn

Linnaeoideae Rafinesque – zimoziołowe

• Abelia R. Brown – abelia
• Diabelia Landrein
• Dipelta Maximowicz – dwutarczka
• Kolkwitzia Graebner – kolkwicja
• Linnaea L. – zimoziół
• Vesalea Martens & Galeotti

Morinoideae

• Acanthocalyx (de Candolle) van Tieghem
• Morina L. – morina, raźnia, moryna
• Zabelia (Rehder) Makino

Dipsacoideae Eaton – szczeciowe

• Cephalaria Roem. & Schult. – głowaczek
• Dipsacus L. – szczeć
• Knautia L. – świerzbnica
• Pterocephalus Adanson – pierzogłówka
• Scabiosa L. – driakiew
• Succisa Haller – czarcikęs
• Succisella Beck – czarcikęsik
• Triplostegia de Candolle

Valerianoideae Rafinesque – kozłkowe

• Centranthus de Candolle – ostrogowiec
• Nardostachys de Candolle – nardostachys
• Patrinia de Jussieu – patrynia
• Valeriana L. – kozłek
• Valerianella Miller – roszpunka

Przypisy