Chelictinia riocourii (Temminck 1821)

Kaniuk długosterny^[10] (Chelictinia riocourii) – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), zamieszkującego Afrykę. Niewielki ptak drapieżny prowadzący głównie koczowniczy tryb życia.

Występowanie

Senegal i Gambia do Somalii i północno-wschodniej Kenii^[11]. Czasami spotykany w Jemenie i Erytrei^[12].

Taksonomia

Opisany po raz pierwszy przez francuskiego ornitologa Vieillota w 1822 roku pod nazwą Elanoides riocourii^[13]. Przez niektórych systematyków włączony jest do rodzaju Elanus, z którym wedle innych tworzy takson siostrzany^[14]. Jednak ze względu na różnice morfologiczne, żywieniowe oraz w zachowaniu umieszczany jest w monotypowym rodzaju Chelictinia^[10][11][14]. Chelictinia riocourii jest również taksonem monotypowym – nie wyróżniono podgatunków.

Etymologia

• Nauclerus: łac. nauclerus „mistrz żeglarstwa, komandor”, od gr. ναυκληρος nauklēros „kapitan”, od ναυς naus, νεως neōs „statek”^[15].
• Chelictinia: gr. χελιδων khelidōn, χελιδονος khelidonos „jaskółka”; ικτιν iktin lub ικτινος iktinos „kania”^[16].
• Chelidopteryx: gr. χελιδων khelidōn, χελιδονος khelidonos „jaskółka”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”^[17].
• Cypselopteryx: gr. κυψελος kupselos „jaskółka”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”^[18].
• riocourii: Antoine Nicolas François Dubois Comte de Riocour (lub Riocourt) (1761–1841), francuski przyrodnik, kolekcjoner^[19].

Morfologia

Długość ciała wynosi 33–38 cm, rozpiętość skrzydeł 68–76 cm^[20], masa ciała około 110 g^[14]. Dymorfizm płciowy przejawia się nieznacznie większymi rozmiarami samic^[14]. W locie podobny do rybitwy ze względu na szare ubarwienie i wydłużone zewnętrzne pióra ogona oraz czarny pasek pod skrzydłami. Pióra w dolnej części tułowia jaśniejsze. W czasie lotu porusza ogonem w górę i w dół podobnie jak Elanus caeruleus. Pióra na grzbiecie młodych ptaków mają rude krawędzie^[14]. U młodych ogon jest mniej rozwidlony^[14]. Tęczówki koloru czerwonego (u młodych ptaków szare), woskówka szara, i nogi blado-żółte (ciemniejsze u młodych)^[14].

Ekologia

Zasiedla jałowe stepy subsaharyjskiej sawanny oraz zarośla, zwykle w obszarach, gdzie występują akacje, natomiast w okresie rozrodczym w większej liczbie pojawia się na obszarach trawiastych^[21] do 500 m n.p.m. Noce spędza w koloniach, czasem z innych gatunkami ptaków drapieżnych takich jak np. pustułeczka (Falco naumanni)^[22]. Poluje głównie na owady (szarańcze, termity i mrówkowate) oraz pajęczaki. Podczas wychowu młodych częściej poluje na jaszczurki i gryzonie. Badania w Senegalu wykazały, że prostoskrzydłe (zwłaszcza szarańczowate) są szczególnie ważnym składnikiem pożywienia (72–82%). Poluje również na inne owady takie jak Odonata, Hemiptera, Hymenoptera, Lepidoptera i Coleoptera, jak również na niektóre gatunki gadów (Agamidae) i małych ssaków (Soricidae i Muridae)^[23]. Poluje głównie szybując. Często spożywa upolowaną zdobycz podczas lotu^[14]. Zazwyczaj poluje w luźnych stadach, czasem przelatując nad bydłem^[14]. Podczas pożarów traw łapie uciekające owady^[14]

Okres rozrodczy w zachodniej Afryce przypada na maj-sierpień, w Senegalu na grudzień-luty, w północnej Kenii na marzec-czerwiec natomiast w Etiopii na marzec-kwiecień^[24]. Gniazdo buduje z patyków i gałązek (ok. 30–40 cm średnicy)^[25] w gęstych kolczastych krzewach i na niskich drzewach, takich jak Mitragyna inermis i Acacia seyal^[25], zwykle 2–8 m nad ziemią, często w pobliżu gniazd innych gatunków drapieżnych ptaków (Circaetus cinereus, Torgos tracheliotus i Elanius caeruleus)^[25]. Gniazdo po pewnym czasie pokrywa się białymi odchodami i jest widoczne z daleka. Co roku buduje nowe gniazdo^[26]. Samica składa zwykle cztery blado-piaszczyste lub czerwono-brązowe jaja o średnicy 34–38 mm x 26–31 mm. Długość trwania inkubacji nie jest znana. Przez większość czasu to samica wysiaduje jaja, a samiec wtedy poluje zapewniając jej pożywienie^[26]. Młode osiągają dorosłe upierzenie w wieku około 6 miesięcy^[22]. Często gniazduje w luźnych koloniach do 20 par^[22].

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)^[9]. Globalna populacja nie jest zagrożona.

Przypisy

Bibliografia

1. A.C. Kemp: Family Accipitridae (Hawks and Eagles). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 2: New World Vultures to Guineafowl. Barcelona: Lynx Edicions, 1994. ISBN 84-87334-15-6. (ang.)
2. James Ferguson-Lees, David A. Christie: Raptors of the World. Londyn: Christopher Helm, 2001. ISBN 0-618-12762-3. (ang.)
3. John Ash, John D. Atkins, Caroline P.J. Ash: Birds of Ethiopia and Eritrea: On Atlas Distribution. Londyn: Christopher Helm, 2009. ISBN 1-4081-0979-4. (ang.)
4. J.A. Jobling: Key to Scientific Names in Ornithology. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2018. [dostęp 2018-07-25]. (ang.)