Kruszownica szorstka (Umbilicaria hirsuta (Sw. ex Westr.) Ach. – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Umbilicaria, Umbilicariaceae, Umbilicariales, Incertae sedis, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowali w 1793 r. Olof Swartz i Johan Peter Westring, nadając mu nazwę Lichen hirsutus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1794 r. Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Umbilicaria[1].
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Plecha listkowata złożona przeważnie z pojedynczych listków o średnicy 1-3 cm, wyjątkowo do 7 cm. Listki mają okrągławy lub nieregularny kształt, ich obrzeża często są często są postrzępione i podgięte w dół. Do podłoża przyrastają uczepem. Są dość grube i podczas suchej pogody bardzo kruche, kruszą się w palcach. Górna powierzchnia jest początkowo gładka, później pokryta siecią bardzo cienkich szczelinek. Ma barwę szarą, szarozieloną lub jasnobrązową. Na brzegach występują czarne i rozgałęzione wyrostki, a na obwodzie plechy często znajdują się soredia. Izydiów brak. Dolna powierzchnia plechy jest biaława lub jasnoszara i obficie pokryta prostymi, lub słabo rozgałęzionymi, czarnymi chwytnikami[4][5].
Plecha zawiera glony protokokkoidalne. Zazwyczaj występują dość licznie lecideowe apotecja o rozmiarach 0,5-1,5 mm. Początkowo są siedzące, później mają krótkie trzoneczki. Tarczki czarne, płaskie lub wypukle, pokryte głębokimi rowkami. Powstają w nich zarodniki o rozmiarach 0-16 × 6-8 μm[4].
Reakcje barwne: rdzeń K, C + czerwony, KC + czerwony P-. Kwasy porostowe: kwas gyroforowy i kwas lekanorowy[5].
Kruszownica szorstka jest szeroko rozprzestrzeniona na całej kuli ziemskiej. Występuje na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy), oraz na wielu wyspach. Najliczniej występuje na półkuli północnej, rzadka jest na obszarach o klimacie tropikalnym; w Ameryce Południowej występuje tylko w Andach, w Afryce podano jej występowanie tylko w RPA. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniona, na północy sięga po północne skrawki Półwyspu Skandynawskiego, występuje także w Islandii i na Grenlandii[6].
W Polsce jest pospolita w górach, na niżu bardzo rzadka. W górach występuje głównie w piętrze, kosodrzewiny, piętrze halnym i piętrze turniowym[4]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status VU – gatunek narażony na wymarcie[7]. Była gatunkiem ściśle chronionym[8], od 9 października 2014 r. została wykreślona z listy gatunków porostów chronionych[9].
Rośnie na dobrze oświetlonych skałach krzemianowych[4], głównie na stromych ich powierzchniach, w miejscach regularnie zwilżanych wodą[5].
Kruszownica szorstka (Umbilicaria hirsuta (Sw. ex Westr.) Ach. – gatunek grzybów z rodziny kruszownicowatych (Umbilicariaceae). Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów.
.JPG)
