الأسماء في صفحات التنقل
Alnus glutinosa has been called A . vulgaris Hill in some older literature; that name was not validly published.
L'Alnus glutinosa ye un árbol de la familia de les betulacees estendíu per Europa y el sudoeste d'Asia. El so hábitat natural son los llugares húmedos y montes riberanos.
Árbol de mediu altor (20-30 m), caducifoliu. Carauterizáu poles sos fueyes de 6 a 12 cm de llargor con peciolos curtios (5-10 cm), de color verde escuru, o fuerte pol fai y daqué más claro pol viesu, llimbu arrondáu y con estremidá truncada. Una orixinalidá ye que permanecen verdes hasta la so cayida. Con 5 a 8 pares de nervios paralelos. Fexes de pelos ablancazaos o acolorataos nes axiles nel viesu. Cuando broten en primavera, resulten daqué peloses y bien llueu lampiñas.
Les fueyes nueves y los biltos son bien pegañosos nel estáu xuvenil, con carauterístiques glándules resinoses. L'árbol con frecuencia permanez verde hasta l'entamu del iviernu. Yemes estreches y ovoides, clara y gruesamente pedunculaes en forma de maza col estremu arrondáu, de color pardu acoloratáu o violáceo, con frecuencia puntiaes bien finamente de blancu por secreciones cérees, les terminales mayores que les llaterales. Insertamientu espiralada nel ramilo. Atópense cubiertes por 3 escames, de les que namái 2 son visibles.
El floriamientu produzse enantes d'apaecer les fueyes. Los amentos masculinos, de 5 a 10 cm, son delgaos, cilíndricos y pendulares, de coloración acoloratada. Los femeninos son más pequeños (2 cm) y de color marrón escuru a negru, duros y daqué maderizos, guardando cierta semeyanza colos conos de les coníferes. Cuando les pequeñes granes alaes son lliberaes, los conos permanecen nel árbol de cutiu mientres tol iviernu.
L'umeru arrobínase fácilmente por granes, anque emite abondosos chupones del raigañu. Raigaños bien estendíos en superficie. Llueu pierde'l raigañu principal y desenvuelve numberosos raigaños secundarios oblicuos y otros terciarios verticales d'anclaxe fuerte, más fondes, lo que lu dexa aguantar aveníes y riaes. En condiciones d'hinchente siguíu produz raigaños adventicias tienres y ramificaes nel tueru. Nos raigaños someros tien nódulos ( de 2 a 12 cm de diámetru) fixadores de nitróxenu atmosféricu, acomuñáu a la bacteria Actinomyces alni. L'umeru precisa tener los sos raigaños permanentemente enfiñíes n'agua. Tolera encharcamiento periódicu siempres qu'haya renovación d'agua corriente. Ye por esta razón que los montes d'omeros, les alisedas, sían la comunidá vexetal potencial de les riberes de los ríos hasta una altitú d'unos 500 ó 600 m.
La madera del umeru ye bastante clara, pero al cortala tórnase color coloráu-anaranxáu y, poro, en munchos países d'Europa creíen qu'esti árbol taba embruxáu. La madera ye bien resistente na agua, motivu pol que los nuesos antepasaos lu usaron pa realizar palafitos. Los cimientos de los edificios de Venecia tán fechos en madera d'umeru común.
Na mitoloxía nórdica, l'umeru ye un símbolu de la resurreición, probablemente porque la madera pasa del blancu en candia cuando ye cortada, recordando a los sangre humano. Los primeros humanos de la mitoloxía nórdica fueron creaos a partir de fresnos y umeros. N'Irlanda, la reverencia que se sentía respectu al umeru yera tan fonda que cortar unu yera una ofiensa criminal. N'otros llugares, como Terranova, atribuyíense-y aplicaciones melecinales pal tratamientu de les quemadures , el reumatismu y el dolor . En Finlandia utilicen pequeñes estielles de la so madera p'afumar el pexe.[2]
Alnus glutinosa describióse por (L.) Gaertn. y espublizóse en De Fructibus et Seminibus Plantarum. . . . 2: 54. 1790.[3]
Alnus: nome xenéricu del llatín clásicu pa esti xéneru.[4]
glutinosa: epítetu llatín que significa "bien pegañosa"[5]
Corteza d'árbol adultu de A. glutinosa.
Les yemes de A. glutinosa, de color violáceo, son pedunculatas.
Fueyes, conos (enriba), amentos masculinos (les llongures, a izquierda) y amentos femininos (bien pequeños, nel centru) de A. glutinosa a la fin del branu.
Amentos femininos (izquierda embaxo), amentos masculinos (nel centru) y conos d'omeru (a la derecha) a la fin del iviernu.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. 
L'Alnus glutinosa ye un árbol de la familia de les betulacees estendíu per Europa y el sudoeste d'Asia. El so hábitat natural son los llugares húmedos y montes riberanos.
Adi qızılağac (lat. Alnus glutinosa) — tozağacıkimilər fəsiləsinin qızılağac cinsinə aid bitki növü.
(Yoxlanılıb 20 dekabr 2011)
Adi qızılağac (lat. Alnus glutinosa) — tozağacıkimilər fəsiləsinin qızılağac cinsinə aid bitki növü.
El vern (Alnus glutinosa)[1] és un arbre caducifoli del gènere Alnus originari de quasi tota Europa, incloent-hi la Gran Bretanya i Fennoscàndia, i del sud-est d'Àsia. Els emigrants n'han dut poblacions a Amèrica.
En la toponímia dels Països Catalans apareixen en el nom de localitats com Sant Just Desvern, Lavern o el barri de Barcelona de la Verneda. Altres noms populars pels quals se'l coneix són arbre negre, lladern, morera borda i mosquiter.[2]
Pot arribar a una alçada de 30 metres amb la capçada allargada formada per branques més aviat curtes i obertes. Té el tronc dret i amb l'escorça llisa, que es va clivellant amb l'edat formant crostes, que acaben caient.
Les seves fulles, de 5 a 9 cm, són arrodonides i resinoses (glutinoses) quan són joves, igual que passa amb els borrons. La floració és del tipus monoic amb flors masculines amb forma d'aments cilíndrics i vermellosos i flors femenines similars a petites pinyes. La floració té lloc entre els mesos de febrer i abril.[3] Les llavors són alades.
Malgrat que no és una planta lleguminosa fa simbiosi amb bacteris del terra que li proporcionen nitrogen.
Per distingir-lo són característiques la punta emarginada de les fulles (o sigui, en comptes de fer punta cap enfora fa un entrant) i les flors femenines com petites pinyes.
Els verns només es troben en sòls molt humits generalment en la ribera dels rius (i també dels canals de regadiu)[4] on formen les vernedes. Són molt corrents a la Cerdanya a les vores dels rierols i canals.
Hi ha quatre subespècies:
A Catalunya és comú des del Pirineu (per sota dels 1650 m)[5] fins al centre del país, sobretot a les comarques humides, i a les comarques de ponent, cap on davalla seguint els grans rius i les séquies; a la meitat oriental es fa molt rar al sud del Llobregat.[4] No és present al País Valencià ni a les Illes.[4]
La fusta de vern és molt apreciada i entre altres característiques té la de suportar molt bé estar submergida en l'aigua, per això s'ha fet servir com a fusta de suport a Venècia i Amsterdam.
En la mitologia britànica i nòrdica, el vern és un símbol de la resurrecció, probablement per què la fusta passa del blanc al roig quan és tallada, recordant a la sang humana. Els primers humans de la mitologia nòrdica varen ser creats a partir de freixes i verns. A Irlanda, la reverència que se sentia respecte al vern era tan profunda que tallar-ne un era una ofensa criminal. En altres llocs com a Terranova, se li atribuïen aplicacions medicinals per al tractament de les cremades, el reumatisme i el dolor. A Suomi (Finlàndia) utilitzen petites estelles de la seva fusta per fumar el peix.
Inflorescència femenina i llavors .
Inflorescència masculina (esquerra) i cons madurs (dreta).
Escorça d'arbre juvenil.
Escorça d'arbre adult.
Les gemmes són de color violaci i peducunlades.
Fulles, cons (amunt), aments masculins (els llargs, a l'esquerra) i aments femenins (molt petits, al centre) d' A. glutinosa a finals d'estiu.
El vern (Alnus glutinosa) és un arbre caducifoli del gènere Alnus originari de quasi tota Europa, incloent-hi la Gran Bretanya i Fennoscàndia, i del sud-est d'Àsia. Els emigrants n'han dut poblacions a Amèrica.
En la toponímia dels Països Catalans apareixen en el nom de localitats com Sant Just Desvern, Lavern o el barri de Barcelona de la Verneda. Altres noms populars pels quals se'l coneix són arbre negre, lladern, morera borda i mosquiter.
Math o Gwernen, sef coeden gollddail bychan yw Gwernen sy'n enw benywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Betulaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Alnus glutinosa a'r enw Saesneg yw Alder.[1] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Gwernen.
Math o Gwernen, sef coeden gollddail bychan yw Gwernen sy'n enw benywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Betulaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Alnus glutinosa a'r enw Saesneg yw Alder. Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Gwernen.
Olše lepkavá (Alnus glutinosa) je listnatý opadavý strom z čeledi břízovité. Dorůstá většinou do výšky zhruba 30 metrů, dožívá se obvykle zhruba 100 let, v některých případech kolem 200 let.
Koruna vejčitě podlouhlá, u starších jedinců až jehlanovitá; ve tvorbě koruny varíruje. Plnodřevný kmen, dřevo sytě žlutočervené s tmavými zónami, měkké, jemně pórovité, s četnými dřeňovými paprsky. Trvanlivost dřeva pod vodou je téměř neomezená. Borka v mládí hladká, šedavá, ve stáří černohnědá, rozpraskaná na přibližně čtvercové destičky. Letorosty zelené nebo světle purpurové, s nápadnými oranžově červenými lenticelami. Má velmi přizpůsobivý srdčitý kořenový systém, ale též s 1–2 m hlubokým kořenem kůlovým. Prostřednictvím kořenových hlízek s nitrogenními bakteriemi obohacuje půdu vázaným dusíkem. U olše se neprojevuje kořenová výmladnost, zato výmladnost pařezová je velmi silná. V prvním roce rostou olše velmi pomalu, v následujících letech rychle. Dospělosti dosahuje v zápoji ve 40 letech, jako solitér ve 12–20 letech.
Listy olše jsou střídavé, řapíkaté, široce vejčitého tvaru, 4–10 cm dlouhé, většinou s vykrojenou špičkou a klínovitou bází. Na obvodu jsou dvakrát mělce pilovité a lehce zvlněné, lysé; po obou stranách mají 5–8 párů žilek, v jejichž úžlabí se na rubu nacházejí žlutavé chomáčky chlupů. Rub listu světlejší, líc je leskle tmavozelený. Mladé lístky lepivé. Na podzim se listí nijak nezabarvuje, opadává zelené.
Květy jsou jednodomé. Samčí a samičí jehnědy na témže letorostu,dlouze stopkaté; objevují se již v létě předcházejícího roku. Samčí květy po 2–5, nící, koncové, s fialově hnědými podpůrnými šupinami a žlutými prašnými váčky, dlouhé zhruba 7 cm. Samičí květy 1–1,5 cm dlouhé, s vystupujícími červenými bliznami. Květy rozkvétají před pučením listů. Olše kvete v březnu a dubnu; značná produkce pylu – patří mezi významné alergeny.
Plodem olše jsou šištice, v nezralém stavu šedozelené a lepkavé, zralé tmavohnědé a dřevnaté, dlouhé 8–12 mm; zůstávají na stromě ještě dlouho po spadu semen. Semenné nažky leskle hnědé, stejnobarevné, ploché, okrouhlé až pětihranné s velice úzkými křídlatými okraji. Semeno zraje v září až říjnu, vylétává v únoru až březnu. Klíčivost je nízká, zachovává se asi 1 rok. Klíčí 4–6 týdnů po jarní setbě.
Pupeny spirálovitě uspořádané, stopkaté, tupé až špičatě vejčité, velmi lepkavé, fialově hnědé, lysé. Větvičky bez koncového pupenu.
List olše lepkavé
Samčí jehnědy olše lepkavé
Samičí květy olše lepkavé
Zralé samičí jehnědy a nažky olše lepkavé
Pupeny olše lepkavé
Dřevo olše lepkavé
Borka olše lepkavé
Typické stanoviště olše lepkavé
Olše lepkavá roste v téměř celé Evropě, v některých oblastech jihozápadní Asie (Turecko, Írán) a v severní Africe. Byla zavlečena i do Severní a Jižní Ameriky, Jižní Afriky a na Nový Zéland.[2]
Pionýrská dřevina. Vyžaduje hlubokou, na minerály bohatou, trvale vlhkou půdu. Ze všech našich dřevin snáší nejvíc půdní vlhkosti. Miluje zurčící vodu, proto často roste na březích řek a potoků. V močálovitých nížinách tvoří tzv. olšiny. Miluje světlo, je poměrně odolná vůči mrazu, vykazuje malou potřebu tepla. V mládí velmi choulostivá vůči suchu. Docela dobře snáší průmyslové znečištění.
Krajinotvorná dřevina, užívá se ke zpevňování břehů potoků. Poměrně dobře snáší znečištěné ovzduší, proto se užívá k osazování průmyslových oblastí. Vysazuje se i v parcích a zahradách. Dřevo se využívá v nábytkářství a umění. V minulosti se olše užívala na stavbu mostů a splavů. Rychle roste, společně s vrbou a topolem se užívá na výrobu pilinových briket a drtí. Rovněž zkvalitňuje půdu vázaným dusíkem.
Usušené listí pomáhá při nachlazeních, průjmech a horečkách. Kůra se užívala k vyčiňování kůží. Čerstvé rozmačkané listy ulevují vředům a bolavým nohám, působí hojivě na rozpraskané bradavky kojících matek. Olšové šištice se používají k úpravě vody v akvaristice.
Obrázky, zvuky či videa k tématu olše lepkavá ve Wikimedia Commons
Galerie olše lepkavá ve Wikimedia CommonsOlše lepkavá (Alnus glutinosa) je listnatý opadavý strom z čeledi břízovité. Dorůstá většinou do výšky zhruba 30 metrů, dožívá se obvykle zhruba 100 let, v některých případech kolem 200 let.
Rødel (Alnus glutinosa), ofte skrevet rød-el, er et op til 25 m højt træ, der findes på fugtig og næringsrig bund i skove og moser. Navnet skyldes at veddet kortvarigt farves orangerødt ved såring.
Rødel er et stort, løvfældende træ med en afrundet, tæt krone. Træet har ofte flere stammer fra jorden. grenene er først opstigende, men de bliver senere udstående. Barken er først violet-brun, så bliver den gråbrun med lyse barkporer, og til sidst er den grå og opsprækkende med korte, lodrette furer.
Knopperne er spredte og langstilkede. Farven er rødviolet, og formen er omvendt ægform. Bladene er runde til omvendt ægformede med rundtakket rand. Bladspids mangler, eller der er en indskæring i stedet. Oversiden er blank og mørkegrøn, mens undersiden er lysegrøn. Skudspidserne og de unge blade er klæbrige.
Højde x bredde og årlig tilvækst: 25 x 8 m (40 x 20 cm/år).
Hanblomsterne ses som rakler allerede om efteråret. Blomstringen finder sted i marts-april før løvspring. De hunlige rakler kommer først til syne i løvspringet. De modner og bliver til de velkendte "elle-kogler". De er hos rødel runde og langstilkede. Frøene spirer villigt.
Rodnettet er klokkeformet og meget dybtgående. Der er ikke mange vandrette rødder. Som alle El kan også denne forsyne sig med kvælstof ved hjælp af aktinomyceter (Frankia sp.), som den huser i knolde på rødderne.
Rødel danner skove på fugtig og mineralrig bund overalt i Danmark, dog mindre almindelig i Vestjylland. Den er hårdfør til zone 3.
Rødel trives bedst på fugtig bund med grundvandsbevægelse, men tåler stillestående vand. På meget tør jord bliver træet dog sjældent mere end 8-10 m højt, og på tør lerjord bliver det toptørt ved 25-års aldren og skyder i stedet nedefra, så at man ikke kan slippe af med planten. Bladene omsættes meget hurtigt af nedbryderorganismer, hvorved de fremmer mulddannelsen, men i vand forringer de levemulighederne for mange dyr og planter.[kilde mangler]
Rødel tåler frost og saltpåvirkning. Ligesom andre Elletræer tolererer den højt grundvandsspejl. Rødel skyder villigt fra stub eller stamme efter beskæring. Den kan bruges til at fiksere kvælstof (s.k. ammetræ) og derved tilføre gødning i stort set alle typer plantninger. Grenene bides normalt ikke af vildt, men frøene i de små koglelignende stande ædes af småfugle om vinteren.
Dens plantesaft er spiselig. Træet kan stynes for at danne et mindre træ eller mere busklignende form.
Danske rødel af frøkilden "Gråsten" er blandt de almindeligt plantede træer i Japan.
Trækronen i lysåbent område, Marburg i Tyskland
Ellekogler
Ellekogler og frø
rødels røde ved
Rødel (Alnus glutinosa), ofte skrevet rød-el, er et op til 25 m højt træ, der findes på fugtig og næringsrig bund i skove og moser. Navnet skyldes at veddet kortvarigt farves orangerødt ved såring.
Die Schwarz-Erle (Alnus glutinosa), auch in der Schreibweise Schwarzerle, ist ein mittelgroßer Laubbaum aus der Gattung der Erlen und gehört damit zur Familie der Birkengewächse (Betulaceae). Weitere gebräuchliche Namen für die Schwarz-Erle sind Eller oder Else.[2] Weil sich frisch geschnittenes Holz rot färbt, wird sie auch Rot-Erle genannt – ein Name, der jedoch auch für die in Nordamerika beheimatete Rot-Erle (Alnus rubra) verwendet wird.[3]
Die Schwarz-Erle ist in ganz Europa verbreitet und fehlt nur im Norden Skandinaviens und auf Island. Sie ist durch ihre zäpfchenartigen Fruchtstände, die über den Winter am Baum bleiben, durch die vorne abgerundeten bis eingekerbten Blätter, die kahlen Triebe und durch die schwarzbraune, zerrissene Borke älterer Bäume einfach zu erkennen.[4] Ihr vergleichsweise niedriges Höchstalter von 120 Jahren, ihr rasches Wachstum und das hohe Lichtbedürfnis junger Bäume weisen die Art als Pionierbaumart aus. Auf den meisten Standorten ist sie damit der Konkurrenz anderer Arten auf Dauer nicht gewachsen.
Sie ist jedoch anderen Laubbäumen auf ausgesprochen nassen, grundwasserbeeinflussten oder zeitweise überschwemmten Standorten überlegen und bildet dort auch Reinbestände, so zum Beispiel im Spreewald südlich von Berlin.[5] Da man die Erle häufig in feuchten, auch sumpfigen Gebieten findet, die als unheimlich galten, wird sie im Volksglauben häufig mit dem Teufel und Hexerei in Verbindung gebracht.[6] Erlenholz ist unter Wasser äußerst beständig. Es wurde daher schon in der Jungsteinzeit für Pfahlbauten verwendet. Auch Venedig wurde auf Eichen- und Erlenholz errichtet.[7] Die Schwarz-Erle wurde in Deutschland zum Baum des Jahres 2003 bestimmt.[8]
Die Schwarz-Erle ist ein sommergrüner Laubbaum und erreicht eine Höhe von 30 Metern, selten auch bis zu 40 Metern mit Stammdurchmessern von bis zu einem Meter. Der Stamm ist von geradem Wuchs und erstreckt sich bis zur Kronenspitze. Die Kronenformen sind innerhalb des Verbreitungsgebiets sehr unterschiedlich, üblicherweise wird sie als pyramidal beschrieben. Auffallend ist die bis ins hohe Alter auftretende Syllepsis (Entstehung von Seitentrieben ohne Knospenstadium); an jüngeren Bäumen können sich die sylleptischen Seitentriebe sogar noch einmal sylleptisch verzweigen. Die Schwarz-Erle erreicht mit 100 bis 120 Jahren ein vergleichsweise geringes Alter; Bäume aus Stockausschlägen erlangen selbst dieses Alter nicht.[5]
Die Rinde junger Bäume ist grünlich braun, glänzend, glatt und zeigt zahlreiche quer stehende Korkporen. Sie entwickelt sich bei älteren Bäumen zu einer dunkelgrauen bis schwarzbraunen und durch Risse in kleine, eckige Stücke geteilten Schuppenborke. Der Gerbstoffgehalt der Rinde beträgt etwa 9 Prozent.[9]
Erlenholz gehört zu den Splintholzarten, Kernholz und Splintholz sind also farblich gleich. Das Holz ist zerstreutporig, die Jahrringe sind kaum sichtbar. Nach dem Fällen erscheint das Holz zunächst weißlich bis rötlich, verfärbt sich aber durch Oxidation gelbrot. Man spricht dabei vom „Bluten“ der Erle. Typisch sind radial angeordnete Scheinmarkstrahlen, die aus mehreren eng benachbarten, schmalen Holzstrahlen bestehen, zwischen denen keine Gefäße auftreten.[9]
Die Schwarz-Erle bildet ein tiefreichendes Herzwurzelsystem. Es fehlen ihr jedoch die bei anderen Baumarten üblichen kräftigen Hauptseitenwurzeln, etwa 70 bis 90 Prozent der Wurzeln sind Vertikalwurzeln. Die Flächen zwischen den Bäumen sind daher nur schwach durchwurzelt. Der größte Teil der Wurzelmasse besteht aus Wurzeln mit Durchmessern zwischen 0,5 und 3 Zentimetern. Feinwurzeln findet man gehäuft im gut durchlüfteten Oberboden und an den Enden der vertikalen Wurzeln. Insgesamt werden jedoch nur wenige Feinwurzeln gebildet. Der Luftaustausch erfolgt durch große Korkporen an der Stammbasis und den oberflächennahen Wurzeln. Nur lang andauernde Überschwemmungen der Stammbasis können zum Absterben der Erle führen. In den oberen Bodenbereichen bilden die Erlen Wurzelknöllchen, stecknadelkopf- bis apfelgroße Anschwellungen aus kurzen, dicken, gabelig verzweigten Wurzeln. Sie beherbergen das symbiotisch mit der Erle lebende und den Stickstoff der Luft bindende Bakterium Frankia alni.[10]
Die eiförmigen Knospen sind schraubig angeordnet, werden bis 6 Millimeter lang und 3 Millimeter breit und haben 2 bis 3 Millimeter lange Stiele. Sie werden von drei schuppenförmigen Blättern bedeckt, die aus zwei Nebenblättern und dem untersten Laubblatt gebildet werden. Beim Austreiben verlängern sich die Knospenschuppen auf mehr als das Doppelte ihrer ursprünglichen Länge. Sie sind braunviolett und durch einen Wachsüberzug klebrig und manchmal bläulich bereift.[5]
Die Laubblätter werden 4 bis 9 Zentimeter, selten auch nur bis 3 Zentimeter lang und 3 bis 7 Zentimeter breit. Sie sind verkehrt-eiförmig bis rundlich geformt, der Blattrand ist grob doppelt gesägt. Der Blattstiel wird 1 bis 2,5 Zentimeter lang. Die Basis der Blattspreite ist breit keilförmig, die Spitze ist gestutzt bis ausgerandet, was die Art von den anderen mitteleuropäischen Erlen unterscheidet, ebenso wie die dreistrangige Blattspur. Die Blattoberseite ist dunkelgrün, kahl und anfangs klebrig, die Blattunterseite ist etwas heller und ebenfalls kahl. Die Nebenblätter sind stumpf, schuppenartig und fallen früh im Jahr ab. Die jungen Triebe sind anfangs drüsig behaart und klebrig.[11] Die Blätter werden in noch grünem Zustand abgeworfen[12] und hängen teilweise noch bis Dezember am Baum.
Die Schwarz-Erle beginnt mit etwa zehn Jahren zu blühen, im Bestand oft erst nach 40 Jahren. Sowohl männliche als auch weibliche Blüten befinden sich auf einem Baum, sie ist also einhäusig getrenntgeschlechtig (monözisch). Die Blüten werden vom Wind bestäubt (Anemophilie). Die männlichen Blütenstände sind 5 bis 10 Zentimeter lange Kätzchen an 10 bis 15 Millimeter langen Stielen. Sie bestehen aus dreiblütigen Dichasien mit jeweils einem Tragblatt und vier Vorblättern. Meist stehen drei bis fünf ebenfalls dichasial angeordnete männliche Kätzchen zusammen und bilden so den Gesamtblütenstand. An dessen Basis befinden sich meist drei bis fünf traubig angeordnete, etwa 5 Millimeter lange weibliche Kätzchen an 2 bis 3 Millimeter langen Stielen. Die weiblichen Kätzchen sind ebenfalls aus dichasial angeordneten Blütenständen mit einem Tragblatt und vier Vorblättern aufgebaut, wobei jedoch die Mittelblüte fehlt und das Perigon der anderen Blüten rückgebildet ist. An der Basis sowohl männlicher als auch weiblicher Kätzchen können Zwitterblüten auftreten, wobei die Zwitterblüten an weiblichen Fruchtständen zur Reife gelangen können.[11] Die Schwarz-Erle ist ein ausgesprochener Frühblüher, sowohl die männlichen als auch die weiblichen Blütenstände werden schon im Vorjahr angelegt, und die Bestäubung findet vor der Entfaltung der Blätter statt. Die männlichen Blüten eines Baumes entwickeln sich dabei deutlich vor den weiblichen (Proterandrie). Nach milden Wintern kann die Schwarz-Erle schon im Januar zu blühen beginnen, typische Blütezeit ist von Februar bis April.[13]
Die Tragblätter und die vier Vorblätter der weiblichen Blüten verwachsen beim Heranreifen der Früchte zu fünfteiligen Schuppen. Die einzelnen Schuppen eines Blütenstands verwachsen zu 1,5 bis 1,8 Zentimeter langen verholzenden, bei Laubbäumen sonst ungewöhnlichen Zapfen. Je Schuppe werden drei braune, abgeflachte, einsamige Nussfrüchte gebildet[4], die einen Durchmesser von 1 bis 2 Millimeter aufweisen. An der Spitze der Früchte bleiben zwei Griffel erhalten. Seitlich sind sie mit korkigen, luftgefüllten Auswüchsen versehen, welche die Schwimmfähigkeit erhöhen. Teilweise werden parthenokarpe Früchte gebildet, die also aus unbefruchteten weiblichen Blüten entstanden sind. Die Tausendkornmasse beträgt 1,4 Gramm. Sie reifen von September bis Oktober und fallen während Herbst, Winter und Frühjahr aus den Zapfen. Sie werden durch Wind und Wasser verbreitet. Da die Größe der Flügel geringer als bei Grau- und Grün-Erle ist, sinken ihre Samen mit etwa 0,17 Metern pro Sekunde schneller zu Boden, damit liegt die durchschnittliche Verbreitungsentfernung durch den Wind bei 30 bis 60 Metern. Die Ausbreitung durch Wasser ist effektiver, die Samen werden weiter transportiert und erreichen gut mit Wasser versorgte Böden. Im Wasser bleiben die Samen bis zu zwölf Monate lebensfähig.[11] Die Zapfen bleiben als Wintersteher den gesamten Winter über am Baum und dienen in dieser Jahreszeit vielen Vogelarten wie Erlenzeisig und Stieglitz als Nahrungsquelle.[3]
Die Chromosomenzahl der Schwarz-Erle beträgt 2n = 28.[14]
Die Schwarz-Erle vermehrt sich generativ durch Samen. Sie keimt epigäisch und bildet zwei kleine, eiförmige Keimblätter, sehr selten werden drei Keimblätter ausgebildet. Die schon wechselständig angeordneten Primärblätter sind gekerbt und wie alle sechs Blätter des ersten Jahres noch zugespitzt. Die Schwarz-Erle vermehrt sich auch vegetativ durch Stockausschlag, bildet jedoch keine Wurzelbrut. Das Vermögen, sich durch Stockausschlag zu vermehren, bleibt bis zu einem Alter von 60 Jahren erhalten.[15]
Die Schwarze Erle hat die letzte Eiszeit wahrscheinlich nicht nördlich der Alpen überdauert, sondern überstand die Kälteperiode großräumig am Mittelmeer. Von dort wanderte sie westlich und östlich der Alpen wieder nach Mitteleuropa ein, besonders schnell entlang der größeren Flüsse. Großflächig ist sie erst spät, gegen Ende der frühen Wärmezeit, in Mitteleuropa vertreten. Gründe dafür waren der Konkurrenzdruck, die noch nicht abgeschlossene Verlandung der Seen und die noch nicht weit genug fortgeschrittene Bildung von Niedermooren. Erst in der mittleren Wärmezeit kam es zu einer starken Ausbreitung auf feuchten und nassen Standorten. Durch Entwässerungsmaßnahmen und durch das Anlegen von Wiesen wurde der Bestand durch den Menschen jedoch wieder zurückgedrängt.[5]
Die Schwarz-Erle ist in ganz Europa verbreitet, kommt aber auch in Asien und Afrika vor. Im Norden endet die Verbreitung dort, wo die Monatsmitteltemperaturen mehr als ein halbes Jahr unter null Grad Celsius liegen. In Schweden liegt die Grenze bei 65,5 Grad nördlicher Breite, in Russland im Gebiet um den Ladogasee und dem Onegasee. Die Ostgrenze in Asien verläuft vom westlichen Sibirien nach Süden bis ins westliche und nördliche Anatolien und durch den Nord-Iran bis nach Gorgan am Kaspischen Meer. Im Süden reicht ihr Verbreitungsgebiet bis ins nordafrikanische Atlasgebirge. In Deutschland gibt es große zusammenhängende Wälder im Norddeutschen Tiefland, zum Beispiel im Spreewald bei Berlin. In die Vereinigten Staaten und nach Südafrika wurde sie aus Europa eingeführt.[5]
Die Schwarz-Erle wächst meist in tiefen Lagen, man findet sie aber bis in Mittelgebirgslagen, so in den Nordalpen bis in 1150 Meter Höhe, in den Pyrenäen bis in 1200 Meter und in den Zentralalpen bis in 1800 Meter.[5] Sie besiedelt nasse Standorte[17] und gilt als Moor- und Sumpfgehölz. Sie gedeiht in Bruchwäldern, auf Feucht- und Nasswiesen und an Sumpfstandorten und bevorzugt halbschattige, kühle Standorte.[18] In den Allgäuer Alpen steigt sie kaum über 1100 Meter Meereshöhe auf.[19]
Die Schwarz-Erle wird in der Roten Liste der IUCN als nicht gefährdet (Least Concern) geführt.[20]
Die Schwarz-Erle ist ein Grundwasserzeiger, Torfbildner, Stickstoffsammler und ein Tiefwurzler und Intensivwurzler.[21]
Die Schwarz-Erle gedeiht auch auf nassen und häufig überfluteten Standorten und ist hier anderen Baumarten gegenüber konkurrenzfähig. Dabei dominiert sie die folgenden Waldgesellschaften (nach Erich Oberdorfer):
Die Schwarz-Erle bildet Wurzelknöllchen, in denen der elementare Stickstoff der Luft gebunden und so für die Pflanze verwertbar wird. Das geschieht durch eine als Aktinorrhiza bezeichnete Symbiose mit dem Bakterium Frankia alni. Das Bakterium lebt in den Wurzelknöllchen und wird durch die Erle ernährt; im Gegenzug stellt es der Wirtspflanze Stickstoffverbindungen zur Verfügung, die es durch das Enzym Nitrogenase direkt aus dem Stickstoff der Luft bilden kann.[17] Werden Erlen ohne Knöllchen in einer stickstofffreien Nährlösung kultiviert, sterben sie ab; Erlen mit Knöllchen entwickeln sich hingegen annähernd normal.[23] Die Menge des jährlich gebundenen Stickstoffs hängt vom Stickstoffgehalt des Bodens ab, die Symbioseleistung nimmt für stickstoffarme Böden zu. Das Ausmaß der Knöllchenbildung hängt auch vom pH-Wert des Bodens ab und erreicht bei einem pH-Wert von 5 das Maximum.[17] Für einen intakten Erlenbruchwald wurde eine jährliche Stickstofffixierung von etwa 70 Kilogramm je Hektar gemessen. Dabei wurden 70 % des Stickstoffs der Biomasse durch die Fixierung von Stickstoff aus der Luft gewonnen.[24] Andere Untersuchungen ergaben maximale Werte von 200 bis 300 Kilogramm je Hektar.[25] Der Anteil an Stickstoff in den Blättern beträgt etwa 3 %. Die Stickstoffverbindungen werden am Ende der Vegetationsperiode nicht aus den Blättern abgezogen und gelangen daher beim Abwerfen des Laubes in den Boden und erhöhen dessen Stickstoffgehalt.[17]
Mit mehreren Gattungen von Bodenpilzen geht die Schwarz-Erle eine Wurzelsymbiose (Ektomykorrhiza) ein, so mit Täublingen (Russula) wie dem Erlen-Täubling[26], Milchlingen (Lactarius) wie Großsporiger Erlen-Milchling (Lactarius cyathuliformis) und Olivbrauner Erlen-Milchling (Lactarius obscuratus)[27], Sumpfschnitzlingen (Naucoria), Haarschleierlingen (Cortinarius) und Kremplingen (Paxillus). Auch der Erlengrübling ist ein typischer Mykorrhiza-Partner.[28] Selten treten Endomykorrhizen oder arbusculäre Mikorrhizen auf.[23]
Die Schwarz-Erle ist besonders durch das erst zum Ende des 20. Jahrhunderts auftretende sogenannte Erlensterben gefährdet. Der Eipilz Phytophthora alni verursacht besonders an der Schwarz-Erle, aber auch an der Grau-Erle, der Grün-Erle und der Herzblättrigen Erle eine Wurzel- und Stammfäule. Die Stammfäule kann schon nach mehreren Monaten zum Absterben von Bäumen führen, sie kann sich aber auch über Jahre hinziehen.[29] Die Krankheit wurde erstmals 1993 in Südengland beschrieben.[30] Inzwischen hat sie sich auch nach Deutschland (erstmals 1995 beobachtet), Österreich, Frankreich, Belgien, Italien, Irland, Ungarn, den Niederlanden und Schweden ausgebreitet. Symptome sind eine geringe Belaubung, tote Äste und besonders kleine und helle Blätter. Typisch sind schwarzbraune, meist nässende Flecken, die sich am Stammgrund zeigen. Das unter den angegriffenen Stellen liegende Holz ist dunkelbraun bis rotbraun verfärbt und grenzt sich deutlich vom gesunden hellen Holz ab. Die Infektion erfolgt über Wunden am Stammgrund, über das Haarwurzelsystem oder durch Korkporen.[29] Analysen haben gezeigt, dass der Erreger Phytophthora alni erst in jüngerer Zeit durch Hybridisierung entstanden ist.[30]
Das durch Phytophthora alni ausgelöste Erlensterben muss vom „klassischen“ Erlensterben unterschieden werden. In der zweiten Hälfte des 19. und zu Beginn des 20. Jahrhunderts traten an 5- bis 20-jährigen Erlen vermehrt Schäden durch den Erlenwipfelpilz Valsa oxystoma auf. Der Befall bewirkte eine Verlangsamung des Wachstums, verbunden mit einer vermehrten Bildung von Zapfen, die zu früh zur Reife gelangten. Das nachfolgende Absterben der Bäume ging dann von den Wipfeln und nicht von der Stammbasis aus (Zopftrocknis). Als Grund für das gehäufte Auftreten der Krankheit wurden später abiotische Gegebenheiten in Verbindung mit falscher Herkunftswahl des Pflanzgutes genannt.[31]
Durch den Schlauchpilz Taphrina tosquinetii wird eine Kräuselkrankheit ausgelöst, die zu blasenartigen Auftreibungen und zu muschelförmigen Verkrümmungen der Blätter und zu Verformungen der Triebe führt. Als Schwächeparasiten treten der Gemeine Hallimasch (Armillaria mellea) und der Erlen-Schillerporling (Inonotus radiatus) auf.[32]
Von den Insektenarten kann der Erlenrüssler (Cryptorrhynchus lapathi) durch Fraß unter der Rinde und im Holz erhebliche Schäden anrichten. Larven des Blauen Erlenblattkäfers (Agelastica alni) können ganze Bäume kahlfressen. Der Erzfarbene Erlenblattkäfer (Melasoma aenea) bewirkt kaum Schäden.
Die Schwarz-Erle gehört zur Gattung der Erlen (Alnus) in die Familie der Birkengewächse (Betulaceae). Sie wird in der Gattung Alnus der Untergattung Alnus zugeordnet, zu der auch die Grau-Erle zählt.[23] Der wissenschaftliche Artname Alnus glutinosa der Schwarz-Erle, die früher auch Betula alnus L. var. glutinosa L. hieß, setzt sich aus dem Gattungsnamen „Alnus“, dem lateinischen Namen der Erle (von althochdeutsch erila/elira[33]), und dem Epitheton „glutinosa“ zusammen, dem lateinischen Ausdruck für „klebrig“. Es bezieht sich dabei auf den klebrigen Wachsüberzug der Knospen und der jungen Blätter.[3]
Die Schwarz-Erle wird in vier Unterarten gegliedert:[34][35]
Dabei ist die Einordnung der Unterart barbata nicht eindeutig, sie wird von manchen Autoren auch als eigene Art angesehen.[23]
Die Schwarz-Erle kann mit mehreren Arten der Untergattung Alnus Hybriden bilden:
Aus gelenkter Kreuzung entstanden Hybriden aus Rot-Erle und Schwarz-Erle (Alnus rubra × Alnus glutinosa) und aus Schwarz-Erle und Färber-Erle (Alnus glutinosa × Alnus hirsuta).[23]
Es werden mehrere Kulturformen unterschieden, unter anderen:[18]
Die Erle kommt schon im fünften Gesang in Homers Odyssee vor. Odysseus gelangt auf seinen Irrfahrten zur Insel Ogygia, auf der neben anderen Arten auch die Erle wächst. Dort trifft er die Nymphe Kalypso, die ihn sieben Jahre von der Weiterfahrt abhält.[38] In den Metamorphosen des Ovid überredet Phaeton seinen Vater Helios, den Sonnenwagen lenken zu dürfen. Da Phaeton den Wagen jedoch nicht in Gewalt hat und die Erde zu verbrennen droht, tötet ihn Jupiter durch einen Blitz. Aus Gram darüber verwandeln sich die Schwestern des Phaeton, die Heliaden, in Bäume.[39] Laut den Eklogen des Vergil (70–19 v. Chr.) handelt es sich dabei um Erlen.[40]
Im 6. Jahrhundert wurden nach altfränkischem Recht (Lex Salica) über dem Kopf eines Verurteilten vier Erlenstäbe zerbrochen und in verschiedene Richtungen geworfen. Damit wurde er aus der Gemeinschaft verstoßen und die Lossagung des Betroffenen von Haus und Familie symbolisiert. Auf diese Vorgehensweise geht die heutige Redensart über jemanden den Stab brechen zurück.[41]
Da Erlen beim Fällen „bluten“ und weil sie auf sumpfigen, unwegsamen und oft gefährlichen Standorten wachsen, galten sie seit eh und je als unheimlich. Im germanischen Glauben zählte das Moor zu den Wohnorten der Toten, wovon der mecklenburgische Ausspruch zeugt: „Hei is bie'n liewen Herrgott im Ellernbrauk“ („Er ist beim lieben Herrgott im Erlenbruch“). Wanderer fürchteten das Erlenweib, das Irle oder Else genannt wurde. Sie wohnte im Morast und versuchte durch Hinterlist Menschen in den Sumpf zu locken. Sie galt als Verkörperung der Erle und wurde mit Hexerei in Verbindung gebracht, wovon sich mehrere Sprichwörter ableiten, etwa folgende: „Rotes Haar und Erlenloden wachsen nicht auf gutem Boden“ oder „Erlenholz und rotes Haar sind aus gutem Grunde rar“. Auch in der Wolfdietrichsage aus dem 13. Jahrhundert wird eine Erlenfrau erwähnt, welche die Zauberei beherrschte.[42] In Pommern wird das „Bluten“ der Erle durch einen Streit zwischen dem Teufel und seiner Großmutter erklärt. Der Teufel habe seine Großmutter mit einem Erlenknüppel blutig geschlagen, so dass der Knüppel rot wurde. In Mecklenburg wird die rote Farbe mit dem blutenden Christus in Verbindung gebracht, der an einem Kreuz aus Erlenholz gestorben sei. Sowohl das Holz als auch der Baum versinnbildlichen dabei das Böse. Im Volksglauben basieren Schutzmittel häufig auf dem Prinzip des Gegenzaubers, wodurch die Erle als Baum des Teufels eine große Bedeutung erlangte. In Thüringen wurden noch zum Ende des 19. Jahrhunderts von den Bauern am Karfreitag Kreuze und Kränze aus Erlenzweigen hergestellt. Erlenzweige wurden auch zum Schutz gegen Hexen in der Walpurgisnacht in Stall und Haus aufgehängt. Bei der Aussaat wurde das Getreide durch Erlenkränze geschüttet, um die Saat vor Vögeln zu schützen. Ähnliche Ringzauber gab es in Niederschlesien und in Schwaben. In der Schweiz sollte der Befall durch Mehltau mit Erlenzweigen verhindert werden, in Posen, Böhmen und Mähren glaubte man an die Wirkung gegen Maulwürfe, in Hessen gegen Mäuse. Da die jungen Erlenzweige klebrig sind, wurde ihnen auch eine Wirkung gegen Flöhe und Wanzen zugeschrieben.[6]
Der Ausdruck Erlkönig wurde von Herder 1778 in die Literatur eingeführt, als er die dänische Volksballade Herr Oluf ins Deutsche übersetzte. Dabei hat er das dänische Wort Ellerkonge für Elfenkönig als Erlkönig übersetzt ("Eller" ist ein regionales Synonym für "Erle"). Das Stück handelt vom jungen Oluf, der auf dem Weg zu seiner Hochzeit ist. Während der nächtlichen Wanderung begegnet er der Tochter des Elfenkönigs, die ihn zum Tanz auffordert. Er lehnt ab, worauf ihn das Mädchen von sich stößt. Am nächsten Morgen wird er von seiner Braut nur noch tot aufgefunden. Goethe nimmt den Ausdruck in seiner Ballade Erlkönig wieder auf. Er beschreibt jetzt jedoch einen Fiebertraum, in dem ein erkranktes Kind auf den Erlkönig trifft (Wer reitet so spät durch Nacht und Wind?).[6] Das Gedicht spielt der Legende nach im Erlenbruchwald am Saaleufer nahe Jena-Kunitz, wo 1891 auch ein Erlkönig-Denkmal errichtet wurde.
Mehrere Orte mit den Präfixen erl-, erle- und erlen- sind nach der Erle benannt, so Erlach, Erlbach oder Irlach. Es wird vermutet, dass einige dieser Orte auf keltische Kultstätten zurückgehen, da die Kelten die Erle verehrten.[6] Auch weisen die niederdeutschen Präfixe els-, -else und elsen- (niederländisch: zwarte els – Schwarzerle) in Ortsbezeichnungen wie Elsbruch, Elsebeck, Elstal auf die Erle hin. Ähnliches gilt für die slawischen Formen (olsz-, oels-, jelš-).
Weitere zum Teil auch nur regional gebräuchliche Bezeichnungen für die Schwarz-Erle sind oder waren: Aeldern, Aeller, Aerl (Siebenbürgen), Alder, Alhorn, Aller (Siebenbürgen bei Hermannstadt), Arila (althochdeutsch), Arla, Edlholz (Pressburg), Eelsa (mittelhochdeutsch), Eila (Ungarn im Heanzenland), Eisenbaum (Elsass), Elder (Göttingen), Eldern (Göttingen), Elerne Bom (mittelhochdeutsch), Elern (Grafschaft Mark), Elira (althochdeutsch), Eller (Schleswig-Holstein, Unterweser, Waldeck und zwischen Altmark und Livland), Ellerenbom (Hannover), Ellern (Göttingen), Ellernboom (von der Weser und Waldeck bis Livland), Ellernbaum, Ellernbrok (niederdeutsch), Elre (mittelhochdeutsch), Else (Mark, Niederlausitz, Schleswig-Holstein, Mecklenburg, Pommern, Waldeck, Altmark), Elst (Schlesien), Elsterbaum (Schlesien), Elten (Schlesien), Erdelen (Eifel), Erelpaum (mittelhochdeutsch), Erila (althochdeutsch), Erile (althochdeutsch), Iarlbaam (Oberpfalz), Erl (Siebenbürgen, Tirol), Erla (althochdeutsch), Erlaubaum (mittelhochdeutsch), Erle (Schlesien, althochdeutsch), Erlein (mittelhochdeutsch), Erlenbaum (Elsass, Schlesien), Erlenbom (mittelniederdeutsch), Erli (mittelhochdeutsch), Erlinbom (mittelhochdeutsch), Etter, Herilun (althochdeutsch), Hoschenboom (im Sinne von Holzschuhbaum, Delmenhorst), Irle (althochdeutsch), Irl (Oberpfalz), Oelder, Oelderlen, Oeldern, Oerlen, Orle, Older, Olten, Orlinbaum, Orlingsbaum, Ottenbaum, Otter, Otterbaum, Roterle, Urle und Vignbaum (althochdeutsch).[44]
Erlenpollen sind neben den Pollen von Birke und Hasel die wichtigsten Auslöser von Baumpollenallergien. Dass eine Allergie nur auf Erlenpollen zurückzuführen ist, ist jedoch nicht bekannt; meist besteht zusätzlich eine Sensibilisierung gegenüber den Pollen von Birke, Hasel, Hainbuche und Eiche. Auch ähneln sich die Hauptallergene von Erle, Birke, Eiche und Hainbuche in ihren chemischen und physikalischen Eigenschaften. In Mitteleuropa ist die Sensibilisierung auf Pollen frühblühender Bäume nach Allergien auf Gräserpollen die häufigste Pollenallergie: Etwa 20 bis 30 % der Menschen mit Pollenallergie leiden an Frühblüherpollinosis.[45] Allergiker auf Pollen frühblühender Bäume haben häufig auch Nahrungsmittelallergien, sogenannte Kreuzallergien. Etwa die Hälfte der Menschen mit Frühblüherpollinosis vertragen auch Nüsse, Äpfel, Birnen, Pfirsiche, Pflaumen und Kirschen schlecht. Selten werden auch Früchte wie Kiwi, Litschi und Avocado nicht vertragen.[46]
Einige Bestandteile der Erle werden auch als Heilmittel verwendet. Offizinell wird die Rinde der Schwarz-Erle für Tees und Lösungen eingesetzt. Dabei steht die äußerliche Anwendung bei Haut- und Schleimhauterkrankungen im Vordergrund. Bei Angina und Pharyngitis werden Abkochungen zum Gurgeln verwendet, bei Mundaphthen und Zahnfleischbluten zum Spülen.[47] Die Wirkstoffe sind Gerbstoffe, die bis zu 20 % in der getrockneten Rinde enthalten sind, Flavonoide wie Hyperosid und β-Sitosterin.[48]
Pedanios Dioskurides erwähnte in seiner Materia medica die Schwarzerle nicht.[49] Plinius der Ältere schrieb in seiner Naturalis historia: „Die Blätter der Erle sind mit heißem Wasser ein Mittel gegen die Geschwulst (tumor).“[50] In der Hildegard von Bingen zugeschriebenen Physica, die uns durch Abschriften aus dem 14. bis 15. Jh. überliefert ist, wurde die Erle als Sinnbild der „Nutzlosigkeit“ bezeichnet, eine Auflage von jungen frischen Blättern wurde jedoch zur Behandlung von geschwüriger Haut empfohlen (Buch III, Kap. 29). Eine südwestdeutsche Handschrift von 1478[51] beschrieb diese Anwendung der Erlenblätter ausführlich. Frisch ausschlagendes Erlenlaub sollte man trocknen und pulverisieren. Dieses Pulver diente aufgestreut dazu Wunden zum Eitern zu bringen und zu reinigen. In der 2. Auflage 1546 seines „Kreütterbuchs“ schrieb Hieronymus Bock, dass der „feuchte Erlenbaum“ mit Laub, Rinde und Blumen in der Arznei wenig genutzt werde, das grüne Erlenlaub jedoch als Auflage bei „hitzigen Schäden“ angewendet werden könne.[52] In der posthum erschienenen Auflage 1595 des Bock’schen Kräuterbuchs fügte Nicolaus Agerius hinzu, dass eine gute Handvoll der mittleren Rinde der Erlenwurzel in einem Maß Wasser gesotten ein gutes Spül- und Gurgelmittel gegen Zahnschmerz und Rachenmandelentzündung sei.[53] Die schulmedizinischen Werke des 17. und 18. Jahrhunderts wiederholten die bei Bock und Agerius angegebenen Anwendungsempfehlungen für Erlenblätter und -rinden.[54]
Das Holz der Schwarz-Erle ist weich und von gleichmäßiger, feiner Struktur. Es hat eine Rohdichte von 550 kg/m3 bei einer Holzfeuchte von 12 bis 15 % und gehört damit zu den mittelschweren einheimischen Holzarten. Das Holz ist wenig fest und wenig elastisch und in diesen Eigenschaften vergleichbar mit Lindenholz. Der Witterung ausgesetzt oder bei Kontakt mit der Erde ist es wenig dauerhaft, hat aber unter Wasser verbaut eine ähnlich hohe Dauerhaftigkeit wie Eichenholz. Das Holz ist einfach zu bearbeiten und kann mühelos gesägt, gemessert und geschält werden und es lässt sich gut fräsen, drechseln und schnitzen. Schrauben halten gut und es kann gut verleimt werden, jedoch ist das Holz wenig nagelfest und neigt beim Nageln zum Splittern. Die Oberflächenbehandlung, zum Beispiel durch Polieren, Beizen oder Lackieren, ist unproblematisch. Bei Kontakt mit Eisen entstehen bei Feuchtigkeit graue Verfärbungen, auch das Eisen selbst korrodiert. Auch verhält sich Erlenholz stark reaktiv in Kontakt mit Zement.[55]
Die extreme Haltbarkeit des Erlenholzes unter Wasser wurde schon vor mehr als 4000 Jahren von den Erbauern der jungsteinzeitlichen Pfahlbauten am Bodensee und am Federsee erkannt und genutzt. In den schlammigen Grund gerammte Erlenstämme bildeten das Stützgerüst der Pfahlbausiedlungen. Auch Venedig und Alt-Amsterdam stehen zum Teil auf Erlenstämmen. Aufgrund seiner guten Bearbeitbarkeit wurde Erlenholz häufig zur Herstellung von Holzschuhen verwendet. Die Schwarz-Erle wurde daher im Oldenburgischen auch „Holschenboom“ genannt.[7]
In jüngerer Zeit geht die wirtschaftliche Bedeutung des Erlenholzes zurück. Die Bestände werden durch den Menschen auf Standorte zurückgedrängt, die nur schwer zu bewirtschaften sind. Erlenholz wird auch zunehmend durch andere Materialien ersetzt. So wird im Wasserbau kaum mehr Holz verwendet, und Schuhe aus Holz werden nur noch für Trachtengruppen hergestellt. Auch in anderen Bereichen ging der Gebrauch von Erlenholz zurück, sodass die Schwarz-Erle trotz der vielfältigen Verwendungsmöglichkeiten heute als Wirtschaftsbaumart eher eine Randerscheinung ist.[7] Das Holz der Schwarz-Erle wird jedoch als Massivholz in der Kunst- und Möbeltischlerei verwendet.[56] Die Erle liefert ein hochwertiges Blindholz für Möbel und Innenausbauten. Weil es sich gut beizen lässt, wird Erlenholz auch zur Imitation von Edelhölzern verwendet. Aus Erlenholz werden spezielle Varianten von Holzkohle hergestellt, die als Zeichenkohle, Lötkohle und Laboratoriumskohle eingesetzt werden.[55] Auch bei der Herstellung von Bleistiften wird neben dem Holz der Zeder und der Weymouth-Kiefer Erlenholz verwendet.[7] Es wird zur Herstellung von Spanplatten eingesetzt. Für die Papierherstellung eignet es sich jedoch durch die starke Färbung aufgrund von Oxidationvorgängen nicht.[56]
Die Rinde und die Blütenstände werden aufgrund ihres Gerbstoffgehalts zum Gerben verwendet, aus den Zapfen wurde Tinte hergestellt.[56] Die Schwarz-Erle zählte zu den traditionellen Färbebäumen; aus den Blüten wurden grüne und aus den Zweigen braune Farbstoffe gewonnen. Die Borke wurde zusammen mit Eisenteilen über Wochen in Wasser gelagert und mit der daraus entstehenden Substanz wurde Leder schwarz gefärbt.[57]
Zapfen und untergetauchte Zweige werden in der Aquaristik als beständige und das Wassermilieu günstig beeinflussende Dekorationselemente verwendet, wenn ein Schwarzwasserbiotop nachgebildet werden soll.
Aufgrund der tiefreichenden Wurzeln werden Schwarz-Erlen zur Verhinderung von Wassererosion gepflanzt und dienen auch der Befestigung von Bach- und Flussufern. Durch die bodenverbessernden Eigenschaften werden sie auch in landwirtschaftlichen Mischkulturen eingesetzt, so zum Beispiel zusammen mit Hirse.[56] Schwarz-Erlen werden auch zur Rekultivierung von alten Deponien in Nachsorge als Pionierpflanzen eingesetzt, um möglichst schnell ein tiefreichendes und den Boden stabilisierendes Wurzelsystem auszubilden.
Die Schwarz-Erle (Alnus glutinosa), auch in der Schreibweise Schwarzerle, ist ein mittelgroßer Laubbaum aus der Gattung der Erlen und gehört damit zur Familie der Birkengewächse (Betulaceae). Weitere gebräuchliche Namen für die Schwarz-Erle sind Eller oder Else. Weil sich frisch geschnittenes Holz rot färbt, wird sie auch Rot-Erle genannt – ein Name, der jedoch auch für die in Nordamerika beheimatete Rot-Erle (Alnus rubra) verwendet wird.
Die Schwarz-Erle ist in ganz Europa verbreitet und fehlt nur im Norden Skandinaviens und auf Island. Sie ist durch ihre zäpfchenartigen Fruchtstände, die über den Winter am Baum bleiben, durch die vorne abgerundeten bis eingekerbten Blätter, die kahlen Triebe und durch die schwarzbraune, zerrissene Borke älterer Bäume einfach zu erkennen. Ihr vergleichsweise niedriges Höchstalter von 120 Jahren, ihr rasches Wachstum und das hohe Lichtbedürfnis junger Bäume weisen die Art als Pionierbaumart aus. Auf den meisten Standorten ist sie damit der Konkurrenz anderer Arten auf Dauer nicht gewachsen.
Sie ist jedoch anderen Laubbäumen auf ausgesprochen nassen, grundwasserbeeinflussten oder zeitweise überschwemmten Standorten überlegen und bildet dort auch Reinbestände, so zum Beispiel im Spreewald südlich von Berlin. Da man die Erle häufig in feuchten, auch sumpfigen Gebieten findet, die als unheimlich galten, wird sie im Volksglauben häufig mit dem Teufel und Hexerei in Verbindung gebracht. Erlenholz ist unter Wasser äußerst beständig. Es wurde daher schon in der Jungsteinzeit für Pfahlbauten verwendet. Auch Venedig wurde auf Eichen- und Erlenholz errichtet. Die Schwarz-Erle wurde in Deutschland zum Baum des Jahres 2003 bestimmt.
Den Alenter (Alnus glutinosa) oder och Schwaarzeller, ass e Lafbam, deen am Wanter seng Blieder verléiert, aus der Gattung vun den Alnus (Elleren) a gehéiert domat zu der Famill vun de Betulaceae (Bierkeplanzen).
En ass, ausser an Nordskandinavien an an Island, a ganz Europa verbreet. Alenter gi gewéinlech kaum méi wéi 120 Joer al, wuesse séier a brauche vill Luucht. Si verdroe suppeg bis naass Biedem, déi zäitweileg iwwerschwemmt sinn, zimmlech gutt a sinn dofir dacks Pionéierbeem a mouerzegem Terrain oder am Iwwerschwemmungsgebitt vu Baachen a Flëss.
D'Holz ass ënner Waasser ganz resistent a gouf dofir schonn an der Jonksteenzäit gebraucht als Péil fir ënnert dem Buedem, op deene gebaut gouf.
Charakteristesch sinn hir zäpchenaarteg Fruuchtstänn, déi och iwwert de Wanter um Bam bleiwen, Blieder déi vir ofgeronnt sinn an eng schwaarzbrong "zerrappt" Bamkuuscht bei eelere Beem.
Ausgewueesene Bam
Blieder
Männlech Bléien (lénks) an zeideg Zapen (riets)
Alenter an Däitschland
Miissercher
Kuuscht
Den Alenter (Alnus glutinosa) oder och Schwaarzeller, ass e Lafbam, deen am Wanter seng Blieder verléiert, aus der Gattung vun den Alnus (Elleren) a gehéiert domat zu der Famill vun de Betulaceae (Bierkeplanzen).
En ass, ausser an Nordskandinavien an an Island, a ganz Europa verbreet. Alenter gi gewéinlech kaum méi wéi 120 Joer al, wuesse séier a brauche vill Luucht. Si verdroe suppeg bis naass Biedem, déi zäitweileg iwwerschwemmt sinn, zimmlech gutt a sinn dofir dacks Pionéierbeem a mouerzegem Terrain oder am Iwwerschwemmungsgebitt vu Baachen a Flëss.
D'Holz ass ënner Waasser ganz resistent a gouf dofir schonn an der Jonksteenzäit gebraucht als Péil fir ënnert dem Buedem, op deene gebaut gouf.
Charakteristesch sinn hir zäpchenaarteg Fruuchtstänn, déi och iwwert de Wanter um Bam bleiwen, Blieder déi vir ofgeronnt sinn an eng schwaarzbrong "zerrappt" Bamkuuscht bei eelere Beem.
Alnus glutinosa (aller, arn) is a species in the faimily Betulaceae, native tae maist o Europe, includin aw o the Breetish Isles an Fennoscandie an locally in soothwest Asie.[4][5]
Alnus glutinosa (aller, arn) is a species in the faimily Betulaceae, native tae maist o Europe, includin aw o the Breetish Isles an Fennoscandie an locally in soothwest Asie.
L' Alzu (Alnus glutinosa) hè un arburu chì faci partia di a famiglia di i Betulaceae. Si trova u più suventi vicinu à i fiumi è i vadini. Esistini quattru sottuspezii d'alzu:
Una stesa d'alzi hè una alziccia.
L'alzu hè cumunu in Corsica. Hè mintuvatu à spessu in a tupunimia corsa. Par asempiu: Alzetu, Alzu di Leva, Alzi, Alziccia.
Accadi chì l'alzu fussi mintuvatu in a cultura è a litteratura corsa. Par asempiu:
L' Alzu (Alnus glutinosa) hè un arburu chì faci partia di a famiglia di i Betulaceae. Si trova u più suventi vicinu à i fiumi è i vadini. Esistini quattru sottuspezii d'alzu:
Alnus glutinosa subsp. glutinosa: in Auropa. Alnus glutinosa subsp. barbata: à u nordu di l'Anatolia. Alnus glutinosa subsp. antitaurica: à u sudu di l'Anatolia, raru. Alnus glutinosa subsp. betuloides: à l'estu di l'Anatolia.Una stesa d'alzi hè una alziccia.
Asɣeṛsif d yiwet n tewsit n isekla yeṭṭafaren tawacult n tsemlalin d tfesna n temderranin
Asɣeṛsif d yiwet n tewsit n isekla yeṭṭafaren tawacult n tsemlalin d tfesna n temderranin
Crna joha (lat. Alnus glutinosa) je bjelogorično drvo iz porodice Betulaceae.
Raste na sjevernoj Zemljinoj polulopti u nizinskim šumama uz močvare, rijeke i potoke.
Naraste do 25 m. Deblo dosiže do vrha krošnje. Kora je crno-smeđa. Izbojci obiluju bjelkastim lenticelama. Pupovi su na dugim stapkama i ljepljivi. Cvjetaju prije listanja. Lišće je okruglasto, 4-10 cm dugo, na vrhu zaobljeno ili tupo prikraćeno, u početku ljepljivo, odozgo u uglovima žila s čupercima žutih dlačica. Otpada zeleno, tj. ne žuti. Muške i ženske rese, javljaju se u jesen. Ženske su rese sitne na dužoj stapci. Priperci odrvene i čine češeriće, koji ostaju dosta dugo na drvetu, nakon što se otvore, a plodovi ispadnu. Supke su obrnuto jajolike, oko 5 m dugačke. Prvi su listovi goli. Plod je sitan, okriljen vrlo uskim krilcem i plosnat.
Crna joha je vrsta brzog rasta. Ima široku ekološku valenciju s obzirom na zahtjeve prema toplini, vodi, tlu i svjetlu. Crna joha je vrsta drveća relativno kratkog životnog vijeka, doživi oko 100 godina. Dobro uspijeva u barskim uslovima. Ona je pionirska vrsta s kojom se osvajaju najmokriji tereni nizinskih područja, zajedno s bijelom vrbom.
Ona oblikuje tipičnu čupavu (zvonoliku) korijensku mrežu u kojoj prevladava pružanje korijenja u okomitom smjeru. Crna joha živi u simbiozi s bakterijama iz porodice aktinomiceta (Aktinomyces alni Peklo) koje tvore crvenkaste bradavice na korijenju. One obogaćuju tlo vežući nitrogen iz vazduha što je jedan od razloga zbog kojeg crna joha ima svojstva pionirske vrste.
Czôrnô òlszô abò czôrnô ólszka (Alnus glutinosa Gaertn.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë brzózkòwatëch (Betulaceae Gray). To drzéwiã colemało rosce kòl rzéków.
Czôrnô òlszô abò czôrnô ólszka (Alnus glutinosa Gaertn.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë brzózkòwatëch (Betulaceae Gray). To drzéwiã colemało rosce kòl rzéków.
Frangulo es arboreto qua kreskas inter la bushi e la hegi, en la tereni humida, di qua la ligno esas transformebla a karbono lejera, quan onu uzas por fabrikar la kanon-pulvero, di qua la kortiko interna esas purgiva, e di qua la beri esas verda o reda, segun la grado di matureso. alnus glutinosa
Joudalksnis (luotīnėškā: Alnus glutinosa, lietovėškā (b.k.): Juodalksnis, šalėp Jorbarka da saka joudelksnis) īr beržėniu šeimuos medis. Ožaug lėgė 35 m. Žīda balondė miesnesie. Paskom sobrondėn žirgėnus.
Aug palē opės, ežerus, šlapiūs vėitūs.
Li noer ônea[1] u noer bwès [2]u l' ônea ordinaire[3], c' est l' sôre d' ôneas k' i gn a el Walonreye.
No d' l' indje e sincieus latén : Alnus glutinosa
Loukîz a : ônoe (toponimeye)
Li mot «ônea», et copurade li vî mot «ônoe» (bos d' ôneas) rivént sovint e l' toponimeye do walon.
Li noer ônea u noer bwès u l' ônea ordinaire, c' est l' sôre d' ôneas k' i gn a el Walonreye.
No d' l' indje e sincieus latén : Alnus glutinosa
De zwarte elze (Alnus glutinosa) [2][3], is e boomsôorte uut de famielje van de berkachtign, inêems in 't grotste dêel van Europa, zuudwestlik Oazje en nôordlik Afrika. Y gedijt goed ip natte plekn woa da zyn assosjoasje mê de bakteerje Frankia alni êm in stoat stelt van te gruujn in groendn van slichte kwaliteit. 't Is e boom van gemiddlde ofmeetienge, die nie lange leeft en gruujt toe 'n ogte van 30 meetrs. Y ê roende bloarn mê korte stiengls en geschêen mannelikke en vrowelikke blommn in de vorm van katjes. De klêene, roende vruchtn zyn keegle-vormig en de zoadn wordn verstrôojd deur wiend en woatre.
De zwarte elze gif voedsl en beschuttienge vo de bêeste-weirld woaroendre 'n antal insektn. Sommigte korstmossn en schimmls angn hêelegans of van de boomsôorte. 't Is e pioniersôorte die blôote stikkn land bezet en die gemienglde busschn vormt o andre sôortn drby kommn. 't Kan gebeurn da d' elzn ton weere verdwynn otr nie mê genoeg kloarte is benêen in 't bus. Zyn mêer geweune gruujplatsn zyn de bôordn van de busschn, moerassn en kantn van riviern. 't Oet wordt gebruukt vor oendrewoatre-konstruuksjes en vo verwerkienge no papierpulpe en veezlploatn, vo voedl te rookn, vor oet-verbiendiengn, droajwerk en beeldow-werk. Dêeln van de boom wordn angewend in de volkse kruudnkunde; oendrzoek êt aangetôond da uuttreksls van de zoadn 'n uutwerkienge ên ip ziektn verôorzoaknde bakteerjs.
De zwarte elze is e boom die 't goed doet ip de mêeste groendn, en y gruujt in goe omstandigeedn toe 'n ogte van 20 toe 30 meetrs en uutzoendrlik toe 37 meetrs. Joenge boomn gruujn schôone rechte mêt êen ienkln oof-stam mor oedre boomn oentwikkln e roende krôone mê kromme takkn. 't Oendrste van de stamme gift adventieve workls die no de groend toe gruujn en lik de stamme in de lucht duuwn. De schusse van joenge boomn is effn, glanznd en groen-bruun, mor by oedr boomn donkr grysde en gekloovn. De twygn zyn zochte en e bitje plakkrig, bedekt mê harsachtige wrattn. De knopn zyn purpre-bruun en ên korte stiengltjes. Zowêl de mannlikke of de vrowlikke katjes wordn gevormd in den êrfst mo ze bluuvn sloapn in de wientre [4]. De bloarn van de zwarte elze zyn kort gestêeld, roend en toe 10 cm lank mêt e lichtjes wigvormige boazies en e golvnd-gezoagde bôord. Ziedr ên e blienknd groen ippervlak en e blêekr groenen oendrkant mê roestig-bruune oarn in d' oekn van de nervn. Lik of dat gevol is mê boomn die dichte by 't woatre gruujn, oedt de zwarte elze zyn bloarn langre of boom uut droogre situoasjes, en de bloarn bluuvn groene loate in den êrfst. Lik da de weetnschapplikke noame glutinosa 't zegt, zyn de knoppn en de joenge bloarn plakkrig deur e sôorte harsachtige stoffe [5][6].
De sôorte is êenuuzig en de blommn wordn deur de wiend bestoovn; de slanke cylinder-vormige katjes angn no beneen, zyn rôodachtig van kleur en 5 toe 10 cm lank; de vrowelikke blommn stoan rechtip, zyn brêed en groene, mê korte stêeltjes. Gedeurnde den êrfst wordn ze doenkr bruun toe zwart van kleur, ard en e bitje oetachtig, en schynboar glykn z' ip klêene konifeere-keegls. Ze bluuvn hêel de wientre stoan en de klêene gevleuglde zoadn wordn mêesta verstrôojd de vôgnde lente. De zoadn zyn ofgeplatte rôod-bruunachtige oekige nutjes mê luchtbelletjes gevuld. Doadeure kunn ze boovndryvn e moand lank zoda 't zoad êm verre ku verspreidn [5][6].
In teegnstellienge mê andre boomsôortn briengt de zwarte elze gin schowte-bloarn vôort. De respieroasje van bloarn in de schowte is dezeifste lik of deze in de zunne, mo de groad van assiemieloasje is lêegre. Da wil zegn dat e boom in busland ogtr wordt, de lêege takkn stervn of en geevn e klêen krôontje en 'n oendre-stam zoendre takkn .
Alnus glutinosa was êest beschreevn deur Carl Linnaeus in 1753, lik êen van de twêe varjeteitn van elze (den andre zynde A. incana), die y bekêek lik êen sôorte Betula alnus [7]. In 1785 beandelde Jean-Baptiste Lamarck êm lik e vulwoardige sôorte oendre de noame Betula glutinosa [8]. Zyn têegnwoardige weetnschapplikke noame is te dankn an Joseph Gaertner, die in 1791 de schiddienge van d ' elzn van de berkn annam, en Betula glutinosa oovregebrocht no Alnus [1]. De sôortnoame glutinosa wil zegn "plakkrig", in 't byzoendre vo de joenge twygn [9].
In 't geslacht Alnus, is de zwarte elze geplatst in 't oendre-geslacht Alnus lik dêel van e dicht verwante groep van sôortn woaroendre ook de grysde elze (Alnus incana) [10], woamee datn bastoars vormt genoamd A. × hybrida [11].
De zwarte elze is inêems in 't grotste stik van kontinentoal Europa (mêt uutzoendrienge van 't uuterste Nôordn) mor ook in Grôot-Brittanje en Ierland. In Oazje is de sôorte verspreid in Turkeye, Iran en Kazakhstan, en in Afrika is y te vienn in Tunezië, Algereye en Marokko. Ip d' Azôorn is de sôorte genaturaliezeerd [12]. Y wierd ingevoerd, ofwê gewild ofwê per oengeluk, in Canada, de Verênigde Stoatn, Chili, Zuud-Afrika, Oostroalje en Niew-Zêeland. Zyn nateurlikke gruujplatse is in natte groend dichte by riviern, vyvrs en mêern mor y kut ook gruujn ip droogre groend en is ook somtyds te vienn in gemiengld bus en busrandn. Y verdroagt veele groendsôortn en gruujt best by e zeurtegroad (pH) van tusschn 5,5 en 7,2. Deur zyn assosjoasje mê de stikstoffe-vastleggnde bakteerje Frankia alni, kan y gedijn in voedsl-oarme groendn woa datr mo winnig andre boomn kunn leevn [13].
De zwarte elze is 't mêest bekend vo zyn symbiootiesche reloasje mê de bakteerje Frankia alni, da knolletjes vormt ip de workls van de boom. Die stikstoffe-biendnde bakteerje oalt de stikstoffe uut de lucht en legt ze vaste in e vorm die bruukboar is vo de boom. Ip ze toer oentvangt de bakteerje koolstoffe die de boom vôortbriengt deur fotosyntheeze. Die reloasje, die de vruchboareid van de groend verbeetrt, mak van de zwarte elze e belangryke pioniersôorte in d' ekoloogiesche ipvolgienge [14].
De zwarte elze is gevoelig vo Phytophthora alni, 'n nog nie lange geleen ipgekommn sôorte oomycetes-schimmle die verzeekrs gebostoardeerd êt. Die is de veroarzoakr van de Phytophthora-ziekte van d' elze die 't ofstervn meebriengt van de boomn in sommigte dêeln van Europa[15]. Die infêksje komm toe uutienge in de dôod van de workls en van stikkn schusse, doenkr plekkn an 't oenderste van de stamme, gilwe wordn van de bloarn en, in ipêenvôgnde joarn, de dôod van takkn en somtyds van hêel de boom [13]. Taphrina alni is e schimmlziekte die de galle-toengn van d' elze doet oenstoan, e scheikundig verwekte misvormienge van de vrowelikke katjes. De galle oentwikklt êm ip de rypnde vruchtn en briengt spôorn vôort die deur de wiend nor andre boomn oovregebrocht wordn. Die galle zoe nie schoadlik zyn vo de boom [16]. 'n Andre, ook nie schoadlikke, galle wordt deur e galle-meezje verôorzakt, Eriophyes inangulis, die 't sop uut de bloarn zuugt en bubbltjes vormt [17].
De zwarte elze is belangryk vo de bêeste-weirld hêel 't joar roend e y gift 's wientrs weirdevul voedsl an de veugls. Êrtachtign, schoapn, oazn en keuns voeddn undre mê de boom en die gift ook beschuttienge in de wientre [13]. Y gift schowte an riviern en stroomn, mildrt de temprateure, en das goed vo de visschn die undre ook kunn wegsteekn tusschn de workls otr oovrestroomienge is. De zwarte elze is de voedsplante vo de larvn van verschillnde vlinders en mottn [18] en is verboenn mê mêer of 140 sôortn plantneetnde insektn [17]. De boom is e gastêere vo verschillnde mossn en korstmossn die byzoendr in de omgeevienge van woatre wildrig gruujn. Sommigte geweune korstmossn die gevoenn wordn ip de stamm en de takkn zyn Lobaria pulmonaria, Menneguzzia terebrata en Stenocybe pullatula, en de lastn kommnt allêene mo by elzn vôorn [17]. Oengevêer 47 sôortn mycorhieze-schimmels zyn gevoenn die in symbiejooze gruujn mê de zwarte elze, woaby da de twêe partiejn profieteern van 'n uutwisslienge van voedselementn. Zowêl lik verschillnde sôortn van Naucoria, zyndr oendre de symbiejontn ook elze-russula Russula alnetorum, de Lactarius-sôortn Lactarius obscuratus en Lactarius cyathula, en d' elzekrulzôom Paxillus filamentosus, die allemalle niewrs elders gruujn of in assosjoasje mê d' elze. In de lente gruujt 't elzekatje-beekrtje Ciboria amentacea ip ofgevolln elzekatjes [17].
Lik ingevoerde sôorte ku de zware elze 'n invloed ên ip d' ekologie van zyn niewe gruujplatse. 't Is e zêere gruujnde boom en y ku in korte tyd dichte busschn vormn woa datr weinig kloarte is ip de groend, en dat kan d' oentwikklienge van d' inêemsche plantn belemmrn. D' anwezigeid van de stikstoffe-vastleggnde bakteerjn en de joarlikse ipstoaplienge van strôojsl verandert ook de voedsl-toestand van de groend. 't Vergrot ook de beschikboareid van fosfor in de groend, en 't dicht netwerk van workls ku rappre slibofzettienge verôorzaakn in vyvrs en woatrweegn. 't Zoad grakt gemakklik verspreid deur de wiend, 't kan ook in zeekre moate verspreid wordn deur veugls en d' oetachtige vruchtn kunn wegdryvn ip 't woatre van de moedr-boom. O de boom gekapt is gruujt y weere ip uut de stompe en gevolln boom en takkn kunn workl schietn [13]. De zwarte elze is geklasseerd lik 'n oenkruud vo d' omgeevienge in Niew-Zêeland [19].
De zwarte elze (Alnus glutinosa) , is e boomsôorte uut de famielje van de berkachtign, inêems in 't grotste dêel van Europa, zuudwestlik Oazje en nôordlik Afrika. Y gedijt goed ip natte plekn woa da zyn assosjoasje mê de bakteerje Frankia alni êm in stoat stelt van te gruujn in groendn van slichte kwaliteit. 't Is e boom van gemiddlde ofmeetienge, die nie lange leeft en gruujt toe 'n ogte van 30 meetrs. Y ê roende bloarn mê korte stiengls en geschêen mannelikke en vrowelikke blommn in de vorm van katjes. De klêene, roende vruchtn zyn keegle-vormig en de zoadn wordn verstrôojd deur wiend en woatre.
De zwarte elze gif voedsl en beschuttienge vo de bêeste-weirld woaroendre 'n antal insektn. Sommigte korstmossn en schimmls angn hêelegans of van de boomsôorte. 't Is e pioniersôorte die blôote stikkn land bezet en die gemienglde busschn vormt o andre sôortn drby kommn. 't Kan gebeurn da d' elzn ton weere verdwynn otr nie mê genoeg kloarte is benêen in 't bus. Zyn mêer geweune gruujplatsn zyn de bôordn van de busschn, moerassn en kantn van riviern. 't Oet wordt gebruukt vor oendrewoatre-konstruuksjes en vo verwerkienge no papierpulpe en veezlploatn, vo voedl te rookn, vor oet-verbiendiengn, droajwerk en beeldow-werk. Dêeln van de boom wordn angewend in de volkse kruudnkunde; oendrzoek êt aangetôond da uuttreksls van de zoadn 'n uutwerkienge ên ip ziektn verôorzoaknde bakteerjs.
Сьӧд ловпу (лат. Alnus glutinosa) —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 35 метра вылына да овлӧ 90 см кыза диаметрын. Ловпу пантасьӧ Европаын да Учӧт Азияын.
Сьӧд ловпу (лат. Alnus glutinosa) —быдмассэзлӧн кыдз котырись ловпу увтырын торья вид. Ловпуыс быдмӧ 35 метра вылына да овлӧ 90 см кыза диаметрын. Ловпу пантасьӧ Европаын да Учӧт Азияын.
Сьӧд лулпу яке Клей лулпу (лат. Alnus glutinosa) — Betulaceae семьяысь Европаын но Турциын будӥсь лулпу. Ӝуждалаез ог 35 м, модослэн диаметрез 90 см. Сьӧд лулпулэн курез пеймыт-бусӥр, пиналгесъёсызлэн пеймыт-пурысь, йылысьтыз куаръёсыз выемчатой.
Сьӧд лулпу яке Клей лулпу (лат. Alnus glutinosa) — Betulaceae семьяысь Европаын но Турциын будӥсь лулпу. Ӝуждалаез ог 35 м, модослэн диаметрез 90 см. Сьӧд лулпулэн курез пеймыт-бусӥр, пиналгесъёсызлэн пеймыт-пурысь, йылысьтыз куаръёсыз выемчатой.
Ҡара ерек (рус. Ольха чёрная, лат. Álnus glutinósa) — ҡайындар ғаиләһе Ҡайын һымаҡтар (Betulaceae) ерек ағасы Ерек (Alnus) төрөнә ингән, дымлы урында, яр буйҙарында үҫә торған мурт ағас[1].
Латин телендә синонимдар:
Ҡара ерек (рус. Ольха чёрная, лат. Álnus glutinósa) — ҡайындар ғаиләһе Ҡайын һымаҡтар (Betulaceae) ерек ағасы Ерек (Alnus) төрөнә ингән, дымлы урында, яр буйҙарында үҫә торған мурт ағас.
Gwern (unnplek gwernen, Lat. Alnus glutinosa) yw ehen a wydhen yn genas Alnus, ha teylu Betulaceae. Trygys yw yn brassa rann Europa (gans oll Enesow Breten ha Finn-Skandynavi), hag Asi dyhow-howlsedhes.
Gwern yw gorow ha benow an dhew. Kathigenow (kuntellek kathik, unnplek kathigen) yw aga bleujyow gorow ha bleujyow benow. Prenn an gwern yw bleudh mes defensek er-bynn dour; y tevnydhir rag gwruthyl mebyl, eskisyow, bollow, selbrenn h.e.
Gwern a dyv yn ta yn leow glyb, ytho le glyb yw henwys gwern (liesplek gwernow). Kelli wern yw henwys gwernek (liesplek gwernegi).
Ł'onaro moro (nome sientifico Alnus glutinosa, in todesco Schwarzerle, in inglese black alder, in tałjàn ontano nero) el xe un onaro ke'l crese fra el pian e i 1200 metri, in specie drio ai fosi o in ogni caso rente ał'aqua: el xe difati na pianta igrofiła. Łe raixe łe vive in sinbiosi co dei bateri azotofisatori, cusì ke ła tera tutintorno ła se inpiena de azoto e sostanse organiche, diventando pi fertiłe. Naltro vantagio dei onari neri xe ke cołe so raixe i rinforsa łe rive dei fosi e dei fiumi. El legno, de cołor xało-arancion, el vien doparà dal marangon, dał'ebanista e dal carpenter. Na carateristega del legno xe ke quando ke'l vien meso in aqua el diventa durisimo e resistente. Par questo el xe indicà par far pontiłi o pałafite: xe coi onari neri ke xe sta fata ła pi parte dełe fondamenta in legno de Venesia.
Alnus glutinosa, the common alder, black alder, European alder, European black alder, or just alder, is a species of tree in the family Betulaceae, native to most of Europe, southwest Asia and northern Africa. It thrives in wet locations where its association with the bacterium Frankia alni enables it to grow in poor quality soils. It is a medium-sized, short-lived tree growing to a height of up to 30 metres (98 feet). It has short-stalked rounded leaves and separate male and female flowers in the form of catkins. The small, rounded fruits are cone-like and the seeds are dispersed by wind and water.
The common alder provides food and shelter for wildlife, with a number of insects, lichens and fungi being completely dependent on the tree. It is a pioneer species, colonising vacant land and forming mixed forests as other trees appear in its wake. Eventually common alder dies out of woodlands because the seedlings need more light than is available on the forest floor. Its more usual habitat is forest edges, swamps and riverside corridors. The timber has been used in underwater foundations and for manufacture of paper and fibreboard, for smoking foods, for joinery, turnery and carving. Products of the tree have been used in ethnobotany, providing folk remedies for various ailments, and research has shown that extracts of the seeds are active against pathogenic bacteria.
A. glutinosa is a tree that thrives in moist soils, and grows under favourable circumstances to a height of 20 to 30 metres (66 to 98 feet) and exceptionally up to 37 m (121 ft).[4] Young trees have an upright habit of growth with a main axial stem but older trees develop an arched crown with crooked branches. The base of the trunk produces adventitious roots which grow down to the soil and may appear to be propping the trunk up. The bark of young trees is smooth, glossy and greenish-brown while in older trees it is dark grey and fissured. The branches are smooth and somewhat sticky, being scattered with resinous warts. The buds are purplish-brown and have short stalks. Both male and female catkins form in the autumn and remain dormant during the winter.[5]
The leaves of the common alder are short-stalked, rounded, up to 10 centimetres (4 inches) long with a slightly wedge-shaped base and a wavy, serrated margin. They have a glossy dark green upper surface and paler green underside with rusty-brown hairs in the angles of the veins. As with some other trees growing near water, the common alder keeps its leaves longer than do trees in drier situations, and the leaves remain green late into the autumn. As the Latin name glutinosa implies, the buds and young leaves are sticky with a resinous gum.[5][6][7]
The species is monoecious and the flowers are wind-pollinated; the slender cylindrical male catkins are pendulous, reddish in colour and 5 to 10 cm (2 to 4 in) long; the female flowers are upright, broad and green, with short stalks. During the autumn they become dark brown to black in colour, hard, somewhat woody, and superficially similar to small conifer cones. They last through the winter and the small winged seeds are mostly scattered the following spring. The seeds are flattened reddish-brown nuts edged with webbing filled with pockets of air. This enables them to float for about a month which allows the seed to disperse widely.[5][6][7]
Unlike some other species of tree, common alders do not produce shade leaves. The respiration rate of shaded foliage is the same as well-lit leaves but the rate of assimilation is lower. This means that as a tree in woodland grows taller, the lower branches die and soon decay, leaving a small crown and unbranched trunk.[8]
Bark
Buds
Foliage
Male inflorescence (left) and mature cone-like flowers (right)
Infrutescence and achenes
A. glutinosa was first described by Carl Linnaeus in 1753, as one of two varieties of alder (the other being Alnus incana), which he regarded as a single species Betula alnus.[9] In 1785, Jean-Baptiste Lamarck treated it as a full species under the name Betula glutinosa.[10] Its present scientific name is due to Joseph Gaertner, who in 1791 accepted the separation of alders from birches, and transferred the species to Alnus.[2] The epithet glutinosa means "sticky", referring particularly to the young shoots.[11]
Within the genus Alnus, the common alder is placed in subgenus Alnus as part of a closely related group of species including the grey alder, A. incana,[12] with which it hybridizes to form the hybrid A. × hybrida.[13] Both species are diploid. In 2017, populations formerly considered to be A. glutinosa were found to be separate, polyploid species: A. lusitanica, which is native to the Iberian Peninsula and Morocco, and A. rohlenae, which is native to the western part of the Balkan Peninsula.[14]
The common alder is native to almost the whole of continental Europe (except for both the extreme north and south) as well as the United Kingdom and Ireland. In Asia its range includes Turkey, Iran and Kazakhstan, and in Africa it is found in Tunisia, Algeria and Morocco. It is naturalised in the Azores.[15] It has been introduced, either by accident or by intent, to Canada, the United States, Chile, South Africa, Australia and New Zealand.[16] Its natural habitat is in moist ground near rivers, ponds and lakes but it can also grow in drier locations and sometimes occurs in mixed woodland and on forest edges. It tolerates a range of soil types and grows best at a pH of between 5.5 and 7.2. Because of its association with the nitrogen-fixing bacterium Frankia alni, it can grow in nutrient-poor soils where few other trees thrive.[16]
The common alder is most noted for its symbiotic relationship with the bacterium Frankia alni, which forms nodules on the tree's roots. This bacterium absorbs nitrogen from the air and fixes it in a form available to the tree. In return, the bacterium receives carbon products produced by the tree through photosynthesis. This relationship, which improves the fertility of the soil, has established the common alder as an important pioneer species in ecological succession.[17]
The common alder is susceptible to Phytophthora alni, a recently evolved species of oomycete plant pathogen probably of hybrid origin. This is the causal agent of phytophthora disease of alder which is causing extensive mortality of the trees in some parts of Europe.[18] The symptoms of this infection include the death of roots and of patches of bark, dark spots near the base of the trunk, yellowing of leaves and in subsequent years, the death of branches and sometimes the whole tree.[16] Taphrina alni is a fungal plant pathogen that causes alder tongue gall, a chemically induced distortion of female catkins. The gall develops on the maturing fruits and produces spores which are carried by the wind to other trees. This gall is believed to be harmless to the tree.[19] Another, also harmless, gall is caused by a midge, Eriophyes inangulis, which sucks sap from the leaves forming pustules.[20]
The common alder is important to wildlife all year round and the seeds are a useful winter food for birds. Deer, sheep, hares and rabbits feed on the tree and it provides shelter for livestock in winter.[16] It shades the water of rivers and streams, moderating the water temperature, and this benefits fish which also find safety among its exposed roots in times of flood. The common alder is the foodplant of the larvae of a number of different butterflies and moths[21] and is associated with over 140 species of plant-eating insect.[20] The tree is also a host to a variety of mosses and lichens which particularly flourish in the humid moist environment of streamside trees. Some common lichens found growing on the trunk and branches include tree lungwort (Lobaria pulmonaria), Menneguzzia terebrata and Stenocybe pullatula, the last of which is restricted to alders.[20] Some 47 species of mycorrhizal fungi have been found growing in symbiosis with the common alder, both partners benefiting from an exchange of nutrients. As well as several species of Naucoria, these symbionts include Russula alnetorum, the milkcaps Lactarius obscuratus and Lactarius cyathula, and the alder roll-rim Paxillus filamentosus, all of which grow nowhere else except in association with alders. In spring, the catkin cup Ciboria amentacea grows on fallen alder catkins.[20]
As an introduced species, the common alder can affect the ecology of its new locality. It is a fast-growing tree and can quickly form dense woods where little light reaches the ground, and this may inhibit the growth of native plants. The presence of the nitrogen-fixing bacteria and the annual accumulation of leaf litter from the trees also alters the nutrient status of the soil. It also increases the availability of phosphorus in the ground, and the tree's dense network of roots can cause increased sedimentation in pools and waterways. It spreads easily by wind-borne seed, may be dispersed to a certain extent by birds and the woody fruits can float away from the parent tree. When the tree is felled, regrowth occurs from the stump, and logs and fallen branches can take root.[16] In the Midwestern United States, Alnus glutinosa is a highly invasive terrestrial plant and is prohibited in Indiana.[22] A. glutinosa is classed as an environmental weed in New Zealand.[23]
Pollen from the common alder, along with that from birch and hazel, is one of the many sources of tree pollen allergy. As the pollen is often present in the atmosphere at the same time as that of birch, hazel, hornbeam and oak, and they have similar physicochemical properties, it is difficult to separate out their individual effects. In central Europe, these tree pollens are the second most common cause of allergic conditions after grass pollen.[24]
The common alder is used as a pioneer species and to stabilise river banks, to assist in flood control, to purify water in waterlogged soils and to moderate the temperature and nutrient status of water bodies. It can be grown by itself or in mixed species plantations, and the nitrogen-rich leaves falling to the ground enrich the soil and increase the production of such trees as walnut, Douglas-fir and poplar on poor quality soils. Although the tree can live for up to 160 years, it is best felled for timber at 60 to 70 years before heart rot sets in.[8]
On marshy ground it is important as coppice-wood, being cut near the base to encourage the production of straight poles. It is capable of enduring clipping as well as marine climatic conditions and may be cultivated as a fast-growing windbreak. In woodland natural regeneration is not possible as the seeds need sufficient nutrients, water and light to germinate. Such conditions are rarely found at the forest floor and as the forest matures, the alder trees in it die out.[25][26] The species is cultivated as a specimen tree in parks and gardens, and the cultivar 'Imperialis' has gained the Royal Horticultural Society's Award of Garden Merit.[27]
The wood is soft, white when first cut, turning to pale red; the knots are attractively mottled. The timber is not used where strength is required in the construction industry, but is used for paper-making, the manufacture of fibreboard and the production of energy.[8] Under water the wood is very durable and is used for deep foundations of buildings. The piles beneath the Rialto in Venice, and the foundations of several medieval cathedrals are made of alder. The Roman architect Vitruvius mentioned that the timber was used in the construction of the causeways across the Ravenna marshes.[28] The wood is used in joinery, both as solid timber and as veneer, where its grain and colour are appreciated, and it takes dye well. As the wood is soft, flexible and somewhat light, it can be easily worked as well as split. It is also valued in turnery, carving, furniture making, window frames, clogs, toys, blocks, pencils and bowls.[5]
European (common) Alder is a Tonewood commonly used in the manufacture of electric guitars.[29] It exhibits a balanced, even tone with a good mid-midrange projection making it suitable for a wide variety of musical applications. It's relatively lightweight, easy to work and sand,[30] accepts glue, stain, paint and finish very well and is inexpensive. All this has made it a favourite of large factories mass producing instruments. Fender has been continuously and uninterruptedly using Alder to make electric guitars since 1956.[29]
The bark of the common alder has long been used in tanning and dyeing. The bark and twigs contain 16 to 20% tannic acid but their usefulness in tanning is limited by the strong accompanying colour they produce.[31] Depending on the mordant and the methods used, various shades of brown, fawn, and yellowish-orange hues can be imparted to wool, cotton and silk. Alder bark can also be used with iron sulphate to create a black dye which can substitute for the use of sumach or galls.[32] The Laplanders are said to chew the bark and use their saliva to dye leather. The shoots of the common alder produce a yellowish or cinnamon-coloured dye if cut early in the year. Other parts of the tree are also used in dyeing; the catkins can yield a green colour and the fresh-cut wood a pinkish-fawn colour.[31]
The bark of common alder has traditionally been used as an astringent, a cathartic, a hemostatic, a febrifuge, a tonic and a restorative (a substance able to restore normal health). A decoction of the bark has been used to treat swelling, inflammation and rheumatism, as an emetic, and to treat pharyngitis and sore throat.[33] Ground up bark has been used as an ingredient in toothpaste, and the inner bark can be boiled in vinegar to provide a skin wash for treating dermatitis, lice and scabies. The leaves have been used to reduce breast discomfort in nursing mothers and folk remedies advocate the use of the leaves against various forms of cancer.[25] Alpine farmers are said to use the leaves to alleviate rheumatism by placing a heated bag full of leaves on the affected areas. Alder leaves are consumed by cows, sheep, goats and horses though pigs refuse to eat them. According to some people, consumption of alder leaves causes blackening of the tongue and is harmful to horses.[31]
In a research study, extracts from the seeds of the common alder have been found to be active against all the eight pathogenic bacteria against which they were tested, which included Escherichia coli and methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA). The only extract to have significant antioxidant activity was that extracted in methanol. All extracts were of low toxicity to brine shrimps. These results suggest that the seeds could be further investigated for use in the development of possible anti-MRSA drugs.[34]
It is also the traditional wood that is burnt to produce smoked fish and other smoked foods, though in some areas other woods are now more often used. It supplies high quality charcoal.[5]
The leaves of this tree are sticky and if they are spread on the floor of a room, their adhesive surface is said to trap fleas.[31]
Chemical constituents of Alnus glutinosa include hirsutanonol, oregonin, genkwanin,[35] rhododendrin {3-(4-hydroxyphenyl)-l-methylpropyl-β-D-glucopyranoside} and (penta-2,3-dienedioic acid).[33]
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)old-form url Alnus glutinosa, the common alder, black alder, European alder, European black alder, or just alder, is a species of tree in the family Betulaceae, native to most of Europe, southwest Asia and northern Africa. It thrives in wet locations where its association with the bacterium Frankia alni enables it to grow in poor quality soils. It is a medium-sized, short-lived tree growing to a height of up to 30 metres (98 feet). It has short-stalked rounded leaves and separate male and female flowers in the form of catkins. The small, rounded fruits are cone-like and the seeds are dispersed by wind and water.
The common alder provides food and shelter for wildlife, with a number of insects, lichens and fungi being completely dependent on the tree. It is a pioneer species, colonising vacant land and forming mixed forests as other trees appear in its wake. Eventually common alder dies out of woodlands because the seedlings need more light than is available on the forest floor. Its more usual habitat is forest edges, swamps and riverside corridors. The timber has been used in underwater foundations and for manufacture of paper and fibreboard, for smoking foods, for joinery, turnery and carving. Products of the tree have been used in ethnobotany, providing folk remedies for various ailments, and research has shown that extracts of the seeds are active against pathogenic bacteria.
La nigra alno aŭ glueca alno (Alnus glutinosa) estas plantospecio, arbo el la familio betulacoj (Betulaceae), genro alno (Alnus). Ĝi kreskas dise en Eŭropo, apud riveretoj kaj sur akvoriĉaj terenoj.
Tiu arbo havas konusan formon, altas ĝis 20–30 m, sed ĝi povas aperi kiel arbusto en marĉoj kaj akvobordoj. La arbotrunko estas rekta, la branĉoj grandparte estas horizontalaj. La ŝelo estas glata ĉe la juna arbo, kun brilaj, blankaj makuloj. La maljuna arbo havas brungrizan, skvame kreviĝantan ŝelon. La ŝosoj junaĝe estas gluecaj, senharaj, violbrunaj kaj blanke makulitaj.
La burĝonoj estas mallongaj, ovoformaj, pedunklitaj, nigreviolaj kaj gluecaj. La folioj longas 5–10 cm, kun duobla denta rando; ili havas formon de renversita ovo kun konkava fino; komence ili estas gluecaj - kio pravigas la latinan epiteton. Ili falas malfrue kaj restas verdaj ĝis la fino.
La arbo estas ambaŭseksa: la stamenaj amentoj staras ŝosospinte kaj havas koloron inter ruĝa kaj flava. La etaj, ruĝbrunaj pistilaj spikoj kreskas ŝosopinte, apud la antaŭjaraj ŝajn-strobiloj, sur la senfoliaj branĉoj.
La frukto longas 1–1,5 cm kaj pendas sur samlonga pedunklo. Ĝi maturiĝas al malhelbruna ŝajn-strobilo. La semoj estas etaj, kvinangulaj, senflugilaj, brile brunaj.
Tiu palearktisa specio kreskas relative rapide, vivas longtempe kaj emas al vegetativa reproduktiĝo. Ĝi bezonas akvon, lumon, ŝatas la varmon, toleras la poluitan aeron. Ĝi kreskas rapide apud riveroj, riveretoj, sur ebenaĵaj marĉoj, oksigenriĉaj terenoj.
Ĝi floras en februaro-aprilo. Sur la radikoj vivas nitrogen-fiksaj aktinobakterioj (Frankia alni).
La oranĝe flava ligno estas tro mola por industria uzo. Ĝi rezistas al malsekeco kaj estas precipe subakve longdaŭra (oni uzis ĝin por konstruo de pontoj). Ĝi estas facile skulptebla. En la ŝelo abundas tanacido.
La nigra alno aŭ glueca alno (Alnus glutinosa) estas plantospecio, arbo el la familio betulacoj (Betulaceae), genro alno (Alnus). Ĝi kreskas dise en Eŭropo, apud riveretoj kaj sur akvoriĉaj terenoj.
Alnus glutinosa, el aliso común o alno; también llamado, aliso negro, alisa o aliso, es un árbol de la familia de las betuláceas extendido por Europa y el suroeste de Asia. Su hábitat natural son los lugares húmedos y bosques ribereños.
Árbol de media altura (20-30 m), caducifolio. Se caracteriza por sus hojas de 6 a 12 cm de largo con peciolos cortos (5-10 cm), de color verde oscuro, o fuerte por el haz y algo más claro por el envés, limbo redondeado y con extremidad truncada. Una originalidad es que permanecen verdes hasta su caída. Con 5 a 8 pares de nervios paralelos. Haces de pelos blanquecinos o rojizos en las axilas en el envés. Cuando brotan en primavera, resultan algo pelosas y muy pronto lampiñas.
Las hojas jóvenes y los brotes son muy pegajosos, con características glándulas resinosas. El árbol con frecuencia permanece verde hasta el inicio del invierno. Yemas estrechas y ovoides, clara y gruesamente pedunculadas en forma de maza con el extremo redondeado, de color pardo rojizo o violáceo, con frecuencia punteadas muy finamente de blanco por secreciones céreas, las terminales mayores que las laterales. Inserción espiralada en el ramillo. Se encuentran cubiertas por tres escamas, de las que sólo dos son visibles.
La floración se produce antes de aparecer las hojas. Los amentos masculinos, de 5 a 10 cm, son delgados, cilíndricos y pendulares, de coloración rojiza. Los femeninos son más pequeños (2 cm) y de color marrón oscuro a negro, duros y algo leñosos, guardando cierta similitud con los conos de las coníferas. Cuando las pequeñas semillas aladas son liberadas, los conos permanecen en el árbol, a menudo durante todo el invierno.
El aliso se propaga fácilmente por semillas, aunque emite abundantes chupones de la raíz. Raíces muy extendidas en superficie. Pronto pierde la raíz principal y desarrolla numerosas raíces secundarias oblicuas y otras terciarias verticales de anclaje fuerte, más profundas, lo que le permite resistir avenidas y riadas. En condiciones de inundación continuada produce raíces adventicias tiernas y ramificadas en el tronco. En las raíces someras posee nódulos (de 2 a 12 cm de diámetro) fijadores de nitrógeno atmosférico, asociado a la bacteria Actinomyces alni. El aliso necesita tener sus raíces permanentemente embebidas en agua. Tolera encharcamiento periódico siempre que haya renovación de agua corriente. Es por esta razón que los bosques de alisos, las alisedas, sean la comunidad vegetal potencial de las riberas de los ríos hasta una altitud de unos 500 o 600 m.[2]
El aliso común es nativo de casi toda Europa continental (a excepción del extremo norte), así como del Reino Unido e Irlanda. En Asia su rango incluye Turquía, norte de Irán y Kazajistán, y en África se encuentra en Túnez, Argelia y Marruecos. Se encuentra naturalizado en las Islas Azores. Se ha introducido, ya sea por accidente o por intención, en Canadá, Estados Unidos, Ecuador, Perú, Chile, Sudáfrica, Australia y Nueva Zelanda. Su hábitat natural se encuentra en un suelo húmedo cerca de ríos, estanques y lagos, pero también puede crecer en lugares más secos y, a veces, aparece en bosques mixtos y en los bordes de los bosques. Tolera una variedad de tipos de suelo y crece mejor a un pH de entre 5.5 y 7.2. Debido a su asociación con la bacteria fijadora de nitrógeno Frankia alni, puede crecer en suelos pobres en nutrientes donde prosperan pocos otros árboles.
La madera es bastante clara, pero al cortarla se vuelve color rojo-anaranjado y por eso en muchos países de Europa creían que este árbol estaba embrujado. La madera es muy resistente en el agua y por eso nuestros antepasados la utilizaban para realizar palafitos. Los cimientos de los edificios de Venecia son de esta madera.
En la mitología nórdica, el aliso es un símbolo de la resurrección, probablemente porque la madera pasa del blanco al rojo cuando es cortada, recordando a la sangre humana. Los primeros humanos de la mitología nórdica fueron creados a partir de fresnos y alisos. En Irlanda, la reverencia que se sentía respecto al aliso era tan profunda que cortar uno era una ofensa criminal. En otros lugares, como Terranova, se le atribuían aplicaciones medicinales para el tratamiento de las quemaduras, el reumatismo y el dolor. En Finlandia utilizan pequeñas astillas de su madera para ahumar el pescado.[3]
Alnus glutinosa fue descrita por (L.) Gaertn. y publicado en De Fructibus et Seminibus Plantarum. . . . 2: 54. 1790.[4]
Alnus: nombre genérico del latín clásico para este género.[5]
glutinosa: epíteto latíno que significa "muy pegajosa"[6]
Corteza de ejemplar adulto.
Corteza juvenil.
Yemas de color violáceo, pedunculadas.
Hojas, conos (arriba), amentos masculinos (los largos, a izquierda) y amentos femeninos (muy pequeños, en el centro) al final del verano.
Amentos femeninos (izquierda abajo), amentos masculinos (centro) y conos de aliso (derecha) al final del invierno.
Frutos y semillas.
Aleso, alisa, alisio, aliso, aliso común, aliso negro, almiero, alno, alyso, aumero/a, avellano moral, bernazo, chopo mulato, chopo rizado, chopo verde, homeiro, homero, humeiro, humero, leña floja, omero, panblando, pantierno, umero, vinagrera.[8]
Alnus glutinosa, el aliso común o alno; también llamado, aliso negro, alisa o aliso, es un árbol de la familia de las betuláceas extendido por Europa y el suroeste de Asia. Su hábitat natural son los lugares húmedos y bosques ribereños.
Sanglepp ehk must lepp (Alnus glutinosa) on kaseliste sugukonda lepa perekonda kuuluv mitmeaastane heitlehine lehtpuuliik.
Rahvapäraseid nimetusi: mustlepp, emalepp, soolepp, seatamm.
Eestis pärismaine.
Ta on ühekojaline. Kõrgus kuni 30 (35) m [1]. Eesti kõrgeim must lepp (33,3 m, diameeter 63 cm) kasvab Järvseljal [2]. Puu eluiga küünib 100–130 aastani [1].
Sanglepp ehk must lepp (Alnus glutinosa) on kaseliste sugukonda lepa perekonda kuuluv mitmeaastane heitlehine lehtpuuliik.
Rahvapäraseid nimetusi: mustlepp, emalepp, soolepp, seatamm.
Eestis pärismaine.
Ta on ühekojaline. Kõrgus kuni 30 (35) m . Eesti kõrgeim must lepp (33,3 m, diameeter 63 cm) kasvab Järvseljal . Puu eluiga küünib 100–130 aastani .
Haltz beltza edo haltz arrunta (Alnus glutinosa) Alnus generoko zuhaitza da, Euskal Herrian ohikoa. Horregatik, sarri, haltz izen soila erabiltzen da izendatzeko. Glutinosa hitzak (latinetik; glutinosus-a-um = likatsu) kimu gazteen izaerari egiten dio erreferentzia. Zuhaitz hau aski ezaguna da Europa, Asia eta Afrika iparraldean. Bere banaketa orokorra isurialde atlantikoarrekoa den arren, isurialde mediterraneoan ez da arraroa, bertan ibai handien ertzetan agertzen baita.
Tamaina ertaineko zuhaitza, 20 metrotara irits daitekeena. Eite piramidala hasieran, denborarekin biribiltzen edo irregular egiten joaten den arren. Metro betera iritsi daitekeen enbor zuzena du, azal arre-ilunekoa eta nahikoa hauskorra (azaleko arrakaletatik huntza bezalako landare igokariak igotzen dira eta beste intsektu askori bizilekua ematen die).
Hostogalkorrak dira, eta hosto sinple eta txandakatuak dituzte. Kimu eta adartxo gaztean nahiko lingirdatsuak dira. 4-10 cm-ko hostoa, oro har forma obobatudun, kamutsa, ertz bizerratua, peziolatuak. Kolore berde ilunagokoak goialdetik, behealdean nerbioen inguruan iletxoek argiagotu egiten baitute.
Landare monoikoak dira, nahiz eta loreak sexuaren arabera infloreszentzia ezberdinetan bananduta dauden. Loraldia urtarrila eta maiatza bitartean ematen da, hostoak agertu baino lehenago (negu amaieran kaskabeltz eta tarin ugari ibiltzen dira euren gosea ase nahian lore batetik bestera haziak jaten). Braktea bakoitzeko 3 lore ar daude, 4 estamine eta sepaloduna bakoitza, gerba erako infloreszentziatan kokaturik agertzen dira. Lore eme biluziak, berriz, braktea bakoitzaren galtzarbean kokatuak. Hauek ere kolore berdeko gerbatan ezarriak daude.
Fruituak behin lorea ernalduta udazkenean heltzen dira. Fruktifikazio oboideoak, 2-5naka lukuetan biltzen direnak, puntaldean zabaltzen diren zurezko ezkatekin, bakoitza akenio zapal eta hegaldun batekin edo birekin. Gimnospermoen kono txikien itxura hartzen duela esan daiteke. Oso erraz sakabanatzen da hazi asko ekoizten baititu. Dena den, oso ohikoa da ugalketa begetatiboz ugaritzea ere.
Europa erdialde osoan zehar banatuta dago, Asiaraino.
Ibai-ertzetan oso arruntak dira haltzadiak eratzen, inoiz mendietako magal oso hezeetan ere ager daitezke. Haren garrantzia ekologikoa nitrogeno atmosferikoa atxikitzeko duen gaitasunean datza. Gai da lurzoru txiroak kolonizatzeko, betiere nahikoa hezeak badira, eta, horrela, ilarako basoak eta ezpondak eratzeko gai da.
Haren zura arina da eta nahiko azkar usteltzen den arren, lehorrean oso iraunkorra izaten da uretan murgildua dagoenean. Izan ere, haren azala taninotan aberatsa da, eta hori dela eta, urazpiko deskonposatzaileen (hifomizetoak eta bakterioak) kolonizazioa moteltzen du. Horri esker, egoera naturalean ibaietan presak eratzen dira, ibaiko ornogabeei eta arrainei bizilekuak eskaintzen dizkietenak.
Loreak hostoak bota aurretik sortzen dira, neguaren amaieran eta udaberri hasieran.
Espezie hau kasu batzuetan apaingarri gisa erabiltzen da, baita birlandaketetan ere. Arestian aipatutako taninoak kolesterola murrizteko ere erabilgarriak dira, eta azala eztarriko minak lasaitzeko erabiltzen da infusioan.
Hainbat dira zuhaitz honekin mikorrizak eratzen dituzten onddo ektomikorrizikoak; Paxillus involutus, Paxillus filamentosus, Cortinarius violaceus, Lactarius lacunarum eta Russula decolorans, besteak beste. Horrez gainera, epifitoki Hypogymnia physodes, Parmelia sulcata, Lecanora carpinea eta Pertusaria amara moduko likenak hazten dira.
Haltz beltza edo haltz arrunta (Alnus glutinosa) Alnus generoko zuhaitza da, Euskal Herrian ohikoa. Horregatik, sarri, haltz izen soila erabiltzen da izendatzeko. Glutinosa hitzak (latinetik; glutinosus-a-um = likatsu) kimu gazteen izaerari egiten dio erreferentzia. Zuhaitz hau aski ezaguna da Europa, Asia eta Afrika iparraldean. Bere banaketa orokorra isurialde atlantikoarrekoa den arren, isurialde mediterraneoan ez da arraroa, bertan ibai handien ertzetan agertzen baita.
Tervaleppä (Alnus glutinosa) on leppien sukuun kuuluva kesävihanta lehtipuu. Puun nimi viittaa luultavasti sen lehtiin, jotka tuntuvat hiukan tahmeilta, kuten tervakin.[2]
Tervaleppä kukkii jo ennen lehteen tuloa, yleensä kun säät ovat talven jälkeen alkaneet leudontua ja terminen kevät alkanut. Tällöin maassa on yleensä vielä lunta. Kukinta tapahtuu Suomen etelärannikolla tavallisimmin jo maaliskuun lopulla tai huhtikuun alussa, pohjoisempana myöhemmin – pohjoisimmilla kasvualueilla vasta huhtikuun lopulla. Tervaleppä on muiden koivukasvien tapaan tuulipölytteinen[3]. Hedekukinnot ovat pitkät roikkuvat kellertävät norkot ja emikukinto on käpymäinen. Siemenet kehittyvät kevään ja kesän aikana ja varisevat alkusyksystä. Tervalepän lehti on tahmea.
Tervalepän silmut ovat keväällä tahmeat. Puu tulee lehteen Etelä-Suomessa toukokuun alussa, pohjoisempana hiukan myöhemmin. Lantto- tai tylppäkärkiset lehdet ovat pyöreämmät ja vähemmän sahalaitaiset kuin tervalepän sukulaisella harmaalepällä, jonka lehdet ovat suippokärkiset. Tervaleppä on kasvutavaltaan puumaisempi ja suurempi kuin Suomen toinen leppälaji harmaaleppä. Tervaleppä kasvaa yleisesti noin 15-, poikkeuksellisesti jopa 30-metriseksi. Sen tunnistaa myös harmaalepän kuorta tummemmasta kuorestaan, joka vanhalla puulla paksuuntuu kaarnaksi.[2] Suomen suurimmat luonnonvaraiset tervalepät kasvavat etelärannikolla, hemiboreaalisella kasvillisuusvyöhykkeellä.
Tervaleppä kasvaa kosteissa ravinteikkaissa lehdoissa, saaristossa, jokien ja purojen varsilla sekä järvien rannoilla. Tervaleppä kestää hyvin hetkellisiä tulvia. Kostealla ja aurinkoisella paikalla siitä voi Etelä-Suomessa joskus kasvaa todellinen jätti.
Tervaleppä kasvaa Suomessa runsaimmillaan maan eteläosissa, jossa sitä tapaa lähes kaikilla vähänkin kosteilla paikoilla. Vaikka se on erittäin yleinen Etelä-Suomessa, sitä esiintyy pohjoisemmaksi mentäessä vähemmän, ja Oulun korkeudella se on jo lähes harvinaisuus. Joitakin yksittäisiä esiintymiä on tavattu kuitenkin jopa Lapin maakunnan eteläosista, pohjoisimmillaan Rovaniemen korkeudella. Pohjois-Suomessa tervalepästä harvoin kasvaa paksua komeaa puuta: yleensä se jää kitukasvuisemmaksi.
Luonnontilainen tai luonnontilaiseen verrattava tervaleppäkorpi on luonnonsuojelulaissa määritelty suojeltava luontotyyppi, jota on jäljellä enintään pari sataa hehtaaria koko maassa. [4]
Tervaleppä kasvaa kaikissa Euroopan maissa lukuun ottamatta Islantia ja Maltaa. Välimeren alueella se kasvaa vuoristoissa, sillä se tarvitsee viileän lepokauden. Tervaleppä on Keski-Euroopassa yksi tavallisimmista lauhkean lehtimetsävyöhykkeen puulajeista.
Tervaleppää materiaalina on alettu kauneutensa vuoksi arvostaa. Siitä valmistetaan muun muassa saunan lauteita, savustuspuruja ja kitaroita[5]. Seinäpaneelina se on myös suosittu.[6] Sahatavaran saantia vähentävät runsaat mustat kuivat oksat.
euroopanpähkinäpensas · halava · harmaaleppä · hieskoivu · jokipaju · kaunopihlaja · korpipaatsama · kotipihlaja · kynäjalava · metsähaapa · metsälehmus · metsäomenapuu · metsävaahtera · mustuvapaju · orapaatsama · outapaju · raita · rauduskoivu · ruotsinpihlaja · saarni · suippoliuskaorapihlaja · suomenpihlaja · talvikkipaju · tammi · tervaleppä · tunturikoivu · tuomi · tylppäliuskaorapihlaja · vuorijalava
Tervaleppä (Alnus glutinosa) on leppien sukuun kuuluva kesävihanta lehtipuu. Puun nimi viittaa luultavasti sen lehtiin, jotka tuntuvat hiukan tahmeilta, kuten tervakin.
Aulne glutineux, aulne noir, aulne poisseux, vergne ou verne
L’aulne glutineux, l’aulne noir, l’aulne poisseux (Alnus glutinosa), est un arbre feuillu de la famille des bétulacées, très présent dans la flore indigène de l'Europe (Scandinavie comprise). Il est parfois appelé vergne ou verne.
L'aulne glutineux possède un port conique et son écorce est d'un brun noir et crevassée.
Ses feuilles sont ovales et tronquées au sommet (comme découpées d'un coup de ciseau). La face supérieure est vert foncé, luisante et gluante, tandis que la face intérieure est mate avec des touffes de poils à l'angle des nervures.
Les rameaux sont fins, souples, puis, en vieillissant, se couvrent de lenticelles. Les bourgeons sont violets, gluants et retirés du rameau.
L'espèce produit des chatons mâles et femelles. Les chatons mâles sont d'une longueur oscillant de 6 à 10 cm et les chatons femelles sont petits et globuleux. Les fruits (strobiles) sont en forme de cône vert devenant brun et ils sont globuleux d'un centimètre de diamètre .
Tempérament héliophile.
Exigences hydriques : humide à très humide.
Exigences trophiques : sol moyennement acide à neutre malgré une préférence pour les sols acides.
On trouve cette espèce à l'étage collinéen jusqu'à l'étage montagnard (1 200 mètres). C'est l'espèce d'aulne qui supporte le mieux l'eau stagnante et les sols lourds. L'aulne glutineux souffre très vite de la sécheresse contrairement à son voisin, l'aulne vert plus tolérant aux sols secs généralement, cet arbre se trouve sur les ripisylves car il apprécie les sols constamment humides. Cette particularité de pouvoir pousser les racines totalement immergées amène cet arbre à devoir développer une technique différente pour capter l'azote nécessaire à sa croissance. Habituellement prélevé par les racines dans la terre l'azote est, chez l'aulne glutineux, absorbé avec l'aide d'une bactérie présente sur ses racines appelée Frankia[1].
C'est une espèce à tendance pionnière qui supporte mal la concurrence et a tendance à disparaître lorsque d'autres essences s'installent.
L'aulne glutineux n'est pas considéré comme menacé, mais les aulnaies qui avaient notamment été conservées pour la production d'un charbon de bois apprécié pour les poudreries ont fortement régressé, au profit de la culture de peupliers (populiculture) ou du drainage des zones humides pour leur mise en culture, en pâture ou pour leur urbanisation.
La diversité génétique des populations d'aulnes glutineux a probablement souffert de l'artificialisation et du déboisement des berges et ripisylves des cours d'eau.
Le dépérissement des aulnes, est une maladie émergente présente en Europe et dans une moindre mesure en Amérique du Nord. Elle est due à Phytophthora alni qui provoque une pourriture létale des racines et du collet des aulnes. Elle progresse en Europe depuis les années 1990, sa cause principale étant l'hybridation nouvelle entre deux espèces proches[2]. Ceci fait de l'aulne, avec l'orme, « l’espèce d'arbre la plus menacée dans les écosystèmes naturels européens »[2]. La température de l'eau et la faiblesse du courant favorisent le dépôt d'inoculum au pied des arbres, et un contexte argilo-limoneux généralement agricole favorise de manière générale les espèces de Phytophthora[2].
La feuille de l'Aulne glutineux abrite fréquemment neuf galles différentes, dans les genres Eriophyes et Aceria dont :
Ses racines sont le refuge d’une importante faune aquatique lorsqu'il pousse au bord d'un cours d'eau.
L'aulne semble, comme toutes les espèces d'arbres, sensible à un excès d'ozone troposphérique (nécrose des feuilles), fréquent lors des canicules, sous le vent des grandes agglomérations et des axes de circulation.
L'espèce Alnus glutinosa a été décrite initialement par le naturaliste suédois Carl von Linné, et reclassée par le botaniste allemand Joseph Gärtner en 1790[3].
Dans le massif des Albères en Roussillon ainsi qu'en Catalogne, il était surnommé arbre nègre (arbre noir), à la fois du fait de son écorce foncée mais aussi à cause de la croyance selon laquelle les sorcières utilisaient son charbon pour tracer des cercles magiques[4].
Selon Catalogue of Life (8 juin 2014)[5] et World Checklist of Selected Plant Families (WCSP) (8 juin 2014)[6], il existe quatre sous-espèces :
et des variétés à usage décoratif :
Alnus glutinosa glutinosa
Alnus glutinosa barbata
Alnus glutinosa 'Incisa’.
L'aulne permet de consolider les rives des cours d'eau grâce à son important système racinaire.
On l'utilise en foresterie pour préparer les sols qu'il assainit et enrichit avant la plantation de peupliers. Il est considéré comme l'engrais vert des forestiers.[réf. souhaitée]
Au Japon, un type d'aulne serait utilisé pour préparer de futures terres agricoles[réf. nécessaire].
Il était utilisé au Moyen Âge par les chapeliers pour teindre les feutres en noir.
Il était autrefois le combustible préféré des boulangers et des verriers car il brûle rapidement en dégageant une vive chaleur et peu de fumée.
Le bois d'Aulne pourrit dans l'air humide ; en revanche, il est réputé imputrescible dans l'eau : on l'utilisait pour faire des conduites d'eau souterraines et des rigoles. Il peut être utilisé en drainage : des fagots d'aulne bien serrés au fond de tranchées assurent longtemps l'écoulement de l'eau et l'aération des sols.
La moitié de Venise serait bâtie sur des pilotis en Aulne[7].
Il peut être utilisé comme pare-feu productif autour de stations enrésinées.
Les racines et les feuilles d'aulne servent souvent de refuge à la faune environnante (y compris les insectes et des arachnides tels que les tiques). Lorsqu'on retourne les feuilles d'un aulne, on y trouve souvent de la vermine (terme qui aurait la même étymologie que « verne »). Autrefois, lorsqu'on voulait se débarrasser de la vermine dans une maison, un poulailler ou une écurie, on épandait sur le sol des feuilles de verne encore bien humides de rosée le matin et toute la vermine venait s'y mettre. Ensuite on jetait les feuilles au feu et le lieu était vidé de ces parasites.
En Roussillon, les sorcières étaient réputées utiliser son bois pour la fabrication de leurs baguettes magiques. Le proverbe foc de vern, foc d'infern (feu d'aulne, feu d'enfer) fait référence à la fois à la hauteur des flammes lorsqu'il brûle et aux feux de l'enfer. Dans le massif des Albères, toujours en Roussillon, il était accusé de deixar morir el seu pare de fred (ce qui signifie en catalan : laisser mourir son père de froid), en raison de sa piètre qualité comme bois de chauffage[4].
Aulne glutineux, aulne noir, aulne poisseux, vergne ou verne
Un aulne noir en été à Marbourg. Un aulne noir en hiver en Styrie. L’aulne glutineux, l’aulne noir, l’aulne poisseux (Alnus glutinosa), est un arbre feuillu de la famille des bétulacées, très présent dans la flore indigène de l'Europe (Scandinavie comprise). Il est parfois appelé vergne ou verne.
O amieiro[2] (Alnus glutinosa), tamén coñecido por ameneiro ou abeneiro, é unha árbore do xénero Alnus, da familia das betuláceas. Atópase en toda Europa, Siberia e norte de África. É a árbore por excelencia das ribeiras galegas formando os chamados bosques galería.
O nome amieiro (e a súa variante ameneiro) ten orixe prerromana, paleoindoeuropea a partir da partícula am – canle, á que posteriormente se engadiría o sufixo latino –ario. No galego de Asturias recibe o nome de umeiro, mais cómpre non confundilo coas árbores do xénero Ulmus (umeiros ou ulmeiros).
Probabelmente orixinouse a partir do latín vulgar *AMINARIU, forma derivada da voz celta ameia.[3]
A formación denomínase amieiral, ameneiral ou abeneiral segundo a zona.
Árbore de ribeira que pode acadar uns 25 m de altura. A folla é caediza de 6 a 12 cm de longo con pecíolos curtos (5–10 cm), de cor verde escura, pola face anterior e un chisco máis clara polo revés, limbo arredondado e con extremidade truncada. Unha orixinalidade é que fican verdes até a súa caída no outono. Con 5 a 8 pares de nervios paralelos. Faces de pelos abrancazados ou arroibados nas axilas do revés. Cando agroman na primavera, resultan algo pilosas, ficando moi cedo sen pelos. As follas novas e os gomos son moi pegañentos cando son novos, con características glándulas resinosas. Xemas estreitas e ovoides, clara e grosamente pedunculadas en forma de maza co extremo arredondado, de cor parda avermellada ou violácea, con frecuencia punteadas moi finamente de branco por secrecións céreas, as terminais maiores cás laterais. Inserción espiraliforme no ramiño. Atópanse cubertas por 3 escamas, das que só dúas son visíbeis.
Florea antes de aparecer as follas. Os amentos masculinos (chamados candeas), de 5 a 10 cm, son delgados, cilíndricos e pénsiles, de coloración avermellada. Os femininos son máis miúdos (2 cm) e de cor marrón escura a negro, duros e algo lígneos, gardando certa semellanza cos conos das coníferas. Cando as sementes miudiñas e aladas son ceibadas, os conos fican na árbore, a miúdo durante todo o inverno.
Os amieiros propáganse de xeito doado por semente, malia botaren abundantes chupóns da raíz. As raíces moi estendidas en superficie. Perde logo a raíz principal e desenvolve numerosas raíces secundarias oblicuas e outras terciarias verticais de ancoraxe forte, máis fondas, o que lle permite resistir enchentes. En condicións de chea continuada produce raíces adventicias tenras e ramificadas polo toro. Nas raíces superficiais posúe nódulos ( de 2 a 12 cm de diámetro) fixadores de azote atmosférico, asociado á bacteria Actinomyces alni. O amieiro necesita ter as súas raíces permanentemente mergulladas. Atura enchentes periódicas sempre que haxa renovación de auga corrente.
Son árbores de especial importancia ecolóxica, a base do toco dos amieiros é un prezado refuxio para pequenos vertebrados e invertebrados bentónicos.[4]
Nas Gándaras de Budiño, na desembocadura do Ulla e no río Lérez, atopamos exemplos dos mellores amieirais da península.
A madeira do amieiro é resistente, branda, lixeira, doada de traballar e consérvase ben baixo a auga. A cor é bastante clara, mais ao cortala tórnase de cor arroibada e por iso en moitos países de Europa crían que esta árbore estaba embruxada. A madeira é moi resistente na auga e por iso empregábase para a construción de palafitas. Os alicerces dos edificios de Venecia están feitos de pau de amieiro.
Coa súa casca, xunto con lascas de ferro facíase unha excelente tintura negra para curtumes, puchas e sombreiros, ou ben extraíase un aceite para repeler mosquitos. A madeira, como era resistente a auga, utilizábase na construción de pontellas, pontes, muíños e postes baixo a auga, e tamén na fabricación de pequenos utensilios e zocas, actividades estas últimas que continúan na actualidade. Asemade o seu carbón tiña utilidade para a fabricación de pólvora.
Segundo as lendas, é unha das árbores usadas para gardar tesouros e tamén é a árbore para fabricar as máscaras do Entroido ourensán.
A seguir recóllese unha escolma de ditos referíndose a esta árbore:
Alnus glutinosa foi descrita por (L.) Gaertn. e publicado en De Fructibus et Seminibus Plantarum. . . . 2: 54. 1790.[5]
Umeiro, omeiro, amineiro, amieiro, amieira, ameneiro, ameeiro, abineiro, abeneiro branco e abeneiro[8].
O amieiro (Alnus glutinosa), tamén coñecido por ameneiro ou abeneiro, é unha árbore do xénero Alnus, da familia das betuláceas. Atópase en toda Europa, Siberia e norte de África. É a árbore por excelencia das ribeiras galegas formando os chamados bosques galería.
Crna joha (jalša [1], lat. Alnus glutinosa), bjelogorično je drvo iz porodice Betulaceae. Ostali narodni nazivi za johu su jalsa, jova, jovina, dragušica.
Raste na sjevernoj polutci u nizinskim šumama uz močvare, rijeke i potoke.
Naraste do 25 m. Deblo dosiže do vrha krošnje. Kora je crno-smeđa. Izbojci obiluju bjelkastim lenticelama. Pupovi su na dugim stapkama i ljepljivi. Cvjetaju prije listanja. Lišće je okruglasto, 4-10 cm dugo, na vrhu zaobljeno ili tupo prikraćeno, u početku ljepljivo, odozgo u kutevima žila s čupercima žutih dlačica. Otpada zeleno, tj. ne žuti. Muške i ženske rese, javljaju se u jesen. Ženske su rese sitne na dužoj stapci. Priperci odrvene i čine češeriće, koji ostaju dosta dugo na drvetu, nakon što se otvore, a plodovi ispadnu. Supke su obrnuto jajolike, oko 5 m dugačke. Prvi su listovi goli. Plod je sitan, vrlo uskim krilcem okriljen i plosnat.
U okolici Đurđevca (Kupinje, Crni jarki, Preložnički berek), crna joha postiže svoj optimum. U ovim podravskim šumama postiže visinu preko 30 m i promjere preko 50 cm. Smatra se da su sastojine crne johe sa staništa đurđevačke Podravine jedinstvene u europskim razmjerima. U Posebnom rezervatu šumske vegetacije „Crni jarki“ crna joha tvori dominantnu šumsku fitocenozu s poljskim jasenom i sremzom (Pruno-Fraxinetum Oberd. 1953).
Crna joha je vrsta brza rasta. Ima širolu ekološku valenciju s obzirom na zahtjeve prema toplini, vodi, tlu i svjetlu. Crna joha je vrsta drveća relativno kratkog životnog vijeka, doživi oko 100 godina. Dobro uspijeva u barskim uvjetima. Ona je pionirska vrsta s kojom se osvajaju najmokriji tereni nizinskih područja, zajedno s bijelom vrbom.
Ona oblikuje tipičnu čupavu (zvonoliku) korijensku mrežu u kojoj prevladava pružanje korijenja u okomitom smjeru. Crna joha živi u simbiozi s bakterijama iz porodice aktinomiceta (Aktinomyces alni Peklo) koje tvore crvenkaste kvržice na korijenju. One obogaćuju tlo vežući dušik iz zraka što je jedan od razloga zbog kojeg crna joha ima svojstva pionirske vrste.
Listovi su bogati proteinima (do 20%), mastima (do 6%), vitaminom C , karotenom , flavonoidima , smolnim kiselinama .Šiške su bogate taninom(do 2,5 %) i galnom kiselinom ( do 4 % ). Koristi se u medicinskoj praksi i tradicionalnoj medicini kao protuupalno i stežuće sredstvo.
Kao medicinski sirovinski materijal koriste se plodovi - češeri - šiške ( lat. Fructus Alni ), koje se bere u kasnoj jeseni ili zimi,
Ekstrakt kore i lišća ima protuupalno, antispazmodično i koleretsko djelovanje; vodeni i alkoholni ekstrakt češera - antioksidans , membranoprotektivno djelovanje, analgetik , ima antieksudativna i antiproliferativna svojstva, pokazujue antibakterijsku i antitumorsku aktivnost; ekstrakt cvjetova i pelud - protiv protozoa.
Putirskij,I.N.,Prohorov,V.N. Universalnaja enciklopedia lekarstvenih rastenij, Moskva 2000.
Crna joha (jalša , lat. Alnus glutinosa), bjelogorično je drvo iz porodice Betulaceae. Ostali narodni nazivi za johu su jalsa, jova, jovina, dragušica.
Łučna wólša[3][4] (Alnus glutinosa) je štom ze swójby brězowych rostlinow (Betulaceae).
Łučna wólša je štom, kotryž docpěje wysokosć wot 10 hač do 25 m. Čerstwe drjewo štoma je oranžočerwjene.
Króna je čumpata a kehelojta hač jejkojta. Zdónk dosaha daloko do króny. Młode hałuzy su nahe, oliwozelene, pozdźišo brune a błyšćace.
Skora je ćmowošěra hač čornojta a rozpukana.
Na korjenjach sedźa kićojte hač koralojte rozrostki, w kotrychž su žiwe symbiotiske nitkowe bakterije. Wone dusyk z powětra zwjazaja a jón rostlinje k dispoziciji staja.
Łopjena su měnjate, owalne abo kulowate, dwójce rězane, prědku tupe a docpěja dołhosć wot 4 hač do 10 cm. Wone njesu 5-8 bóčnych nerwnych porow. Pupki a młode łopjena su lěpjate. Zymske pupki su stołpikate, čerwjenobrune, dołhojćo-jejkojte a docpěja dołhosć wot 8 hač do 9 mm.
Kćěje wot měrca hač do apryla. Kćenja so před łopjenami jewja. Muske a žónske micki su na samsnych hałuzach. Muske micki docpěja dołhosć wot 8 cm. Žónske hablojte kwětnistwa su čerwjenojte, stołpikate a docpěja dołhosć wot 1 cm. Wětr wěje próšk k žónskim kwětnistwam.
Młode płódnistwa su zelene. Zrałe hablojte płódnistwa su ćmowobrune, dołho na štomje wostanu a docpěja dołhosć wot 1 hač do 2 cm. Worjechi su 3 mm dołhe a njesu na boku wuske křidleška. Płody wot septembra hač oktobra zezrawja.
Rosće we łučinowych lěsach, na rěčkach a žórłach. Ma radšo hłubokosahace, mokre, wutkate, bazowe, zwjetša kisałe hlinjane, běłohlinowe a šćerkowe pódy.
Rostlina je w Europje, w zapadnej Aziji a w sewjernej Africe rozšěrjena. W srjedźnej Europje wot nižiny hač do wysokosćow wot 1200 m w Alpach wustupuje.
Łučna wólša (Alnus glutinosa) je štom ze swójby brězowych rostlinow (Betulaceae).
Rauðölur eða Rauðelri (fræðiheiti Alnus glutinosa) er elritegund.
Rauðölur eða Rauðelri (fræðiheiti Alnus glutinosa) er elritegund.
L'ontano nero o ontano comune (Alnus glutinosa (L.) Gaertn., 1790), è una pianta arborea appartenente alla famiglia Betulaceae. È presente in tutta l'Europa, nel Nordafrica, nell'Asia minore, in Siberia e nell'Asia orientale.[2]
L'ontano nero è un albero alto intorno ai 10 metri, eccezionalmente fino a 20-25 metri, talvolta con portamento arbustivo, con corteccia fessurata longitudinalmente, di colore nero. Il legno e le radici hanno una caratteristica colorazione variabile dal giallo-aranciato al rosso-aranciato.
Le foglie sono caduche, sparse e picciolate. Hanno lamina coriacea, glabra, subrotonda od obovata, incuneata alla base e tronca o leggermente insinuata all'apice. Il margine è dentellato. La pagina inferiore è appiccicosa, specie nelle foglie giovani (da cui l'epiteto specifico "glutinosa"), e mostra ciuffi sparsi di peli all'ascella delle nervature.
Come tutte le specie della stessa famiglia, l'ontano nero è una pianta monoica, con fiori a sessi separati portati sulla stessa pianta. Sia i fiori femminili sia quelli maschili sono molto piccoli e riuniti in infiorescenze ad amento. Gli amenti femminili sono riuniti in piccoli gruppi di 3-6, lungamente peduncolati ed eretti. Hanno una forma ellissoidale e sono di colore verde. Nella forma ricordano gli strobili delle Conifere e sono lunghi 1-1,5 cm. Gli amenti maschili sono riuniti in gruppi di 3-5, sono penduli e cilindrici, lunghi fino a 6 cm, di colore giallo-verdastro. La fioritura ha luogo alla fine dell'inverno, in febbraio-marzo, ma esiste una marcata variabilità, protraendosi dal pieno inverno nelle regioni calde alla tarda primavera in quelle più fredde.
Gli amenti femminili evolvono in infruttescenze nere di consistenza legnosa, pendule, con brattee fruttifere patenti e persistenti anche dopo la disseminazione del frutto. I resti delle infruttescenze possono persistere anche per più anni. Il frutto è un piccolo achenio alato.
In Italia l'ontano nero vegeta dal livello del mare fino agli 800 metri di altitudine, spingendosi raramente oltre i 1200 metri. Presente in tutte le regioni, è una specie igrofita che richiede la presenza costante di umidità, perciò la si rinviene in terreni acquitrinosi, in paludi e, soprattutto, lungo i corsi d'acqua.
È un elemento tipico della vegetazione riparia, associato ad altre piante tipiche di questo ambiente, come i salici, i pioppi, ecc. Nell'Italia meridionale e nelle isole è frequentemente associato all'oleandro e ai salici ed è spesso l'elemento arboreo di maggior sviluppo lungo i corsi d'acqua.
Un aspetto particolare è la relazione simbiontica delle radici degli ontani con microrganismi azotofissatori del genere Frankia, facenti parte degli attinomiceti, un gruppo di batteri a crescita miceliare. Questi sono in grado di indurre la formazione di noduli radicali (chiamati anche turbercoli) con un meccanismo analogo a quello dei rizobi delle Leguminose. Gli ontani sono quindi specie che arricchiscono il suolo di azoto.
Oltre a svolgere una funzione ecologica nel mantenimento degli ecosistemi fluviali, le formazioni pure o miste a ontano nero sono utili per il consolidamento delle sponde dei corsi d'acqua e ricoprono perciò un ruolo collaterale di tutela dell'ambiente contro i dissesti idrogeologici.
Sotto l'aspetto tecnologico può fornire legname da impiegare in piccoli lavori di falegnameria, di ebanisteria e per la realizzazione di pavimenti in legno. Il legno dell'ontano nero appena tagliato si presenta giallo-aranciato, ma con la stagionatura assume un colore rosso-arancio.
In merito alle proprietà meccaniche si presenta come un legno semiduro e omogeneo, di notevole durevolezza in sommersione. Per questo motivo, soprattutto in passato, era largamente impiegato come legname da opera per manufatti sommersi. Il legno di ontano è stato, infatti, notoriamente usato nel corso della storia dell'uomo per allestire la palificazione di sostegno delle palafitte o per realizzare manufatti idraulici; è stato inoltre impiegato per costruire le fondazioni delle costruzioni a Venezia.
La corteccia dell'ontano nero contiene tannini, alnulina, protoalnulina, emodina. A questi principi attivi, in particolare i tannini, sono attribuite proprietà febbrifughe, blandamente antinfiammatorie, astringenti. Il decotto della corteccia è inoltre impiegato nell'industria dei liquori come componente degli amari.
Le foglie hanno invece proprietà diuretiche e astringenti. La farmacopea popolare attribuisce alle foglie anche proprietà antireumatiche, vermifughe, antisecretive e in particolare, galattofughe. Nella tradizione popolare si usavano le foglie di ontano nero per ridurre la sudorazione o la secrezione lattea.
L'ontano nero o ontano comune (Alnus glutinosa (L.) Gaertn., 1790), è una pianta arborea appartenente alla famiglia Betulaceae. È presente in tutta l'Europa, nel Nordafrica, nell'Asia minore, in Siberia e nell'Asia orientale.
Juodalksnis, kartais vadinamas purvalksniu (lot. Alnus glutinosa, angl. Black Alder, pranc. Aulne noir, vok. Schwarzerle, it. Ontano nero, šved. Klibbal, suom. Tervaleppä, latv. Sanglepp, latv. Melnalksnis, rus. Ольха чёрная) – magnolijūnų (Magnoliophyta) skyriaus, beržinių (Betulaceae) šeimos, alksnių (Alnus) genties gana dažnas Lietuvoje lapuotis medis.
Juodalksnis paplitęs visoje Europoje (išskyrus šiaurinę Fenoskandiją ir europinės dalies šiaurinę Rusijos dalį), vakarų Sibire, šiaurės Afrikoje, Kaukaze ir Mažojoje Azijoje.
Paplitęs visoje Lietuvoje, labiausiai vidurio Lietuvos žemumoje ir pietvakarinėje šalies dalyje. Tai šviesamėgis medis – užstelbti juodalksnio daigai žūva per 3-4 savaites, todėl tankiuose medynuose nebūna juodalksnių pomiškio. Mėgsta drėgnas pelkėtas vietas, drėgnus ir derlingus priesmėlio ir priemolio dirvožemius. Auga upių, upelių ir ežerų pakrantėse, šaltiniuotuose šlaituose, drėgnesnėse žemumose, durpynuose. Drėgnuose dirvožemiuose aptinkamas kartu su paprastosiomis eglėmis, paprastaisiais uosiais, beržais, kartais sudaro grynus medynus (juodalksnynas). Mėgsta derlingus, šlapius, su pratekančiu arba sausesnius su negiliu gruntiniu vandeniu dirvožemius. Pasitaiko ir sausesnėse vietose, ypač Dzūkijoje.
Juodalksnynai Lietuvoje užima 108,5 tūkstančių hektarų, arba 5,7 proc. visų medynų ploto. Labiausiai paplitę Suvalkijoje, Biržų girioje, Merkio baseino upių slėniuose, apie Tauragę, Šilutę. Pelkiniai juodalksnynai yra gūdūs miškai, pavasarį ir rudenį, o lietingais metais ištisą vasarą būna sunkiai įžengiami. Aplink juodalksnių kamienus susidaro aukštoki, kelių metrų skersmens ir neretai 1 metro aukščio kupstai, tarp kurių dažnai telkšo juodas vanduo.[1].
Juodalksnis kiek didesnis už baltalksnį. Juodalksniai auga greitai, jaunų medelių (4-8 metų) prieaugis per vasarą iki 1-1,5 metro. Nuo 20-30 metų juodalksnių prieaugis mažėja, o nuo 45-50 išlieka maždaug vienodas iki 70-80 metų. Paprastai užauga apie 20–30 m aukščio, aukščiausi apie 40 m. Lenkijos Belovežo girioje lazerio pagalba išmatuotas 39,20 m aukščio augantis juodalksnis[2]. Juodalksnių kamieno skersmuo iki 90 cm, o Vengrijoje auga vienas iš stambiausių juodalksnių – jo kamieno apimtis yra 6,50 m.
Aukščiausias Lietuvoje žinomas juodalksnis yra 33 m aukščio. Daugiau skaityti - rekordinio aukščio Lietuvos medžiai.
Tai trumpaamžiai medžiai. Vidutiniškai gyvena apie 100–120 metų, nors ilgiausiai gali išgyventi apie 300 metų. Dabar vienam iš seniausių Meiso botanikos sode, Belgijoje augančiam juodalksniui yra apie (± 20) 212 metų (pagal 2012 m. duomenis).
Kamienas tiesus. Jaunų medžių laja kiaušiniška, vėliau tampa ritiniška arba plačiai rutuliška, tankmėje augančių medžių laja nedidelė (viršūninėje), užima apie penktadalį kamieno ilgio, glausta, tanki, šakos laibos. Atvirose vietose augantys juodalksniai suformuoja dideles lajas. Jaunų medelių žievė žalsvai ruda, lygi, žvilganti ir plona – apie 2 mm, vėliau medžiui bręstant žievė tampa tamsiai ruda ir storesnė – 1,2-3 cm storio, eižėjanti negiliais plyšeliais. Jauni ūgliai rausvai rudi, išmarginti šviesiais taškeliais, lipnūs. Pumpurai kotuoti. Jauni lapai lipnūs, blizgantys, pliki arba plaukuoti. Vėliau pilnai sulapoję lapai 4-9 (3-12) cm ilgio ir 3-7 (2-10) cm pločio, lipnūs, žvilgantys, tamsiai žali, apatinė pusė pagysliais plaukuota, pražanginiai, iškirptomis viršūnėmis, kraštai dvigubai dantyti, banguoti, rudenį vėlai nukrinta nepageltę.
Žiedai vienalyčiai, penkiaskiaučių pažiedžių pažastyse. Kuokeliniai žiedai iš 4 apyžiedzio lapelių ir 4 kuokelių, ilguose žirginiuose, piesteliniai be apyžiedzio, sudaryti iš mezginės ir 2 liemenėlių – trumpuose, stačiuose žirginiuose. Prinokę piesteliniai žirginiai sumedėję ir vadinami kankorėžėliais – ant medžio laikosi ir žiemą. Vaisius – 2-4 mm ilgio rausvai rudas riešutėlis su dviem siaurais, rudais sparneliais. Vaisiai prinoksta spalio – lapkričio mėn., kiek vėliau išsiaižo. Sėkla 2-3 mm, kartais 4 mm ilgio plokščias ir raudonai rudas daugiakampis riešutėlis su dviem siaurais sparneliais bei trumpais, nelyginant karūnėlė, sparniškais stulpeliais viršuje. 1000 sėklų sveria 0,7-1,5 g. Stipri, gerai išsivysčiusi šaknų sistema.
Atviroje augimvietėje pradeda žydėti 10-15 augimo metais, tankumyne augantys žydėti pradeda apie 30-40 augimo metus. Subrendę medžiai anksčiausiai pražysta kovo 22 dieną, vėliausiai – balandžio 30 dieną. Vidutiniškai pražysta balandžio pirmoje pusėje, prieš skleidžiantis lapams, 1-2 savaitėmis vėliau negu baltalksnis. Vidurio Lietuvoje vidutiniškai pražysta apie balandžio 8 dieną, arba tai būtų 4 dienomis anksčiau negu blindė. Žydi apie 10 dienų.
Juodalksniai gausiai atsikuria savaime. Jų sėklas platina vėjas nunešdamas jas 60-100 metrų atstumu ar sėklos paplinta per vandenį, kadangi jos prisitaikiusios plaukti dešimtis ir net šimtus kilometrų. Kirtimuose atauga iš kelmo atžalų.
Lengvai pakenčia potvynius, tačiau jauni medeliai gali nukentėti nuo pavasario šalnų, o nuo didelių žiemos speigų apšąla ir suaugę medžiai. Bet yra atsparūs oro taršai.
Dėl ant juodalksnių šaknų įsikūrusių oro azotą fiksuojančių bakterijų, kurios sudaro gumbelius – juodalksniai gerina dirvožemį praturtindami azotu, o nukritę lapai didina jame humuso atsargas.
Žievė ir lapai naudojami liaudies medicinoje įvairioms ligoms gydyti. Džiovinti juodalksnių žievės ir lapų milteliai seniau buvo vartoti kaip vidiniai ir išoriniai vaistai kraujavimui sustabdyti.
Tik nupjauto juodalksnio mediena būna balta, vėliau kiek pastovėjusi tampa tamsiai oranžine, rausva. Mediena minkšta, labai patvari vandenyje, ilgai nepūva. Tinka fanerai, tarai, baldams, namo durims, lentelėms gaminti naudojama drožyboje. Iš žievės, lapų, pjuvenų gaminamos rauginės medžiagos ir dažai, vartojami kailiams raugti ir dažyti.
Remiantis The Plant List sąrašu, išskiriamos šie porūšiai ir varietai[3]:
Lietuvos parkuose auginamos juodalksnio veislės:
Anot šveicarų bitininkų, bitės ankstyva pavasarį nuo alksnio ūglių ir pumpurų renka gelsvus sakus, iš kurių gamina pikį. Jų šaknys su gumbeliais, kuriuose veisiasi mikroorganizmai gaminantys azotą.
Juodalksnio vyriški ir moteriški žirginiai, augančio prie Pormos upės, Ispanijos Leono provincijoje
Juodalksnio lapas
Juodalksnynas Vokietijos Brandenburgo žemėje
Juodalksnis žiemą
Mokslinio lotynų kalba rūšies pavadinimo autorius Joseph Gaertner, gyvenęs 1732–1791 metais. Remiantis The Plant List sąrašu, žemiau nurodyti žinomi sinonimai:
Pavasarį žydintys augalai, Živilė Lazdauskaitė, Vilnius, Mokslas, 1985, 146 psl.
Iliustruotas Lietuvos augalų genčių vardynas · Lietuvos vietinės medžių ir krūmų rūšys · Lietuvos išskirtiniai medžiai · Lietuvos svetimžemė dendroflora · Pasaulio išskirtiniai medžiai
Miškas · Miško skliautas · Lietuvos miškai · Pasaulio miškai (šalys pagal miškų plotą) · Miškų nykimas (neteisėtas miško kirtimas)
Miškininkystė (ekologinė miškininkystė) · Miško atkūrimas · Įveisimas · Miškų ūkis · Miškų urėdija · Girininkija · Eiguva · Lietuvos miškų institutas
Juodalksnis, kartais vadinamas purvalksniu (lot. Alnus glutinosa, angl. Black Alder, pranc. Aulne noir, vok. Schwarzerle, it. Ontano nero, šved. Klibbal, suom. Tervaleppä, latv. Sanglepp, latv. Melnalksnis, rus. Ольха чёрная) – magnolijūnų (Magnoliophyta) skyriaus, beržinių (Betulaceae) šeimos, alksnių (Alnus) genties gana dažnas Lietuvoje lapuotis medis.
Melnalksnis (Alnus glutinosa) ir daudzgadīgs bērzu dzimtas koks.
Apakšsugas :
un dekoratīvā apakšsuga :
Melnalksnis ir līdz 35 m augsts koks ar tumši brūnu rievainu mizu. Augšanas ātrums līdz 12 m 20 gadu laikā. Pateicoties labi attīstītai sakņu sistēmai (līdz 4 m) ir ļoti izturīgs pret vēju.
Lapas spīdīgas, tumšzaļas, (pavasarī lipīgas) to apakšpuse gaišāka, mala nevienādi zobaina, lapas gals ar jomu.
Zied martā – aprīlī. Melnalkšņa vīrišķo ziedu spurdzes cilindriskas, sievišķo ziedu vārpas olveidīgas, rudenī pārkoksnējas un atgādina čiekuriņus, sēklas ir neizteikti piecstūrainas, saplacinātas ar diviem rudimentāriem spārniņiem, - sāk izbirt oktobrī. Līdz 60 gadu vecumam melnalksnis dod celma atvases[1].
Tas sastopams mitrās vietās, bet visbiežāk — avoksnājos un upju un ezeru krastos. Melnalksnis spēj augt ilgstoši applūdinātās teritorijās un ataug ar atvasēm. Melnalkšņu meži mitru teritoriju nosusināšanas dēļ ir maz saglabājušies. Pētījumi rāda, ka melnalkšņu meži, nemainoties mitruma apstākļiem, var pastāvēt gadsimtiem ilgi. Mistraudzēs visbiežāk aug kopā ar bērzu, apsi, osi un egli. Slikti panes apēnojumu un stipru salu.
Phytophthora alni izraisīta Fitoftoroze, ātras attīstības letāla slimība. Pirmie gadījumi tika konstatēti XX gadsimta sākumā, bet kopš 1990. gadiem šī kaite plaši izvērsās visā Eiropā. Melnalkšņi kopā ar gobām[2] tiek uzskatīti par visabdraudētākiem Eiropas dabas kokiem. Starp slimības pazīmēm ir novērojama galotnes lapu izretināšanās, lapuhloroze lapām nenobirstot. Uz stumbra pamata raksturīga nekroze rūsas vai melnu plankumu veidā, kas liecina par audu atmiršanu. Slimības ierosinātājs saglabājas un pārziemo slimo augu daļās, atliekās un augsnē. Pavasarī un veģetācijas periodā augi inficējas caur augsni un ūdeni. Tomēr izskatās ka slima koka jaunie, augošie dzinumi izrāda zināmu rezistenci, tāpēc labākais apkarošanas veids šķiet celmu saglabāšana tādējādi veicinot dabigo izlasi un ģenētisko daudzveidību skartajā zonā. Nozāģētos slimus kokus ir ieteikts turpretim sadedzināt.[3].
Senāk melnalksnis ūdensizturības dēļ izmantots aku grodiem, pāļiem un notekām. No melnalkšņa darinātas arī koka bļodas. Tā kā tā koksne saskarē ar produktiem nerada piegaršu, no melnalkšņa gatavoja piena traukus. Lapas izmantotas piena trauku dezinfekcijai.
Mūsdienās no melnalkšņa ražo finieri, apdares materiālus un mēbeles.
Melnalkšņu augļkopās ir daudz miecvielu (ap 25% tanīna un līdz 3,7% gallusskābes), ko tautas medicīnā lieto, ja ir caureja, dizentērija un vēdera sāpes, arī kā sviedrēšanas līdzekli saaukstēšanās gadījumā.
Latvijas Dendroloģijas biedrība bija izvēlējusies melnalksni par 2008. gada koku.
Melnalksnis (Alnus glutinosa) ir daudzgadīgs bērzu dzimtas koks.
Apakšsugas :
Alnus glutinosa subsp. glutinosa Alnus glutinosa subsp. barbata Alnus glutinosa subsp. antitaurica Alnus glutinosa subsp. betuloidesun dekoratīvā apakšsuga :
Alnus glutinosa subsp. laciniataDe zwarte els (Alnus glutinosa) is een boom uit de berkenfamilie (Betulaceae), inheems voor Europa en Azië.
Glutinosa betekent kleverig en dat heeft betrekking op de knoppen en de jonge bladeren. De toevoeging zwarte duidt op de donkerbruine schors van jonge bomen.
Zwarte elzen hebben een vrij oppervlakkig wortelgestel waarmee ze veel water uit de grond trekken. De boom kan 25 tot 30(35) m hoog worden, maar dat komt zelden voor. Elzen vermeerderd door uitlopers worden meestal meerstammig. De stam is recht en gaat ver tot in de kroon door. De twijgen zijn kaal.
De schors is eerst glad, glanzend grijsbruin met een vroege vorming van de donkergrijze tot zwartbruine, schubbige, gegroefde schors.
De knoppen zijn kaal en staan op een steeltje. De zwarte els is gemakkelijk te herkennen aan de grote omgekeerd eironde bladeren. De top is stomp, uitgerand en de randen zijn grof dubbel gezaagd. De bladeren worden 4–11 cm lang en hebben 5 tot 6(8) nervenparen. De onderzijde is kaal met uitzondering van de nerfoksels (de hoeken van de nerven). De stelen zijn 2 tot 3,5 cm lang. De jonge delen zijn kleverig.
De zwarte els is eenhuizig. De houtige, mannelijke katjes vallen niet uiteen bij rijpheid zoals bij berken (Betula). Ze zijn langwerpig, 6 tot 12 cm lang. Tijdens de bloei hangen ze slap. Het stuifmeel wordt via de wind verspreid. De vrouwelijke vruchtkatjes zijn ovaal, roodbruin en zitten met drie tot vijf stuks samen en zijn gesteeld. De elzenproppen worden gevormd door de vrouwelijke bloemen. Het zijn de schutbladeren van deze bloemen die houtig geworden zijn. In hun oksels zitten de vruchtjes.
Het hout van de zwarte els is zeer bestand tegen verrotting, op voorwaarde dat het volledig ondergedompeld blijft (bijvoorbeeld tijdens het gebruik als heipaal).
De soort heeft een zeer groot verspreidingsgebied, van West-Europa, over de Kaukasus, Siberië tot in Japan en verder ook in Noord-Afrika. De soort is algemeen in België en Nederland.
De plant groeit op alle gronden, maar verkiest nattere plaatsen zoals waterkanten. Minder algemeen in het bergland. De zwarte els houdt van natte, overstroomde, diepe, kalkarme, voedsel- en humusrijke grond. Zwarte els is winterhard, droogtegevoelig, oppervlakkig wortelend en lichtminnend.
De zwarte els is een kensoort voor de klasse van de elzenbroekbossen (Alnetea glutinosae).
Elzen trekken kenmerkende fauna aan, onder meer sijzen (op de elzenpropjes) en insecten (zoals elzenhaantje (Agelastica alni), Hemichroa crocea).
De inheemse elzen leven in symbiose met de bacterie Frankia alni die zorgt voor de binding van stikstof uit de lucht. Deze symbionten bevinden zich in knolletjes aan de wortels. Hierdoor kan de els leven op oorspronkelijk arme bodem, waarbij de bodem verrijkt wordt. Deze verrijking met stikstofverbindingen heeft weer invloed op de ondergroei, waarin veelal brandnetels voorkomen.
Bladeren van de zwarte els
Blad en mannelijke (langwerpig) en vrouwelijke (gesteeld) katjes
Elzenproppen (de vrouwelijke bloeiwijzen)
Katjes van de zwarte els in het najaar
De gegroefde bast van de zwarte els
Mannelijke katjes in het voorjaar
Bloeiende mannelijke katjes in het voorjaar
Op plaatsen waar zwarte en witte els samen voorkomen, vindt men regelmatig bastaarden. Die bomen zijn herkenbaar door hun intermediaire kenmerken.
De zwarte els (Alnus glutinosa) is een boom uit de berkenfamilie (Betulaceae), inheems voor Europa en Azië.
.jpg)
Svartor
Svartor (Alnus glutinosa) er eit tre i bjørkefamilien.
Svartor veks over nesten heile Europa. Berre heilt i sør og heilt i nord er han ikkje å finne. I Noreg veks han langs kysten nord til Snåsa i Nord-Trøndelag. På Austlandet nord til Åsnes. Han veks langs vatn og elvar og på myr med høgt grunnvatn. Svartor er varme- og lyskrevjande.
Svartor skil seg frå gråor ved at barken på eldre tre er mørkare og meir oppsprokken. Blada er blanke, ovale og butte i enden. Som unge er dei kleimute. Han blømer tidleg. Raklane er ofte utspungne før hasselen. Frøa er, liksom på gråor, plasserte i forveda horaklar som liknar på konglar. Dei står ofte på treet over vinteren. Frøa, orenøttene, har luftfylte lister som gjer at dei flyt godt og kan spreiast med vatn. Svartor kan verte ganske store tre. Under gunstige forhold kan han verte 25-30 meter høg. Stammediameteren kan verte 50-80 cm. Svartortrea vert sjeldan gamle. 100 år er ein vanleg alder. Under visse forhold kan han verte 300 år.
Orerøtene er nitrogenfikserande. Ved hjelp av bakterieknollar kan trea take opp fritt nitrogen frå lufta. Den gode tilgangen på nitrogen er truleg årsak til at ora kan felle lauva medan dei er grøne.
Oreved har vorte rekna som beste materialen til protesar. Han har og vore nytta til å lage treskor av. Dette fordi han er lett og god til å bearbeide med skjerande jarn. I seinare tid har oreveden vorte meir allsidig bukt. Mellom anna vert han brukt til møblar, panel og kjøkkeninnreiing. I styrke og andre mekaniske eigenskapar liknar han mykje på bartre. Han rotnar lett i fuktig miljø. Men er godt haldbar i konstrusjonar som er plassert under vatn.
Veden har eit gylt preg. Han er lett å farge, og vert brukt til å imitere andre treslag som mahogni og palisander. Oreveden eignar seg godt til kjerald for mat og drikke då han ikkje set smak på matvarer. Av same grunn vert han brukt i matboder og spiskammer.
Or er også mykje brukt til røyking av mat. Or gjev mild smak av røyk, samtidig er den nitrogenhaldige oren ekstra konserverende for røykt mat.
Svartor (Alnus glutinosa) er et tre i bjørkefamilien.
Svartor vokser over nesten hele Europa. Det er bare lengst sør og lengst nord at den ikke finnes. I Norge vokser den langs kysten nord til Snåsa i Nord-Trøndelag. På Østlandet nord til Åsnes. Den vokser langs vann og elver og på myr med høyt grunnvann. Svartor er varme- og lyskrevende.
Svartor skiller seg fra gråor ved at barken på eldre trær er mørkere og mer oppsprukken. Bladene er blanke, ovale og butte i enden. Som unge er de klebrige. Den blomstrer tidlig. Raklene er ofte sprunget ut før hasselen. Frøene er, som på gråor, plasserte i forvedete hunnrakler som ligner på kongler. De står ofte på treet over vinteren. Frøene, orenøttene, har luftfylte lister som gjør at de flyter godt og kan spres med vann. Svartor kan bli ganske store trær. Under gunstige forhold kan de bli 25 - 30 meter høye. Stammediameteren kan bli 50 - 80 cm. Svartortrær blir sjelden gamle. 100 år er en vanlig alder. Under visse forhold kan de bli 300 år gamle.
Orerøttene er nitrogenfikserende. Ved hjelp av bakterieknoller kan trærne ta opp fritt nitrogen fra lufta. Den gode tilgangen på nitrogen er trolig årsaken til at or kan felle løv mens de er grønne.
Oreved har vært anset som det beste materialet til proteser. Den har også blitt brukt til å lage tresko av. Dette fordi den er lett å bearbeide med skjærejern. I senere tid har oreveden blitt mer allsidig brukt. Blant annet ble den brukt til møbler, panel, elektriske gitarer og kjøkkeninnredning. I styrke og andre mekaniske egenskaper ligner den mye på bartre. Den råtner lett i fuktige miljø, men er godt holdbar i konstrusjoner som er plassert under vann.
Veden har et gyllent preg. Den er lett å farge og blir brukt til å imitere andre treslag som mahogni og palisander. Oreveden egner seg godt til kjørler for mat og drikke, ettersom den ikke setter smak på matvarer. Av samme grunn blir den også brukt i matboder og spiskammer.
Å putte blader fra svart- eller gråor i skoene skal lindre sprukken hud og forebygge gnagsår, ifølge et gammelt kjerringråd, samt hjelpe mot svettelukt om man legger bladene i skoene over natt.
Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.
Da finì.
Da finì.
Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.
DistribussionDa finì.
NotissieDa finì.
Multimedia w Wikimedia Commons Olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.) – gatunek drzewa należącego do rodziny brzozowatych. Olsza czarna to jedno z ważniejszych drzew wilgotnych zarośli nadbrzeżnych i lasów łęgowych niżu. Rośnie prawie na całym obszarze Europy, a także na niektórych obszarach Azji i w północno-zachodniej Afryce. W górach i na żwirowiskach rzecznych ustępuje miejsca olszy szarej.
Jest gatunkiem szybko rosnącym, żyje do ok. 120 lat[potrzebny przypis].
Roślina jednopienna z oddzielnymi kwiatostanami męskimi i żeńskimi, rozwijającymi się przed liśćmi, bardzo wczesną wiosną (od lutego do kwietnia), wiatropylna. Owocować po raz pierwszy zaczynają drzewa 20–30-letnie. Nasiona wysypują się zimą.
Drewno nie zróżnicowane na biel i twardziel.
Olsza czarna porasta brzegi rzek, rowów melioracyjnych, stawów, bagna. Roślina światłolubna. Rośnie w miejscach wilgotnych. Unika podłoży wapiennych, suchych i gleb piaszczystych. Rosnąca w takich warunkach roślina przyjmuje krzaczastą formę. Megafanerofit. W Sudetach i Karpatach bardzo rzadka i występuje tylko w reglu dolnym. Tworzy czyste lub mieszane drzewostany (olsy).
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Alnetea glutinosae, SAll. Alnenion glutinoso-incanae[2].
Liczba chromosomów 2n = 28[3].
Tworzy mieszańce z olszą szarą (Alnus x pubescens Tausch.)[4]. Gatunek zróżnicowany na cztery podgatunki[5]:
Polska nazwa drzewa pochodzi od barwy kory, wykorzystywanej niegdyś do farbowania na czarno.
Do największych szkodników olszy czarnej należą[6]:
Olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.) – gatunek drzewa należącego do rodziny brzozowatych. Olsza czarna to jedno z ważniejszych drzew wilgotnych zarośli nadbrzeżnych i lasów łęgowych niżu. Rośnie prawie na całym obszarze Europy, a także na niektórych obszarach Azji i w północno-zachodniej Afryce. W górach i na żwirowiskach rzecznych ustępuje miejsca olszy szarej.
O amieiro, nome vulgar de alnus glutinosa, é uma árvore ripícola de médio porte, da família das betulaceae[1], sendo a mais frequente do género em Portugal. Na Europa distribui-se por todo o continente, noroeste de África e oeste da Ásia, em habitats paludosos e ribeirinhos.
Alnus é o nome clássico, em latim, dado ao amieiro, mas que deriva do céltico “al” e “han” que significa “próximo da água”. A designação glutinosa provém do latim glutinosus-a-um, que significa “pegajoso” ou “viscoso”, devido à viscosidade presente nos ramos, gomos, frutos, etc. [2]. Esta designação e espécie foi registada no território português a partir do ano de 907.[3]
É uma árvore que raramente ultrapassa os 25 metros de altura, de copa ampla e arredondada. O seu tronco tem a casca é lisa e acinzentada mas vai ficando castanho-escura e formando gretas longitudinais com o passar do tempo.
As folhas são simples, ligeiramente arredondadas e com o vértice chanfrado – apresenta um pequeno entalhe. São viscosas e de cor verde-escuro brilhante na página superior e verde mais claro na página inferior, onde também são visíveis pelos amarelos nas axilas das nervuras.
É uma espécie monóica, com flores masculinas e femininas na mesma planta e agrupadas em inflorescências. As flores masculinas formam amentilhos – género de espiga alongada, com uma forma cilíndrica, compridos e de cor púrpura durante o inverno e verde na primavera. As flores femininas são agrupadas em amentilhos ovóides, lenhificados, que fazem lembrar pequenas pinhas, de cor vermelho-púrpura, que se tornam verdes na primavera e castanhas depois de ocorrer a fecundação. A formação das inflorescências inicia-se no outono e a floração é regular, abundante e ocorre entre janeiro e março, antes do surgimento das folhas.
Os frutos são pequenos, ovóides, de cor castanho-avermelhado e muito viscosos. A maturação dos frutos ocorre no outono, altura em que dispersam inúmeras sementes, que são facilmente transportadas ao longo dos cursos de água[4].
A sua madeira, de baixa densidade e resistente à água, é muito utilizada na construção de corpos de guitarras sólidas. O amieiro tem como característica sonora um som mais aveludado, com um grave bastante profundo. Possui um timbre caracteristicamente mais agudo, alta velocidade de propagação do som, e boa sustentação. A Ibanez é uma das principais marcas de guitarras a utilizar o amieiro em seus produtos, tal como a Ibanez Jem 7Wh consagrada pelo mestre Steve Vai. É também tradicionalmente preferido para a produção de tamancos ou socos e chancas em Portugal [5]; as típicas máscaras utilizadas no Entrudo de Lazarim, em Portugal, são igualmente feitas a partir de madeira de amieiro, abundante na região.[carece de fontes?] Assim como, devido à sua resistência à água, a madeira é utilizada no fabrico de móveis, tamancos, brinquedos e diversos utensílios domésticos (colheres, vasos, etc.)[6].
Frutos e sementes - MHNT
Árvore
O amieiro, nome vulgar de alnus glutinosa, é uma árvore ripícola de médio porte, da família das betulaceae, sendo a mais frequente do género em Portugal. Na Europa distribui-se por todo o continente, noroeste de África e oeste da Ásia, em habitats paludosos e ribeirinhos.
Arinul negru (Alnus glutinosa), sau aninul, este un arbust cu frunze căzătoate, alterne, ovate sau subrotunde, cu vârf obtuz, trunchiate pe margine, întregi spre bază, în rest neregulat dințate sau lobulate. Toamna, frunzele au o culoare negricioasă. Florile masculine, grupate în amenți lungi, și cele feminine, grupate în amenți mici, ovali, sunt polenizate de către vânt. Bractele lignificate ale amenților feminini — care se deschid la maturitate lăsând semințele sa cadă — rămân pe ramuri după căderea fructelor (nucule) ca niște conuri de conifere.
Se găsește prin păduri umede, în lungul văilor de la câmpie și până în regiunea dealurilor.
Arinul negru, Dunărea Veche, Brațul Măcin.
Alnus glutinosa
Arinul negru (Alnus glutinosa), sau aninul, este un arbust cu frunze căzătoate, alterne, ovate sau subrotunde, cu vârf obtuz, trunchiate pe margine, întregi spre bază, în rest neregulat dințate sau lobulate. Toamna, frunzele au o culoare negricioasă. Florile masculine, grupate în amenți lungi, și cele feminine, grupate în amenți mici, ovali, sunt polenizate de către vânt. Bractele lignificate ale amenților feminini — care se deschid la maturitate lăsând semințele sa cadă — rămân pe ramuri după căderea fructelor (nucule) ca niște conuri de conifere.
Jelša lepkavá (lat. Alnus glutinosa) je listnatý opadavý strom z čeľade brezovité (lat. Betulaceae). Väčšinou dorastá do výšky približne 30 metrov a dožíva sa veku asi 100 rokov, v niektorých prípadoch aj približne 200 rokov. Kvitne vo februári až apríli, skôr ako jej vypučia listy. Je to jednodomá rastlina. Je to brehová rastlina. Rastie väčšinou na brehoch vodných plôch, ako sú rybníky, močiare, jazerá alebo priehrady. Má silno lepkavé listy s pílkovitým okrajom.
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Jelša lepkavá
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Jelša lepkavá
Tento článok týkajúci sa botaniky je zatiaľ „výhonok“. Pomôž Wikipédii tým, že ho doplníš a rozšíriš. Jelša lepkavá (lat. Alnus glutinosa) je listnatý opadavý strom z čeľade brezovité (lat. Betulaceae). Väčšinou dorastá do výšky približne 30 metrov a dožíva sa veku asi 100 rokov, v niektorých prípadoch aj približne 200 rokov. Kvitne vo februári až apríli, skôr ako jej vypučia listy. Je to jednodomá rastlina. Je to brehová rastlina. Rastie väčšinou na brehoch vodných plôch, ako sú rybníky, močiare, jazerá alebo priehrady. Má silno lepkavé listy s pílkovitým okrajom.
Črna jelša (znanstveno ime Alnus glutinosa) je listopadno drevo iz družine brezovk.
Znanstveno ime glutinosa izhaja iz latinske besede lepljiv, kar se nanaša na mlade liste tega drevesa, ki so lepljivi.
Črna jelša zraste do 30 metrov visoko, deblo drevesa pa je pokončno in ima rdeče rjavo lubje, ki je pri starih drevesih luskasto in razpokano. Krošnjo sestavljajo redke in močno razrasle veje, ki ji dajejo stožčasto obliko.
Listi črne jelše so enostavni in jajčasti in imajo nepravilno nazobčan rob. Po zgornji strani so svetleče temno zelene barve, po spodnji pa so svetlejše zeleni. Povprečno so dolgi okoli 10 cm in imajo kratke peclje.
Cvetovi so enospolne mačice. Moške so viseče in valjaste, razvijejo pa se zgodaj spomladi, še pred pojavom prvih listov. Ženske mačice so manjše, ovalne in pokončne, iz njih pa se po oploditvi razvijejo majhni viseči storžki zelene barve, ki so prekriti z luskami. V njih zorijo majhna krilata semena, ki iz zrelih storžkov izletavajo, ko so le-ti še na drevesih.
Črna jelša je razširjena po celi Evropi vse do Sibirije, zahodne Azije, Severne Afrike, pa tudi v Novi Fundlandiji in Labradorju. Uspeva povsod tam, kjer je raven podtalnice visoka, najraje pa se zadržuje ob vodi. Najbolj ji odgovarja globoka ilovnata podlaga, razmnožuje pa se s semeni in potaknjenci.
Les črne jelše je gost in trpežen in temne barve. V vodi se njegova odpornost še okrepi, zaradi česar se pogosto uporablja za pilote in podvodne dele mostov. Na zraku les hitro propade, je pa primeren za ogrevanje, saj gori skoraj brez dima. V preteklosti so oglje iz lesa črne jelše veliko uporabljali pri izdelavi črnega smodnika. Skorja se uporablja pri strojenju usnja.
V Skandinaviji je imela v skandinavski mitologiji črna jelša posebno mesto, saj so ljudje verjeli, da so prvi ljudje nastali iz dreves črne jelše. Podobna verovanja so bila prisotna tudi v drugih mitologijah, na Irskem pa je bilo nekoč uničevanje dreves črne jelše kaznivo.
Črna jelša (znanstveno ime Alnus glutinosa) je listopadno drevo iz družine brezovk.
Klibbal (Alnus glutinosa) är ett träd i alsläktet i familjen björkväxter.[1][2]
Klibbal är ett medelstort, kortlivat träd, blir sällan över 120 år. Det kan bli upp till 25 meter högt. Löven är runda och har kort stjälk. Sambyggare med skilda hanblommor och honblommor på samma träd, i form av en tuss, liknande den som bärs av vide. Frukterna liknar små kottar. Fröna sprids med vinden och med vatten, där fröna flyter.
Detta träd har svartbrun, sprickfull fjällbark. Klibbalen har en karaktäristisk bladform, en omvänt äggrund eller genom den urnupna spetsen omvänt hjärtlik bladskiva. Bladens undersida har domatier med brunaktig hårtofs. Trädet kallas klibbal därför att bladen inte bara som yngre är mycket klibbiga, liksom många andra träds späda blad och knoppfjäll (till exempel hos björkar och popplar), utan länge behåller en blank, fernissad översida, som vid fuktning blir något klibbig. En sådan bladfernissa är annars mycket sällsynt i Sveriges flora. Den kan hos klibbalen förklaras som ett skydd mot stark avdunstning.
Klibbal ger mat och skydd till andra arter. Ett flertal insekter, lavar och svampar är helt beroende av detta träd för sin fortlevnad. Den är en pionjärart, som koloniserar ledig mark. och formar blandade skogar genom att andra arter kan tillkomma där klibbal växer. Med tiden försvinner sedan klibbalen på grund av att lövverket blivit så tätt att dess skott på marken inte får tillräckligt av det ljus som de behöver.
Trävirket har använts till byggnadsgrunder under vatten p g a dess motståndskraft mot röta. Annan användning är som material till papper och fiberskivor, som bränsle vid rökning av mat, för fogningsarbete och för träsniderier.
Produkter av detta träslag har använts i etnobotanik och har gett folk-medicinskt botemedel mot diverse åkommor. Det har visat sig att extrakt av fröna är verksamt mot sjukdomsalstrande bakterier.
Klibbalen har i huvudsak en sydlig utbredning, men förekommer i Europa upp till Sibirien och ner till Turkiet och Kaukasus samt i nordvästra Afrika. I Norden saknas arten i de nordligaste delarna, men går upp till Dalarna och mellersta Finland samt vid kusterna; i Norge upp till Trondheimstrakten (ej över 450 m ö h), i Sverige till Västerbotten.[3]
Klibbal finns på några spridda ställen i östra Nordamerika, men är inte ursprunglig där.
Vanliga naturtyper är skogsbryn, våtmarker, och band längs vattendrag. Klibbal dominerar i så kallade alkärr som är en artrik, men försvinnande naturmiljö.
Klibbal trivs i blöt miljö, och tål att växa ute i vatten. Därvid stöder sig stammen ofta på ett högt pålverk av starka rötter, som inte tar skada av att periodiskt stå torra. Även där vattenståndet sjunkit och strandlinjen blivit torrlagd, står alarna länge kvar.
Den mest omtalade ekologiska symbiosen för klibbal är med bakterien Frankia alni, som hjälper trädet att växa i näringsfattig jord. Denna bakterie formar noduler på trädets rötter. Detta sker genom att bakterien absorberar nitrogen (kväve) från luften och omvandlar det till sådana molekyler, som trädet kan använda i sin metabolism. I gengäld får bakterien energi i form av molekyler som trädet har tillverkat av koldioxid och vatten med energi från fotosyntes. Denna relation, som ökar jordens produktivitet, har etablerat klibbal som en viktig pionjärart i den ekologiska succesionen.[4]
Klibbal är mottaglig för Phytophthora alni, en sent utvecklad art av oomyceter som infekterar växter, och som troligen är en hybrid mellan andra arter. Den orsakar en sjukdom som medför död för många träd i vissa delar av Europa.[5] Symtomen på denna sjukdom innefattar att rötterna och fläckar av barken dör, svarta fläckar nära stammens nedre ände, gulnande löv, och under påföljande år döda grenar. Ibland dör hela trädet.[6]
Taphrina alni är en svamp, som angriper växter. Den medför gallbildning, vilket är en kemiskt inducerad missbildning av honblommorna. Gallen utvecklas på den mognande frukten och producerar sporer som av vinden bärs till andra träd. Gallen anses inte skada trädet.[7]
Kvalstret Eriophyes inangulis kan bilda galler på bladen, men troligen lider trädet inte någon allvarlig skada därav.
Angrepp av Phytophtora alni
Taphina alni,
alkottesvulst
Gall-bildningar på bladen
Klibbal invandrade till Sverige via Danmark under perioden 7 000 till 6 500 f.Kr.. Den spred sig sedan norrut utmed sjöar och vattendrag, då den till skillnad från andra träd kräver en fuktig växtplats. Vid ca 3 000 f.Kr. hade den nått upp till Dalarna där det kyligare klimatet bromsade utbredningen. Den biologiska norrlandsgränsen är än idag artens nordgräns, bortsett från spridda förekomster längs norrlandskusten.
Klibbalen är idag Närkes landskapsträd. [8]
Första fynduppgift publicerades på 1600-talet, men arten är känd sedan medeltiden.[9]
Den mest omtalade ekologiska relationen för klibbal är den symbiotiska relationen med bakterien Frankia alni som formar noduler på trädets rötter. Denna bakterie absorberar kväve från luften och omvandlar det till molekyler som trädet kan avända i sin metabolism. I gengäld får bakterien energi i form av molekyler som trädet har tillverkat av koldioxid och vatten med energi från fotosyntes. Denna relation, som ökar jordens produktivitet, har etablerat klibbal som an viktig pionjärart i den ekologiska succesionen. [10] Klibbal är mottaglig för Phytophthora alni, en sent utvecklad art av oomyceter som infekterar växter och som troligen är en hybrid mellan andra arter. Den orsakar en sjukdom som medför död för många träd i vissa delar av Europa.[11] Symtomen på denna sjukdom innefattar att rötterna och fläckar av barken dör, svarta fläckar nära stammens nedre ände, gulnande löv och under påföljande år döda grenar och ibland att hela trädet dör.[6] Taphrina alni är en svamp som angriper växter. Den medför gall-bildning, vilket är en kemiskt inducerad missbildning av honblommorna. Gallen utvecklas på den mognande frukten och producerar sporer som av vinden bärs till andra träd. Gallen anses inte skada trädet.[12] Another, also harmless, gall is caused by a midge, Eriophyes inangulis, which sucks sap from the leaves forming pustules.[13] Klibbalen är viktig för många vilda djur under hela året och fröna används av fåglar som vinterfoder. Rådjur, får, harar och kaniner äter av trädet och den ger skydd för boskap under vintern.[6] Den skuggar vattnet i åar och bäckar, vilket stabiliserar vattentemperaturen, vilket är bra för fiskar, som också finner skydd bland dess rötter som kan bilda nätverk i vattnet. Klibbalen är också värdväxt för många fjärilslarver[14] och man känner till mer än 140 insekt-arter som äter av den.[13] Trädet utgör också underlag för ett antal mossor och lavar som trivs särskilt bra i den fuktiga miljön kring de träd som växer vid vattendrag.
Bland de lavar som påträffats växande på stammen och grenarna återfinns Lunglav, Menneguzzia terebrata och Stenocybe pullatula. S. pullata finns bara på träd i Alsläktet.[13] Man har påträffat ungefär 47 olika svamparter som bildar mykorrhiza kring klibbalens rötter. Detta är ett samarbete som gör att båda parterna får tillgång till näringsämnen som de annars skulle ha brist på. Dessa svamparter inkluderar alkremla, alriska och Alpluggskivling. De här tre arterna växer uteslutande tillsammans med klibbal. På våren växer den skålformade svampen Ciboria amentacea på klibbalens nedfallna hängen.[13] Som nyintroducerad art kan klibbal påverka miljön i de nya områdena. Den är ett snabbväxande träd och bildar på kort tid täta skogar där mycket lite ljus når markhöjd. Detta kan starkt hämma tillväxten för de inhemska växterna. Närvaron av kvävefixerande bakterier och den årliga ansamlingen av nedfallna löv påverkar också näringstillgången i jorden. Klibbalen påverkar också tillgången på fosfor i marken. Dess täta nätverk av rötter kan öka sedimentbildningen i vattensamlingar och vattendrag. Fröna sprids lätt med vinden och dessutom i någon mån med fåglar och den vedartade frukten kan flyta iväg på vattnet. När trädet har fällts växer nya skott upp från stubben och även från stockar och grenar kan nya skott slå rot.[15]
Klibbalens ved, som i luften blir brunröd, kan användas som bränsle och ger ett lätt bearbetat virke med låg densitet, som kan användas till exempel till träskor. Kol från alen användes till det vanliga svartkrutet.
Albark har under århundraden använts som färgande växtämne.
I Sverige växer två relativt vanliga arter av al. Den andra arten, gråal (A. incana) skiljs från klibbalen på de spetsiga och matta bladen, den släta barken och på att honhängena och kottarna är oskaftade. Det förekommer hybrider av klibbal och gråal.[3]
Knopp sedd från två håll,
Hängen och kottar hos en klibbal på våren
Hanblommor och honblommor tillsammans på samma träd
Alkottar
Honfrukt "Kotte"
Hanblomma
Pollenkorn
Förstoring 400 ×
Frön
Lägg märke till skalan nederst i bilden
Löv
Notera det tvära avslutet på löven som skiljer klibbal från gråal
Bark på ett äldre träd
Bark från ungt träd
Klibbalen kan växa stående helt i vatten
Undervattensrötter av klibbal
Virket rodnar, när det kommer i kontakt med luft
Små anspråk på växtpats
(Munkholmen i Stockholms skärgård)
Hjärtbladen tio dagar efter sådd
Skott av ett frö, som fallit på en kullfallen askstam
Underst de två hjärtbladen
Glutinosa är latin och betyder klibbig. Det avser "fernissan" på unga blad.
Träarten har fina egna egenskaper: hon är lös, bräckelig och glatt, men undergår likwäl ganska sent förrutnelse; hvadan hon, til grundpelare under hus, anwänd blifwer, äfwen då man behöfwer sätta någon byggnad på watnet. Invånarna i Venedig hafwa häraf icke fruktat sätta största delen av staden på Ahle-stolpar, til förtigande af den ganska stora bryggan, på deras språk de Rialto kallad, som äfwen måste tacka Ahlen för godt och långsamt bistånd.
Carl von Linné, 1749[3][19]
Wikimedia Commons har media som rör Alnus glutinosa.
Wikispecies har information om Alnus glutinosa.
Klibbal (Alnus glutinosa) är ett träd i alsläktet i familjen björkväxter.
Adi kızılağaç (Alnus glutinosa), huşgiller (Betulaceae) familyasından 20–30 m'ye ulaşabilen esmer kabuklu ve seyrek dallı bir türdür.
Uzunluğu 4–9 cm, genişliği 3–7 cm arasında değişen ters yumurta biçimli yaprakları ve morumsu kahverengi kedicikleri vardır.
Ağaç ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Adi kızılağaç (Alnus glutinosa), huşgiller (Betulaceae) familyasından 20–30 m'ye ulaşabilen esmer kabuklu ve seyrek dallı bir türdür.
Uzunluğu 4–9 cm, genişliği 3–7 cm arasında değişen ters yumurta biçimli yaprakları ve morumsu kahverengi kedicikleri vardır.
Ві́льха чорна[1], вільши́на[2] чорна або Вільха клейка (Alnus glutinosa (L.) Gaerth.) — дерево родини березових (Betulaceae) (10-30 м заввишки) з невеликою яйцеподібною кроною і струнким стовбуром, вкритим темно-бурою тріщинуватою корою.
Молоді пагони зеленуваті, тригранні, гладенькі або з рідким опушенням, клейкі. Бруньки, як і молоді листки, клейкі, тугі, на коротких ніжках. Листки оберненояйцеподібні або округлі (4-10 см завдовжки, 3-9 см завширшки), часто на верхівці з виїмкою, при основі ширококлиноподібні, зубчасті, листки темно-зелені, гладенькі, блискучі, з нижнього боку світліші, з пучками волосків у кутках жилок. Квітки одностатеві, тичинкові — зібрані в кінцеві пониклі сережки (4-7 см завдовжки), оцвітина чотирироздільна, тичинок чотири, квітка зовні прикрита червонувато-бурою лускою, до нижньої частини якої зсередини приростають один-два приквітки. Маточкові квітки у двоквіткових дихазіях, зібрані на розгалуженому безлистому квітконосі, гілочки якого поступово видовжуються (від 5 до 20 мм) . Приквітки маточкових квіток при плодах дерев'яніють і утворюють луски — «шишечки» (2 см завдовжки). Оцвітини немає, зав'язь нижня, двогнізда. Плід — плоский червоно-бурий яйцеподібний горішок (до 2 мм у діаметрі).
Вільха чорна росте на лісових низинних болотах, по берегах річок, біля джерел, утворюючи чисті або мішані насадження, так звані вільшняки. Тіньовитривала, морозостійка рослина. Цвіте у квітні — травні.
Поширена майже по всій Україні, особливо на Поліссі, менше в Лісостепу і Карпатах, рідко трапляється в Степу, здебільшого по берегах великих річок, біля гирла Дністра, у плавнях Бугу і Дніпра, на березі Дніпровського лиману. Вільшняки займають 4,2 % державного лісового фонду України. Райони заготівель — Волинська, Рівненська, Житомирська, Київська, Чернігівська, Сумська, Хмельницька, Полтавська, Львівська, Івано-Франківська, Чернівецька області. Запаси сировини значні.
Лікарська, деревинна, медоносна, танідоносна, фарбувальна, волокниста, декоративна, фітомеліоративна і кормова рослина.
У науковій медицині використовують жіночі суцвіття — шишечки обох видів вільхи (чорної і сірої) — Fructus Alni. У шишечках вільх містяться танін (2,33 %) і галова кислота, знайдені також алкалоїди. застосовують їх як в'яжучий засіб при шлункових захворюваннях, гострому й хронічному ентериті та коліті, а також як кровоспинний засіб.
У народній медицині використовують тільки кору і листки при простуді, суглобовому ревматизмі, подагрі тощо. У ветеринарії кору й шишечки застосовують від проносів.
Вільха чорна дає цінну деревину, дуже стійку проти гниття у воді; з неї роблять палі, колодязні зруби, підпорки в шахтах, вона йде на виготовлення фанери (в Україні 42 % фанери виготовляють з вільхи). Заболонь за кольором не відрізняється від стиглої деревини. Свіжозрубана деревина білого кольору, на повітрі набуває червонуватого забарвлення, від вологи стає жовто-червоною. Деревина однорідної будови, легка, м'яка, малопружна, легко колеться, міцна в землі і воді, на повітрі легко пошкоджується шкідниками; дуже всихає, гарно фарбується, використовується для імітації горіха, червоного і чорного дерева.
Дрова з вільхи горять добре, але вугілля не утримує жару. Вільха рано навесні дає бджолам багато пилку і клею, яким укриті молоді листочки й пагони. Рекомендується підгодовувати бджіл пилком вільхи ще до її цвітіння. Для цього зрізують гілочки, кладуть у теплому приміщенні в сито, застелене папером. Як тільки пиляки розкриються, сито обережно струшують і пилок висипається на папір. Його змішують з медом і цукровим сиропом і дають бджолам. На вільсі іноді з'являється падь.
Кора і листки вільхи чорної містять багато танідів (у корі — 5,4-16,2 %, у листках — 3,5-15,З%), вільхи сірої — значно менше (в корі — 4,64-9,4 %, в листках — 0,8-5,7 %). Оскільки кора вільхи містить речовини, які надають шкірі темно-червоного кольору, жорсткості і зменшують її міцність, дубильні екстракти з вільх використовують у суміші з дубильними екстрактами дуба або верби. Кора вільхи чорної містить барвну речовину альнеїн, яку використовують для фарбування шкіри, вовни в чорний, червоний і жовтий кольори. Корою, зібраною на початку літа (сухого і свіжого), можна фарбувати шовк у вохряний і сіро-жовтий кольори (з галунами). З лубу кори вільхи чорної плетуть мотузки.
Листки вільх містять багато протеїну (до 20 % і більше), сирого жиру (6 %), порівняно небагато клітковини (14-22,0 %), вітамін С, каротин, кальцій. Вони добре поїдаються дикими тваринами, вівцями і козами (переважно в сухому вигляді) . Листя добре їдять кролики.
Як декоративну рослину вільху рекомендують висаджувати в лісопарках і парках, по берегах водойм, групами і поодинці. Вільха чорна як вологолюбна порода використовується при залісенні берегів річок, водойм, знижених місць з проточними ґрунтовими водами.
Жіночі суцвіття (шишки) вільхи клейкої і сірої заготовляють восени і взимку. Секаторами або пилочками зрізують кінці гілочок з шишками, потім їх обривають. збирають шишки також на деревах, зрубаних під час головних рубок і рубок догляду. Сушать на горищах або під навісом з гарною вентиляцією, розстеливши тонким шаром (4-5 см) на папері або на тканині, і час від часу перемішують. Краще сушити в сушарках або в печі при температурі 50-60°, на печі тощо. Пакують у мішки або рогожеві кулі вагою по 10 — 20 кг зберігають у сухих, вентильованих приміщеннях на підтоварниках або стелажах.
Ві́льха чорна, вільши́на чорна або Вільха клейка (Alnus glutinosa (L.) Gaerth.) — дерево родини березових (Betulaceae) (10-30 м заввишки) з невеликою яйцеподібною кроною і струнким стовбуром, вкритим темно-бурою тріщинуватою корою.
Alnus glutinosa là một loài thực vật có hoa trong họ Betulaceae. Loài này được (L.) Gaertn. mô tả khoa học đầu tiên năm 1790.[4] Chúng gốc ở châu Âu, tây nam Á và bắc Phi.
Alnus glutinosa là một loài thực vật có hoa trong họ Betulaceae. Loài này được (L.) Gaertn. mô tả khoa học đầu tiên năm 1790. Chúng gốc ở châu Âu, tây nam Á và bắc Phi.
Древесина заболонная, крупнослойная, мягкая и лёгкая, но хрупкая, более прочная в воде, у только что срубленной ольхи белая, на воздухе быстро принимает светло-красную окраску. Годичные слои заметны на всех разрезах. Запас древесины в лучших насаждениях — 300—400 м³/га[7].
Древесину используют в столярном и мебельном деле[4], из неё делают катушки и ткацкие челноки[5]. Древесина идёт на изготовление ящиков для дорогостоящих продуктов, таких как сигары, чай и т. д.[4]. Ровные стволы применяют как столбы для изгородей или свай. Ольху, в особенности произраставшую на сыром месте, часто предпочитают при рубке колодезных срубов и других подводных сооружений[4]. Употребляется на сваи мостов, водопроводные желоба, подпорки в шахтах, столбы для изгородей и заборов. Древесину ольхи используют на фанеру, спички, бумагу[7].
При сухой перегонке из них получают древесный уксус и древесный уголь, который используют для рисования. Уголь считался хорошим для приготовления пороха[7].
Ольховые дрова — прекрасное жаркое топливо для печей; крестьяне Средней России считают, что они выжигают лишнюю сажу из печных труб, особенно после берёзовых; опилки и стружка — лучшие при копчении рыбы[7].
На ольхе чёрной паразитируют несколько видов аскомицетов рода Тафрина (Taphrina). Taphrina alni поражает женские серёжки, вызывает листовидные разрастания их чешуек; Taphrina epiphylla — появление «ведьминых мётел», пятнистость и сморщивание листьев; Taphrina sadebeckii — пятнистость листьев; Taphrina tosquinetii — скручивание и отмирание побегов, гипертрофию и сморщивание листьев[17], сумки этого вида грибов покрывают листовые пластинки ольхи серым налётом[18].
Plasmodiophora alnus вызывает раковые опухоли на корнях[4].
Вид Ольха чёрная входит в род Ольха (Alnus) подсемейства Берёзовые (Betuloideae) семейства Берёзовые (Betulaceae) порядка Букоцветные (Fagales).
В пределах вида выделены четыре подвида[19]:
Имеет несколько декоративных садовых форм, различающихся формой кроны, окраской и формой листовой пластинки[20]:
Город Алёшки имел первоначальное название Олешье, затем Алешки по чёрной ольхе, произрастающей в его окрестностях[23].
,_espacio_natural_protegido_Dunarea_Veche,_Macin,_Ruman%C3%ADa,_2016-05-28,_DD_101.jpg)
,_espacio_natural_protegido_Dunarea_Veche,_Macin,_Ruman%C3%ADa,_2016-05-28,_DD_100.jpg)
.jpg)
Древесина заболонная, крупнослойная, мягкая и лёгкая, но хрупкая, более прочная в воде, у только что срубленной ольхи белая, на воздухе быстро принимает светло-красную окраску. Годичные слои заметны на всех разрезах. Запас древесины в лучших насаждениях — 300—400 м³/га.
Древесину используют в столярном и мебельном деле, из неё делают катушки и ткацкие челноки. Древесина идёт на изготовление ящиков для дорогостоящих продуктов, таких как сигары, чай и т. д.. Ровные стволы применяют как столбы для изгородей или свай. Ольху, в особенности произраставшую на сыром месте, часто предпочитают при рубке колодезных срубов и других подводных сооружений. Употребляется на сваи мостов, водопроводные желоба, подпорки в шахтах, столбы для изгородей и заборов. Древесину ольхи используют на фанеру, спички, бумагу.
При сухой перегонке из них получают древесный уксус и древесный уголь, который используют для рисования. Уголь считался хорошим для приготовления пороха.
Ольховые дрова — прекрасное жаркое топливо для печей; крестьяне Средней России считают, что они выжигают лишнюю сажу из печных труб, особенно после берёзовых; опилки и стружка — лучшие при копчении рыбы.
{{Translated page}}标签。 普通赤楊（学名：Alnus glutinosa）是樺木科赤楊屬的落叶乔木，主要分布于欧洲、亚洲西南部和非洲北部。普通赤杨喜潮湿，在存在Frankia alni（英语：Frankia alni）细菌的情况下可在贫瘠的土壤中生长。它是中等大小、生命短暂的树木，大约能长到30米（98英尺）。
普通赤楊（学名：Alnus glutinosa）是樺木科赤楊屬的落叶乔木，主要分布于欧洲、亚洲西南部和非洲北部。普通赤杨喜潮湿，在存在Frankia alni（英语：Frankia alni）细菌的情况下可在贫瘠的土壤中生长。它是中等大小、生命短暂的树木，大约能长到30米（98英尺）。
검은오리나무(Alnus glutinosa, common alder, black alder, European alder, alder)는 자작나무과에 속하는 나무 종의 하나로, 유럽 대부분 지역, 아시아 남서부, 아프리카 북부에서 자생한다.
중간 크기의 짧게 생존하는 나무로, 높이는 최대 30미터 (300 피트)까지 자란다. 열매는 조그맣고 둥근 견과이며, 씨는 바람과 물에 의해 퍼진다.
검은오리나무는 칼 폰 린네가 1753년에 두 개의 오리나무 가운데 하나로 처음 기술하였다(다른 하나는 A. incana).[1] 1785년 장바티스트 라마르크는 이 종을 Betula glutinosa라는 이름의 완전한 종으로 취급하였다.[2] 현재의 학명은 1791년 조지프 게르트너가 1791년 이 종을 Alnus로 옮기면서 정착되었다.[3]
검은오리나무(Alnus glutinosa, common alder, black alder, European alder, alder)는 자작나무과에 속하는 나무 종의 하나로, 유럽 대부분 지역, 아시아 남서부, 아프리카 북부에서 자생한다.
중간 크기의 짧게 생존하는 나무로, 높이는 최대 30미터 (300 피트)까지 자란다. 열매는 조그맣고 둥근 견과이며, 씨는 바람과 물에 의해 퍼진다.
![[3]](http://linnaeus.nrm.se/flora/di/betula/alnus/alnugluv.jpg){kind=link}
![[4]](http://linnaeus.nrm.se/flora/di/betula/alnus/alnuglun.jpg){kind=link}