Aconitum është grup i cili i takonë familjes së Ranunculaceae. Ka mbi 100 antarë, të njohur si spineri, akoniti etj.
Aconitum është grup i cili i takonë familjes së Ranunculaceae. Ka mbi 100 antarë, të njohur si spineri, akoniti etj.
Aconitum variegatum, en Germania. Ciencala klasifikuro di speci Rango: Ranunculales Familio: Ranunculaceae Genero: Aconitum Akonito esas genro di planti venenoza, ek la familio "ranunkulacei", di qui 331 speci esas konocata ed aceptata. Li existas precipue en montoza regioni de la norda misfero.[1]
Akonito esas genro di planti venenoza, ek la familio "ranunkulacei", di qui 331 speci esas konocata ed aceptata. Li existas precipue en montoza regioni de la norda misfero.
Paterskap, papemöts, monnikskap, stormhood of duvelskaore (Aconitum) is e geslech van vaste plantjen oete ranonkelfemielje (ranunculaceae). 't Geslech kèntj 300 toet 400 saorte.
De blome vörme meistes ènjstenjige troesse. 't Bäövelste bloomsblaad haet de vorm van 'nen helm of 'ne paterskap, wo de vouksnaam denouch van is aafgelèdj. De vief bloomsblajer zeen gael, paars of blaw. De blajer zeen meistes deep gedeildj toet gesplete, bao noeatj óngedeildj.
Väöl saorte vanne paterskap zeen hieël sterk vergiftig. Det göldj veur alle deile, zelfs veuren honing. De plantje bevatten 'n vergif aconitine, 'n alkaloïed. Zelfs 't saap vanne plantj oppe hoed kan 'n haevige reaksje tewaegbringe.
De saorte van dit geslech kómme veural veur inne gemaesigdje streke van 't naordelik halfróndj. Ruum 200 saorte kómme veur in Sjina. De veurnaamste standjplaatse zeen vöchtige bäöm van bergweie.
In Nederlandj en op 't Belsj kump slechs ein saort van netuur veur: de gaele paterskap (Aconitum vulparia). Verwiljerdj kump allewiel ouch de blawwe paterskap (Aconitum napellus) veur. Wiejer kómmen in sierhäöf nag d'n haofpaterskap (Aconitum stoerkianum) enne bóntje paterskap (Aconitum variegatum) veur.
Paterskap, papemöts, monnikskap, stormhood of duvelskaore (Aconitum) is e geslech van vaste plantjen oete ranonkelfemielje (ranunculaceae). 't Geslech kèntj 300 toet 400 saorte.
De blome vörme meistes ènjstenjige troesse. 't Bäövelste bloomsblaad haet de vorm van 'nen helm of 'ne paterskap, wo de vouksnaam denouch van is aafgelèdj. De vief bloomsblajer zeen gael, paars of blaw. De blajer zeen meistes deep gedeildj toet gesplete, bao noeatj óngedeildj.
Väöl saorte vanne paterskap zeen hieël sterk vergiftig. Det göldj veur alle deile, zelfs veuren honing. De plantje bevatten 'n vergif aconitine, 'n alkaloïed. Zelfs 't saap vanne plantj oppe hoed kan 'n haevige reaksje tewaegbringe.
De saorte van dit geslech kómme veural veur inne gemaesigdje streke van 't naordelik halfróndj. Ruum 200 saorte kómme veur in Sjina. De veurnaamste standjplaatse zeen vöchtige bäöm van bergweie.
In Nederlandj en op 't Belsj kump slechs ein saort van netuur veur: de gaele paterskap (Aconitum vulparia). Verwiljerdj kump allewiel ouch de blawwe paterskap (Aconitum napellus) veur. Wiejer kómmen in sierhäöf nag d'n haofpaterskap (Aconitum stoerkianum) enne bóntje paterskap (Aconitum variegatum) veur.
Ju Poatermutse (Aconitum), uk Jan un Gräite in de Kuutske is ne krüüdige Plonte, ju der goud juun Keelde kon. Dät rakt sun tjoohunnert Soarten. In dät Tertiär waas dät ne arktiske Plonte, ju sik unner do Iestiede fon Siberien fersprat häd ätter Eurasien un Noud-Amerikoa. Do wichtichste Bloitesteede sunt fuchtige Steeden ap Bierichweeden. Do Plonten sunt oarich giftich. Ju Poatermutse skäl ju giftichste Ploante fon Europa weese.
Aal Soarten luuke Insekte un foarallen Moasiemen an un me häd do deeruum jädden as Tuunplonten. Do Bloumen bildje maasttied Druuste. Dät bupperste Bloumenblääd häd ju Foarm fon n Hälm af n Mönkenkappe un do Bloumen sitte bie wäkke Soarten uk two an two bienunner, deerhäär wäil die twäide seelter Noome.
In ju Homöopathie un ju chineeske Medizin jeelde do Plonten as Heelplonten.
Qheudleu[1] o Qheudàrnàr[2], Qheudrå[3], Gheule-éd-leu[4], Capioe`d jindàrme[5], Baton-roÿal[6], Casq[7], Cramiyie[8], Pistoulé[9], Chosson[10], Madame (Aconitum)
Qheudleu o Qheudàrnàr, Qheudrå, Gheule-éd-leu, Capioe`d jindàrme, Baton-roÿal, Casq, Cramiyie, Pistoulé, Chosson, Madame (Aconitum)
Çirnûkê gur an bizinkuj (Aconitum) cinseke riwekên famîleya adirgeyan (Ranunculaceae) e. Riwekek pirr axûdar (bijehr) e.
Navê wê yê latînî ji mîtolojiya grekî tê. Tê texmînkirin ku ev nav jî bingeha xwe ji çiyayê Akonîtos ê li Pontûsê ye girtiye. Herkûles segê serî yê Hadesê (gorî mîtolojiya grekî dojeh) Kerber (Zerberus) xapandiye, deraniya erdxana ronahî. Kerber vereşiyaye, li cihê vereşa wê lê rijiyaye ev giha hêşîn bûye.
Çirnûka gurê sala 2005'ê wekî riweka axûdar a salê hatiye hilbijartin. Bi qasî 400 cureyên wê hene. Li Kurdistanê jî hin cureyên wê diçên.
Çirnûkê gur an bizinkuj (Aconitum) cinseke riwekên famîleya adirgeyan (Ranunculaceae) e. Riwekek pirr axûdar (bijehr) e.
Navê wê yê latînî ji mîtolojiya grekî tê. Tê texmînkirin ku ev nav jî bingeha xwe ji çiyayê Akonîtos ê li Pontûsê ye girtiye. Herkûles segê serî yê Hadesê (gorî mîtolojiya grekî dojeh) Kerber (Zerberus) xapandiye, deraniya erdxana ronahî. Kerber vereşiyaye, li cihê vereşa wê lê rijiyaye ev giha hêşîn bûye.
Çirnûka gurê sala 2005'ê wekî riweka axûdar a salê hatiye hilbijartin. Bi qasî 400 cureyên wê hene. Li Kurdistanê jî hin cureyên wê diçên.
Το ακόνιτο, επίσης λυκοκτόνο και ακονίτης, είναι γένος με πάνω από 250 είδη αγγειόσπερμων που ανήκουν στην οικογένεια Ρανουγκουλίδες. Αυτά τα ποώδη αιωνόβια φυτά είναι κυρίως ιθαγενή στα ορεινά τμήματα του Βόρειου Ημισφαιρίου[1] και αναπτύσσονται στο έδαφος των ορεινών βοσκοτόπων που συγκρατεί την υγρασία αλλά είναι καλά στραγγιζόμενο. Τα περισσότερα είδη είναι άκρως δηλητηριώδη[2] και πρέπει να αντιμετωπίζονται πολύ προσεκτικά.
Η ελληνική ονομασία ακόνιτο (ἀκόνιτον), πιθανόν προέρχεται από τη λέξη ἄκων, που σημαίνει ακόντιο, των οποίων ακοντίων τα άκρα ήταν δηλητηριασμένα με την ουσία ή από ακόνες, εξαιτίας του βραχώδους εδάφους στο οποίο πιστεύεται ότι αναπτυσσόταν το φυτό.[3] Η ελληνική ονομασία λυκοκτόνο θεωρείται ότι υποδηλώνει τη χρήση του χυμού του για το δηλητηριασμό των ακοντίων για το σκότωμα λύκων.[4]
Το ακόνιτο, επίσης λυκοκτόνο και ακονίτης, είναι γένος με πάνω από 250 είδη αγγειόσπερμων που ανήκουν στην οικογένεια Ρανουγκουλίδες. Αυτά τα ποώδη αιωνόβια φυτά είναι κυρίως ιθαγενή στα ορεινά τμήματα του Βόρειου Ημισφαιρίου και αναπτύσσονται στο έδαφος των ορεινών βοσκοτόπων που συγκρατεί την υγρασία αλλά είναι καλά στραγγιζόμενο. Τα περισσότερα είδη είναι άκρως δηλητηριώδη και πρέπει να αντιμετωπίζονται πολύ προσεκτικά.
Айыутабан (рус. Боре́ц, Акони́т, лат. Aconítum) — лютиктар ғаиләһенә ингән уҡ япраҡлы, төрлө төҫтәге өйкөм сәскәле күп йыллыҡ үҫемлек; бал ҡорттары уның татын һәм һеркәһен яратып йыя.
Яҡынса 300 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда 2 төрө үҫә: имәнлек айыутабаны һәм бүре айыутабаны. Имәнлек айыутабаны ҡоро болонда һәм ташлы далала, бүре айыутабаны урманда, аҡланда, урман буйында, тау болононда үҫә; республиканың бөтә биләмәһендә, йышыраҡ урманлы һәм таулы райондарҙа таралған.
Күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, бейеклеге 80—200 см. Япрағы бармаҡ бүленешле йәки теленмә. Сәскәһе торҡа һымаҡ, һары, шәмәхә төҫөндә, сәскәлеге — тәлгәш, июнь—июлдә сәскә ата. Емеше күп япраҡлы, июль—августа өлгөрә.
Декоратив һәм ағыулы үҫемлек. Составында алкалоидтар бар, медицинала ҡулланыла.
Ырыу үҙенә 250—300 төрҙө берләштерә. Улар Төньяҡ ярымшарҙатаралған. Рәсәй биләмәләрендә 75 төрө билдәле. Шуларҙың бер нисәһе:
Аю көпшәсе (аконит, бүре буган уты, лат. Aconitum L., 1753[1][2]) — казаякчалар гаиләлегеннән күпъеллык агулы үләнчел үсемлек.
Аю көпшәсе (аконит, бүре буган уты, лат. Aconitum L., 1753) — казаякчалар гаиләлегеннән күпъеллык агулы үләнчел үсемлек.
Аҷалгиёҳ, биш, «заҳри Сербер», алафи каждум, (лот. Acónítum) — як ҷинси гиёҳҳои заҳрнок мебошад.
Дар Тоҷикистон се намуди Аҷалгиёҳ мерӯяд.
Аҷалгиёҳи зарафшонӣ ё барчак (Аҷалгиёҳи zeravschanicum) то 100 см қад мекашад. Решапояаш аз 4-12 лӯндак (дарозиаш 2-8 см, бараш 0,2-0,5 см) иборат аст. Пояаш рост, пашмакдор. Баргаш (бештар дар бехи поя месабзад) думчадароз (8-25 см), гирд (дарозиаш 5-15 см, бараш 4-9 см), 3-5-парра, бепашмак; баргҳои қисми болотари поя майдатар, думчакӯтоҳ ё бедумча мешаванд. Гулаш зардтоб (моҳҳои июн-июл мешукуфад); шаҳди гулаш барои занбӯри асал заҳр аст. Асосан дар дашту марғзор, арчаву тӯсзор ва настаранзори мавзеъҳои баландкӯҳ (ҷануб ва шарқи Тоҷикистон, қаторкӯҳҳои Зарафшон, Туркистон ва Ҳисору Дарвоз; 2400-3600 м баландтар аз сатҳи баҳр) месабзад.
Аҷалгиёҳи гирдабарг (Aҷалгиёҳ rotundifolium) то 65 см қад мекашад. Решапояаш аз 2 лӯндак (дарозиаш 4,5 см, бараш 0,3-0,8 см) иборат аст. Пояаш нисбатан сербарг, серпашмак. Баргаш думчадор, гирди 2-3 парра (дарозии паҳнакаш 2,5-22 см, бараш 2,5-9 см). Гулаш бунафштоб, рагчаҳои гулбаргаш кабуд (моҳҳои июл — август мешукуфад). Дар мавзеъҳои баландкӯҳ, санглох ва марғзори субалпӣ (Помири Ғарбӣ, Тоҷикистони Шарқӣ, Ҳисору Дарвоз; 3200-4400 м баландтар аз сатҳи баҳр) месабзад.
Аҷалгиёҳи талассӣ (Аҷалгиёҳ talassicoum) то 150 см қад мекашад. Решапояаш аз 3-4 лӯндаки ба ҳам пайваст (дарозии ҳар кадомаш то 2 см, бараш 1-1,5 см) таркиб ёфтааст. Баргаш бепашмак, думчадор (дарозиаш 7-11 см, бараш 10-16 см). Гулаш калон (дарозиаш то 3 см, бараш 1,5 см), нилгун (моҳҳои июл — август мешукуфад). Дар минтақаи дашт, арчазор ва марғзори сернами қ-кӯҳҳои Зарафшону Туркистон (2300—2850 м баландтар аз атҳи баҳр) нумӯ меёбад. Гиёҳест хосси шимоли Помиру Олой ва Тиёншони Ғарбӣ.
Аҷалгиёҳ гиёҳи заҳрнок аст. Замонҳои қадим одамон аз Аҷалгиёҳ мулӯҳ ва заҳр тайёр мекарданд. Қабилаҳое, ки сокини нишебҳои шарқии кӯҳсори Ҳимолой буданд, нӯги найзаро ба заҳри Аҷалгиёҳ (аконитум) олуда, ба шикори хирс мебаромаданд. Ба қавли Арасту чунин найзаҳои заҳролударо дар ҷангҳои байниқабилавӣ низ ба кор мебурданд. Шоҳи Пергамия Атталуси III (Филометр), ки дар асри 2 то милод умр ба сар бурдааст, дар боғи худ ҳар гуна рустаниҳои заҳрнок, аз ҷумла Аҷалгиёҳро парвариш мекардааст. Магарбал ном лашкаркаш (асри 2-и то милод) аскарони душманро бо майе, ки қиёми Аҷалгиёҳ дошт, заҳролуд сохтааст. Абуалии Сино биш, яъне Аҷалгиёҳро заҳри ҳалоҳил мешумурд. Ҳамаи узвҳои Аҷалгиёҳ (тар ва хушк), алалхусус бехи он хеле заҳрноканд.
Аҷалгиёҳ барои чорво (бузу гӯсфанд, хук, гов, асп, хачир) хавф дорад. Ҳатто 14-16 г алафи сабзи Аҷалгиёҳ бузро ба зудӣ мекушад. Гӯшти чунин чорво барои одам заҳрнок аст. Заҳрнокии Аҷалгиёҳ ба алкалоидҳои таркибаш вобастагӣ дорад. Миқдори алкалоидҳо ба давраи рушд, узв ва навъи Аҷалгиёҳ алоқаманд аст; дар баргу пояаш 0,15-1 % ва дар бехаш 1-2 % алкалоидҳо ҳастанд. Талатизин, талатизамин, талатизидин, изоталатизидин, моноасетилталатизамин, конделфин (Аҷалгиёҳ rotundifolium), гетератизин (зарафшанин) ва зарафшонидин (Аҷалгиёҳ zeravschanicum) аз ҷумлаи онҳоянд.
Аҷалгиёҳ рустании доруӣ низ ба ҳисоб меравад. Табибони халқӣ пештар бо барг, гул ва бехи он бемориҳои гуногун (сил, саратон ва захми меъда)-ро табобат мекарданд; аксар вақтҳо беморон заҳролуд мешуданд. Дар амалияи тибби имрӯза доруҳоеро, ки аз лӯндаки Аҷалгиёҳ тайёр мекунанд, чун омили рафъи ҳисси дард (ҳангоми миёндард, тарбод ва ғайра) истифода мебаранд. Қиёми спиртии Аҷалгиёҳ ҷузъи таркибии доруи «акофит» ва «ангинол» («эхинол») мебошад.
Бо мақсади худтабобат истифода бурдани Аҷалгиён қатъиян мамнӯъ аст (3-4 мг аконитин барои организми одам марговар мебошад).
Гуруҳ: Гиёҳҳои заҳрнок
Едич (науч. Aconitum) — секој член од двата рода повеќегодишни растенија од семејството на лутичињата. Во едичите (змиино цвеќе или волчји отров) припаѓаат отровните растенија што цветаат во лето, и ерантисот (змиски едич), кој, всушност е украсно цвеќе што цвета напролет. Сувкастиот јазлест корен од A.napellus порано се користел како седатив и средство против болки.
Едич (науч. Aconitum) — секој член од двата рода повеќегодишни растенија од семејството на лутичињата. Во едичите (змиино цвеќе или волчји отров) припаѓаат отровните растенија што цветаат во лето, и ерантисот (змиски едич), кој, всушност е украсно цвеќе што цвета напролет. Сувкастиот јазлест корен од A.napellus порано се користел како седатив и средство против болки.
Уу коргошун (лат. Aconitum, L. 1753) — өсүмдүктөрдүн байчечекейлер тукумунун уруусу. Көп жылдык чөп. Тамыры жоон, түймөк сымал, жалбырагы татаал, манжадай тилик, гүлү сары, көк, кызгылт көк, кээде ак, чачыдай топ гүлгө чогулган. Уу коргошундун Тундүк жарым шарда 300, Кыргызстанда 9 түрү (ак кодол, бурма кара, кара барпы, кулунчак ж. б.) кезигет. Ал — уулуу өсүмдүктердүн эң күчтүүлөрүнөн. Уу зат айрыкча тамырында көп.
Анда онго жакын алкалоид бар, негизгиси — аконитин. Уу коргошун байыртан дары катары белгилүү. Тамырын кайнатып, сүт кошуп, ысык ичишкен. Улаарган ооруларды дарылоодо колдонулган. Акыркы жылдарда Уу когошун жакшы изнлденип, жаңы касиеттери ачылууда. Анын алкалоиддеринен алынган дарылар медицинада жана ветеринарияда кеӊири колдонулушу мүмкүн.
अतिविष ही भारतात उगवणारी एक आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती आहे.
अतिवि़षाला भारतीय भाषांमधून या वेगवेगळ्या नावांनी ओळखले जाते.:
वनौषधी गुणादर्श- ले.-(कै.) आयुर्वेदमहोपाध्याय शंकर दाजीशास्त्री पदे
गांवो में औषधी रत्न-प्रकाशक-कृष्णगोपाल आयुर्वेद भवन,कालडा,(जि.-अजमेर)
Indian Medicinal Plants(IV volume)
अतिविष ही भारतात उगवणारी एक आयुर्वेदिक औषधी वनस्पती आहे.
अतिवि़षाला भारतीय भाषांमधून या वेगवेगळ्या नावांनी ओळखले जाते.:
इंग्लिश- इंडियन अतीस कन्नड़- अति विषा गुजराती- अति बखनी कली तमीळ- अति विषम तेलुगू- अतिबसा पंजाबी- अतीस फारसी- बज्जे तुर्की बंगाली- आतइच मराठी- अतिविष संस्कृत-विषा, अतिविषा हिंदी- अतीस शास्त्रीय नाव- ॲकोनाइटम हेटरोफायलमबच्छनाभ या ऐकोनाइट (Aconite) रैननकुलेसी (Ranunculaceae) या बटरकप (Buttercup) कुल का पौधा है। यह उत्तरी गोलार्ध का देशज है। इसकी लगभग 100 जातियाँ ज्ञात हैं। भारत में भी इसकी कुछ जातियाँ पाई जाती हैं। ऐकोनाइट बहुत ही विषैला होता है। इसकी जड़ों, पत्तों, बीजों और कभी-कभी फूलों में भी विष रहता है। किंतु नियमित मात्रा में सेवन करने से इनमें औषधीय गुण होते हैं। ब्रिटेन में आकोनीटुम नापेल्लुस (Aconitum napellus L.) मान्य औषधि है। यह जाति तो भारत में नहीं होती, किंतु इसके वंश की अन्य जातियां पाई जाती हैं जो उतनी ही उपयोगी हैं। इसके फूलों का रंग बैंगनी-नीला से लेकर पीला और सफेद तक होता है, कुछ फूल द्विरंगी भी होते हैं। फूलों की सुंदर और टोप के आकार के होने के कारण बच्छनाभ के पेड़ उद्यानों की शोभा बढ़ाने के लिए लगाए जाते हैं।
बच्छनाभ का व्यवहार औषधियों में भी होता है। इसका लेप तंत्रिका शूल (Neuralgia) और आमवात (rhumatic pain) में प्रयुक्त होता है। अत: यह पीड़ाहारी होता है। मुखसेवन से यह स्वेदनकारी होता है। अत: ज्वर में शरीर के ताप को कम करता है, पर इसकी मात्रा बड़ी अल्प रहती है, अन्यथा यह घातक हो सकता है। इसकी जड़ों से टिंचर तैयार होता है और उस टिंचर का एक बार में पाँच बूंद से अधिक का व्यवहार नहीं किया जाता। अति विषाक्त होने के कारण इसके व्यवहार में बड़ी सावधानी बरती जाती है। डाक्टर की अनुमति के बिना इसका व्यवहार नहीं करना चाहिए। जो ऐकोनाइट ओषधि के लिए व्यवहृत होता है वह ऐकोनाइट नैपेलस (Aconite napellus) कहलाता है।
इसके विष का कारण एक ऐल्क्लॉयड है, जिसका नाम एकोनिटिन (aconitin) दिया गया है। यह शुद्धावस्था में प्राप्त किया गया है और इसकी संरचना भी मालूम कर ली गई है।
वैज्ञानिक नाम : आकोनीटुम हेटेरोफील्लुम (Aconitum heterophyllum Wall.) कश्मीरी - अतीस, अतिविष, पोदिस)
यह एक छोटा सा पौधा है जो उत्तर पश्चिम हिमालय में 2,000 से 4,000 मी ऊंचाई वाले क्षेत्रों में पाया जाता है। अतीस के प्रकंद ज्वर एवं ज्वर के बाद दुर्बलता दूर करने के लिए उपयोगी बताये जाते हैं। अतीस में बलवर्धक गुण तो अवश्य हैं, किंतु ज्वरनाशक के रूप में इसकी मान्यता अधिक नहीं है। यह अतिसार व पेचिश में भी उपयोगी है।
वैज्ञानिक नाम : आकोनीटुम कासमांथुम (Aconitum chasmanthum Stapf)
यह पौधा भी उसी क्षेत्र में पाया जाता है जहां अतीस होता है। यद्यपि इस पौधे के प्रकंदों में ब्रिटेन वाले अकोनाइट से उपयोगी तत्वों की मात्रा लगभग दस गुना अधिक होती है, फिर भी उनकी क्षमता उतनी नहीं होती। ब्रिटेन वाली जाति के स्थान पर बनबलनाग प्रयोग करने के लिए उपयुक्त बताया जाता है।
बच्छनाभ या ऐकोनाइट (Aconite) रैननकुलेसी (Ranunculaceae) या बटरकप (Buttercup) कुल का पौधा है। यह उत्तरी गोलार्ध का देशज है। इसकी लगभग 100 जातियाँ ज्ञात हैं। भारत में भी इसकी कुछ जातियाँ पाई जाती हैं। ऐकोनाइट बहुत ही विषैला होता है। इसकी जड़ों, पत्तों, बीजों और कभी-कभी फूलों में भी विष रहता है। किंतु नियमित मात्रा में सेवन करने से इनमें औषधीय गुण होते हैं। ब्रिटेन में आकोनीटुम नापेल्लुस (Aconitum napellus L.) मान्य औषधि है। यह जाति तो भारत में नहीं होती, किंतु इसके वंश की अन्य जातियां पाई जाती हैं जो उतनी ही उपयोगी हैं। इसके फूलों का रंग बैंगनी-नीला से लेकर पीला और सफेद तक होता है, कुछ फूल द्विरंगी भी होते हैं। फूलों की सुंदर और टोप के आकार के होने के कारण बच्छनाभ के पेड़ उद्यानों की शोभा बढ़ाने के लिए लगाए जाते हैं।
बच्छनाभ का व्यवहार औषधियों में भी होता है। इसका लेप तंत्रिका शूल (Neuralgia) और आमवात (rhumatic pain) में प्रयुक्त होता है। अत: यह पीड़ाहारी होता है। मुखसेवन से यह स्वेदनकारी होता है। अत: ज्वर में शरीर के ताप को कम करता है, पर इसकी मात्रा बड़ी अल्प रहती है, अन्यथा यह घातक हो सकता है। इसकी जड़ों से टिंचर तैयार होता है और उस टिंचर का एक बार में पाँच बूंद से अधिक का व्यवहार नहीं किया जाता। अति विषाक्त होने के कारण इसके व्यवहार में बड़ी सावधानी बरती जाती है। डाक्टर की अनुमति के बिना इसका व्यवहार नहीं करना चाहिए। जो ऐकोनाइट ओषधि के लिए व्यवहृत होता है वह ऐकोनाइट नैपेलस (Aconite napellus) कहलाता है।
इसके विष का कारण एक ऐल्क्लॉयड है, जिसका नाम एकोनिटिन (aconitin) दिया गया है। यह शुद्धावस्था में प्राप्त किया गया है और इसकी संरचना भी मालूम कर ली गई है।
प्राणी हरूको लागि घातक रसायन विष(विरुवा) यो विरुवा नेपालको हिमाली भेकमा ६०० – ३००० मिटरको उचाईमा खुल्ला ढुङ्गा भएको ठाउँमा पाइन्छ। यो विरुवा १.५ मिटरसम्म अग्लो हुन्छ। यस विरुवाको पातको आकार गोलाकार , मृगौलाकार , अण्डाकार भए पनि पातको किनारा विभिन्न प्रकारले च्यातिएको र छिया छिया परेको हुन्छ। फूल फुल्ने बेलामा सबभन्दा तल्लो ५ देखि ८ पातहरू झरि सकेका हुन्छन्। विचको र माथिल्लो पातहरू झ्याम्म परेका हुन्छन्। पातको भेट्नो लामो हुन्छ। विरुवाको माथिल्लो भागमा धेरै फूलहरू झुप्पा फूलेका हुन्छन्। यसो हेर्दा यो विरुवा A ferox जस्तै देखिने भएता पनि यसका फूलहरू धेरै संख्यामा गुचुमुचु परेर डाँठको टुप्पामा खाँदिएको हुन्छ। A ferox का फूलहरू थोरै संख्यामा हुन्छन्। फूलको आकृति हेर्दा लामाहरूले अथवा पादरीहरूले धर्म गर्दा लगाउने टोपीको आकार सँग मिल्दो जुल्दो हुनाले अंग्रेजीमा मंकस हुडार( Monks hood) भन्ने चलन छ। विरुवाको माथिल्लो भागको पातको काखीबाट फूलहरू पलाएको हुन्छ र विरुवाको माथिल्लो टुप्पामा १० देखि १२ वटा फूलहरू खुकुलो झुप्पामा मिलेका हुन्छन्।
यो विरुवाको जडीबुटीमा प्रयोग हुने भाग हो। गानोहरू दुईवटा जोल्टीएका हुन्छन्। यसको आकार सानो गाजरको जस्तो हुन्छ। यसको गानो १० देखि २० सेन्टिमिटरसम्म लामो र १.५ देखि ३ सेन्टिमिटरसम्म चौडा हुन्छ। यसको रङ्ग गाढा खैरो अथवा कालो हुन्छ र गानोबाट जराहरू निस्किएका हुन्छन्।
आयुर्वेदिक पद्धति अनुसार विषलाई गाईको मुत्र अथवा दुधमा शोधन गरी सकेपछि प्रयोग गरिन्छ। यो बाट कफ , घाँटी दुखेको , ज्वरो , पित्त , फोक्सो र आन्द्राको रोगमा प्रयोग गरिन्छ।
प्राणी हरूको लागि घातक रसायन विष(विरुवा) यो विरुवा नेपालको हिमाली भेकमा ६०० – ३००० मिटरको उचाईमा खुल्ला ढुङ्गा भएको ठाउँमा पाइन्छ। यो विरुवा १.५ मिटरसम्म अग्लो हुन्छ। यस विरुवाको पातको आकार गोलाकार , मृगौलाकार , अण्डाकार भए पनि पातको किनारा विभिन्न प्रकारले च्यातिएको र छिया छिया परेको हुन्छ। फूल फुल्ने बेलामा सबभन्दा तल्लो ५ देखि ८ पातहरू झरि सकेका हुन्छन्। विचको र माथिल्लो पातहरू झ्याम्म परेका हुन्छन्। पातको भेट्नो लामो हुन्छ। विरुवाको माथिल्लो भागमा धेरै फूलहरू झुप्पा फूलेका हुन्छन्। यसो हेर्दा यो विरुवा A ferox जस्तै देखिने भएता पनि यसका फूलहरू धेरै संख्यामा गुचुमुचु परेर डाँठको टुप्पामा खाँदिएको हुन्छ। A ferox का फूलहरू थोरै संख्यामा हुन्छन्। फूलको आकृति हेर्दा लामाहरूले अथवा पादरीहरूले धर्म गर्दा लगाउने टोपीको आकार सँग मिल्दो जुल्दो हुनाले अंग्रेजीमा मंकस हुडार( Monks hood) भन्ने चलन छ। विरुवाको माथिल्लो भागको पातको काखीबाट फूलहरू पलाएको हुन्छ र विरुवाको माथिल्लो टुप्पामा १० देखि १२ वटा फूलहरू खुकुलो झुप्पामा मिलेका हुन्छन्।
यो विरुवाको जडीबुटीमा प्रयोग हुने भाग हो। गानोहरू दुईवटा जोल्टीएका हुन्छन्। यसको आकार सानो गाजरको जस्तो हुन्छ। यसको गानो १० देखि २० सेन्टिमिटरसम्म लामो र १.५ देखि ३ सेन्टिमिटरसम्म चौडा हुन्छ। यसको रङ्ग गाढा खैरो अथवा कालो हुन्छ र गानोबाट जराहरू निस्किएका हुन्छन्।
आयुर्वेदिक पद्धति अनुसार विषलाई गाईको मुत्र अथवा दुधमा शोधन गरी सकेपछि प्रयोग गरिन्छ। यो बाट कफ , घाँटी दुखेको , ज्वरो , पित्त , फोक्सो र आन्द्राको रोगमा प्रयोग गरिन्छ।
ਅਤੀਸ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਪੌਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 1 ਤੋਂ 3 ਫੁੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਤਣਾ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰੋਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀਆਂ 2 ਤੋਂ 4 ਇੰਚ ਲੰਬੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਦਾ ਅਕਾਰ ਦਿਲ ਦੀ ਸਕਲ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੀਲੇ ਜਾਂ ਹਰੇਪਨ ਰੰਗ ਵਾਲੇ ਗੁੱਛਿਆਂ 'ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਫੁੱਲ ਇੱਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਇੰਚ ਲੰਬੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਾਥੀ ਦੇ ਦੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।[1]
ਅਤੀਸ ਦਾ ਰਸ ਤਿਕੜ, ਕਟੁ, ਪਾਚਕ, ਗਰਮ ਤਸੀਰ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬੁਖਾਰ, ਖੰਘ, ਬਣਾਸੀਰ, ਅਤਿਸਾਰ, ਜ਼ਹਿਰ, ਠੰਡ-ਜੁਕਾਮ, ਹਿਚਕੀ ਲਈ ਗੁਣਕਾਰੀ ਹੈ।
ਅਤੀਸ ਦਾ ਰਸਾਇਣਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੇਟਿਸੀਨ, ਹੇਟ੍ਰਾਟੀਸਿਨ, ਤਿਹਾਇਡ੍ਰੇਸ਼ਨ, ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ఎకోనిటమ్ (Aconitum (/[unsupported input]ˌækəˈnaɪtəm/ A-co-ní-tum),[1] known as aconite, monkshood, wolfsbane, leopard's bane, women's bane, Devil's helmet or blue rocket,[2] పుష్పించే మొక్కలలో రానన్కులేసి (Ranunculaceae) కుటుంబానికి చెందిన ప్రజాతి. దీనిలో సుమారు 250 జాతుల మొక్కలున్నాయి.
ఎకోనిటమ్ (Aconitum (/[unsupported input]ˌækəˈnaɪtəm/ A-co-ní-tum), known as aconite, monkshood, wolfsbane, leopard's bane, women's bane, Devil's helmet or blue rocket, పుష్పించే మొక్కలలో రానన్కులేసి (Ranunculaceae) కుటుంబానికి చెందిన ప్రజాతి. దీనిలో సుమారు 250 జాతుల మొక్కలున్నాయి.
